ئىزاھى |
b |
|
b[yeshmisi:]«b» tawushi bilen axirlashqan sözlerning hemmisi bashqa tildin qobul qilinghan sözler bolghacqa, imlasi bilen teleppuzida perq bolidu. ① sözlerning axiridiki «b» tawushi mezkur sözler yekke halitide turghanda yaki ulargha üzük tawush bilen bashlanghan qoshumcilar ulanghanda, imlada «b» yëzilidu, nutuqta «p» teleppuz qilinidu. mesilen: imlasi türlinishi teleppuzi edib edibler edip, edipler hësab hësablimaq hësap, hësaplimaq ② axiri «b» tawushi bilen axirlashqan sözlerni axirigha söz türligüci qoshumce «i» qoshulghanda, «b» tawushi kelgen boghum ocuq boghumgha özgiridu we «p» teleppuzi qilinmastin «b» teleppuz qilinidu. mesilen: imlasi türlinishi teleppuzi reqib reqibi reqibi eswab eswabi eswabi ③ tilimizdiki bir qisim sözlerning axirida eslide «b» tawushi bolsimu, lëkin herqandaq ehwalda «p» teleppuz qilinidighanliqi ücün fonëtikiliq prinsipqa asasen türlengendimu, türlenmigendimu, imla we teleppuzdimu «p» ipade qilinidu. mesilen: imlasi türlinishi teleppuzi telep telipi telep, telipi katip katipi katip, katipi 2. «b» tawushining «w» tawushigha nöwetlishishi ① birinci terkibi «m, n» din bashqa üzük tawushlar we sozuq tawushlar bilen ayaghliship, ikkinci terkibi «b» tawushi bilen bashlinidighan birikken sözlerde, ikkinci terkibning bëshidiki «b» tawushi imladimu, teleppuzdimu «w» gha nöwetlishidu. mesilen: imlasi teleppuzi bengwash bengwash noxtiwagh noxtiwagh ② birinci terkibi «m, n» din bashqa üzük tawushlar bilen ayaghliship, ikkinci terkibi «b» tawushi bilen bashlinidighan söz birikmiliri, yer-jay namliri we kishi isimlirida «b» tawushi saqlinidu we imlasi boyice teleppuzi qilinidu. mesilen: imlasi teleppuzi bëhishbagh bëhishbagh toxti baqi toxtibaqi ③ «ber» pë’ili «a, e» bilen yasalghan rewishdashlargha qoshulup dawamliq tüs katëgoriyisini hasil qilghanda , «ber» pë’ilining bash teripidiki «b» tawushi yëziqtimu, teleppuzdimu «w» gha nöwetlishidu. mesilen: imlasi teleppuzi yaz + a + ber yëziwer yëziwer kör + e + ber köriwer köriwer
|
|
bab (Ⅰ) |
|
bab (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kitab, eser, maqale qatarliqlarning herbir ayrim böliki؛ qismi:[misal:] kitabning birinci babi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] dewr, sehipe:[misal:] islahat shinjang tarixida yëngi bab acti.[yeshmisi:] ③ amal, care:[misal:] oynashmang erbab bilen, jaylaydu her bab bilen (maqal).
|
|
bab (Ⅱ) |
|
bab (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] mas, munasip, toghra, muwapiq؛ layiq:[misal:] bab kelmek. ashpez ustilar qazangha bab saplanghan yoghan kepkürler bilen shoylining obdan bolushi ücün jan köydürüp xizmet qilmaqta.
|
|
babbit |
|
babbit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞inglizce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] qeley, qoghushun yaki az miqdardiki bashqa mëtallardin paydilinip yasalghan, sürkilishke intayin cidamliq hemde közeynekning muhim matëriyali qilinidighan bir xil qëtishma.
|
|
bablatmaq |
|
|
|
bablashmaq |
|
|
|
bablanmaq |
|
bablanmaq[yeshmisi:] «bablimaq» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] küresh tughdi dahiyni-weten oghli danani, atti qaytidin tangmu, shumlar xoymu bablandi.
|
|
bablimaq |
|
bablimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① edipini, jazasini bermek؛ jaylimaq:[misal:] − yep toymas bajgirlarni rasa bablaptu-de? − dëdi xëridarlardin biri.[yeshmisi:] ② birer ishni köngüldikidek, muwapiq bëjirmek, beja keltürmek؛ orundimaq:[misal:] bu shekillerni özige xas orunlirigha bablap ishletmisek, asanla xataliqlar këlip ciqidu.[yeshmisi:] ③ birer ish yaki gepte bashqilarni aldimaq, gollimaq:[misal:] u: bu qëtim mëni qaltis bablap ketti, dëdi sodiger yënida këtiwatqan xotunigha hesretlik bir uh tartip qoyup.
|
|
babliq |
|
|
|
babmubab |
|
|
|
babune |
|
babune[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] murekkep güllükler a’ilisige tewe köp yilliq, saman gholluq ösümlük. xushbuy puraydu؛ güli tëbabetcilikte dora qilinidu, icini yumshitish, yelni tarqitish, mënge we peyni quwwetlendürüsh, süydük, heyzlerni mangdurush, süt köpeytish qatarliq rolliri bar.
|
|
babu’in |
|
babu’in[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüci haywan. tëni maymungha, bëshi itning bëshigha oxshaydu, tükliri kül reng qongur këlidu, töt puti tom, quyruqi uzun hem boyi incike bolidu. topliship yashaydu. ozuqluq tallimaydu. afriqa qit’eside köprek ucraydu.
|
|
babida |
|
babida[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] saheside, jehette:[misal:] dëdim axiri re’is maxtighan, qaltis talantliq sha’irliqimni, shë’ir babida kem ucraydighan, talant igisi, mahirliqimni.
|
|
bapkar |
|
bapkar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] qol destigahida paxta yiptin böz (mata) toqughuci kasip, hünerwen:[misal:] yashap ötken ashu sheherde, qoli gül bir bapkar usta. toqughan u künde on gez rext, këciktürmey yëngi ish tutsa.
|
|
bapkarliq |
|
|
|
batat |
|
|
|
batarëye |
|
|
|
batarëyilik |
|
|
|
batalyon |
|
|
|
batsitratsin |
|
|
|
batnatmaq |
|
|
|
batnashmaq |
|
|
|
batnixor |
|
|
|
batnimaq |
|
batnimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] bashqilardin yamanlimaq, qëyidimaq, renjimek:[misal:] yurtni xotun xeq sorisa, axir zamanning bolghini shu, dep batnap yighindin ciqip ketken er xeqlermu ciqip qaldi.
|
|
batur |
|
|
|
baturane |
|
|
|
baturlarce |
|
|
|
baturlashturmaq |
|
|
|
baturlashmaq |
|
|
|
baturluq |
|
|
|
batil |
|
batil[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① inawetsiz؛ yalghan:[misal:] mubada buninggha pëqir we mëning ewladim narazi bolup dewa qilsa, yurt sher’i aldida dewasi batil bolghay, dëgen gepler yëziliptu.[yeshmisi:] ② quw, hiyliger:[misal:] sayit ashundaq bir türlük hijayghinida uning igisini alidighan qushningkidek batil közliri ejeb bir yangza cimirlaytti.
|
|
batin |
|
batin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ic؛ köngül, icki dunya:[misal:] batini zeqqum bilen tolghan yilandinmu better, shepsheki jadu kebi shumluqta sheytandin öter.
|
|
baj |
|
|
|
baja |
|
|
|
bajxana |
|
|
|
baj-xiraj |
|
baj-xiraj[yeshmisi:] baj we her türlük sëliq, tölemler:[misal:] eger toghra oqup bëreliseng, mëling halalgha tayin tapidu, baj-xiraj tölep yolunggha këtiwërisen.
|
|
baj-sëliq |
|
|
|
bajsiz |
|
bajsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bajdin xaliy, baj-sëliq tölimeydighan, baj ëlish men’i qilinghan:[misal:] bajsiz rayon.[yeshmisi:] ② tëxi baj tölimigen, baj ëlinmighan, baj mejburiyiti ada bolmighan:[misal:] cëgridin bajsiz kirgüzmek.
|
|
bajgir |
|
|
|
bajgirlik |
|
|
|
bajlatmaq |
|
|
|
bajlanmaq |
|
|
|
bajlimaq |
|
|
|
bajinggir |
|
bajinggir[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce＞rusce［[yeshmisi:] kön, xurum qatarliq rextlerdin tikilgen kalte qoncluq, boghqucluq ayagh kiyimi, qoncluq topley:[misal:] ablikimning aldida bajinggir kiyiwalghan tembel bir yigit mezmut qedemler bilen këtip baratti.
|
|
bajiliq |
|
|
|
bajimaq |
|
|
|
bajyaw |
|
bajyaw[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① banan a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi nahayiti cong, güli aq këlidu, mëwisi banangha oxshaydu hem yëgili bolidu, esliy makani issiq belwagh.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning mëwisi.
|
|
backa (Ⅰ) |
|
|
|
backa (Ⅱ) |
|
|
|
backilatmaq |
|
|
|
backilimaq |
|
|
|
bax |
|
|
|
bax etmek |
|
|
|
baxt |
|
|
|
baxshi (Ⅰ) |
|
baxshi (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] ① du’a oqup, dem sëlip kësel dawalighuci kishi.[yeshmisi:] ② tugh baghlap, përi oynighuci؛ përixon:[misal:] namu emalim yiraq-yëqingha pur boldi, dëdi baxshi yaghliqida qalghan nanning uwaqlirini tërip kap ëtip.
|
|
baxshi (Ⅱ) |
|
|
|
baxshiliq (Ⅰ) |
|
|
|
baxshiliq (Ⅱ) |
|
|
|
bad |
|
|
|
badargha |
|
|
|
badashqan |
|
|
|
badang |
|
badang[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ciwiq, cigh, qomush qatarliq nersilerdin toqulup, yumilaq haletke keltürülgen yaki derex tënidin küp sheklide oyup yasalghan ashliq saqlaydighan cong qaca:[misal:] ishni kardangdin sorang, unni badangdin (maqal).[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] cong, yoghan:[misal:] badang qorsaq. badang taghar.
|
|
badam |
|
|
|
badambez |
|
badambez[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］badam+bez［[kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] yuqiriqi nepes yolining icki qismigha jaylashqan, limfa tügünige oxshaydighan toqulma, adette tanglaydiki badambezni körsitidu.
|
|
badamce |
|
|
|
badamdoppa |
|
badamdoppa[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］badam+doppa［[yeshmisi:] güli badam nusxiliq doppa:[misal:] ishqa mangghan cëghimda kün ciqiptu asmanda. badamdoppa tiktim men güzel yarim ishcangha.
|
|
badamsiman |
|
|
|
badamgül |
|
|
|
badamliq |
|
|
|
bade |
|
bade[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] mey, icimlik:[misal:] ta qiyamet ciqmighay keypi muhebbet badisi, yarining shewqi jamali shem’ighe perwane gül.
|
|
badra |
|
badra[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] di’amëtiri texminen alte santimëtirdin 12 santimëtirghice bolghan, öy-imaretke ishlitilidighan, uzun we tüz yaghac:[misal:] öyning aq tërek, sëriq söget we qagha jigde badriliridin terkib tapqan jegiliri yadek ëgilip turatti.
|
|
badrenjibuya |
|
|
|
badisaba |
|
badisaba[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce+erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] tang shamili, seher shamili:[misal:] ey badisaba piyam yetküz, mëning yarimgha salam yetküz.
|
|
bar (Ⅰ) |
|
bar (Ⅰ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① mewjut؛ yoqning eksi:[misal:] bar imkaniyettin paydilanmaq. ＊ jan bar yerde qaza bar (maqal).[yeshmisi:] ② köp iqtisadqa, bayliqqa ige bolghan؛ bay, döletmen:[misal:] bar barni qilar, yoq nëmini qilar (maqal).[yeshmisi:] ③ hemme, jem’iy, barliq:[misal:] ëgiz taghqa ciqqanda, qolingizni men tartqan, bar oyunni siz oynap, derdingizni men tartqan.[yeshmisi:] ④ orun këlishte kelgen sözdin këyin xewer wezipiside këlip:[yeshmisi:] 1) mölcerni, camini bildüridu:[misal:] uning yëshi yigirmilerde bar.[yeshmisi:] 2) «qolidin këlidu», «qilalaydu», «bilidu» dëgen menini bildüridu:[misal:] peridigül dëgen balamni xotenning güli dësile, dutar, ussul, naxsha... hemmiside bar.
|
|
bar (Ⅱ) |
|
|
|
bara (Ⅰ) |
|
|
|
bara (Ⅱ) |
|
|
|
bara-bara |
|
bara-bara[yeshmisi:] waqit ötkensëri, barghansëri, qedemmuqedem, peydinpey, tedrijiy, bir-birlep:[misal:] bara-bara bizmu bu yerge könüp qalduq.
|
|
baraban |
|
|
|
barabanci |
|
|
|
barabanciliq |
|
|
|
barabanliq |
|
|
|
barat |
|
|
|
baraqsan |
|
|
|
baraqsanlashturmaq |
|
|
|
baraqsanlashturulmaq |
|
|
|
baraqsanlashmaq |
|
|
|
baraqsanliq |
|
|
|
baraqsanlimaq |
|
|
|
barang |
|
barang[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① kawa, qapaq pëleklirining we tek shungining artilishi ücün yaghactin yasalghan jahaz, celle:[misal:] akam salghan baranggha töt dane tüwrük, yarimgha men ekeldim bazardin üzük.[yeshmisi:] ② kawa, qapaq pëlekliri, tek shungliri artilip sayilanghan jay:[misal:] ghuncem, nahayiti qiziq gep denga yürüng, barangda olturup sözlep bërimen.
|
|
barangliq |
|
barangliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] barang bolghan halet:[misal:] hoyligha qapaq tërip, qapaq barangliq qildila, yar üstige yar tutup, ejeb sarangliq qildila.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] barang bar, barang jaylashqan:[misal:] nemet dërize aldigha këlip derexlik arisidin sayimning barangliq hoylisigha tikildi.
|
|
baran |
|
|
|
barana |
|
|
|
barawet |
|
|
|
barawetxana |
|
|
|
barawer |
|
barawer[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ölcimi, sani, hejmi, miqdari, qimmiti, cong-kicikliki, ehmiyiti, menisi qatarliq jehetlerde bir xil, teng؛ perqi yoq, birdek:[misal:] bu öz ishimiz, hazir su dëgen qan bilen barawer, tosuwalghinimiz obdan boldi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]rewish.[yeshmisi:] birmezgilde, bir peytte, bir waqitta:[misal:] barawer yügürmek. barawer turmaq. barawer ishlimek.
|
|
barawersiz |
|
|
|
barawersizlik |
|
|
|
barawerleshtürmek |
|
|
|
barawerleshtürülmek |
|
|
|
barawerleshmek |
|
|
|
barawerlik |
|
|
|
barbit |
|
barbit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] yüzlükining yuqiri teripide bir töshüki, boyun pedisi bilen qoshulup 30 pedisi bar, töt tarliq, barmaq bilen cëkip cëlinidighan calghu eswabi.
|
|
barto |
|
|
|
barce |
|
|
|
barxan |
|
|
|
barxanlashmaq |
|
|
|
barxanlimaq |
|
|
|
bardaq |
|
|
|
bardi-keldi |
|
|
|
barzha |
|
|
|
bars |
|
|
|
barghance |
|
|
|
barghansëri |
|
|
|
barghuzmaq |
|
|
|
barghindi |
|
|
|
barqa |
|
|
|
bargah |
|
bargah[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] herbiy qoshun, padishah, xan, wang, beg qatarliq emeldarlarning turar jayi؛ dergahi:[misal:] mexsut beg bu caghda, cëdir bargahta qollirini shiltip, he dep imam xatipqa kayiwatatti.
|
|
barlas |
|
|
|
barliq (Ⅰ) |
|
barliq (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① bar bolush:[misal:] kitab barliqi bar, lëkin bu yerde yoq.[yeshmisi:] ② mewjutluq, hasil:[misal:] gerce shara’itning munasiwiti nahayiti cong bolsimu, lëkin shara’itni kishiler barliqqa keltürgen.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] obyëktip dunya, pütün alem, mewjudat:[misal:] matëriyalizm omumen barliq anggha emes, ang barliqqa baghliq dep qarashni telep qilidu.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:]isim.[yeshmisi:] ademning pütün wujudi, özige qarashliq hemme nersisi:[misal:] barliqini teqdim qilmaq.
|
|
barliq (Ⅱ) |
|
barliq (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hemme, jimi, pütkül, omumiy:[misal:] ders ötüsh barliq oqutush pa’aliyetlirining merkiziy halqisi.
|
|
barmaq (Ⅰ) |
|
|
|
barmaq tili |
|
barmaq tili[yeshmisi:] gas, gacilarning qol ima-isharetliri, barmaq bilen herp körsitish arqiliq öz’ara alaqilishish, pikir almashturush usuli.
|
|
barmaq wezin |
|
|
|
barmiqini cishlimek |
|
barmiqini cishlimek[yeshmisi:] hesirette, pushaymanda qalmaq:[misal:] ötken yili bizmu bundaq beqesem ëtizlardin az-tola qilip baqqan, lëkin yilning axirida cacqan uruqimizni tapalmay barmiqimizni cishlep qalghaniduq.
|
|
barmaq (Ⅱ) |
|
barmaq (Ⅱ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① sözligüci yaki közetküci turghan jaydin, neziridin nëri ketmek, yiraqlashmaq, yol almaq:[misal:] barmaymen dëgen tügmenge yette qëtim bëriptu (maqal).[yeshmisi:] ② dawamlashmaq, dawam qilmaq:[misal:] bu yerde gep dölet hakimiyiti pa’aliyitining mezmuni üstidila baridu.[yeshmisi:] ③ rewishdashlar bilen birikip këlip tüs menisini bildüridu:[yeshmisi:] 1) ish-heriketning dawamlishiwatqanliqini bildüridu:[misal:] men hushur akamgha yandiship këtip barattim.[yeshmisi:] 2) ish-heriketning pellimupelle örligenlikini bildüridu:[misal:] dölet bikar qilinidu emes, u öz-özidin halak bolup baridu.[yeshmisi:] 3) ish-heriketning axirlashqanliqini, tügigenlikini bildüridu:[misal:] u, bu kemgice korligha yëtip bardi.[yeshmisi:] ④ yönilish këlishte kelgen sanlar bilen birikip këlip, shu nersining shu san bildürgen cekke yetkenlikini uqturidu:[misal:] uning bankigha amanet qoyghan puli 12 ming yüenge baridu.
|
|
barmaqcilik |
|
barmaqcilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] kicik, kicikkine, ushshaq:[misal:] perhat acciqlinip, balining boynidin tutti-de, barmaqcilik nanni uning aghzigha tiqti.
|
|
barmaqliq |
|
|
|
barotërmograf |
|
|
|
barograf |
|
|
|
baromëtir |
|
baromëtir[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞mëtë’orologiye＜[yeshmisi:] atmosfëra bësimini, hawa rayini ölceydighan eswab. hawa rayining özgirishige qarap, baromëtirdiki simab yuqiri kötürülidu yaki töwenleydu.
|
|
baromëtirliq |
|
|
|
baron |
|
|
|
bari |
|
bari[söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] hemmisi, barliqi, jimisi, omumiy:[misal:] origha kömülgen bughdayning bari ottuz taghar.
|
|
barit |
|
barit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral, sapliri rengsiz hem süzük, sap bolmighanliri kül reng, aq, qizil renglerde ucraydu؛ sëlishturma ëghirliqi congraq, sana’ette nurghun nersilerni ishleshte paydilinilidu.
|
|
barice |
|
|
|
barida |
|
|
|
barisida |
|
barisida[söz türkümi:] tirkelme.[yeshmisi:] toghrisida, heqqide, xususida:[misal:] ciqsam turidu ret-ret mektep derwazisida, tertip bilen söz barmaqta iken ders barisida.
|
|
barikada |
|
|
|
barikalla |
|
barikalla[söz türkümi:] imliq söz.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] birer söz, birer ish-heriketning köngüldikidek qilinghanliqigha, bëjirilgenlikige ëytilghan rehmet؛ teshekkur:[misal:] barikalla oqumaq. barikalla ëytmaq.
|
|
bari’on |
|
bari’on[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] massisi protondin cong bolghan (protonnimu öz icige alidu) asasiy zerriciler. bu zerriciler icide, protondin bashqilirining hemmisi bir dane nuklë’on we birnecce dane mëzonlargha yaki nahayiti yënik bolghan zerricilerge bölüneleydu.
|
|
bariy |
|
bariy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt, ximiyilik belgisi (Baryum) Ba. u bir xil ishqariy yer mëtali bolup, kümüsh rengde këlidu؛ asan oksidlinidu.
|
|
bariy botqisi |
|
|
|
bariyliq |
|
|
|
bar-yoq |
|
|
|
bar yoq dëmey |
|
bar yoq dëmey[yeshmisi:] seweb körsetmey, bahane körsetmey, yoputmay:[misal:] bëgim, bar-yoq dëmey bir sëwet saman bërerla, ëshekni madarlandurup hemrahlirimgha yëtishiwalay.
|
|
bar-yoqi |
|
bar-yoqi[yeshmisi:] ① qol ilkide, ixtiyarida bolghan hemme nerse:[misal:] qedridin bar-yoqi bir yotqan bir körpini qatlidi.[yeshmisi:] ② hemmisi, jimisi, barliqi:[misal:] bu qëtim bar-yoqi üc tëngiqla kitab kelgenidi.
|
|
baryër |
|
|
|
baz |
|
baz[söz türkümi:] baghlighuci.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] yene, shuningdek:[misal:] shum pelek kem bolsa baz al, ashu wijdanni biraq, almiqing testur goya künni öcürmektin sanga.
|
|
baza |
|
baza[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[yeshmisi:] ① asas, nëgiz, tayanc:[misal:] iqtisadiy baza. herbiy baza.[yeshmisi:] ② derwaza ornitish ücün derwazining ikki teripige xish yaki kësektin qopurulghan tüwrük.
|
|
bazar |
|
bazar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① ahale soda-sëtiq qilidighan mexsus jay:[misal:] mal baziri. ashliq baziri.[yeshmisi:] ② ahale soda-sëtiq qilish ücün belgilengen mexsus kün:[misal:] shenbe bazar, yekshenbe bazar. bazar küni.[yeshmisi:] ③ döletning ici we sirtigha qarita tawar almashturush ücün belgilengen orun:[misal:] icki bazar. tashqi bazar.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer jaydiki warang-curung, süren-cuqan, tertipsiz halet:[misal:] baliliq öy-bazar, balisiz öy-mazar (maqal).[yeshmisi:] ⑤ nahiye merkizidiki nahiyidin töwen memuriy bölünme.
|
|
bazar talashmaq |
|
|
|
bazar caqqanning |
|
bazar caqqanning[yeshmisi:] ish aldida tutush qilghanning, burun qiliwalghanning:[misal:] bolung, bazar caqqanning, tëz tutush qilmisaq, ish cataq.
|
|
bazarda bar gep |
|
|
|
baziri bar |
|
baziri bar[yeshmisi:] ① xëridari köp, tëz sëtilidighan:[misal:] umu qolliridiki bar mallirini sëtip, u yaqta baziri bar mallarni aldi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] etiwarliq, xëridarliq.
|
|
baziri ciqmaq |
|
|
|
bazarci |
|
|
|
bazarcilimaq |
|
|
|
bazarliq |
|
|
|
bazarlimaq |
|
bazarlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] bazargha bërip soda-sëtiq qilmaq, ëlip satmaq:[misal:] emet ayshemgül bilen bazarlap kelgenlikini dadisigha sözlep bëriwatatti, tuyuqsiz ishik yënikkine cëkildi.
|
|
bazarmubazar |
|
|
|
bazalt |
|
|
|
bazaltliq |
|
|
|
baz-baz |
|
|
|
baz-bazgha cüshmek |
|
baz-bazgha cüshmek[yeshmisi:] hürpeymek, diwinmaq, bazghishmaq (toxularning soqushush aldidiki heriketlirige ëytilidu):[misal:] bu ikkiylen baz-bazgha cüshken xorazlarning tamashisini körüwatqandek, hijiyip turushatti.
|
|
baz-bazgha salmaq |
|
|
|
bazghan |
|
bazghan[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tömürcilikte tömür qatarliq mëtallarni soqup, yëssilaydighan, bolqidin cong eswab:[misal:] bir yil ötkende bazghan tutushni ögendim, yëshim on toqquzgha yetküce bazghan soqtum.
|
|
bazghanci |
|
|
|
bazghanciliq |
|
|
|
bazghanlatmaq |
|
|
|
bazghanlashmaq |
|
|
|
bazghanlimaq |
|
|
|
bazghitmaq |
|
|
|
bazghishmaq |
|
bazghishmaq[yeshmisi:] «bazghimaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] ikkisi bir-birige yat ademlerdek may tartiship qariship, xorazlardek bazghiship, dëngiz tereptiki dërizidin kiriwatqan shamalda muzlighandek ghollirini ciqirip, hoduqup ganggirashti.
|
|
bazghimaq |
|
|
|
bazlatmaq |
|
|
|
bazlashmaq |
|
|
|
bazlimaq |
|
|
|
bazis |
|
bazis[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞siyasiy iqtisad＜[yeshmisi:] jem’iyet tereqqiyatining belgilik basqucidiki siyasiy-iqtisadiy tüzüm, yeni jem’iyetning iqtisadiy, hoquq tüzülüshi asasini teshkil qilghuci ijtima’iy ishlepciqirish munasiwetlirining yighindisi.
|
|
bazilimaq |
|
|
|
bazimen |
|
bazimen[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] lengmen xëmirini sozushning bir xili, pütün xëmir ikki bölekke bölünüp, herbir bölek ayrim-ayrim bir qëtim ong, bir qëtim tetür ëshilidu؛ tom-incikiliki birdek tekshi halgha kelgende, ikki bëshidin tutup ghulaclap sozulidu؛ axirida ikki bëshidiki tom xëmir kësiwëtilip qaynawatqan sugha sëlip pishurulidu.
|
|
bazimenci |
|
|
|
bas |
|
bas[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］rusce＞inglizce［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] pes, töwen, bom (awaza heqqide):[misal:] bas awaz.
|
|
bas-bas |
|
bas-bas[yeshmisi:] arqa-arqidin؛ töpe-töpilep؛ taliship:[misal:] bügün yëngi ciqqan rext iken, kishiler bas-bas bilen ëliwëtiptiken, menmu sanga bir kiyimlik alghac keldim, dëdi imam muhemmet ayaligha.
|
|
bas-basciliq |
|
|
|
baston |
|
|
|
basturma |
|
|
|
basturmaq |
|
basturmaq[yeshmisi:] ① «basmaqⅢ» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] u toghra, bu kitablarnimu basturimiz, he, rast, sultan tëzrek qaytsa bolar idi, dëdi qidirxan.[yeshmisi:] ② tincitmaq, jazalimaq:[misal:] qorali yoq isyancini basturush sizningmu qolingizdin këlidu.
|
|
basturushmaq |
|
|
|
basturuq |
|
|
|
basturuqluq |
|
basturuqluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① basturulghan, basturup qoyulghan:[misal:] göshning üstige das basturuqluq idi.[yeshmisi:] ② basturuq qilishqa bolidighan, basturuq qilishqa teyyarlanghan:[misal:] basturuqluq kigiz.
|
|
basturulmaq |
|
|
|
basqaq |
|
|
|
basqan |
|
|
|
basquc (Ⅰ) |
|
basquc (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① pelempeyning herbir pellisi:[misal:] u pelempeydin birqance basquc cüshüp toxtidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tereqqiyatining herbir pellisi, dewr:[misal:] inqilabimiz ikki basquctin ötti, öktebir inqilabidin këyin ücinci basqucqa kirdi.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] birer dölet yaki birer congraq rayon da’irisi icidiki esirdin kicik bolghan gë’ologiyilik waqit birliki.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] derije:[misal:] uning kësili xeterlik basqucqa këlip qaldi.
|
|
basquc (Ⅱ) |
|
|
|
basqucⅢ |
|
|
|
basqucluq |
|
basqucluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① pelempiyi, basquci bar:[misal:] u töt basqucluq pelempeyni bësip pëshaywangha ciqti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] öz’ara baghlanghan, basquclargha, böleklerge, dewrlerge bölüngen:[misal:] inqilabning tereqqiyati basqucluq bolidu.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] qedemmuqedem, derijimuderije, basqucmubasquc:[misal:] bu ishqa ëhtiyatcanliq bilen mu’amile qilip, pilanliq we basqucluq halda ëlip bërish kërek.
|
|
basqucluqluq |
|
basqucluqluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qedem basquclargha bölüngen, basqucliri bar halet, jeryan:[misal:] ziddiyetlerning beziliri keskinlishidu, yene beziliri yëngi tughulghan bolidu, shuning ücün jeryan özining basqucluqluqini körsitidu.
|
|
basqucmubasquc |
|
basqucmubasquc[yeshmisi:] qedemmuqedem, pellimupelle, derijimuderije, bir-birlep, peydinpey.
|
|
basqun |
|
basqun[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tajawuz, hujum, basturup kirish, bolang-talang:[misal:] basqun qilmaq.
|
|
basqunci |
|
basqunci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① zorluq küc bilen basturup kirip bashqilarni bulap-talaydighan basmici, bulangci, bandit:[misal:] eger jama’et layiq körse, basquncilarning keynidin biz yashlar qoghlap barayli, buninggha birinci bolup mana men teyyar.[yeshmisi:] ② zorluq küc bilen bashqa yurtni, elni bësiwalidighan tajawuzci:[misal:] meghrurlinip aldanmighin hëc, utuqlar men terep qarap aqidu. « mezlum el qisasi» dep kötürgin qilic, basqunci eblexler görin tapidu.[yeshmisi:] ③ zorluq bilen ayallarni ayagh asti qilip nomusigha tegküci:[misal:] qizlarning nomusigha tegken basqunci qanun aldida jawabkarliqqa tartilidu.
|
|
basqunciliq |
|
basqunciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① basquncilargha xas ish-heriket؛ qiliq؛ tajawuzciliq:[misal:] basqunciliq qilmaq. basqunciliqqa qarshi turmaq.[yeshmisi:] ② zorluq bilen ayallarning ippet-nomusigha tëgish, ayagh asti qilish:[misal:] bu adem bundin yette ay burun bir nareside qizgha basqunciliq qilghanliqi ücün qolgha ëlinghanidi.
|
|
basma |
|
basma[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] metbe’ede bësilghan, neshr qilinghan:[misal:] basma matëriyal.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] birnersining üstige izi, shekli cüshürülgen:[misal:] basma kigiz. basma gül.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞metbu’atciliq＜[yeshmisi:] metbe’e:[misal:] maqalilar basmigha bërildi.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] zawutta paxta yiptin nëpiz, güllük qilip toqulghan bir xil rext:[misal:] aq basma, yëshil basma, könglek kiysem yarashmas, ayriwetti yarimdin, ici yaman körelmes.
|
|
basmaq (Ⅰ) |
|
|
|
basmaq (Ⅱ) |
|
|
|
basmaqⅢ |
|
basmaqⅢ[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① yol yürmek, dessimek, mangmaq:[misal:] el basmighan yerde köp yürme (maqal).[yeshmisi:] ② birer nersining üstige, icige bashqa nersini qacilimaq, jaylashturmaq:[misal:] mashinigha oghut basmaq.[yeshmisi:] ③ yuqiridin töwenge qaritip küc bilen niqtimaq:[misal:] asim uning murisidin basti.[yeshmisi:] ④ qaplimaq, orimaq:[misal:] ayrilghanni qara basar, bölüngenni boran (maqal). ＊ hawani tuman basti.[yeshmisi:] ⑤ neshr qilmaq:[misal:] men bolsam yazimen, mawu aghinem turdi bolsa kitab-maqale basidu.[yeshmisi:] ⑥ üstün kelmek, artip ketmek, ëship cüshmek:[misal:] neyge tengkesh qilinghan bir ghëjekning awazi nahayiti töwen bolup, uni neyning awazi bësip ketkenidi.[yeshmisi:] ⑦ yaqmaq, tegküzmek:[misal:] baghrigha basmaq.[yeshmisi:] ⑧ birnersini ikkinci birnersining üstige bësip iz ciqarmaq, tikmek:[misal:] keshte basmaq. tamgha basmaq.[yeshmisi:] ⑨ peseytmek, tincitmaq, hay bermek, yaltaymaq:[misal:] özini basmaq.[yeshmisi:] 01 urmaq:[misal:] derrige basmaq.[yeshmisi:] 11 üsti-üstige qoymaq, texlimek:[misal:] cöp basmaq.[yeshmisi:] 21 [köcme menisi:] [yeshmisi:] zorluq bilen men’i qilmaq, tosmaq, tincitmaq:[misal:] ammining pikrini basmaq.
|
|
bësip olturmaq |
|
bësip olturmaq[yeshmisi:] ① ornidin yötkelmey, qozghalmay turmaq, jim turmaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ishni qadilip turup qilmaq, bërilip bëjirmek, qattiq ishlimek:[misal:] u qolidiki shunce nurghun matëriyalni bësip olturup bir heptide yëzip tügetti.
|
|
basmaqci |
|
|
|
basmadimaq |
|
|
|
basmaqdimaq |
|
basmaqdimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] put-qolini tutuwëlip, buljutmay, xuddi basmaqta basqandek bësiwalmaq:[misal:] ëpini keltürüp, bir basmaqdash ücün deylighu beg aka?
|
|
basmaqliq (Ⅰ) |
|
|
|
basmaqliq (Ⅱ) |
|
|
|
basmici |
|
basmici[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] basmiciliq herikitining qatnashcisi, bulangci, bandit:[misal:] u buning bilen turmastin basmici osmangha yardem qilip, üc wilayetke qoralliq hujum qildi.
|
|
basmiciliq |
|
|
|
basmixana |
|
basmixana[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kitab, zhurnal, gëzit, eser neshr qilidighan karxana؛ metbe’e.
|
|
basmil |
|
|
|
basnoshka |
|
|
|
basurmaq |
|
basurmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① basidighan qilip astigha orunlashturmaq:[misal:] u boghini yene cöpning astigha basurup qoydi.[yeshmisi:] ② cüje ciqartish meqsitide birqance tuxumni kürük toxuning astigha sëlip bermek:[misal:] künler ötüptu, aylar ötüptu, pemlik ayal toxularni bëqip, tuxumni yighip, basurup, cüje ciqiriptu.
|
|
basuruq |
|
|
|
basuruqluq |
|
|
|
basiq |
|
|
|
bash |
|
bash[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] adem bedinining boyundin yuqiri, haywan bedinining boyundin aldinqi yeni köz, qulaq, ëghiz, burun qatarliq ezalar orunlashqan qismi؛ kalla:[misal:] soqa bash. gilding bash.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tik, öre nersilerning yuqiri teripi؛ coqqisi:[misal:] tagh bëshi. derex bëshi. tonur bëshi.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bashliq, rehber:[misal:] hoshur beg serdarni ulargha bash qilip, irolgha mangdurdi.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] birer kesip yaki sahede bashqilargha rehberlik qilidighan, orni bashqilardin yuqiri:[misal:] bash katip. bash inzhënër.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] eng muhim, asasiy:[misal:] bash bölek (grammatikida). bash wezipe.[yeshmisi:] ⑥ [söz türkümi:] isim.[köcme menisi:] [yeshmisi:] mënge, eqil, hosh, zëhin, köngül:[misal:] uning bëshi jayida emes, bolmisa ashundaq gep qilamdu ＊ bëshing nege ketti[yeshmisi:] ⑦ [söz türkümi:] isim.[köcme menisi:] [yeshmisi:] kishi, adem, jan, öz:[misal:] bëshingni’ëlip bu yerdin ciqip ket, deptu ayal hammal.[yeshmisi:] ⑧ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] awwal, burun, deslep, ilgiri:[misal:] yarning öyi baghrashta, belgisi qara qashta. ance meyling bolmisa, nëmishqa oynighan bashta.[yeshmisi:] ⑨ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] birinci:[misal:] bash köwrük. bash barmaq.[yeshmisi:] 01 [söz türkümi:] miqtar söz.[yeshmisi:] sanaq sanlar bilen këlip miqdarni bildüridu:[misal:] bir bash piyaz. ikki bash camghur. on bash qonaq.[yeshmisi:] 11 [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] esir, yil, pesil, ay, kün, gep-söz qatarliqlar yaki uzunluq ölcimi bilen ölcinidighan nersilerning bashlanghan jayi, qismi؛ yuqiri teripi:[misal:] yilning bëshi. gepning bëshi. sayning bëshi. deryaning bëshi.[yeshmisi:] 21 [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bezi zira’et we köktatlarning kallek bolidighan mëwisi, hosuli, bashaq:[misal:] bash termek. ∥ bash piyaz.[yeshmisi:] 31 [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cac:[misal:] bash aqarmaq. bash cüshürtmek.[yeshmisi:]41 [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bezi isimlar bilen birikip shu isim arqiliq ipadilengen nersini yaki shu nerse orunlashqan jayni bildüridu:[misal:] ëtiz bëshi. ëriq bëshi.
|
|
bash aghrimaq |
|
bash aghrimaq[yeshmisi:] ① bedenning bash qismi aghrimaq. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] awaricilikke qalmaq, teshwishlenmek, köngülsizlikke, dexmizige yoluqmaq:[misal:] buningdin këyin mundaq bash aghriydighan ishni hergiz qilmayli.
|
|
bash egmek |
|
bash egmek[yeshmisi:] boysunmaq, qayil bolmaq, ita’et qilmaq, teslim bolmaq:[misal:] küresh qilmay bash ëgemduq zorluqqa, tëgishemduq erkinlikni qulluqqa.
|
|
bash bahar |
|
|
|
bash tartmaq |
|
|
|
bash toxu |
|
|
|
bash tolghimaq |
|
bash tolghimaq[yeshmisi:] narazi bolmaq, ret qilmaq, boysunmay qoymaq:[misal:] xan bash tolghisang jaying zindan, dëdi nawaygha.
|
|
bash tomuz |
|
|
|
bash tiqqudek |
|
|
|
bash cökürmek |
|
bash cökürmek[yeshmisi:] birer ishqa pütün wujudi bilen kirishmek, qëtirqinip izdenmek, congqurlap kirmek:[misal:] bash cökürüp oquwatimen, yëziwatimen, awwal mëngemdin qizni heydep ciqirish ücün heriket qiliwatimen.
|
|
bash saqaymaq |
|
|
|
bashqa pit cüshmek |
|
bashqa pit cüshmek[yeshmisi:] ghem-endishige giriptar bolmaq, weswesige qalmaq:[misal:] mushu yëqindin buyan, gomindangcilarning bëshigha pit cüshüp qaldi bolghay, ashliq alwingi köpiyip ketti.
|
|
bash qatmaq |
|
bash qatmaq[yeshmisi:] ganggirap qalmaq, carisini tapalmay qiynalmaq:[misal:] ölümnamengni körgende köksümge picaq patti, qandaq qilimiz ganggung, ejebmu bëshim qatti.
|
|
bash qaturmaq |
|
bash qaturmaq[yeshmisi:] congqur pikir yürgüzmek, estayidil oylimaq, bërilip care-tedbir izdimek:[misal:] oqughucilarni kitab oqughanda bash qaturidighan, bash qaturup kitab oquydighan qilish, oqush bilen bash qaturushni birleshtürüsh lazim.
|
|
bash qish |
|
|
|
bashqa kelmek |
|
|
|
bash küz |
|
|
|
bashqa kün cüshmek |
|
|
|
bashqa kiymek |
|
|
|
bash kötürmek |
|
bash kötürmek[yeshmisi:] ① ünüp ciqmaq, bash tartmaq:[misal:] tökülgen ter, qanuyashlardin, ümid gülikötürmekte bash.[yeshmisi:] ② örlimek, kötürülmek (ay we quyash heqqide):[misal:] tang aqirip, upuqtin bash kötürüp ciqqan quyash pütün jahanni yorutti.[yeshmisi:] ③ peyda bolmaq, qayta janlanmaq, tirilmek:[misal:] u qelbide zoridungha qarita xeyrxahliq tuyghusi bash kötürüwatqanliqini sëzip qaldi.[yeshmisi:] ④ qozghalmaq, qarshi ciqmaq:[misal:] teshwiq wereqlirige gomindanggha qarshi bash kötürüshning, azadliq sëpige uyushushning lazimliqi yëzilghanidi.[yeshmisi:] ⑤ qed kötürmek:[misal:] bizningmu bash kötürüp ciqidighan künimiz këlidu, yürek yëzilghudek xushal bolidighan künimiz këlidu, uzaq qalmidi.[yeshmisi:] ⑥ dang ciqarmaq, meshhur bolmaq:[misal:] u ürümcide hazir xëli bash kötürüp qaldi.
|
|
bash këlish |
|
|
|
bash üstige |
|
bash üstige[yeshmisi:] «bejanidil», «pütün küc, pütün imkaniyitim bilen» dëgen menilerdiki jawab sözi:[misal:] aghica, senem etidin bashlap medrisige ciqmisun dëdi shahi abbas aghica anigha. bash üstige, dëdi aghica ana qolluq bildürüp.
|
|
bash yaz |
|
|
|
bëshi asmangha taqashmaq |
|
bëshi asmangha taqashmaq[yeshmisi:] ceksiz xushalliqqa cömmek, intayin hayajanlanmaq:[misal:] künlerning biride sëning qolungda oqughan oqughucilardin bireri dangliq adem bolup qalsa, qërighiningda u sëni yoqlap këlip, ong qolini kökrikige qoyup salam berse, sëning bëshing asmangha taqashmamdu?
|
|
bëshi asmangha yetmek |
|
|
|
bëshi baghlanmaq |
|
bëshi baghlanmaq[yeshmisi:] layiq tutmaq, toy qilidighan nishan bilen pütüshmek:[misal:] eksice dadam xursen boldi. bëshing baghliniptu, dep bëshimni silap qoydi, bextlik ötünglar, dep du’a qildi.
|
|
bëshi bosh |
|
bëshi bosh[yeshmisi:] birawgha baghlanmighan, layiqi yoq, toy qilishqa pütüshmigen: xelipe:[misal:] yatliq qilinghanmu dep soridi. yoqsu, xelipe, qizimning bëshi bosh we azade, dëdi.
|
|
bëshi pishmaq |
|
bëshi pishmaq[yeshmisi:] turmushning acciq-cücükini tëtip, tejribe-sawaqlargha ige bolmaq؛ cëniqmaq, tawlanmaq:[misal:] köpni körüp bëshi pishqan, dëdi bujang ayimxangha.
|
|
bëshi cong |
|
bëshi cong[yeshmisi:] bashbashtaq, öz bëshimci, öz bilginini hësab deydighan:[misal:] hëliqi bëshi cong qiz bek icimni qaynatti. ashliqni satayli dep, mëni xëli oynatti.
|
|
bëshi cüshmek |
|
bëshi cüshmek[yeshmisi:] ① osal ehwalda qalmaq, ten bermek:[misal:] emeliy pakitlar aldida emetning bëshi cüshti.[yeshmisi:] ② rohsizlanmaq, cüshkünleshmek:[misal:] aktiplarning bëshi cüshti, düyni saqlap qëlish rasttinla nahayiti qiyin idi.
|
|
bëshida yangaq caqmaq |
|
bëshida yangaq caqmaq[yeshmisi:] bozek qilmaq, xorlimaq, ayagh asti qilmaq:[misal:] qarap tursaq, ley si bëshimizda yangaq caqidu, neseb üzülidu, sili ëghir körmey, kahni hemrah qilip, atushqa bërip kelsile qandaq? − dëdi aynigar.
|
|
bëshidin tütün ciqip ketmek |
|
bëshidin tütün ciqip ketmek[yeshmisi:] qattiq qorqmaq, alaqzade bolmaq, endishe qilmaq:[misal:] doxturning tazilanmighan xormini jiq yep zeherlengen dëgen xulasisini anglighanda, qadir’aka bilen meryemxanning bëshidin tütün ciqip ketti.
|
|
bëshigha ciqmaq |
|
|
|
bëshini baghlimaq |
|
bëshini baghlimaq[yeshmisi:] qiz yaki yigitke layiq tëpip unashturup qoymaq:[misal:] hazir yatsam, qopsam ghëmim mushu ikki qizimning këyinki turmushi, bolupmu gülendemdin bëshim qëtiwatidu, dilberningghu bëshini baghlap qoyduq.
|
|
bëshini silimaq |
|
bëshini silimaq[yeshmisi:] ghemxorluq, yaxshiliq qilmaq؛ öz panahigha ëlip terbiyilimek, baqmaq:[misal:] u adem mehellimizning shungqari idi. rehmiti bizning yölencükimiz, bëshimizni silaydighan atimiz idi.
|
|
bëshining süyi bar |
|
bëshining süyi bar[yeshmisi:] gep-söz, herikiti bezide normal emes؛ sarang qëtish:[misal:] taza bëshining süyi bar birnersimu, qandaq, dep oylidi lëtip icide ablikimge aliyip.
|
|
bëshini onglimaq |
|
bëshini onglimaq[yeshmisi:] ① öylep qoymaq, yatliq qilmaq:[misal:] mehellige bir qëtim rasa yaxshi qilip cay bëreyli, ishning yolimu shu, andin layiqini tëpip, ekberning bëshini onglap qoyayli.[yeshmisi:] ② müshkülini, qiyinciliqini hel qilip qoymaq:[misal:] bërermenning bëshini alarmen onglaptu (maqal).
|
|
bëshini yeydighan |
|
|
|
bëshini yëmek |
|
|
|
bashaq (Ⅰ) |
|
bashaq (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bughday, arpa qatarliq zira’etlerning dan tutqan qismi, bëshi:[misal:] qëri we yashlar waqitni ushla, bashaq cëcilsa, xamangha tashla.
|
|
bashaq (Ⅱ) |
|
|
|
bashaqⅢ |
|
|
|
bashaqsiz |
|
|
|
bashaqsiman |
|
|
|
bashaqlanmaq |
|
|
|
bashaqliq |
|
bashaqliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bashiqi bar, bashaqlanghan, bashaqqa ige:[misal:] zoqlinisen altun bashaqliq zepmu toluq bughday dënigha, qush qaniti tegmey ötelmes, döwilengen xaman bëshigha.
|
|
bashaqlimaq |
|
|
|
bash-axir |
|
|
|
bash-ayagh |
|
|
|
bashbashtaq |
|
bashbashtaq[söz türkümi:] süpet.[qurulmisi:]］bash+bash+taq［[yeshmisi:] hëckimge we hëcqandaq qanun-qa’idige, tertip-intizamgha boysunmaydighan, öz bëshimce؛ bengwash:[yeshmisi:] u bekmu bashbashtaq bala iken.
|
|
bashbashtaqliq |
|
|
|
bash-burun |
|
|
|
bashpanah |
|
bashpanah[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］bash+panah［[yeshmisi:] ① qoghdighuci, himaye qilghuci, panah bolghuci:[misal:] pashpanah bolmaq. ＊ qutquzuldi xewp icidin tëzla salix hem ata. boldi el ghemxor ulargha hem tayanci, bashpanah.[yeshmisi:] ② panahlinidighan jay:[misal:] u amalsizliqtin bala-caqilirini ëlip bashqa yurtqa köcüp bërip, bashpanah bolghudek orun tapti.
|
|
bashpanahsiz |
|
bashpanahsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bashpanahi bolmighan, bashpanahi yoq:[misal:] momayning ölüp këtishi bilen almas bashpanahsiz qaldi.[yeshmisi:] ② panahlinidighan jayi yoq:[misal:] öyimiz örüldi, bashpanahsiz qalidighan bolduq, dëdi momay hesret cëkip.
|
|
bashpanahliq |
|
|
|
bashtin-axir |
|
|
|
bashtin-ayagh |
|
|
|
bashci |
|
|
|
bashciliq |
|
|
|
bashsiz |
|
bashsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bëshi, kallisi yoq:[misal:] bashsiz gewde.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bashliqsiz, bashqurghucisiz, yëtekcisiz, bashlamcisiz:[misal:] bu shehirimiz bashsiz qaldi.
|
|
bashsiman |
|
|
|
bashqa |
|
bashqa[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yat, gheyriy؛ biraw؛ bölek, özge:[misal:] oyi bashqining mungi bashqa (maqal).[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] qayta, yene:[misal:] bügün yaxshi qariyalmidim, bashqa kel.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:]tirkelme.[yeshmisi:] tashqiri, sirt:[misal:] shu ëytqanlirimdin bashqa hëc nersini bilmeymen, dëdim.
|
|
bashqa-bashqa |
|
bashqa-bashqa[yeshmisi:] bir-biridin perqliq, herxil, bir-birige oxshimaydighan, ayrim-ayrim:[misal:] perhat bilen durnem bashqa-bashqa sinipta bolsimu, ittipaq yacëykisining pa’aliyetliride bille bolatti.
|
|
bashqarma |
|
|
|
bashqurtmaq |
|
|
|
bashqurghuci |
|
|
|
bashqurmaq |
|
bashqurmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① idare qilmaq؛ yolgha salmaq:[misal:] adem bashqurmaq. mektep bashqurmaq. döletni bashqurmaq.[yeshmisi:] ② tëgishlik care-usullardin paydilinip ishqa salmaq, heriketke keltürmek, yürgüzmek, heydimek:[misal:] rolni bashqurmaq. sen tëxi atni bashquralmaysen.
|
|
bashqurushmaq |
|
|
|
bashqurulmaq |
|
|
|
bashqurulidighan |
|
|
|
bashqice |
|
bashqice[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① bashqilardin birer jehettin yaki pütünley perqlinidighan؛ özgice, bölekce:[misal:] cish bashqice aghriydu, köz bashqice (maqal).[yeshmisi:] ② alahide, pewqul’adde:[misal:] shuning bilen necce yildin bëri perwish qilinmay kelgen mëwiler bu yil bashqice oxshap ketti.
|
|
bashqidin |
|
|
|
bashqirt |
|
|
|
bashqirtce |
|
bashqirtce[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bashqirtlargha, bashqirt xelqige, bashqirt til-yëziqi we medeniyitige a’it, bashqirt xelqige xas bolghan:[misal:] bashqirtce kiyim. bashqirtce naxsha.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bashqirt tili, yëziqi:[misal:] bashqirtce sözleshmek.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] bashqirt tilini ishlitip, bashqirt tilida:[misal:] bashqirtce sözlimek.
|
|
bash-köz |
|
|
|
bashlap |
|
bashlap[yeshmisi:] ① «bashlimaq (Ⅰ)» pë’ilining rewishdishi. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] eng awwal, hemmidin awwal, deslep, eng deslep:[misal:] bu ishni bashlap kim qildi[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] tirkelme.[yeshmisi:] (ciqish këlishtiki sözlerdin këyin kelgende) bëri, buyan, ëtibaren, tartip:[misal:] shu kündin bashlap qadir këwir akini özige meslihetci qiliwaldi.
|
|
bashlatmaq (Ⅰ) |
|
|
|
bashlatmaq (Ⅱ) |
|
|
|
bashlashmaq |
|
|
|
bashlam |
|
|
|
bashlambash |
|
bashlambash[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］bashlam+bash［[yeshmisi:] ① ucar qanatlarning eng deslepki ucurma balisi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] melum bir ish-heriket, oyun-tamashini bashlap bergüci:[misal:] u shoridin atlap baghqa kirgen bir top balilarning aldini tosup: silerning bashlambëshinglar kim, dep soridi.
|
|
bashlamci |
|
bashlamci[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer ishta eng awwal heriketke këlip bashqilarni yëtekligüci adem:[misal:] biz bu ishta bashlamci bolushimiz kërek.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] birer ishta eng awwal heriketke këlip bashqilarni yëtekleydighan, bashlaydighan:[misal:] ötkenki on yil icide bi’ologiye tebi’iy penler icidiki bashlamci pen boldi.
|
|
bashlamciliq |
|
bashlamciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer ishta awwal heriketke këlip, bashqilarni bashlash, yëteklesh pa’aliyiti:[misal:] bashlamciliq qilmaq. kadirlar bashlamciliq bilen ish qilishi kërek.
|
|
bashlanghuc |
|
bashlanghuc[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① deslepki, eng awwalqi, bashlinishtiki, addiy:[misal:] imlani birlikke keltürüshning bashlanghuc asasliri yaritildi.[yeshmisi:] ② birinci basquctiki iptida’iy:[misal:] bashlanghuc mektep. bashlanghuc kommuna.
|
|
bashlanma |
|
|
|
bashlanmaq (Ⅰ) |
|
|
|
bashlanmaq (Ⅱ) |
|
|
|
bashliq (Ⅰ) |
|
bashliq (Ⅰ)[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bashciliq qilghuci mes’ul kishi؛ rehber:[misal:] a’ile bashliqi. idare bashliqi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bashciliqidiki, yëtekcilikidiki, wekillikidiki:[misal:] bu yerge sawut bashliq we sëx mes’ullirimu kelgenidi.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bëshi (kallisi) bar, bashqa ige:[misal:] aq bashliq boway.
|
|
bashliq (Ⅱ) |
|
bashliq (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① xalat, yamghurluq qatarliq kiyimlerning bashqa kiyidighan qismi:[misal:] putumdiki piyma, üstümdiki paxtiliq capan, bashliqi bar aq xalat uning bilen ëlishishqa kashila qilatti.[yeshmisi:] ② ayagh kiyimning yüzini qaplap turidighan qismi:[misal:] ötükke bashliq saldurmaq.
|
|
bashliqsiz |
|
|
|
bashliqliq (Ⅰ) |
|
|
|
bashliqliq (Ⅱ) |
|
|
|
bashlimaq (Ⅰ) |
|
bashlimaq (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer ishqa kirishmek:[misal:] söz bashlimaq. ＊ eger razi bolsingiz bügünla opëratsiyini bashlaymiz.[yeshmisi:] ② yol körsitip, bash bolup, yëteklep barmaq, egeshtürmek:[misal:] ashpez otuncini ashxanigha bashlap kirdi.[yeshmisi:] ③ teklip qilmaq:[misal:] way xudayim, öyge bashlimay qarap turghinimni qaranglar, qëni öyge, öyge kiringlar.[yeshmisi:] ④ birer ishta eng awwal heriketke këlip bashqilargha bash bolup yëteklimek:[misal:] bu ishni eng deslep kim bashlighan, bilemsiz[yeshmisi:] ⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] bashqurmaq, terbiye bermek:[misal:] balini bashlimaq. ata bashlimighanning pordiqi cong, ana bashlimighanning emciki cong (maqal).
|
|
bashlimaq (Ⅱ) |
|
|
|
bashmaq |
|
bashmaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ayallar kiyidighan yenggil, put shamaldap turidighan bir xil yazliq ayagh kiyimi:[misal:] putigha yënik bashmaq kiyip, caclirini bëshigha türmellep nëpiz yaghliq bilen mehkem cigiwalghan bir qiz këliwatatti.
|
|
bashmaltaq |
|
|
|
bashmubash |
|
|
|
bashnik |
|
|
|
bash-uc |
|
|
|
bashwagh |
|
|
|
bashi |
|
|
|
bagh (Ⅰ) |
|
|
|
bagh (Ⅱ) |
|
bagh (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① baghlash ücün ishlitidighan nerse:[misal:] ishtan bëghi.[yeshmisi:] ② bughday, pican, bëde, otun qatarliqlarning baghlanghan herbir danisi:[misal:] bir bagh bughday.[yeshmisi:] ③ mëwe-cëwe, qoghun-tawuzlarning sapiqi:[misal:] bëghida piship qalghan yel-yëmish.[yeshmisi:] ④ sëwet, cögün, cëlek qatarliqlarning tutquci:[misal:] sëwet bëghi. cögün bëghi. cëlek bëghi.
|
|
baghash |
|
|
|
baghashlashmaq |
|
baghashlashmaq[yeshmisi:] «baghashlimaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] yürikim ëytti: «jenub üzük bolsa, köz bolup yeken anga xop yarashti». sëningde turghan qutluq künlirimde ilhamlar nezme bilen baghashlashti.
|
|
baghashlimaq |
|
|
|
baghaq |
|
|
|
baghaqce |
|
|
|
bagh-bostan |
|
|
|
bagh-bostanlashmaq |
|
|
|
bagh-bostanliq |
|
bagh-bostanliq[yeshmisi:] yashnighan, baraqsanlashqan baghlar, bostanlar bar jay:[misal:] mana bu desht-bayawanning hazirqidek bagh-bostanliqqa aylinishida hemmimizningkidin uning körsetken xizmiti köp.
|
|
baghjanlimaq |
|
|
|
baghce |
|
baghce[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① kicik bagh. [yeshmisi:] ② her xil gül-giyah, del-derex östürülüp, kishilerning istirahet qilishi ücün teyyarlanghan jay؛ ammiwi bagh.[yeshmisi:] ③ mektep yëshigha toshmighan balilarning terbiyilinish orni:[misal:] balilar baghcisi.[yeshmisi:] ④ bezibir az ucraydighan haywanlarni bëqip, kishilerning ëkskursiye qilishi ücün teyyarlanghan orun؛ ajayipxana:[misal:] haywanat baghcisi.
|
|
baghci |
|
|
|
baghciliq |
|
|
|
baghdin-taghdin |
|
|
|
baghlatmaq |
|
|
|
baghlashmaq |
|
baghlashmaq[yeshmisi:] ① «baghlimaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] gunahim shumikin, bilmidim zadi, tuyuqsiz tünde këlip baghlashti mëni.[yeshmisi:] ② maslashmaq, bab kelmek, muwapiqlashmaq:[misal:] yazghan maqalilirining jümliliri xëli baghlishiptu.[yeshmisi:] ③ birer nerse heqqide wedileshmek, shertleshmek:[misal:] men baghlishimenki, u mëning mülkümni hazirla emes, yene këyinmu öz qolida tutimen deydu.
|
|
baghlaq |
|
baghlaq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] nersilerni baghlaydighan baghliq:[misal:] baghlaqtiki it owgha yarimas (maqal).[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] baghlanghan, baghlaghliq؛ tëngilghan, tëngiqliq:[misal:] bir balagha ucridim, ikki balagha ucridim, boyni baghlaq boz lacindek, intizargha ucridim.
|
|
baghlaqsiz |
|
|
|
baghlaqliq |
|
baghlaqliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] baghlanghan, baghlap qoyulghan, tëngilghan, tëngip qoyulghan:[misal:] uning qoli baghlaqliq idi.
|
|
baghlam |
|
baghlam[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① toplap, destilep baghlanghan nersilerning herbir bëghi:[misal:] uning közi birnecce baghlam on koyluq pulgha cüshti.[yeshmisi:] ② sanaq sanlar bilen këlip, baghlinidighan nersilerning miqdarini bildüridu:[misal:] bir baghlam piyaz. bir baghlam shax.
|
|
baghlam-baghlam |
|
baghlam-baghlam[yeshmisi:] ayrim-ayrim baghlanghan, bir baghlam-bir baghlamdin qilinghan:[misal:] tam boylap qoyulghan yëngi jahazilarda turghan baghlam-baghlam baghaqlardin bashqa güllük cine qaca, cong-kicik tawaqlar destileklik turatti.
|
|
baghlanci |
|
|
|
baghlanma |
|
|
|
baghlanmaq |
|
baghlanmaq[yeshmisi:] ① «baghlimaq» pë’ilining özlük derijisi:[misal:] qarshiliq qilma uning köngli sanga baghlanghan.[yeshmisi:] ② «baghlimaq» pë’ilining mejhul derijisi: birnecce adem qolliri baghlanghan halda turatti.[misal:] bir-birige zit ikki terep mu’eyyen shara’itta öz’ara cëtiliship oxshashliqqa, ortaqliqqa ige bolmaq:[misal:] mana shu kündin bashlap ular bir-birige yipsiz baghlinip qëlishti.
|
|
baghlighuc |
|
baghlighuc[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] dëhqanlar we shu türdiki ishlarda, harwa yaki at-ulaghlarning türlük tasma-taniliri üzülüp ketkende shularni öz’ara ulap cingitish ücün ishlitilidighan barmaq tomluqidiki yaghac yaki tömür eswab. köpince yawayi haywanlarning incike münggüzimu baghlighuc ornida ishlitilidu.
|
|
baghlighuci |
|
|
|
baghliq (Ⅰ) |
|
baghliq (Ⅰ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bëghi bar, baghqa ige:[misal:] uninggha xizirning bir baghliq hoylisi teqsim qilindi.[yeshmisi:] ② bagh ücün ishlitilidighan, bagh qilinidighan:[misal:] uning bëghi bolmighanliqtin bu qëtim bir mo baghliq yer bërildi.
|
|
baghliq (Ⅱ) |
|
baghliq (Ⅱ)[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] baghlash ücün ishlitilidighan, özidin yaki bashqa nersilerdin yasilidighan bagh:[misal:] ular bir tereptin baghliq ëship, bir tereptin özliri baghlap baratti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] baghlaqliq:[misal:] yüsüp aka xewer alghin halimdin, qolum baghliq zulum birle ölürmen.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] tirkelme.[yeshmisi:] munasiwetlik, cëtishliq alaqidar:[misal:] bu ish herqaysilirigha baghliq.
|
|
baghlimaq |
|
baghlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① bagh, tügün sëlip ulimaq؛cigmek:[misal:] betinkining boghqucini baghlimaq.[yeshmisi:] ② arghamca, baghliq, boghquc qatarliq nersiler bilen birer nersini qimirliyalmaydighan qilip tangmaq:[misal:] boynini baghlighan it owgha yarimas (maqal). ＊ tilsiz ademni baghlighice iza tartsangcu mana mendek ademni baghlanglar.[yeshmisi:] ③ ornatmaq, turghuzmaq, tiklimek:[misal:] muhebbet baghlimaq.[yeshmisi:] ④ munasiwetleshtürmek, yëqinlashturmaq, cëtishturmaq:[misal:] mesililerni bir-birige baghlap qarash kërek.[yeshmisi:] ⑤ qonmaq, qaplimaq:[misal:] shirne baghlimaq.[yeshmisi:] ⑥ yasimaq:[misal:] supa baghlimaq.[yeshmisi:] ⑦ esir qilmaq, meptun qilmaq, özige qaritiwalmaq:[misal:] cirayliq yüzüng bilen mëni özüngge baghliding.[yeshmisi:] ⑧ etmek, yapmaq, tosimaq, tangmaq:[misal:] jallat këlip uning közlirini baghlaptu.[yeshmisi:] ⑨ tosmaq, tutmaq, bashlimaq:[misal:] su baghlimaq.
|
|
baghlinish |
|
baghlinish[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① baghlanghan halet؛ baghliq bolush. [yeshmisi:] ② weqe, hadise we shu hadisiler otturisidiki öz’ara munasiwet؛ alaqe:[misal:] eger bu xunperler bilen hëcbir baghlinishim bolmisa, ular mëni nëme qilalaytti.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] shey’ining icki ziddiyet terepliri otturisidiki yaki shey’iler otturisidiki öz’ara bëqinish, teqezza qilish we bir-birige aylinish munasiwiti.
|
|
baghlinishsiz |
|
|
|
baghlinishliq |
|
baghlinishliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] baghlinishi bar, alaqisi bar, cëtishliqi bar؛ munasiwetlik, alaqidar:[misal:] bir-birige zit nersilerning hemmisi öz’ara baghlinishliq bolidu.
|
|
baghmubagh |
|
|
|
baghubostan |
|
|
|
baghwaran |
|
baghwaran[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］bagh+barang［[yeshmisi:] bagh we bagh etrapidiki del-derex, gül-giyah östürülgen jay:[misal:] ezalarning shexsiy yer, baghwaran, güllirigimu esla su yoq.
|
|
baghwaranlashturmaq |
|
|
|
baghwaranlashturulmaq |
|
|
|
baghwaranlashmaq |
|
|
|
baghwaranliq |
|
|
|
baghwen |
|
|
|
baghwencilik |
|
|
|
baghwenlik |
|
|
|
baghir |
|
baghir[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① jiger, bëghir. [yeshmisi:] ② kökrek, köks, tösh:[misal:] baghrigha basmaq.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] köngül, dil, niyet, yürek, qelb:[misal:] baghri tash. baghri qattiq. baghrini ezmek.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] tughqan, qërindash:[misal:] ëliqul öz baghrim emesmu, mushu öyde turdum, qërindashlar xewer ëlishti, ketme dëyishti.[yeshmisi:] ⑤ ëtek, qaptal, yan:[misal:] bu yilmu muztagh baghrigha bahar keldi.
|
|
baghri tash |
|
|
|
baghri kawap |
|
baghri kawap[yeshmisi:] birer nersining derdide, ishqida, arzusida köygen, örtengen:[misal:] qolung uzat, qoynunggha tart baghri kawapni, teshna yürek sendin küter shërin jawabni...
|
|
baghirtaq |
|
|
|
baqar |
|
|
|
baqali |
|
baqali[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] un, qoy yëghi, süt, shëker, hesel, yangaq, üzüm, tuxum, soda, qehwe qatarliqlarni sëlip xëmirni suyuq qilip yughurup, duxopkida pishurulidighan bir xil yëmeklik.
|
|
baqandek |
|
|
|
baqawul |
|
|
|
baqturmaq |
|
|
|
baqturulmaq |
|
|
|
baqqal |
|
|
|
baqqalciliq |
|
|
|
baqqalliq |
|
|
|
baqma |
|
|
|
baqmaq |
|
baqmaq[söz türkümi:] pë’il. [yeshmisi:] ① nezer tashlimaq, nezer salmaq, qarimaq:[misal:] kökke baqma, köpke baq (maqal).[yeshmisi:] ② qarashliq bolmaq؛ aghzigha qarimaq:[misal:] baygha baqqan qul bolar, kembeghelge baqqan gül bolar (maqal).[yeshmisi:] ③ közetmek, qarap turmaq, saqlimaq, muhapizet qilmaq:[misal:] uni ikki paylaqci bëqip turuptu.[yeshmisi:] ④ terbiyilimek, perwish qilmaq, halidin xewer almaq:[misal:] bala baqmaq. kësel baqmaq.[yeshmisi:] ⑤ öy haywanliri we öy qushlirini perwish qilmaq, asrimaq, otlatmaq:[misal:] pada baqmaq. toxu baqmaq.[yeshmisi:] ⑥ axturmaq, izdimek:[misal:] yancuqini baqmaq.[yeshmisi:] ⑦ tëpip öltürmek:[misal:] pit baqmaq. bash baqmaq.[yeshmisi:] ⑧ [köcme menisi:] [yeshmisi:] yëmek, icmek:[misal:] ashqa baqmaq. ＊ qëni yoldashlar, nangha bëqinglar, caydin ëlinglar...[yeshmisi:] ⑨ muwapiqlashqan, maslashqan halda ish tutmaq:[misal:] zaman sanga baqmisa, sen zamangha baq (maqal).[yeshmisi:] 01 rewishdashlar bilen birikip këlip tüs menisini bildüridu:[yeshmisi:] 1) ish-heriketni bëjirishke urunushni bildüridu:[misal:] men hëcqacan yalghan sözlep baqmighan.[yeshmisi:] 2) ish-heriketni sinap körüsh, bëjirish, qilip bëqish menisini bildüridu:[misal:] yep baqmaq. tëtip baqmaq.
|
|
baqmici |
|
|
|
baqmiciliq |
|
baqmiciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] carwa we su mehsulatlirini bëqish hem köpeytish ishliri bilen shughullinish kespi:[misal:] dëhqanciliq, carwiciliqtin ëship qalghan bir qisim emgek kücliri mulazimet xizmiti, soda, baqmiciliq kespi bilen shughullandi.
|
|
baqile |
|
baqile[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① purcaq a’ilisidiki bir yaki ikki yilliq, saman gholluq ösümlük. gholi casa shekilde, ici kawak؛ güli aq, yüzide sösün renglik dëghi bar؛ qasiraqliq mëwe tutidu؛ uruqini yëgili bolidu. [yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning mëwisi yaki uruqi؛ dadur.
|
|
baqimende |
|
|
|
baqimendilik |
|
|
|
baqiy |
|
baqiy[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] da’imiy, ebediy, menggü, menggülük, ölmes:[misal:] baqiy alem. ＊ men sanga baqiy emes, kimning qolida bolsam, shuninggha ishleymen.[yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
baqiy alem |
|
|
|
baqiy dunya |
|
baqiy dunya[yeshmisi:] u alem, qiyamet, axiret:[misal:] eger bu alma bolmighan bolsa, qiz baqiy dunyagha këtetti.
|
|
bak |
|
|
|
bakalawr |
|
|
|
baktërin |
|
|
|
baktëri’ofag |
|
|
|
baktëri’olog |
|
|
|
baktëri’ologiye |
|
baktëri’ologiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] baktëriyilerning haliti, tüzülüshi, türi we hayatiy pa’aliyet qanuniyitini؛ baktëriyilerning sana’ettiki ëcitish hem insan we janliqlarda bolidighan kësellikler bilen bolghan munasiwitini tetqiq qilidighan ilim؛ baktëri’ologiye.
|
|
baktëri’ologiyilik |
|
|
|
baktëriye |
|
baktëriye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] mikro organizmlarning cong bir türi, tëni intayin kicik bolup, peqet mikroskoplar arqiliqla körüshke bolidu. uning sharsiman, tayaqsiman, burmisiman, yaysiman we yipsiman qatarliq köp xil shekiller bolidu.
|
|
baktëriyilik |
|
|
|
bakëlit |
|
|
|
bagu |
|
bagu[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] maqale yëzish, nutuq sözlesh qatarliqlarda qollinidighan bir xil menisiz, qëtip qalghan, ölük, nacar istil:[misal:] partiye bagusi.
|
|
baguciliq |
|
|
|
bang (Ⅰ) |
|
|
|
bang (Ⅱ) |
|
|
|
bangⅢ |
|
|
|
bangliq |
|
|
|
bal (Ⅰ) |
|
bal (Ⅰ)[söz türkümi:] isim. [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] hesel:[misal:] cimenlerning lëwidin töküldi enber, alma, anar baghridin aqti bal, shëker.
|
|
bal (Ⅱ) |
|
|
|
bala (Ⅰ) |
|
bala (Ⅰ)[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yëngi tughulghan bowaq:[misal:] balini ëmitmek. balisigha emcek salmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ata-anisigha nisbeten qiz yaki oghul perzent:[misal:] men köyermen balamgha, balam köyer balisigha (maqal).[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] boyigha yetmigen adem؛ yash:[misal:] qiz bala. oghul bala. ＊ ademning mëwisi-bala (maqal).[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] yëshi cong bolsimu gödeklerce ish, qiliqlarni qilidighan؛ nadan:[misal:] bala, qilghan ishing cala (maqal).[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] kicik, yash:[misal:] bala ishci. bala padishah.[yeshmisi:] ⑥ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yëngi tughulghan kicik haywan yaki tuxumdin ciqqan qush:[misal:] qagha balam ap’aq deydu, kirpe balam yumshaq deydu (maqal).[yeshmisi:] ⑦ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bir türdiki cong-kicik nersilerning kiciki:[misal:] bala mesh. bala toqac. bala yeng. bala tam.
|
|
bala (Ⅱ) |
|
bala (Ⅱ)[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bashqa kelgen apet؛ palaket؛ xewp-xeter:[misal:] özüm tapqan balagha, nege baray dawagha (maqal).[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] apet, xewpning sewebi؛ illiti:[misal:] bir balasi bolmisa, quyruq yatamdu tashta (maqal).[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] qolidin hemme ish këlidighan؛ usta, cëwer, mahir:[misal:] qasim dostining dolisigha qëqip turup:[misal:] sözge bala nëme ikensen, dep maxtap qoydi.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] nahayiti zor, hëc nerse kar qilmaydighan nerse.
|
|
balaⅢ |
|
|
|
bala bëshi |
|
|
|
bala-caqa |
|
bala-caqa[yeshmisi:] ① bir a’ilidiki cong-kicik, qiz-oghul balilar:[misal:] yüsüp toxti: ata-ana bilen bala-caqa otturisida menggülük wapadarliq bolushi kërek, deytti.[yeshmisi:] ② a’ile ezaliri؛ xotun we balilar:[misal:] ayimxan aca: sawut, me, bala-caqangdin xet keptu, dep yancuqidin bir parce xetni ëlip uninggha sundi.
|
|
bala-caqisiz |
|
|
|
bala-caqiliq |
|
|
|
balaxor |
|
balaxor[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] ① bashqilarning heqqini yewalidighan, haram tamaq:[misal:] u ghezipini zorigha bësip, közlirige ghil-pal yash alghan halda: hu, toymas balaxor dewetti.[yeshmisi:] ② balayi’apet, xewp-xeter peyda qilidighan؛ jëdelxor:[misal:] nadir: bu balaxor ayropilanlarni yoqatmay turup, qaysi yüzüm bilen qisimgha qaytimen dëdi.
|
|
balaxorluq |
|
|
|
baladek |
|
|
|
balaghet |
|
|
|
bala-qaza |
|
|
|
balalayka |
|
balalayka[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] ruslarning üc tarliq cëkip calidighan calghu eswablirining biri, üc bulung sheklide bolup, destisige pede baghlanghan؛ urup cëlishqimu, cëkip cëlishqimu yaki barmaqlarni heriketke keltürüp merghullitishqimu bolidu.
|
|
balaliq (Ⅰ) |
|
|
|
balaliq (Ⅱ) |
|
|
|
balans |
|
|
|
balanslashturmaq |
|
|
|
balanslashturulmaq |
|
|
|
balanslashmaq |
|
|
|
balayi’apet |
|
balayi’apet[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］bala+yi+apet［[yeshmisi:] türlük ëghir bala, apetler:[misal:] on yilliq balayi’apet ularning yilikini üzüwetti, cong qazanning ëshi qorsaq toyghuzushqa yëtishmidi.
|
|
balayi’apetlik |
|
|
|
balayi’ezim |
|
|
|
balayibetter |
|
balayibetter[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］bala+yi+better［[yeshmisi:] nahayiti yaman we ziyini intayin zor bolidighan balayi’apet:[misal:] halwini hëkim yëse, tayaqni yëtim dëgendek, kona jem’iyette balayibetter xelqning bëshigha cüshetti.
|
|
balbal |
|
|
|
balbu’a |
|
|
|
balci |
|
|
|
balciliq |
|
|
|
baldaq |
|
baldaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① su yaki yük qatarliqlarni dolida kötürüsh ücün ishlitilidighan yapilaq yaghac؛ epkesh:[misal:] bir baldaq su.[yeshmisi:] ② shota, kariwat, orunduq we shu tiptiki nersilerning ariliqlirigha bëkitilgen yaghac؛ cëtiq. [yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] basquc, pelle, derije:[misal:] jengcilerning herbiy süpiti ilgirikidin bir baldaq yuqiri kötürüldi.[yeshmisi:] ④ nersiler yüzige toghrisigha cüshürülgen yol yaki renglik belge:[misal:] ala baldaq mayka.
|
|
baldaqlatmaq |
|
|
|
baldaqlashmaq |
|
|
|
baldaqlanmaq |
|
|
|
baldaqliq |
|
|
|
baldaqlimaq |
|
|
|
baldaqmubaldaq |
|
baldaqmubaldaq[yeshmisi:] ① bir baldaq bir baldaqtin. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] pellimu pelle, derijimu derije, peydinpey:[misal:] dapni cëlishta addiy birleshtürüshtin bashlap, tedrijiy halda baldaqmubaldaq murekkeplikke qarap ilgirileymiz.
|
|
baldur |
|
|
|
baldurqi |
|
|
|
baldurluq |
|
|
|
baldirghan |
|
baldirghan[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] künlüksiman güllükler a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. gholi tik, otturisi kawak këlidu؛ mëwisi tuxum shekillik bolidu؛ tëbabette dora qilinidu؛ tebi’iti issiqqa mayil, acciq, zehersiz bolup, soghuq yelni, höllükni qayturidu؛ aghriq basidu.
|
|
baldirghanliq |
|
|
|
baldiz |
|
|
|
balghun |
|
|
|
balqimaq |
|
balqimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① kötürülmek, ëtilip ciqmaq, berq urup körünmek:[misal:] shepeqtek balqisang kökte, buluttek shuncilik pesmen, qolumni tutmisang rebbim, bu deryadin ötelmesmen.[yeshmisi:] ② yarqin nur cacmaq, yaltirimaq؛ parlimaq:[misal:] tang shepiqi —... balqip kötürülüp ciqiwatqan nurluq quyashning seltenetlik xewercisi.
|
|
balkon |
|
balkon[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞italiyance［[kesip türi:]＞binakarliq＜[yeshmisi:] binaning herbir qewetliridiki, dërizisi koca, hoyla yaki hawaliq terepke qarighan, öylerge biriktürüp orunlashturulghan pëshaywan yaki binaning ögzisidiki hawalinidighan jay.
|
|
balkonsiz |
|
|
|
balkonluq |
|
|
|
ballada |
|
|
|
ballistika |
|
|
|
ballimaq |
|
|
|
balnist |
|
|
|
balon |
|
balon[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[kesip türi:]＞mashinisazliq＜[yeshmisi:] mashina, traktor, wëlisipit qatarliq qatnash qoralidiki caqning sirtqi qewitidiki halqa shekillik rëzinke buyum.
|
|
balonluq |
|
|
|
balët |
|
|
|
balëtci |
|
|
|
balëtliq |
|
|
|
balijan |
|
|
|
balican |
|
|
|
balicanliq |
|
|
|
balicuq |
|
balicuq[söz türkümi:] isim. [yeshmisi:] ① nersilerning kiciki:[misal:] balicuq kawa.[yeshmisi:] ② bughday bashiqining yënidin ciqqan qoshumce, kicik bashaq:[misal:] bughday obdan bash aldi, balicuqliri qoshuldi. su waqtida qoyulghac, bughday toluq dan tutti.
|
|
balicilap |
|
|
|
baliciliq |
|
|
|
balicilimaq |
|
|
|
balixana |
|
|
|
balixaniliq |
|
balixaniliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] balixanisi bar, qewiti bar:[misal:] uning amut, neshpüt, anar, teklik cong bëghi, balixaniliq öyi, öyini saqlaydighan böre itlirimu bar iken.
|
|
balidin-baligha |
|
|
|
balisirimaq |
|
|
|
balisiz |
|
balisiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] balisi yoq, bala körmigen, perzentsiz:[misal:] balisizning mëli haram, imansizning jëni haram (maqal).
|
|
balisizliq |
|
|
|
baligh |
|
|
|
balika |
|
balika[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ata-anilar yaki conglarning öz baliliri yaki kicik balilarni erkilitip, yëqinciliq qilip caqirish shekli:[misal:] shu söz bilen anisi, ishikke oqtek ëtilip, sözge qan-yash qëtilip, boyigha gire sëlip «harmang balikam» deptu.
|
|
balilatmaq |
|
|
|
balilarce |
|
|
|
baliliq |
|
baliliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① balisi, perzenti bar, bala-caqiliq:[misal:] baliliq öy bazar, balisiz öy mazar (maqal).[yeshmisi:] ② balilargha xas:[misal:] baliliq burc. baliliq xiyal.[yeshmisi:] ③ wayigha, balaghetke yetmigen, ösmürlük, gödek:[misal:] baliliq dewr. baliliq cagh.
|
|
balilimaq |
|
balilimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① bala tughmaq؛ bala ciqarmaq (qushlar heqqide):[misal:] qushqac tam töshükide balilaydu, emma yawa kepter süyi yoq karizda balilaydu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] köpeymek, awumaq:[misal:] yillardin bëri balilap ketken birnecce toqmaq qerzni tölesh iminni tügmen tëshidek basti.
|
|
baliman |
|
baliman[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] uyghurlarning bir xil yellik muzika eswabi, u qurghaq yerde ösken qomushtin yasilidu, sekkiz töshüklük, awazi yumshaq ciqidu, asasen klassik muzikilarni orunlashta ishlitilidu. uning qurulmisi neyge oxshap këtidu.
|
|
balimanci |
|
|
|
baliwaqa |
|
|
|
baliwaqiliq |
|
|
|
baliyatqu |
|
baliyatqu[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］bala+yatqu［[kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] ayallar yaki süt emgüci cishi haywanlarning törelme yëtildürüsh ezasi. shekli xaltigha oxshap këtidu. u dowsaq bilen tüz üceyning otturisigha jaylashqan bolup, ëghizi jinsiy yol bilen, astining ikki teripi tuxum toshush neycisi bilen tutishidu. tuxumdan uruqlanghandin këyin baliyatqu icide yëtilip, törelme bolup shekillinidu.
|
|
bameslihet |
|
bameslihet[söz türkümi:] rewish.[qurulmisi:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] meslihet bilen, meslihetliship, këngiship, bash qoshup, birlikkekëlip:[misal:] bameslihet ish qilmaq. ＊ üceylen bameslihet bu yerde bir künni ötküzüp, etisi yolgha ciqiptu.
|
|
bambuk |
|
bambuk[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] bashaqliqlar a’ilisidiki köp yilliq ösümlük. da’im kökirip turidu؛ gholi silindir sheklide, otturisi kawak we boghumluq këlidu؛ yopurmiqida parallël ketken tomurliri bolidu. gholini qurulushlargha, jabduq yasashqa ishlitishke, notisini istëmal qilishqa bolidu.
|
|
bambukzar |
|
|
|
bambukzarliq |
|
|
|
bambuksiman |
|
|
|
bambukluq |
|
|
|
bamdat |
|
bamdat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] ① tang seherde, kön ciqishtin burun oqulidighan birinci namaz:[misal:] bamdat oqumaq.[yeshmisi:] ② tang seher peyti, bamdat namizi oqulidighan peyt, qaq seher:[misal:] sayit:− ete bamdat bilen yolgha ciqip ketsekmikin, − dëdi dawutqa.
|
|
banan |
|
banan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] banan a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. mëwisi uzun, sel egri këlidu, xushbuy puraydu, temi tatliq؛ tropik belwagh we subtropik belwaghdin ciqidu.
|
|
bananliq |
|
|
|
bantik |
|
|
|
bantiklatmaq |
|
|
|
bantiklimaq |
|
|
|
bandazh |
|
|
|
bandura |
|
bandura[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］polek＞yunan［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] okra’in xelqining bir xil üc tarliq muzika eswabi. shekli qowuzgha oxshap këtidu. u asasen xelq icige tarqalghan calghu eswabi bolup, sowët dewride orkëstirlarghimu kirgen.
|
|
bandurici |
|
|
|
bandit |
|
|
|
banditliq |
|
|
|
banka (Ⅰ) |
|
banka (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[yeshmisi:] pul amanet qoyush, pul qerz bërish, pul përëwot qilish qatarliq kesipler arqiliq amanet, qerzning wasitilik wezipisini üstige alghan amanet, qerz apparati.
|
|
banka (Ⅱ) |
|
|
|
bankir |
|
|
|
baha |
|
baha[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① nersining, malning pul bilen ipadilengen qimmiti؛ nerxi:[misal:] yuqiri baha. bazar bahasi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] adem, nerse yaki qilinghan ish-heriketning yaxshi-yamanliqi, süpiti, derijisi, ehmiyiti we qedir-qimmiti qatarliqlar heqqide bërilgen pikir yaki ciqirilghan yekün:[misal:] baha bermek. yaxshi bahagha ërishmek.
|
|
bahar |
|
bahar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① töt pesilning birincisi, qishtin këyin yazdin burun këlidighan pesil؛ köklem, etiyaz:[misal:] qishtin këyin bahar këlidu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] türlük nersilerning yeni hayat, ömür, yashliq, ilim-pen we shu qatarliqlarning güllep-yashnighan, rawajlanghan caghliri we shundaq caghlarning simwoli:[misal:] yashliq bahar. ilim-pen bahari. ＊ «on ikki muqam» muzikiliriningmu yëngi bahari boldi.[yeshmisi:] ③ ayallarning ismi.
|
|
bahasiz |
|
bahasiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bahasi bëkitilmigen, baha qoyulmighan, bahasi yoq. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] nahayiti qimmetlik, tengdashsiz qimmetke ige؛ tëpilmaydighan, eziz:[misal:] bahasiz ulugh emgek.
|
|
bahalatmaq |
|
|
|
bahalash |
|
|
|
bahalashmaq |
|
|
|
bahalanmaq |
|
|
|
bahaliq |
|
|
|
bahalimaq |
|
bahalimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① sëtilidighan malning bahasini, nerxini belgilimek؛ bëkitmek:[misal:] köpcilik ënekni 400 yüen bahalisimu, kërem yenila satmay turuwaldi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] adem, nerse yaki ish-heriketning yaxshi-yamanliqi, süpiti, derijisi, ehmiyiti qatarliqlar heqqide pikir bermek, yekün ciqarmaq؛ baha bermek:[misal:] kazim edebiyatni jem’iyetning eng ötkür terbiyicisi, küreshcisi süpitide nahayiti yuqiri bahalaytti.
|
|
bahane |
|
bahane[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① birer ishtin bash tartish meqsitide körsitilgen orunsiz seweb, özre:[misal:] adil her xil bahanilarni körsitip, mendin özini epqacti.[yeshmisi:] ② bashlanghuc seweb:[misal:] toy bahanisida ton pütti (maqal).
|
|
bahane-seweb |
|
|
|
bahanidimaq |
|
|
|
baw’en |
|
|
|
ba’is |
|
|
|
bay |
|
bay[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hëc nersige mohtajliqi yoq؛ nurghun mal-dunyasi bar:[misal:] bay memliket. bay adem.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] terkibide, ixtiyarida, baghrida, icide këreklik we paydiliq nersiler köp؛ mol, yëterlik:[misal:] yëri bayning ëli bay (maqal).[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mal-dunya yighquci؛ döletmen kishi:[misal:] bay barni bermes, kembeghel qarap turmas (maqal)[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] baylargha muraji’et qilishta yaki ular toghrisida söz bolghanda, ularning nami ornida yaki namigha qoshup ishlitilidu:[misal:] dëdim turup: bay aka, oghri demsiz mëni siz qotandiki izlarni, qarap körüng qandaq iz.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] hörmet yüzisidin kishi namigha qoshup ishlitilidu hem kishi ismining terkibiy qismigha kiridu:[misal:] emetbay. tashbay.[yeshmisi:] ⑥ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shinjang uyghur aptonom rayoni aqsu wilayitidiki bir nahiyining nami. qumul wilayitidiki aratörük nahiyisige qarashliq bir yëzining nami.
|
|
baya |
|
|
|
bayat |
|
|
|
bayatin |
|
|
|
bayatinqi |
|
|
|
bayashat |
|
bayashat[söz türkümi:] süpet.[qurulmisi:]］bay+we+shad［[yeshmisi:] bay we shad, parawan, rahet-paraghetlik, xatirjem:[misal:] bayashat a’ile.
|
|
bayashatciliq |
|
|
|
bayashatlashturmaq |
|
|
|
bayashatlashmaq |
|
|
|
bayashatliq |
|
|
|
bayan (Ⅰ) |
|
bayan (Ⅰ)[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① isim.[yeshmisi:] weqe, hadise, pikir we mulahizilerning aghzaki yaki yazma ipadisi؛ izhar, cüshendürüsh:[misal:] aghzaki bayan. pikir bayan qilmaq. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:]isim.[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] edebiy eserning sadir boluwatqan weqeler hemde weqening tereqqiyati heqqide hëkaye qiliniwatqan qismi:[misal:] bayan xaraktërlik maqale.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] xewer teriqiside ipadilengen, ëytilghan:[misal:] bayan jümle.
|
|
bayan (Ⅱ) |
|
bayan (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] ruslarning ong qol mëlodiyilik tawush qisimlirini ahanggha keltürüp, sol tereptiki klawi’atorini tengkesh qilip turup calidighan cong tiptiki yërim awazliq garmoni:[misal:] bayan calmaq.
|
|
bayanat |
|
bayanat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① bayan qiliwatqan birer ish, weqe we hadise qatarliqlarning tepsilati, bayani؛ bayanname:[misal:] u xizmettiki artuqciliq we kemcilikler üstidin xëli obdan bayanat bërip ötti.[yeshmisi:] ② diplomatik munasiwetler, muzakiriler, xelq’ara ehwal we shu qatarliqlar heqqide menpe’etdar terepler hem omumiy axbarat ücün aghzaki yaki yazma shekilde ëlan qilidighan uqturush we yaki shu heqtiki höjjet:[misal:] bayanat ëlan qilmaq.
|
|
bayanatci |
|
|
|
bayanci |
|
|
|
bayanname |
|
|
|
bayawan |
|
|
|
baytasun |
|
|
|
baytal |
|
|
|
baycëcek |
|
|
|
bayraq |
|
bayraq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① dölet, teshkilat, herbiy qisim we shu qatarliqlarning simwolluq belgisi cüshürülgen yaki birer isharini bildürüsh meqsitide gülsiz, renglik rexttin yaki qeghezdin töt casa we yaki üc burjek shekilde yasalghan buyum؛ elem:[misal:] qizil bayraq. dölet bayriqi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] siyasiy yaki ijtima’iy teshkilat, guruppa we shu qatarliqlarning birliki hem meqsetlirining asasini teshkil qilghan yëtekci ghaye:[misal:] marksizm-lëninizm bayriqi. kommunizm bayriqi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] köz qarash, idiye, nuqti’inezer:[misal:] burzhu’ace erkinleshtürüshke bayriqimiz roshen halda qarshi turimiz.
|
|
bayraqce |
|
|
|
bayraqci |
|
|
|
bayraqdar |
|
bayraqdar[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer ijtima’iy-siyasiy heriket, ilghar pikir, yëngiliq we tereqqiyperwerlikni emelge ashurushta yëtekci yaki aldinqi orunda turidighan, nemune, ülge körsitidighan kishi؛ bashlamci:[misal:] lushün yëngi medeniyet qoshunining eng ulugh we eng batur bayraqdari.
|
|
bayraqliq |
|
bayraqliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bayriqi bar, bayraqqa ige:[misal:] shu caghda tosattin dumbaq güpüldep, yiraqtin bayraqliq bir top köründi.[yeshmisi:] ② bayraq teyyarlashqa layiq, bab؛ bayraqqa yëtidighan:[misal:] bayraqliq rext almaq.
|
|
bayram |
|
bayram[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① muhim tarixiy weqe, hadise qatarliqlarni tentenilik xatirilesh ücün belgilengen yaki adet bolup qalghan xatire kün:[misal:] dölet bayrimi. «1-may» xelq’ara emgekciler bayrimi. noruz bayrimi.[yeshmisi:] ② muhim, xushallinarliq hadise yüz bergen, zor muweppeqiyetler qolgha kelgen we shu sewebtin shadliq bilen ötküzülidighan kün:[misal:] a’iliwi bayram. ＊ atning ölümi itqa bayram (maqal).
|
|
bayramliq |
|
|
|
bayzade |
|
|
|
bayqashmaq |
|
|
|
bayqalmaq |
|
|
|
bayqut |
|
bayqut[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞inglizce［[yeshmisi:] ret qilish, qobul qilmasliq yoli bilen birer kishige, nerse, teshkilat we shu qatarliqlargha qarshi ëlip bërilidighan ammiwi, siyasiy yaki iqtisadiy küresh:[misal:] bayqut qilmaq.
|
|
bayqush |
|
|
|
bayqimaq |
|
bayqimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① körmek, közetmek:[misal:] siz mawu tashning üstide olturup turung, men bayqap këley.[yeshmisi:] ② hës qilmaq؛ angqarmaq؛ sezmek؛ bilmek:[misal:] shu cagh jengciler düshmenlerning qarawulxanigha qarap cëkingenlikini bayqidi.[yeshmisi:] ③ ëhtiyat qilmaq, pexes bolmaq, diqqet qilmaq؛ oylimaq:[misal:] bayqap sözlimek. bayqap mangmaq.
|
|
bayliq |
|
bayliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① bay bolush, bay halet. [yeshmisi:] ② qimmiti bar maddiy nersiler؛ pul pucek, mal-mülük qatarliqlar:[misal:] yer asti bayliqi.kan bayliqliri.[yeshmisi:] ③ terkibidiki yaki ixtiyaridiki bar nersilerning omumisi:[misal:] til bayliqi. söz bayliqi. ＊ eqildin artuq bayliq yoq (maqal).
|
|
baynaq |
|
baynaq[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] murekkep güllükler a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. tëbabetcilikte yiltizsiman gholi dora qilinidu. uning talni küceytish, nemlikni qayturush qatarliq roli bar, shinjangning ili rayonida ösidu.
|
|
baywecce |
|
baywecce[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］bay+becce［[yeshmisi:] ① bayning balisi, bayzade:[misal:] uning baywecce oghli 20 yashqa kirgen bolsimu, besh tengge pulni öz qoli bilen tutup xejligen emes iken.[yeshmisi:] ② baylarning balilirigha muraji’et qilishta, ularning nami ornida yaki namigha qoshup ishlitilidu:[misal:] at baqar xijalet bolup: rehmet baywecce, dep arqigha buruluptu.[yeshmisi:] ③ özini bay balisidek caghlaydighan abruyperes, söletwaz kishi:[misal:] qasim: aldi bilen ustiwashlirimni rawurus yëngilap, këlishken baywecce bolushum kërek, dëdi de, toptoghra magizingha yügürdi.
|
|
bayweccilik |
|
|
|
bayiqi |
|
bayiqi[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] baya, hëli sadir bolghan؛ baya yüz bergen, körülgen, ishtilgen؛ hëliqi:[misal:] atam ëytqan bayiqi (maqal).
|
|
be’eyni |
|
be’eyni[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] perq etkili, ajratqili bolmaydighan derijide oxshash؛ xuddi, eynen, özi:[misal:] baturning ciray-shekli be’eyni dadisigha oxshaytti.
|
|
bep-bep |
|
|
|
bepbepleshmek |
|
|
|
bepbeplimek |
|
|
|
bet |
|
bet[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① adem bëshining aldi teripi؛ yüzi.[yeshmisi:] ② kitab, gëzit-zhurnal waraqlirining her bir yüzi, sehipisi:[misal:] nim shëhit gëzitning axirqi bëtini közdin kecürüwatqanda perde ëcilidu.[yeshmisi:] ③ birer nersining üsti, ong teripi, sirti, yüzi:[misal:] turup qaptu ikkisi, bir pes sugha qariship. jilwe qiliptu sholisi, su bëtige yariship.
|
|
bet’exlaq |
|
|
|
betehqiq |
|
betehqiq[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce+erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] heqiqeten, emeliyette, jezmen, coqum:[misal:] kimiki hökmige köndürse ger qudret we dermanni, ashu üzgey betehqiq rohiy mehkumluq asaretni.
|
|
betbext |
|
betbext[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] til haqaret.[yeshmisi:] bextsiz, teliyi kaj؛ buzuq, pes, eblex:[misal:] boway derghezep bolup:[misal:] ey leniti betbext shahzadige qilmighan ziyankeshliking qalmidi, dëdi.
|
|
betbextlik |
|
|
|
betbeshire |
|
betbeshire[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] elpazi, epti, cirayi buzuq؛ körümsiz؛ set:[misal:] u pakar we betbeshire bir dok kishi iken.∥ öyning icidin pëshanisida peqetla bir közi bolghan alamet qorquncluq bir betbeshire ciqiptu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yaman qiyapet, mahiyet:[misal:] undaqlarning betbeshirisini men bir qarapla biliwalimen, dëdi boway ornidin turup.
|
|
betbeshirilik |
|
|
|
betbuy |
|
betbuy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] puriqi, hidi yëqimsiz؛ sësiq puraydighan:[misal:] betbuy nerse. ＊ irghitip tashlap yiraq lay-latqa betbuy löjini, 90külse kakkuk dil’aramidin madam yayrap jëni.
|
|
betbuyluq |
|
|
|
bette |
|
|
|
better |
|
|
|
betterleshtürmek |
|
|
|
betterleshmek |
|
|
|
bettem |
|
|
|
bettemlik |
|
|
|
betxej |
|
|
|
betxejlik |
|
|
|
betxuy |
|
|
|
betxuyluq |
|
|
|
betreng |
|
|
|
betsiz |
|
|
|
betqiliq |
|
|
|
betqiliqliq |
|
|
|
betkerde |
|
betkerde[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① kargha kelmeydighan, ishtin ciqqan, këreksiz:[misal:] dëhqan xijalet icide: teqdirni tekbir buzdi, dëgendek, mëning pilanimni balam betkerde qiliwetti.[yeshmisi:] ② yaman ishlarni qilishtin yanmaydighan, qebih, iplas:[misal:] yoqal bu yerdin betkerde dep qoghlidi axunum.
|
|
betgupa |
|
|
|
betguman |
|
betguman[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] herkimdin, herbir ishtin guman qilidighan, herkimge, her nersige shübhe bilen qaraydighan؛ gumanxor:[misal:] ger mëni «oghri» dëse pütkül jahan, pakliqimdin qilce qilmaymen guman. betgumanlar tutsa mëni «oghri» dep, bundin artuq derdmu bolmaydu manga.
|
|
betgumanliq |
|
|
|
betletmek |
|
|
|
betleshmek |
|
|
|
betleklik |
|
betleklik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① betlep qoyghan, oq bësilip ëtishqa teyyarlanghan؛ betlengen, oqlanghan:[misal:] partizan bashliqi oq betleklik miltiqni dilberning qoligha berdi.[yeshmisi:] ② qarigha ëlinghan, qaritilghan, toghrilanghan:[misal:] sanga betleklik turghan yüz minglighan qisas istowullirini eng aldin sëzidighansen
|
|
betlenmek |
|
betlenmek[yeshmisi:] «betlimek» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] jüme turupkini tutqan halda keynige burulup, sadiqning qolidiki tapancining özige betlinip turghanliqini körüp, cirayi tatirip ketti.
|
|
betlik |
|
|
|
betligüc |
|
betligüc[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] urush qorallirining keyni qismidiki oqni ëtilidighan orungha ittirip, tepke bësilghan haman ëtilidighan qilip orunlashturup bëridighan heriketcan bölek:[misal:] u betleklik tapancilarning parqirighan betligüclirige köz yügürtüp, xewp astida qalghanliqini cüshendi.
|
|
betlimek |
|
betlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① qoralgha oq sëlip ëtilidighan haletke keltürmek؛ oqlimaq:[misal:] tapancini betlimek.[yeshmisi:] ② qarigha almaq, tenglimek, udullimaq, cenlimek:[misal:] sadiq boway mëning xatire deptirimni yighishturmay, qelimimni betlep turghanliqimni körüp:[misal:] yoldash muxbir, sanga yene nëmiler kërek idi dep soridi.
|
|
betmubet |
|
|
|
betmuqam |
|
betmuqam[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] qa’ide-yosun bilmeydighan, tertipsiz, edepsiz, qopal:[misal:] bu xotun balilarni bek betmuqam cong qilip qoydi.
|
|
betnam |
|
betnam[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] yaman nam, yaman at, töhmet:[misal:] betnam caplimaq. ＊ tursunning dadisi tügimes yoqilang betnamlar bilen rohiy we jismaniy azabtin ölüp ketti.
|
|
betniyet |
|
betniyet[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] yamanliqni oylaydighan, niyiti buzuq, niyiti yaman:[misal:] betniyetning yoli tar (maqal). ＊ dëhqanning kicik oghlining xuy-peyli eski, özi mekkar, aldamci, betniyet iken.
|
|
betniyetlik |
|
|
|
betheywet |
|
betheywet[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] heywiti yaman, körünüshi set, kishining qorqqusi këlidighan؛ wehimilik, qorquncluq:[misal:] betheywet diwe.
|
|
betis |
|
|
|
betinke |
|
|
|
beja |
|
beja[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] köpince «keltürmek, eylimek» qatarliq pë’illar bilen këlip «jayida orunlimaq, ijra qilmaq, emelge ashurmaq, ada qilmaq» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] meshur bu wezipilerning hëcqaysisini këciktürmey waqtida beja keltürdi.
|
|
bejanidil |
|
bejanidil[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] jan-dil bilen, xushalliq bilen, jan dep:[misal:] men bu wezipini bejanidil qobul qilimen, dëdi qurban qilic qizghinliq bilen.
|
|
bejanidilliq |
|
|
|
bejayiki |
|
|
|
becce |
|
becce[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① gödek oghul؛ xizmetkar bala:[misal:] uning yënida shahzade süpet ikki becce, bir melike olturuptu.[yeshmisi:] ② erlik jinsiy xususiyitini yoqatqan, ayallardek mijez-xulqqa ige bolup qalghan oghul bala:[misal:] hey siyit noci-siyit ganggung, aldidiki atliq ma bayweccidur, xunsiliqta ötüp ketken bir beccidur, atarmen-caparmenliri qiriq neccidur.
|
|
beccixer |
|
|
|
becciwaz |
|
|
|
becciwazliq |
|
|
|
becidan |
|
|
|
bext |
|
bext[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① kishining öz turmushidin razi bolghanliq, armansizliq, xursenlik haliti:[misal:] dostining bexti ücün azab cëkishmu bir bext.[yeshmisi:] ② amet, teley, iqbal:[misal:] waqting ketti-bexting ketti (maqal).
|
|
bextke qarshi |
|
|
|
bextke yarisha |
|
|
|
bexti qara |
|
bexti qara[yeshmisi:] turmushta rawaj tapmighan؛ bextsiz, amet, teliyi qacqan؛ teleysiz:[misal:] aghica ëytur: « qismet nëcük yëzildi, ne sewebtin qilghan wede buzuldi, qandaq qilip qolung yardin üzüldi, bexti qara sergerdanni ne eyleding»
|
|
bext-pëshane |
|
|
|
bext-teley |
|
|
|
bext-teleylik |
|
|
|
bext-sa’adet |
|
bext-sa’adet[yeshmisi:] bext we sa’adet:[misal:] ayagh asti bolghan emgikim, tapti bügün hörmet we izzet. naxsha bolup tashti shadliqim, qucti mëni bext-sa’adet.
|
|
bext-sa’adetlik |
|
|
|
bextsiz |
|
bextsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bexti yoq, bext tapmighan, bext-sa’adettin yiraq, bexti qara, teleysiz:[misal:] bextsiz adem. ∥ diwe bëliqcini körüp: ey bextsiz, men sëni hazir azablap öltürimen deptu.[yeshmisi:] ② köngülsiz hadisige, bextsizlikke yoluqqan؛ bicare:[misal:] bextsiz bala.
|
|
bextsizlik |
|
bextsizlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① bexttin mehrumluq, teleysizlik:[misal:] uning bextsizlikige men sewebci boldum.[yeshmisi:] ② bala-qaza, pëshkellik, köngülsizlik, këlishmeslik:[misal:] amine: bextsizlikke yoluqushtin qorqimen, dëdi yighlamsirap.
|
|
bextlik |
|
bextlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bexti bar, bextiyar؛ bextke ërishken:[misal:] siz bilen tonushqanliqim bextlik ish boldi, dëgen hëssiyatqa keltürdi.[yeshmisi:] ② ametlik, teleylik:[misal:] sen mëni östürüp qatargha qoshtung, bextlik oghlungning bextlik anisi sen.
|
|
bextiyar |
|
bextiyar[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] bextke tolghan, amet, teliyi kelgen, parawan, teleylik:[misal:] bextiyar balilar.[yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
bextiyarliq |
|
|
|
bexsh |
|
bexsh[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] köpince «etmek» pë’ili bilen këlip «ata qilmaq, atimaq, bëghishlimaq, bermek» dëgendek menini bildüridu:[misal:] u manga yëngi hayat bexsh etti.
|
|
bexshende |
|
|
|
bexshendilik |
|
|
|
bexiraman |
|
bexiraman[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ghem-endishisiz, xatirjem, bimalal, bixudük:[misal:] bu caghda qoli baghlanghan shaniyaz bexiraman olturghan eskerning bëshigha keynice bir kalla qoyup, ongdisigha cüshürdi.
|
|
bexiramanliq |
|
bexiramanliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ghem-endishisizlik, xatirjemlik:[misal:] körüng sizning caqciqingizni, dëdi muniridin, bexiramanliq shahliqtin artuq-te hazir ish bashqice.
|
|
bedaz |
|
|
|
beder |
|
|
|
bedel |
|
bedel[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer nersining ornigha bërilgen heq, birer nersining ornini basidighan bashqa bir nerse:[misal:] bu ishqa az bedel tölimiduq.[yeshmisi:] ② birer teshkilat yaki partiye-guruh ezaliri qerellik tölep turidighan pul:[misal:] partiye ezaliq bedili. ittipaq ezaliq bedili.
|
|
bedelsiz |
|
|
|
bedellik |
|
|
|
beden |
|
|
|
bedenlik |
|
|
|
bedewi |
|
|
|
bedewilik |
|
|
|
bedrek |
|
bedrek[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] til haqaret.[yeshmisi:] nesli pes, peskesh, rezil, iplas:[misal:] zewqi derhal: hu bedrek, poq caynima, dep warqiridi.
|
|
bedölet |
|
bedölet[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] ① katta döletke, bayliqqa ige bolghan؛ döletmen, bay:[misal:] bedölet adem.[yeshmisi:] ② [qollinilish da’isrisi:] tarixiy söz.[misal:] 1865-1877-yilliridiki qeshqeriye xanliqining xani yaqup begning yene bir nami.
|
|
bedi’iy |
|
bedi’iy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] weqelikni nepis sen’et wasitiliri, obrazlar arqiliq ipadileydighan, edebiylikke ige:[misal:] bedi’iy eser. bedi’iy amil.
|
|
bedi’iy til |
|
|
|
bedi’iyleshtürmek |
|
|
|
bedi’iyleshtürülmek |
|
|
|
bedi’iyleshmek |
|
bedi’iyleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] weqelik nepis sen’et wasitiliri, obrazlar arqiliq ipadilenmek, güzelleshmek, nazuklashmaq.
|
|
bedi’iylik |
|
|
|
beres |
|
|
|
berehne |
|
|
|
berbat |
|
berbat[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] xarab, weyran, sorulghan, buzulghan, tügeshken:[misal:] hemme ishimiz berbat boldi. ＊ nëme qilsun, kimge eylsun dad, 90jimi kütken ümidi boldi berbat.
|
|
berbatliq |
|
|
|
berpa |
|
|
|
berjes |
|
berjes[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① zor küc-quwwetke tolghan:[misal:] jotu-ketmenler berjes mürilerde parqiraytti.[yeshmisi:] ② saghlam؛ rohluq؛ tëtik:[misal:] bu uning apetlik yillardimu özini tashliwetmey, rohsizlanmay, berjes turghanliqidin bësharet bëretti.[yeshmisi:] ③ salmaq, temkin, mezmut:[misal:] alim yëshi 50 tin ëship qalghinigha qarimay, yashlar arisida berjes qedem tashlap këtiwatatti.
|
|
bercetke |
|
|
|
berdash |
|
berdash[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] cidam, sewr-taqet:[misal:] anijan kötür bashingni, tökme emdi köz yashingni, qaldurghac körey berdashingni, yüsüp ehmed oghlaning keldi.
|
|
berdashsiz |
|
berdashsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sewr-taqetsiz, cidamsiz:[misal:] yoldashlar aldimizdiki üc künlük japa-musheqqetlik jeng kimning berdashliq, kimning berdashsiz ikenlikini sinaydu, dëgen sözler kanaydin anglinip turatti.
|
|
berdashliq |
|
|
|
berdem |
|
berdem[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] küc-quwwetke tolghan, cidamliq, mezmut:[misal:] u özini ishencilik, berdem sanaytti.
|
|
berdemlik |
|
|
|
berdenke |
|
berdenke[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] yalghuz atar miltiq:[misal:] sadirni atar bolsa, berdenke bilen atsun. men jangjünge xet yazdim, kallamni kësiwetsun.
|
|
berre |
|
|
|
berghemot |
|
berghemot[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① suzap a’ilisidiki da’im kökirip turidighan kicik derex.yopurmiqi uzuncaq, güli aq, mëwisi toq sëriq rengde, xushbuy puraydu, tëbabetcilikte dora qilinidu. [yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning mëwisi.
|
|
berq |
|
|
|
berq urmaq |
|
berq urmaq[yeshmisi:] ① caqnimaq, parqirimaq, yaltirimaq:[misal:] tawlinip rengdar gilemdek berq urar otlaq-ëtiz, qaynighan yaylaq hayati misli örkeshlik dëngiz.[yeshmisi:] ② namayan bolmaq, sëzilip turmaq, körünmek:[misal:] cirayidin hësabsiz shadliq tebessumi berq urup turghan yash ata qabilbëk ciqip keldi.[yeshmisi:] ③ ulghaymaq:[misal:] qizidi ussul, sama, dillarda shadliq berq urup, boldi menbesi üzülmes derya, fontan qeshqirim.
|
|
berqarar |
|
berqarar[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] ① qarar tapqan, qet’iy, üzül-kësil:[misal:] qedrige yetmek ücün qiynal uning derdide, berqarar tur bir ömür bexsh eyligen ehdide sen[yeshmisi:] ② mustehkem, turghun, muqim:[misal:] taraza bolmighunce heq we naheq ashkara bolmas, taraza yultuzsiz kökte tengpung berqarar bolmas.
|
|
berqararliq |
|
|
|
berg |
|
berg[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] yopurmaq:[misal:] aynur deydighan gëpini toxtitip, olturghan pëti sëkilek gülning berglirini parcilap yulushqa bashlidi.[yeshmisi:] ② sapaq:[misal:] yarning bëghida alma pishiptu, bergi üzülüp yerge cüshüptu.
|
|
berglimek |
|
berglimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] sapaq we yopurmaq ciqarmaq:[misal:] acti pen bëghida tunji ghuncilar, berglep porek bolup uz shuncila.
|
|
bergüzmek |
|
|
|
bermek |
|
bermek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① özide yaki yënida bolghan bir nersini bashqilarning qoligha tutquzmaq, ixtiyarigha tapshurmaq:[misal:] bërip yaman bolghuce, bermey yaman bol (maqal).[yeshmisi:] ② teminlimek, tarqatmaq:[misal:] daramet bermek. ma’ash bermek.[yeshmisi:] ③ hasil qilmaq, netijige ërishtürmek:[misal:] ünüm bermek. payda bermek. mëwe bermek.[yeshmisi:] ④ birer mu’essesege yaki orungha kirgüzmek, orunlashturmaq:[misal:] yeslige bermek. mektepke bermek.[yeshmisi:] ⑤ qerz yaki ötnini tölimek؛ qayturmaq:[misal:] tughulup ölmiginingni körey, qerzdar bolup bermiginingni körey (maqal).[yeshmisi:] ⑥ birer tüs, körünüsh, keypiyat hasil qilmaq؛ bexsh etmek, bëghishlimaq:[misal:] aram bermek. tesir bermek.[yeshmisi:] ⑦ neshr qilidighan nersige kirgüzmek؛ basmaq, ëlan qilmaq:[misal:] bu maqalini zhurnilimizning 3-sanida bërimiz.[yeshmisi:] ⑧ oqutmaq, ögetmek؛ terbiyilimek:[misal:] siz bizge xush xet bilen hësabtin ders bërettingiz.[yeshmisi:] ⑨ (xotun-qizlarni) yatliq qilmaq, talaliq qilmaq, erge ciqarmaq:[misal:] atangni öltürgenge anangni ber (maqal).[yeshmisi:] 01 sunmaq, uzatmaq, iltipat qilmaq:[misal:] ekber xushyaqmasliq bilen qolini uninggha berdi.[yeshmisi:] 11 yollimaq, ewetmek:[misal:] tëlëfon bermek. signal bermek. xet bermek. erz bermek.[yeshmisi:] 21 bayan qilmaq, ëytmaq, dëmek, uqturmaq:[misal:] raziliq bermek. ruxset bermek. ijazet bermek.[yeshmisi:] 31 ige qilmaq, ërishtürmek:[misal:] wezipe bermek. unwan bermek.[yeshmisi:] 41 satmaq:[misal:] qance pulgha bërisiz-dëdi u qoyni kötürüp bëqip.[yeshmisi:] 51 körsetmek, anglatmaq:[misal:] bügün radi’oda konsërt we naxsha berdi.[yeshmisi:] 61 ayrim isimlarni pë’illashturidu:[misal:] ehmiyet bermek. tonushluq bermek.[yeshmisi:] 71 rewishdashlar bilen birikip këlip töwendiki menilerni bildüridu. [yeshmisi:] 1) heriketning bashqa shey’i ücün yaki bashqa birkimge qaritip orundilishini bildüridu:[misal:] u bolghan ishni xotunigha dep bëriptu.[yeshmisi:] 2) heriket we melum bir ishning bolushi ücün paydiliq bolushni bildüridu:[misal:] mushu yerde turup berginingiz bizni ershi’elagha kötürginingiz.
|
|
berna |
|
berna[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] yash, newqiran؛ güzel, qeddi-qamiti këlishken:[misal:] bügün aldimgha hemme berna yigitler yighilidighangha oxshaydughu?
|
|
berheq |
|
berheq[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] heqiqet؛ heq, cin, heqiqiy:[misal:] berheq, berheq, këwir’axun imamning sözini testiqlidi.
|
|
berhem |
|
berhem[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] dexli, tosalghu, ziyan:[misal:] berhem bermek, berhem yetmek. berhem yëmek.
|
|
berwen |
|
|
|
beri |
|
|
|
beribir |
|
beribir[söz türkümi:] rewish.[qurulmisi:]］bari+bir［[yeshmisi:] ① oxshash, perqsiz:[misal:] göher nede bolsa u beribir göher. ＊ u men ücün beribir, gerce menggü yüz körüshelmisekmu-dëdi asiye.[yeshmisi:] ② herqance qilghan bilen, nëme bolushidin qet’iynezer, haman:[misal:] ademni aghriq tutidighan bolsa beribir tutuwëridu.
|
|
berikat |
|
berikat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] iltipat, medet:[misal:] mana shu du’aning berikati bilen xudagha shükür, künimiz yaxshi, dëdi u.
|
|
berike |
|
|
|
beriket |
|
beriket[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① jiq nersining ornini basidighan, üzlüksiz köpiyidighan ünüm:[misal:] beriket bermek. ＊ xuda sanga beriket bersun yaxshi ishle, dëdim men uninggha.[yeshmisi:] ② molluq, keng-kushadiliq, bayashatliq:[misal:] ötti cagh her künlüki beriket bilen, er-ayalning hemmisi emgek bilen.[yeshmisi:] ③ payda, mehsulat, hosul, mëwe, nep, netije:[misal:] emgek bilen heriket altun bilen beriket (maqal).
|
|
beriketsiz |
|
|
|
beriketsizlik |
|
|
|
beriketlik |
|
beriketlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① berikiti bar, beriket qilidighan؛ ëship-tëship turidighan:[misal:] beriketlik dastixan.[yeshmisi:] ② az bolsimu, köpke toghra këlidighan؛ köpke tëtiydighan؛ aynishliq:[misal:] uning ücün kün aydek, ay yildek beriketlik bolup tuyuluptu.[yeshmisi:] ③ paydiliq, mehsulatliq, netijilik, ünümlük, hosulluq:[misal:] zerepshan boyliri beriketlik küz ayliri këlishi bilen tëximu güzelliship këtidu.
|
|
berikilik |
|
|
|
beryan |
|
beryan[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] kawap, kawap bolghan, örtengen, köygen:[misal:] nergisi közliring yashqa toluptu, shikeste diling beryan boluptu.
|
|
bez |
|
bez[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] janliq organizmlarning tëni icidiki bez hüjeyriliridin tüzülgen we belgilik derijide ximiyiwi maddilarni ajritip ciqiralaydighan toqulma:[misal:] ter bëzi. shölgey bëzi. ＊ müshükning puli yoq, bezge amraq (maqal).[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] organizmning yallughlinishidin tompiyip ciqqan jay:[misal:] oghlum, tola aqsimay mang, tëqiminggha bez cüshüp qalmisun yene.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] gep-söz tesir qilmaydighan, qashang, yüzi qëlin:[misal:] bez qulaq. ＊ tursun akamning balisi bir bez adem boptu.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:]süpet.[yeshmisi:] su singmeydighan, qatmaydighan hem yumshimaydighan:[misal:] bez tupraq. bez lay.
|
|
bez marighan müshüktek |
|
|
|
bez yëgen müshüktek |
|
bez yëgen müshüktek[yeshmisi:] lam-jim dëmey, hëcqandaq ipade bildürmey:[misal:] nëme bez yëgen müshüktek qarap turisiz, gep qilsingizcu, -dëdi amine yoldishi ablimitke yighlamsirap turup.
|
|
bezen |
|
bezen[söz türkümi:] almash.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] «bezi»ge qarang:[misal:] bezen köktin ucar ikensen, yerge aqqan yultuzdek goya. bezen ceksiz upuq qoynida, ëcilisen aq güldek goya.
|
|
bezen-bezen |
|
|
|
bezdürmek |
|
|
|
bezdürüshmek |
|
|
|
bezdürülmek |
|
|
|
bezgek |
|
bezgek[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] ① jiddiy xaraktërlik yuqumluq kësel, bezgek plazmodiyisi keltürüp ciqiridu؛ pasha arqiliq yuqidu؛ mezgil boyice tutidu. alametliri: bedenni titrek basidu؛ qizitip qattiq terlitidu؛ bashni aghritidu؛ ëghizni qurutidu؛ maghdursizlanduridu.[yeshmisi:] ② shu këselge giriptar bolghan kishi.
|
|
bezgek plazmodiyisi |
|
|
|
bezletmek |
|
|
|
bezleshmek |
|
|
|
bezlenmek |
|
|
|
bezlik |
|
|
|
bezlimek |
|
|
|
bezme |
|
bezme[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] dostlar, yar-buraderler yaki qurdashlarning nöwet bilen bir yerge jem bolup, yep-icip, naxsha, saz bilen qilghan oyun tamashisi:[misal:] bezme qilmaq.
|
|
bezmek |
|
bezmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] bizar bolmaq, waz kecmek, yaltaymaq, zërikmek:[misal:] atisi turup oghli sözligendin bez (maqal).
|
|
bezmici |
|
|
|
bezi |
|
|
|
bezi-bezide |
|
|
|
bezibir |
|
|
|
bezide |
|
|
|
bes (Ⅰ) |
|
bes (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer mesile heqqidiki talash-tartish؛ riqabet, munazire:[misal:] bes talashmaq. bes qilmaq.[yeshmisi:] ② bir-birige nisbeten herkim pikride turush, öz pikrini barawer, oxshash orungha qoyush: bes kelmek.
|
|
bes talashmaq |
|
|
|
bes salmaq |
|
bes salmaq[yeshmisi:] birer ish, emgek, wezipe qatarliqlarni bëjirishni bir-birige ittirishmek, bir-birige qarap ishlimek:[misal:] ebilghazi hëyteklerge buruldi-de: qoyushe, bes sëlishmay, ma ishni tügitiwëteyli, dëdi.
|
|
bes kelmek |
|
bes kelmek[yeshmisi:] ① teng, barawer kelmek؛ tengleshmek, barawerleshmek:[misal:] bu cöl-bayawandiki leniti qum ejdihasigha, rehimsiz qara boranlargha peqet silerla bes këleleysiler.[yeshmisi:] ② berdashliq bermek, cidimaq:[misal:] aghriqqa bes kelmek.
|
|
bes (Ⅱ) |
|
bes (Ⅱ)[söz türkümi:] imliq söz.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] «boldi, yëter, yëterlik؛ qoy, toxtat» menisidiki ündesh rolida këlidu:[misal:] bes boldi, bu yer qalaymiqan takallishidighan orun emes dëdi sodiye qulan ularni agahlandurup.
|
|
besey |
|
|
|
beseylik |
|
beseylik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] besiyi bar, besey tërilidighan:[misal:] beseylik yer.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]isim.[yeshmisi:] besey tërilidighan ëtiz, besey ösken jay:[misal:] beseyliktin bir tüp besey yulup ciq.
|
|
bes-bes |
|
|
|
bes-beste |
|
|
|
bes-besci |
|
|
|
best |
|
|
|
bestlik |
|
bestlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] qeddi-qamiti bar, qeddi-qametlik, gewdilik, qawul, ustixanliq:[misal:] yëshigha nisbeten bestlik, yoghan közliridin nur caqnap turidighan gheyret bu ademning taqqa-tuqqa gepliridin gumanlinip, dadisining közige menilik qarap qoydi.
|
|
besleshtürmek |
|
|
|
besleshtürülmek |
|
|
|
besleshmek |
|
|
|
bes-munazire |
|
|
|
besh |
|
|
|
besh’atar |
|
|
|
besheylen |
|
|
|
beshbarmaq |
|
|
|
beshtash |
|
|
|
beshleng |
|
|
|
beshlik |
|
|
|
beshmerek |
|
|
|
beshire |
|
beshire[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① yüz, ciray, qiyapet:[misal:] külgende ularning beshirisi ashundaq bolup këtidu.[yeshmisi:] ② kishining rohiy haliti, tebi’iti we icki qiyapitini ipadileydighan sirtqi körünüsh:[misal:] közliri nëmidëgen kök, cëqir köz, dep yëqimsiz oylidi metqurbanbay, cëqir közlük sheytanning beshirisi deydighan.[yeshmisi:] ③ yaman xaraktër, yaman niyet:[misal:] uning bu qiliqidin heqiqiy beshirisini biliwalghili bolidu.
|
|
beshinci |
|
|
|
beshincilik |
|
|
|
beqesem |
|
|
|
beqem |
|
|
|
bequwwet |
|
|
|
bek (Ⅰ) |
|
bek (Ⅰ)[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] nahayiti, alahide, intayin, qaltis, taza, rasa:[misal:] bek qattiq. bek yaxshi. bek capmaq. bek xarlanmaq.
|
|
bek (Ⅱ) |
|
bek (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cing, pishshiq, mezmut, mustehkem:[misal:] jëni bek. ＊ yep tur, bek tur (maqal).
|
|
beke |
|
|
|
beg |
|
|
|
beg-bigat |
|
|
|
begcek |
|
|
|
begzade (Ⅰ) |
|
|
|
begzade (Ⅱ) |
|
begzade (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] qoghunning bir türi, özi kicik, uzuncaqraq, shapiqi nëpiz, sirti tüklük, bir az tilim-tilim, ici qizil we köküc bolidu؛ temi bek tatliq.
|
|
beglik |
|
beglik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] beglerning orni, wezipisi؛ beglerning qilidighan ishi, emili:[misal:] u da’im «xojahapiz beg-aldi-keyningizge qarap ish qiling, beglik këtidu, yurt qalidu»deydighan.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] beg qarmiqidiki, beglerge atalghan:[misal:] bizning yurtni ottuz ikki beglik dëyishidu.
|
|
beng |
|
|
|
benggi |
|
benggi[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① neshe cëkidighan adem:[misal:] u xuddi mejün shorap, toxtimay külidighan qotur ciray benggi qiyapitige kiqqatarliq nersilerni köp cëkishke adetlengen kishi.
|
|
benggidiwane |
|
benggidiwane[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］benggi+diwane［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ceyze a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. mëwisi we yopurmiqi dora qilinidu؛ temi acciq bolup, zeherlik, mest qilip aghriq toxtitidu؛ rëmatizmni dawalaydu؛ yötel we dem siqilishni peseytidu.
|
|
benggilik |
|
|
|
bengwash |
|
|
|
bengwashliq |
|
|
|
bel (Ⅰ) |
|
bel (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] arqa omurtqining töwenki qismi؛ gewdining kökrek qapqisi bilen das söngek üstidiki ariliqi.[yeshmisi:] ② birer nersining ottura qismi, teng otturidin bölüngen jayi:[misal:] yaghacning bëlidin kesmek.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] jismaniy yaki maddiy küc:[misal:] bëli bosh.[yeshmisi:] ④ ëgersiman töpilikning peseygen jayi:[misal:] mashina kicik bir beldin ëship ötti.
|
|
bel baghlimaq |
|
|
|
bel tutushmaq |
|
|
|
bel qoyuwetmek |
|
|
|
bëli bosh |
|
|
|
bëli cing |
|
|
|
bëlige tepmek |
|
|
|
bëli ëgilmek |
|
|
|
bel (Ⅱ) |
|
|
|
belen |
|
|
|
belenlik |
|
|
|
beltosma |
|
|
|
belce (Ⅰ) |
|
|
|
belce (Ⅱ) |
|
|
|
belceⅢ |
|
belceⅢ[söz türkümi:] isim. [qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] ① mesh we ocaqtin kül alidighan bel gürjek. [yeshmisi:] ② harwining ikki shotisigha ornitilghan, shotigha qëtilghan haywanning bëlige tartilidighan tasma, belwagh, bellik.
|
|
belcir |
|
|
|
beldetmek |
|
|
|
beldeshmek |
|
|
|
beldeng |
|
|
|
beldem |
|
|
|
beldenmek |
|
|
|
beldimek |
|
|
|
belghem |
|
|
|
belghemlik |
|
|
|
belki |
|
belki[söz türkümi:] baghlighuci.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① burulush meniside kelgen jümle bilen jümlini we jümle böleklirini baghlash ücün xizmet qilidu:[misal:] uning dadisi oqutquci emes, belki ishci.[yeshmisi:] ② «ëhtimal» dëgen menide yüklime rolida këlidu:[misal:] belki u mëning kelginimni anglimighan bolsa kërek.
|
|
belkim |
|
|
|
belge |
|
belge[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① tonushluq bolush we perqlinip turush ücün shekillendürülgen nishan, alamet؛ tamgha. [yeshmisi:] ② birer mene, mezmun yaki miqdarni ipadiligüci grafik, alamet, ishare:[misal:] soraq belgisi. tenglik belgisi.[yeshmisi:] ③ nerse, weqe hadisilerning özige xas xususiyiti, süpiti:[misal:] ularning belgiliri zadi qandaq bolidu[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞logika＜[yeshmisi:] obyëktning bir-birige oxshaydighan yaki bir-biridin perqlinidighan xususiyetliri logikida «belge» dep atilidu.[yeshmisi:] ⑤ icki hëssiyat, kecürmishlerning, psixologiyilik haletlerning tashqi alamiti, esiri:[misal:] ayshemning cirayidin derd-elem belgiliri körünüp turidu.[yeshmisi:] ⑥ dërek bëridighan alamet, nishan:[misal:] memetning cirayidiki sëriqliq — kësellikning belgisi.[yeshmisi:] ⑦ yer ölceshte ishlitidilighan aq we qizil qilip sirlanghan ala kaltek yaki mexsus ölcemlik siziqlar sëlinghan uzun taxtay.
|
|
belgisiz |
|
belgisiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① belgisi yoq, belge qoyulmighan, belge sëlinmighan. [yeshmisi:] ② namelum, natayin, ëniq emes:[misal:] uning nege yoqilip ketkenliki belgisiz.
|
|
belgisiz almash |
|
belgisiz almash[kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] ëniqsizliqni bildüridighan almash. mesilen: alliqacan, allikim, alliqandaq, qaysibir, palani, birmunce...
|
|
belgisizlik |
|
|
|
belgiletmek |
|
|
|
belgileshmek |
|
|
|
belgilenmek |
|
|
|
belgilik |
|
belgilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① belgisi, nishani bar؛ belge qoyulghan, belge-nishan sëlinghan:[misal:] bir caghda krëst belgilik somka kötürgen bir esker kirip keldi.[yeshmisi:] ② melum, mu’eyyen, ëniq:[misal:] hezretliri dëyiship qoyghan belgilik sa’et icide sheherge tëgish qilsila.
|
|
belgilime |
|
belgilime[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer ish yaki melum mesile heqqide birer organ, teshkilat we melum bir yighin bameslihet qobul qilghan toxtam, tüzüm, qararlar we uning tëkisti:[misal:] qeghezdiki belgilime bu yerde aqmamdu dëdi u narazi qiyapette.
|
|
belgilimek |
|
belgilimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer shertlik belge, isharet bilen ipadilimek:[misal:] ximiyide hidrogënni «H» bilen belgileydu.[yeshmisi:] ② birer xususiyet, mahiyetke asasen melum yekünni ipadilimek:[misal:] yazning këlishini bahar belgileydu.[yeshmisi:] ③ bir qarargha kelmek, qarar qilmaq:[misal:] shu künki olturushning mezmunini biz belgileymiz.[yeshmisi:] ④ birer meqset ücün tallimaq, körsitip bermek:[misal:] ablimit extemge dawamliq tekrar qilish ücün derslik kitabtin birnecce jayni belgilep bërip özi sheherge kirip ketti.[yeshmisi:] ⑤ ishqa qoymaq, teyinlimek:[misal:] ular mëni oqutquciliqqa belgilidi.
|
|
belgilimisiz |
|
|
|
belgilimilik |
|
|
|
bellut |
|
bellut[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] dub derixining mëwisi, uzun we yumilaq këlidu, uruqi dora qilinidu, uruqning üceyni qorup ic sürüshni toxtitish roli bar.
|
|
belli |
|
belli[söz türkümi:] imliq söz.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] maxtash, maqullash, medhiye, alqishni bildüridu:[misal:] belli, shundaq qil oghlum
|
|
bellik |
|
bellik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① shimning üsti, belwagh bëkitilidighan qismi:[misal:] shimning belliki.[yeshmisi:] ② at-ulaghlargha toqulidighan ëger, com, möle qatarliqlarning ikki qëshigha orunlashturulghan yapilaq tömür.
|
|
belwagh |
|
belwagh[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］bel+bagh［[yeshmisi:] ① belge baghlaydighan pota. [yeshmisi:] ② at-ulaghlarning ëger we mölilirining üstidin basturup baghlaydighan yaki harwining shotisini kötürüp turidighan tasma. [yeshmisi:] ③ her nersining ottura qismidin ötken dep perez qilghan siziq, halqa:[misal:] issiq belwagh. orman belwëghi.
|
|
belwaghliq |
|
belwaghliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① belwëghi bar, belwagh baghlighan yaki belwagh bilen baghlanghan.[yeshmisi:] ② belwagh qilishqa bolidighan, belwagh ücün teyyarlanghan, belwagh qilishqa bab këlidighan.
|
|
belizgül |
|
belizgül[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］beliz+gül［[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] murekkep güllükler a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. özi pakar, yopurmiqining köp qismi tüwidin ösidu, shekli qoshuq yaki tuxumgha oxshaydu؛ tilsiman gülliri aq, ac qizil, yaki qizil renglerde؛ kanaysiman gülliri sëriq rengde bolidu.
|
|
belish |
|
belish[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] xëmirigha tuxum, ebjesh yagh, soda, aq shëker, süt qatarliqlarni arilashturup duxopkida pishurulidighan bir xil yëmeklik.
|
|
bemelcek |
|
|
|
bemeldirek |
|
|
|
ben |
|
|
|
benjang |
|
|
|
benjangliq |
|
|
|
bend (Ⅰ) |
|
bend (Ⅰ)[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bëkitilgen, mixlanghan jay:[misal:] cin ashiqlar caqar qepes bendini, ishengin ey qemershah derding tügeydu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] baghlaq, solaq, tügün, tuzaq, qapqan:[misal:] ya bir yaman derdke qaldi, yaki uni bendke saldi, ya zindangha solap aldi, ne boldi yarim kelmidi.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] esirlik, tutqunluq haliti:[misal:] men put-qolum azade bolghini bilen qelbim bend qilinghan, kishenlengen ademmen...[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] birer ish bilen meshghul, bosh emes:[misal:] u jiddiy ish bilen bend idi.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer nersige bërilgenlik, meptunluq yaki uning tesirige ëlinghanliq:[misal:] tesirlik iskiripka küyliri yenila mëni bend qilalmidi.[yeshmisi:] ⑥ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] baghlanghan, muptila bolghan:[misal:] ey japa destide sergerdan yigit, nedisen, töhmetke bend, qurban yigit
|
|
bend (Ⅱ) |
|
bend (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] qapiye, ritim we mezmun jehettin öz’ara baghlanghan shë’iriy parce:[misal:] bir bend shë’ir.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] muzika esiri yaki ularning melum bir qismi.
|
|
bende |
|
bende[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] diniy ëtiqad boyice xudagha ishengen we öz ixtiyari hem teqdiri xudaning ilkide bolghan adem, xudaning quli:[misal:] aghiniler, xudayim bendemni kec qoysam qoyarmen, ac qoymasmen deptiken, qandaqla bolmisun qonalghugha këliwalduq.[yeshmisi:] ② (janliqlargha nisbeten) adem, kishi:[misal:] mömin bende.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] mestane, ashiq:[misal:] kitab bendisi.
|
|
bender |
|
|
|
bendergah |
|
|
|
bendicilik |
|
bendicilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① bendiler qilishqa tëgishlik mejburiyet, ish-heriket:[misal:] xudagha halalliq bilen atmish yil bendicilik qildim.[yeshmisi:] ② iqtidarsizliq, mohtajliq:[misal:] pëqir bendicilikte özlirining huzurigha uqushmay kirip qëliptimen.
|
|
bending |
|
|
|
benze |
|
|
|
behr |
|
|
|
beheywet |
|
beheywet[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] ① nahayiti katta, zor, cong:[misal:] beheywet taghlar.[yeshmisi:] ② heywetlik, heywiti qaltis:[misal:] beheywet diwe.
|
|
behre |
|
behre[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① payda, menpe’et, nep:[misal:] behre bermek.[yeshmisi:] ② lezzet, mezze, huzur:[misal:] behre almaq.
|
|
behreyin |
|
behreyin[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] behreyin döliti qatar bilen se’udi erebistani ariliqidiki paris qoltuqigha jaylashqan bolup, behreyin arili we yëqin etraptiki bezi kicik arallardin tüzülgen. yer meydani 622 kuwadirat këlomëtir bolup, erebler dölet nopusining texminen ％70tini, qalghinini iranliqlar, hëndistanliqlar, pakistanliqlar, engliyilikler we amërikiliqlar teshkil qilidu. ereb tili dölet tili bolup, ingliz tili omumyüzlük qollinilidu. ahalisining köp qismi islam dinigha ëtiqad qilidu, buning ％25tini sün’iy mezhipi, ％75tini shi’e mezhipi igileydu. behreyin arilida miladidin 3000 yil burunla sheher qurulghan. miladi Ⅶ esirde ereb ëmpriyisi besre ölkisining bir qismi bolghan. 1507～1602- yilliri portuygaliyilikler bësiwalghan bolup, 1780-yili musteqilliq jakarlighan. 1820-yili engliye tajawuz qilip kirgen. 1971-yili 3-ayda engliye paris qoltuqi xelpilikliri bilen imzalighan barliq shertnamilirining shu yili yil axirida küctin qalidighanliqini jakarlighan. shuning bilen behreyin 1971-yili 8-ayning 14-küni musteqil bolup, 12-ayning 16-künini dölet bayrimi qilip bëkitken (bu kün emirning texitte olturghan küni). 1989-yili 4-ayning 18-küni dölitimiz bilen dëplomatik munasiwet ornatqan. behreyinning nëfit zapisi 21 milyon 230 ming tonna, tebi’iy gaz zapisi 201 milyart kup mëtir bolup, dëngiz boyidin yene merwayit ëlinidu. behreyin iqtisadta nëfitni asas qilidu. nëfit kirimi dölet kirimining 2/1 qismini teshkil qilidu. undin bashqa behreyinde ottura sherq boyice eng cong alyumin tawlash zawudi bar. behreyinning tupriqi munbet. asaliq shehiri paytext manami shehri. u muhim nëfit porti we nëfit cekkilesh merkizi bolup, meshhur xelq’araliq pul-mu’amile mezkizi bolush süpiti bilen 60 milyart amërika dollëriliq banka kapitaligha ige.
|
|
behrisiz |
|
behrisiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① payda, menpe’et ëlish imkaniyitidin mehrum bolghan:[misal:] bahardin behrisiz ketken cëwer oghulni esleymen.[yeshmisi:] ② behrisi, menpe’iti yoq:[misal:] oghul-qizlar baghwen bolsun el ücün, bu derexni qaldurmisun behrisiz.
|
|
behrilendürmek |
|
|
|
behrilenmek |
|
behrilenmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① behrimen bolmaq:[misal:] quyash nuridin behrilenmek.[yeshmisi:] ② lezzet almaq؛ mezze, huzur qilmaq:[misal:] u künlerdin bir küni bëghini arilap, uning güzel menziriliridin behrilinip seyle qiptu.
|
|
behrilik |
|
|
|
behrimen |
|
|
|
behrimenlik |
|
|
|
behmen |
|
behmen[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] behmen a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. pütün ösümlük tëni dora qilinidu. uning qan toxtitish, turup qalghan qanni tarqitish roli bar.
|
|
behuzur |
|
behuzur[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] ① huzurlinip, rahetlinip, bimalal:[misal:] u këcice dadisi bilen behuzur mungdishidu.[yeshmisi:] ② tosqunsiz, perwa qilmay, xatirjem:[misal:] behuzur oynimaq.
|
|
bewa |
|
|
|
bey’et |
|
|
|
beytulla |
|
|
|
beytulmal |
|
|
|
beytulmuqeddes |
|
beytulmuqeddes[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① söz menisi «muqeddes öy» bolup, quddus (ërusalim) shehirimu shu nam bilen atalghan. [yeshmisi:] ② musulmanlarning quddus shehiridiki meshhur mesciti, yeni aqsa mesciti.
|
|
beyzu |
|
|
|
beyzi |
|
|
|
beyge |
|
beyge[söz türkümi:] isim. [yeshmisi:] ① at capturush musabiqisi:[misal:] at beygisi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] musabiqe, beslishish:[misal:] këlinglar beygige dostlar, sinayli jengde gheyretni, jasaretni körek eylep, teshekkur munbiri keldi.
|
|
beygilik |
|
beygilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] at beygisi ötküzüshke muwapiq këlidighan, layiq (meydan, jay heqqide):[misal:] bir beygilik yerge östengmu ëlinghanu, lëkin uni yawa coshqilar birla këcide tilghap tinduruwetken.
|
|
beynelmilel |
|
|
|
beyinsëriq |
|
|
|
braxma |
|
|
|
braxman |
|
|
|
braxmanizm |
|
|
|
brashura |
|
|
|
brom |
|
brom[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtallo’id ëlëmënt, belgisi (Bromium) Br. toq qongur rengdiki tütünlük suyuqluq؛ tesir qilghuci ötkür puraqqa ige؛ ximiyiwi xususiyiti bir qeder aktip bolup, köp ëlëmëntlar bilen biwasite birikeleydu؛ tërini qattiq ciritish rolini oynaydu؛ sana’ette boyaq ishlepciqirishta qollinilidu؛ ximiyiwi birikmisi tinclandurush dorisi yasashqa ishlitilidu.
|
|
bronza |
|
bronza[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] misning qoghushun, qeley, alyumin qatarliqlar bilen arilashturulghan qëtishmisi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shu qëtishmidin yasalghan türlük qoral-jabduqlar.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] (insaniyet medeniyet tarixidiki) kishiler bronzidin yasalghan qoral-jabduqlarni ishlitishni bilgen hem bronza qorallarni ishletken:[misal:] bronza dewri.
|
|
bronë |
|
|
|
bronëwik |
|
|
|
brutsëllyuz |
|
brutsëllyuz[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil yuqumluq kësel, kësel qozghatqucisi brutsëllyuz tayaqce baktëriyisi. u öcke, kala, qoy, coshqa qatarliq öy haywanlirining bala tashlash kësili bolup, nesillinish ezalirining yallughlinishi, bala tashlash, tughmasliq we bashqa ezalarning yallughlinishi qatarliq alametler bilen ipadilinidu.
|
|
brëzënt |
|
|
|
brilyant |
|
brilyant[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] kësilip, taraclinip, her xil shekilge keltürülgen, üstige hel bërilgen almas.
|
|
blindazh |
|
|
|
bopa |
|
bopa[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① rext, qeghez qatarliq nersilerge orap, tëngilghan, cigilgen tügünce, yük:[misal:] rext satquci sëriq qeghezge oralghan yoghan bir bopini aldidiki kishige uzatti. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] köngüldiki endishe, hajetsiz ghem-ghusse:[misal:] idiyiwi bopa.
|
|
bopilatmaq |
|
|
|
bopilashmaq |
|
|
|
bopilanmaq |
|
|
|
bopiliq |
|
bopiliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bopa qilinghan, bopilanghan:[misal:] cong bopiliq yung.[yeshmisi:] ② bopilashqa muwapiq, layiq:[misal:] men ete kitablarni poctidin sëliwetmekci, uni orash ücün sen bir qance bopiliq qeghez ekelgin.
|
|
bopilimaq |
|
|
|
bota (Ⅰ) |
|
|
|
bota (Ⅱ) |
|
|
|
botanika |
|
botanika[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ösümlüklerning tüzülüshi, ösüshi we hayatiy rolining qanuniyetlirini؛ ösümlüklerning türlerge bölünüshi, tedrijiy tereqqiyati, tarqilishi we ösümlüklerdin paydilinish qatarliqlarni tetqiq qilidighan pen.
|
|
botqa |
|
|
|
botqash |
|
|
|
botkiliq |
|
|
|
botung |
|
|
|
botungluq |
|
|
|
botulka |
|
|
|
botulkiliq |
|
|
|
boti |
|
|
|
boticaq |
|
|
|
botilatmaq |
|
|
|
botilaq |
|
|
|
botilimaq |
|
|
|
boja |
|
|
|
bojang |
|
|
|
bojangliq |
|
|
|
boci |
|
|
|
bocixana |
|
|
|
boxtaq |
|
|
|
boxolor |
|
|
|
boda |
|
|
|
bodatmaq |
|
|
|
bodarghan |
|
|
|
bodashmaq |
|
|
|
bodaq |
|
|
|
bodalmaq |
|
|
|
bodek (Ⅰ) |
|
bodek (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] altun, kümüsh, tuc, mislarni shar sheklige keltüridighan qëlip.
|
|
bodek (Ⅱ) |
|
|
|
bodekshimek |
|
|
|
bodolghu |
|
|
|
bodimaq |
|
|
|
bor (Ⅰ) |
|
bor (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtallo’id ëlëmënt.kristal emesliri yumshaq we parashokqa oxshashraq bolup, yëshil qongur rengde, kristal halettikiliri nahayiti qattiq bolup, parqiraq këlidu.
|
|
bor (Ⅱ) |
|
|
|
bor dewri |
|
|
|
bora |
|
|
|
borat |
|
borat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] borat kislata. ni’organik birikme, molëkula formulisi H3 B O3. aq renglik kristal؛ bëliq qasiriqi sheklide bolidu؛ sudiki ëritmisi ajiz kislataliq xususiyetke ige؛ eynek we farfor qatarliqlargha ishlitilidu؛ dorigerlikte dëzinfëksiyiligüci we cirishtin saqlighuci dora ornida ishlitilidu.
|
|
boran |
|
boran[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① topa-cang arilash ciqqan shiddetlik shamal.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] daghdugha we shiddet bilen ëlip bërilghan heriket:[misal:] he, heyran qëliwatamsiz qandaq shamal bolatti, shamal emes, inqilab borini de dëdi reyhan kamilgha.
|
|
boran-capqun |
|
boran-capqun[yeshmisi:] ① yamghur arilash ciqqan qattiq boran:[misal:] biz qaytip këliwëtip boran-capqunda qalduq. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tosqunluq؛ qiyinciliq, ongushsizliq:[misal:] perhat dostigha semimiy teselli bërip: turmush biz mektepte oylighandek emes iken, buningdinmu qattiq boran-capqungha duc këlishimiz mumkin, özimizni yoqitip qoysaq bolmaydu, dëdi.
|
|
boran-capqunluq |
|
|
|
boranqush |
|
boranqush[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］boran+qush［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] tëni qarlighacqa oxshaydighan, ëghizi ilmek, da’im dëngiz üstide ucup yürüp bëliq we rak qatarliqlarni yeydighan bir xil qush.
|
|
boranliq |
|
boranliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① borini bar, borangha tolghan:[misal:] boranliq këce. ＊ u yamghur we boranliq tün qoynida ghayib boldi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] keskin, shiddetlik, küreshke tolghan:[misal:] boranliq yillarning sha’ir lacini, köksidin cëcip qan, këlecekke parlaq ümidlerni yëzip ketti.
|
|
bordatmaq |
|
|
|
bordashmaq |
|
|
|
bordaq |
|
|
|
bordaqci |
|
|
|
bordaqciliq |
|
|
|
bordalmaq |
|
|
|
bordanmaq |
|
|
|
bordu |
|
bordu[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］fransozce［[kesip türi:]＞dëhqanciliq＜[yeshmisi:] mis sulfat, hak we su bilen yasalghan dëhqanciliq dorisi, zira’etlerge pürkelgende bir qewet nëpiz perde sheklide qëtiwëlip kësel mikroblirining ösümlük tënige kërishining aldini alidu.
|
|
bordimaq |
|
|
|
borsuq |
|
borsuq[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüci haywan. tükliri omumen kül reng, qorsaq bilen töt puti qara bolidu, barmaq ucida uzun we ötkür tirnaqliri bolidu. topa kolashqa mahir, tagh baghrilirida kamar kolap yashaydu, këcisi heriket qilidu.
|
|
borghul |
|
borghul[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] paxtek tüki renglik (at heqqide):[misal:] borghul atqa minip natonush bir adem këliwatatti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] paxtek tüki renglik at:[misal:] nasir at ëghilidin ëgerleklik borghulni yëtilep ciqti-de, hoylidin minip ciqip ketti.
|
|
borluq |
|
|
|
borun |
|
|
|
borunluq |
|
|
|
borici |
|
|
|
boriciliq |
|
|
|
boriqiyaq |
|
boriqiyaq[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］bora+qiyaq［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] qiyaq a’ilisige kiridighan, köp yilliq saman gholluq ösümlük. suda ösidu؛ gholi üc qirliq, yopurmiqi incike we uzun, güli yëshil qongur rengde؛ bora toqushta ishlitilidu.
|
|
boriya |
|
|
|
boz (Ⅰ) |
|
|
|
boz (Ⅱ) |
|
boz (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① ëcilmighan, tërilmighan, özleshtürülmigen:[misal:] boz yer. boz topa.∥ ular nashtidin këyin geme arqisida acqan bir parce bozgha keldi.[yeshmisi:] ② öylenmigen, turmush tejribisi kem, cëniqmighan:[misal:] boz yigit.
|
|
boza |
|
|
|
bozartmaq |
|
|
|
bozartilmaq |
|
|
|
bozarmaq |
|
|
|
bozang |
|
|
|
bozanglashmaq |
|
|
|
bozek |
|
bozek[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bashqilargha taqabil turalmaydighan, qarshiliq qilish iqtidari kem؛ bashqilarning xorlishi, kemsitishige ucrighan, aniy:[misal:] bozek bolmaq. bozek qilmaq. ∥ bozekni bozek etmiseng, qiyamette soriqi bar (maqal).
|
|
bozeklik |
|
|
|
boztiken |
|
boztiken[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］boz+tiken［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] murekkep güllükler a’ilisige kiridighan köp yilliq, saman gholluq ösümlük. pütün ösümlük tënide aq süt bar؛ gholi tik, tüksiz, siliq këlidu, girwikide tikenlik cishliri bolidu؛ pütün ösümlük tëni dora qilinidu. uning issiqni tarqitish, zeher qayturush, qanni janlandurush, turup qalghan qanni mangdurush we yiringni ciqirip ghelwirekni saqaytish roli bar.
|
|
bozqiya |
|
|
|
bozlatmaq |
|
|
|
bozlashmaq |
|
|
|
bozluq |
|
|
|
bozlimaq |
|
bozlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① hinggan (cishi töge)ning tayliqini, taylaqning anisini sëghinghan waqtida ciqarghan awazi heqqide ëytilidu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] awaz ciqirip yighlimaq, nale qilmaq:[misal:] këyin u bala jinazigha özini ëtip shundaq bozlidiki, uning miskin zaridin yer yërilip, taghutashlar ërip ketküdek boldi.
|
|
bozun |
|
|
|
bozici |
|
|
|
boziciliq |
|
|
|
bozixana |
|
|
|
bozirishmaq |
|
|
|
bose |
|
|
|
bostan |
|
bostan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] del-derex we yëshilliqqa tolghan jay, bagh:[misal:] ickili mëhring süyini sen taman ucqanda men, öz anam qoynini taptim bu güzel bostanda men.
|
|
bostanlashturmaq |
|
|
|
bostanlashmaq |
|
|
|
bostanliq |
|
|
|
boso |
|
|
|
bosut |
|
|
|
bosutluq |
|
|
|
bosugha |
|
bosugha[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① ishik, derwaza kësheklirining astigha qoyulghan toghra yaghac yaki xish, tash, sëmont qatarliqlardin qilinghan tosma:[misal:] ekber kent ishxanisigha kiriwëtip bosughida toxtap qaldi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] öy, qoruning aldi:[misal:] bu ikki ewlad elmisaqtin tartip yatqa qiz bermeydighan, yatni bosughisigha yolatmaydighan kishiler idi.[yeshmisi:] ③ [misal:] [köcme menisi:] [yeshmisi:] sheher, yëza-qishlaqlargha kirishtiki eng yëqin jay:[misal:] − apla... düshmen bizning bosughimizdila yürüptu-de, − dëdi kamal we aldirap batur terepke ketti.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer nerse, ish-heriket, weqe yaki hadisining bashlinishigha yëqin qalghan peyt؛ bashlinishi, kirish qismi:[misal:] bu ayalning balisi ölüm bosughisigha këlip qaptu.[yeshmisi:] ⑤ östeng, ëriqlardiki zaku, azma, sekretmilerning taxtay bilen suni tosqanda taxtaygha himliship turidighan yaghactin yaki sëmonttin teyyarlanghan tapan:[misal:] azmining bosughisi.
|
|
bosughisi ëgiz |
|
bosughisi ëgiz[yeshmisi:] hali cong, özini bashqilardin yuqiri tutidighan:[misal:] ularning bosughisi ëgiz, biz kirelmeymiz dëgine, dëdi isma’il ghemkin olturghan dosti ibrahimgha.
|
|
bosughiliq |
|
|
|
bosuq (Ⅰ) |
|
|
|
bosuq (Ⅱ) |
|
|
|
bosuncuq |
|
|
|
bosh |
|
bosh[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① icide hëc nerse yoq؛ quruq:[misal:] bosh qaca, bosh taghar.[yeshmisi:] ② adem yaki nersidin xaliy, igilenmigen؛ bikar:[misal:] bosh orunduq. ＊− mu’ellim, bizning ikki ëghiz öyimiz pütünley bosh turuwatidu. shu öyge köcüp këlemdila? − dëdi mëhray mu’ellimge semimiy iltimas qilip.[yeshmisi:] ④ ish, xizmet bilen meshghul bolmighan؛ ishtin xaliy, bikar:[misal:] balimiz bosh waqitlirida mushundaq nersilerni yasap oynisa, zëhni ëcilidu emesmu dëdi sëlim aka ayaligha.[yeshmisi:] ⑤ asan üzülüp, yirtilip, sonup këtidighan, puxta emes:[misal:] bosh yip. bosh kësek.[yeshmisi:] ⑥ kücsiz, ze’ip, asta, sus:[misal:] bosh awaz. bosh shamal. ＊ yataqning ishiki bosh cëkildi.[yeshmisi:] ⑦ [köcme menisi:] [yeshmisi:] qattiq qol, telepcan emes, boshang:[misal:] bosh rehber. ＊ tursunmu bosh yigit emes, qizlargha qandaq körünüshni bilidu.[yeshmisi:] ⑧ yëterlik emes, kem:[misal:] zahir xenzucida boshraq idi.[yeshmisi:] ⑨ qizghin emes, sus:[misal:] dadisi bir-ikki qëtim boshqina kayip qoydi.
|
|
boshatmaq |
|
|
|
boshashturmaq |
|
|
|
boshashmaq |
|
boshashmaq[yeshmisi:] ① «boshimaq» pë’ilining ömlük derijisi. [yeshmisi:] ② qattiqliqini we cingliqini yoqatmaq:[misal:] tuyuqsiz basqan su apitidin tamlar boshiship örülüshke bashlidi.[yeshmisi:] ③ madaridin ketmek, kücsizlenmek, ze’ipleshmek:[misal:] − saqsiz bolup qaldingmu cimen? necce kündin bëri boshishipla kettingghu?
|
|
boshang |
|
boshang[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ishni ongshap qilalmaydighan؛ layghezel, iradisiz:[misal:] boshang bala. ＊ yenila bu kicik ish, lëkin u mëni özümge qoyghan teleplirim aldida boshang körsitidighan ish.
|
|
boshangliq |
|
|
|
boshandurmaq |
|
|
|
boshanmaq |
|
|
|
boshtin-bosh |
|
|
|
boshluq |
|
boshluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① erkin-azadilik؛ bikar:[misal:] öz öyümning xushluqi — put-qolumning boshluqi (maqal).[yeshmisi:] ② etrapi melum nerse bilen oralghan, ici bosh, xaliy jay:[misal:] dimagh boshluqi. ëghiz boshluqi.[yeshmisi:] ③ zëmindin xaliy bashqa yultuzlar ariliqidiki musapilar:[misal:] alem boshluqi. asman boshluqi.[yeshmisi:] ④ susluq, boshangliq:[misal:] bu balining ishqa boshluqini qandaq qilarmiz.[yeshmisi:] ⑤ bosh yatqan yer, jay:[misal:] baghning otturisidiki bir keng boshluqqa birdemdila nurghun balilar toplandi.[yeshmisi:] ⑥ maddilar mewjutluqining bir xil obyëktip shekli. kenglik, uzunluq, ëgizlik arqiliq ipadilinidu.[yeshmisi:] ⑦ toluqsizliq, kemlik:[misal:] bu lughet uyghur lughetcilikidiki bir boshluqni tolduridu.
|
|
boshitilmaq |
|
|
|
boshiqi |
|
|
|
boshimaq |
|
boshimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① igiligen we ishghal qilghan nersidin xaliy bolmaq:[misal:] öy boshidi. yol boshidi.[yeshmisi:] ② ishtin, melum herikettin cüshmek؛ bikar bolmaq:[misal:] ishidin boshimaq.xizmettin boshimaq. ＊ gëpi gepke oxshimas, aghzi geptin boshimas (maqal). ＊ yene ikki kündin këyin uning qoli xëli boshaydu.[yeshmisi:] ③ qutulmaq, qutulup ciqmaq:[misal:] türmidin boshimaq.
|
|
bogha |
|
|
|
boghaz |
|
|
|
boghaltir |
|
|
|
boghaltirliq |
|
|
|
boghaltiriye |
|
|
|
boghjuma |
|
|
|
boghjumilatmaq |
|
|
|
boghjumilashmaq |
|
|
|
boghjumilanmaq |
|
|
|
boghjumiliq |
|
|
|
boghjumilimaq |
|
|
|
boghca |
|
boghca[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] rext yaki tëridin tikilgen, oqughucilar depter-qelemlirini salidighan, doligha asidighan yaki qolida kötüridighan xalta:[misal:] boghcini tünügün tikip bersem bügün yene yirtipsenghu dëdi meryemxan aca oghligha kayip.
|
|
boghcilimaq |
|
|
|
boghdurmaq |
|
|
|
boghrul |
|
|
|
boghquc |
|
boghquc[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qap-xaltilarning ëghizini, betinke, topleylerni, qush-haywanlarning put-qanitini boghushqa ishlitidighan yip.
|
|
boghquclatmaq |
|
|
|
boghquclanmaq |
|
|
|
boghquclimaq |
|
boghquclimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] boghquc bilen boghup, cigip bend qilmaq:[misal:] bir owci qapqan qurup tutuwalghan bir sëriq jerenning put-qolini mehkem boghquclap, atning aldigha ëlip këtiwatqaniken.
|
|
boghma (Ⅰ) |
|
|
|
boghma (Ⅱ) |
|
|
|
boghmaq (Ⅰ) |
|
boghmaq (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① qattiq yighip siqmaq؛ siqip baghlimaq:[misal:] gëlini boghmaq.[yeshmisi:] ② melum ariliqni birer tosaq bilen tutashturup tosmaq:[misal:] deryani boghmaq. yol ëghizini boghmaq.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] tosqunluq qilmaq, ösüsh, rawajlinish yolini tosmaq:[misal:] u arupning aktip, ilghar teshebbuslirini boghup, yash küclerge hedep zerbe bëriwatqanliqigha cidiyalmidi.[yeshmisi:] ④ gëlidin cishlep öltürmek:[misal:] bicarini bir nëme boghup qoyuptu-de, dëdi ayup akam.[yeshmisi:] ⑤ xulasilimaq:[misal:] hësabni boghmaq.
|
|
boghmaq (Ⅱ) |
|
boghmaq (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① baghlap, tëngip qoyulghan:[misal:] az pul emes-te, taraqlap turidighan, sapmusaq töt boghmaq dengla[yeshmisi:] ② boghum-boghum qilinghan:[misal:] boghmaq ölcem xadisi. boghmaq ücey. boghmaq yilan.
|
|
boghmaqⅢ |
|
|
|
boghursaq |
|
boghursaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] boshraq boldurghan, may, shëker arilashturulghan xëmirdin barmaqtek tomluqta, ikki santimëtir uzunluqta üzüp yaghda pishurulidighan yëmeklik.
|
|
boghuz (Ⅰ) |
|
|
|
boghuz (Ⅱ) |
|
boghuz (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① ëghiz boshluqining qizil’önggec we këkirdek bashlanghan yëri؛ yutquncaq, gal.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ejellik jay, ölüm girdabidiki jay:[misal:] jan boghuzigha kelmek. [yeshmisi:] ③ türlük cögün, idish, qapaq, aptuwa qatarliqlarning aghzidin qorsiqighice bolghan tar jayi.[yeshmisi:] ④ ikki su köli yaki dëngizni tutashturghuci tar su yoli:[misal:] teywen boghuzi.
|
|
boghuzxana |
|
|
|
boghuzlatmaq |
|
|
|
boghuzlashmaq |
|
|
|
boghuzlanmaq |
|
|
|
boghuzluq (Ⅰ) |
|
boghuzluq (Ⅰ)[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] haywanlargha yem-xeshek qilishqa muwapiq ashliq, ozuqluq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yem-xeshek tallimay, ishtiha bilen yeydighan (haywan heqqide):[misal:] boghuzluq at.
|
|
boghuzluq (Ⅱ) |
|
|
|
boghuzlimaq |
|
|
|
boghushmaq |
|
boghushmaq[yeshmisi:] ① «boghmaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] ularning hemmisi özliri yighqan oghutni tagharlirigha ëliship, ëghizlirini boghushup yene yüdüp këtishti.[yeshmisi:] ② yaqa siqiship urushmaq:[misal:] u özini ongshap, sayimgha tashlandi, ikkisi boghushup ketti.
|
|
boghuq |
|
|
|
boghuqluq |
|
|
|
boghulmaq |
|
boghulmaq[yeshmisi:] ① «boghmaq» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] aghzi boghulghan kalidek pushuldap yürisenghu dëdi ablet turghungha.[yeshmisi:] ② xirildap nepes almaq, awaz ciqirish tesleshmek؛ boghuq awaz bilen sözlimek:[misal:] u pat-pat boghulup yötiletti we xirqirap nepes alatti.[yeshmisi:] ③ ghezipini icige yutmaq:[misal:] u taza boghulup turghanda, birdinla qomushluq icidin bir bëliqci kicikkine qëyiqni heydep ciqip keldi.[yeshmisi:] ④ cirmalmaq, muptila bolmaq؛ patmaq:[misal:] qerzge boghulmaq.
|
|
boghum |
|
|
|
boghum-boghum |
|
|
|
boghumluq |
|
|
|
boghumluq yëziq |
|
|
|
boghun (Ⅰ) |
|
|
|
boghun (Ⅱ) |
|
|
|
boghunaq |
|
|
|
boghundash |
|
|
|
boghunuqmaq |
|
|
|
boghici |
|
|
|
boghiciliq |
|
|
|
boqtaq |
|
|
|
boqtogh |
|
|
|
boqurmaq |
|
|
|
boqurushmaq |
|
|
|
boqurulmaq |
|
|
|
boqusa |
|
|
|
boks |
|
|
|
boksci |
|
|
|
boksciliq |
|
|
|
bong |
|
|
|
bong-bong |
|
|
|
bongbong |
|
|
|
bongbong qongghuz |
|
|
|
bonguldatmaq |
|
|
|
bonguldashmaq |
|
|
|
bonguldimaq |
|
|
|
bola |
|
|
|
bolatmaq |
|
|
|
bolar |
|
bolar[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bolidighan:[misal:] bolar gep. [yeshmisi:] ② yëter, bes, kupaye:[misal:] emdi bolar, sözlimeyla qoyung, könglimizni ëziwettingiz, dëdi amine yoldishi ablimitke.
|
|
bolar-bolmas |
|
bolar-bolmas[yeshmisi:] bolmighur, erzimes, tayini yoq:[misal:] eger sëni bir adem caqirsa, bolar-bolmas ademning öyige barma.
|
|
bolarliq |
|
bolarliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bolidighan, bolushqa erziydighan:[misal:] sinipimizda gülnisa, reyhangül qatarliq yette neper oqughuci özlirining ülge bolarliq yaxshi ishliri ücün qizilgül taqidi we xatire buyumlar bilen mukapatlandi.
|
|
bolashmaq |
|
|
|
bolaq (Ⅰ) |
|
|
|
bolaq (Ⅱ) |
|
|
|
bolaqliq |
|
bolaqliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bolaq qilip qoyulghan, bolanghan:[misal:] kitablarning hemmisi bolaqliq.[yeshmisi:] ② bolash ücün ishlitilidighan, bolaq qilishqa layiq:[misal:] ikki bolaqliq qeghez.
|
|
bolangxuy |
|
bolangxuy[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] süpitige hödde qilghan halda:[misal:] bolangxuy satmaq. bolangxuy almaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] yüklime.[yeshmisi:] hödde qilimen, cataq yoq:[misal:] bu tawuzning qizil ciqishida gep yoq, bolangxuy.
|
|
bolanmaq |
|
|
|
bolta |
|
|
|
boltiliq |
|
|
|
boltilimaq |
|
|
|
bolja (Ⅰ) |
|
bolja (Ⅰ) [yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yiltizdin köklep ciqqan:[misal:] u ashu bolja tërekke tikilginice turup qaldi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yiltizdin köklep ciqqan tërek:[misal:] niyaz’axun bëghidiki ikki tüp boljani kësip, öz yëzisigha yëngi sëliniwatqan mektepke yardem qildi.
|
|
bolja (Ⅱ) |
|
|
|
boljalatmaq |
|
|
|
boljaliq |
|
|
|
boljalimaq |
|
|
|
boldurmaq (Ⅰ) |
|
|
|
boldurmaq (Ⅱ) |
|
|
|
boldurulmaq |
|
|
|
boldi |
|
boldi[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① «bolmaq (Ⅰ)» pë’ilining ëniq ötken zamanⅢshexs birlik formisi:[misal:] sa’et 12 boldi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] kupaye, yëterlik:[misal:] manga birer nan berseng boldi. mëngiwërimen, dëdi yoluci shahzadigha. [yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] bes, toxta:[misal:] boldi, asim akam exetning sözini bölüwetti, nëme bolsa bolsun, eskerge mashinini bëringlar.
|
|
boldi qilmaq |
|
boldi qilmaq[yeshmisi:] tügetmek, ayaghlashturmaq, toxtatmaq:[misal:] − boldi qilsila bowa, köngüllirini buzmisila, − dëdi ruqiye.
|
|
bolsa |
|
bolsa[yeshmisi:] ① «bolmaq (Ⅰ)» pë’ilining shert rayi:[misal:] oghri bolsang insap bilen bol, qazinini alsang tuwiqini qoy (maqal). ＊ her kishining yari bolsa qëshida bolsa, pereng yaghliq ashu yarning bëshida bolsa.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] baghlighuci. jümlide ige bilen xewerning otturisida ayrighuci baghlighuci rolida këlidu:[misal:] men bolsam oqutquci, exmet bolsa dëhqan.[yeshmisi:] ③ ilgirilesh baghlighuci rolida këlidu:[misal:] joza toghralghan nan, pishshiq gösh, sëriqmay, qëza, samsilar bilen tolghan, tashqiriqi öydin bolsa qaynawatqan sür göshning puriqi këletti.[yeshmisi:] ④ «ghan, qan, gen, ken» qoshumciliri bilen yasalghan süpetdashlar bilen bille këlip, qoshma jümle terkibidiki shert jümle bilen perez jümlini baghlash ücün xizmet qilidu:[misal:] sen kelmigen bolsang, men barattim.
|
|
bolshëwizm |
|
bolshëwizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] ishcilar herikitining inqilabi arqiliq kapitalistik jem’iyetni aghdurup, kommunistik jem’iyet qurushta rusiye we xelq’ara ishcilar herikiti tejribisini öginish asasida lënin teripidin otturigha qoyulghan nezeriye we taktika.
|
|
bolshëwizmliq |
|
|
|
bolshëwik |
|
|
|
bolshëwiklarce |
|
|
|
bolshëwikliq |
|
|
|
bolghusi |
|
bolghusi[yeshmisi:] ① «bolmaq (Ⅰ)» pë’ilining süpetdishi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] kelgüside bolushi mumkin yaki ëhtimalgha yëqin bolghan:[misal:] xette du’ayisalamdin këyin mundaq dëyilgenidi:[misal:] «men cet elge ciqmaqcimen, bolghusi hakim özlirige mubarek bolsun».
|
|
bolghuluq |
|
bolghuluq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bolushi lazim, bolushi kërek:[misal:] «hoshyar bolghuluq» deytti u öz-özige picirlap.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bolidighan ish, bolushqa tëgishlik ish:[misal:] qëni öyge kiringlar, bolghuluq boptu. nëme kelse, özi körer, dëdi nisaxan ularni öyge bashlap.
|
|
bolqa |
|
|
|
bolqilatmaq |
|
|
|
bolqilashmaq |
|
|
|
bolqilanmaq |
|
|
|
bolqilimaq |
|
|
|
bolka |
|
|
|
bolkici |
|
|
|
bolkiciliq |
|
|
|
bolkixana |
|
|
|
bolmaq (Ⅰ) |
|
bolmaq (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① yüz bermek, sadir bolmaq:[misal:] haywanlarmu bosh kelmeptu. qiriq këce-kündüz jeng boptu.[yeshmisi:] ② kelmek؛ bashlanmaq:[misal:] cüsh boldi. zawal boldi.[yeshmisi:] ③ birer yerde melum waqit turmaq:[misal:] shenbe küni gülbahar keckice hejer acining öyide boldi.[yeshmisi:] ④ orunlashmaq:[misal:] toy küni qërilar bir yerde, yashlar bir yerde bolidu.[yeshmisi:] ⑤ ösmek, aynimaq, oxshimaq:[misal:] ghora bolmay mëghizi bolmas.[yeshmisi:] ⑥ ötmek:[misal:] manga mushu yerde yashighili uzaq yillar boldi, dëdi këyik.[yeshmisi:] ⑦ mewjut, bar haletke kelmek:[misal:] emgek bilen özige hayat yoli tëpishni meqset qilghucining buncilik gep qilish hoquqi bolidughu[yeshmisi:] ⑧ wezipige teyinlenmek, birer derije we orungha ërishmek bolmaq:[misal:] men hazir mektep mudiri boldum, lëkin mektep xizmitini bir künmu ishliginim yoq.[yeshmisi:] ⑨ melum qimmetke yarimaq:[misal:] ziwirshaning hësabida ularning 30 ming bagh qomushi 7 ming 5 yüz yüen bolatti.[yeshmisi:] 01 toghra, muwapiq kelmek:[misal:] axir sawut bu ish üstide hëckimge ëghiz acmighinim tüzük, yëniklik bilen qoshnamni yaman ademge ciqiriwetsem bolmas, dëgen oygha keldi.[yeshmisi:] 11 melum halette ötmek, melum haletke kelmek:[misal:] turmushluq bolmaq.[yeshmisi:] 21 bezi isimlargha baghlinip këlip pë’illashturush rolida këlidu:[misal:] gunahkar bolmaq.[yeshmisi:] 31 süpetler we rewishler bilen birikip ötümsiz pë’illashturush rolida këlidu:[misal:] cong bolmaq.[yeshmisi:] 41 «bolsa boptiken» formisida këlip «yaxshi idi» meniside këlidu:[misal:] bayiqi ikki so’alni bashqice qoysingiz boptiken.[yeshmisi:] 51 bolushsiz formida këlip iqtidardin, pa’aliyettin qalghanliqni bildüridu:[misal:] balam, deptu bir küni boway oghlini yënigha olturghuzup, men bolalmaydighan oxshaymen.[yeshmisi:] 61 teyyarlanmaq, hazirlanmaq:[misal:] almas bilen ëliqul: leyligül, anar qeyerde bol ittikrek ëyt, dep soridi uningdin.[yeshmisi:] 71 «-ar, -dighan, -maq, -maqci»qoshumciliri bilen ayaghlashqan pë’illar bilen qoshulup ümid, tilek meylini bildüridu:[misal:] shuningdin bashlap sopitay mijit bilen bille künige ikki-üc qëtim körüshidighan boldi.[yeshmisi:] 81 «-ip, -up» bilen ayaghlashqan rewishdashlar bilen qoshulup ish-heriketning taamlinip bolghanliqini bildüridu:[misal:] nurum, cëyingni icip bolup, almilargha su baridighan ëriqni qëziwetkine, dëdi zorixan nurgha.[yeshmisi:] 91 isimlik xewerge yandiship këlip «-dur» meniside xewer jümle baghlighucisi rolida këlidu:[misal:] bu mëning ërim, sopitay bolidu, dep tonushturdi hëliqi ayal.[yeshmisi:] 02 ciqish këlishte türlinip kelgen isim bilen këlip «dunyagha kelmek», «tughulmaq» menisini bildüridu:[misal:] haramdin bolghan. ＊ bu kishi xotendin bolidu, -dep tonushturdi mëni u bashliqqa.[yeshmisi:] 12 yönilish këlishte türlinip kelgen isimlar bilen süpetdash formisida baghlinip këlip «nisbeten», «qarita» menisidiki tirkelme rolida këlidu:[misal:] bezide yüz bergen kicikkine weqelermu sëning turmush hadisilirige bolghan közqarishingni we hayat ücün basqan qedemliringnimu özgertiwëtishke qadir.[yeshmisi:] 22 shexs qoshumcisi bilen türlengen birikmining xewiri bolup këlip «... dep hësablanmaq» meniside këlidu:[misal:] yamanning yaxshisi bolghuce, yaxshining yamini bol (maqal).[yeshmisi:] 32 «... bilen bolmaq» formisida këlip «...bille bir terepte turmaq»؛ «shughullanmaq»؛ «bërilmek» meniliride këlidu:[misal:] menghu sëning bilen, sen bolmiding mëning bilen, bolmisang bolma yarim, yëningdiki sëning bilen.[yeshmisi:] 42 «... dek... tek» bilen kelgen süpetdashlargha qoshulup këlip, ashundaq haletke kelgenlikini bildüridu:[misal:] bay «him» dep öz göshini özi yëgüdek boptu. ＊ xettiki herbir söz uning quliqida jaranglighandek boldi.[yeshmisi:] 52 «ghili, qili...» bilen kelgen pë’illargha «-qa, -gha, -ke, -ge» bilen kelgen isimdashlargha qoshulup këlip, ish-heriketni emelge ashurush mumkinlikini bildüridu:[misal:] bir qolda cawak calghili bolmas (maqal). ＊ keyni tereptin u kishining kimlikini bilgili bolmaytti.[yeshmisi:] 62 shexslengen süpetdash bilen bille këlip süpetdash bildürgen ish-heriketning emelge ëshishigha tilekdash ikenlikini bildüridu:[misal:] boptu, dëginingiz bolsun, deptu kembeghel.
|
|
bolmaq (Ⅱ) |
|
|
|
bolmisa |
|
bolmisa[yeshmisi:] ① «bolmaq (Ⅰ)» pë’ilining Ⅲ shexs bolushsiz shert rayi : [misal:] bolsa bolar , bolmisa iz puli bolar (maqal) . ＊ bu ish bügün bolmisa ete bolar . [yeshmisi:] ② qarimuqarshi baghlighuci «yaki» , «eger ashundaq qilinmisa» meniliride këlidu : [misal:] mezzisini qorsaqqa cüshkende bilisen , bolmisa , ekelgine qowurghangning qalghinini men yewëtey , deptu tülke.[yeshmisi:] ③ undaq bolmighan teqdirde , u halda : [misal:] − shundaq , bolmisa nëme care bar? − dëdi extem sulaymangha.
|
|
bolmighur |
|
bolmighur[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① asasiy bolmighan, bolushqa tëgishlik emes, quruq:[misal:] bolmighur xiyal. bolmighur pikir.[yeshmisi:] ② edepsiz, bihaya, yarimas, rezil, pes:[misal:] bolmighur söz.
|
|
bolmighurluq |
|
|
|
bolupmu |
|
bolupmu[söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] omumiy uqum terkibidiki ayrim bir tarmaqni alahide tekitlep «hemmidin bek», «xususen» dëgen menide këlidu:[misal:] maliye bashqurush tüzümini, bolupmu dëmokratik asasta nazaret qilish tüzümini mukemmelleshtürüsh kërek.
|
|
bolushturmaq |
|
|
|
bolushsiz |
|
bolushsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① mewjut bolmighan, bolmaydighan؛ yüz bermigen, yüz bermeydighan.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] yoqluq, inkar:[misal:] bolushsiz almash. bolushsiz pë’il.
|
|
bolushsiz almash |
|
bolushsiz almash[kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] yoqluq menisini bildüridighan almashlar, mesilen: hëckim, hëcqandaq, hëcqacan.
|
|
bolushsiz pë’il |
|
|
|
bolushsizliq |
|
|
|
bolushqaq |
|
|
|
bolushluq |
|
|
|
bolushluq pë’il |
|
|
|
bolushmaq |
|
bolushmaq[yeshmisi:] ① «bolmaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] buni körgen diwiler heyran bolushuptu.[yeshmisi:] ② yan basmaq, yardemleshmek, qanat astigha almaq:[misal:] mawu delle buninggha bolushup (ghuncemni körsitip) bizni tëxi zalimlar dewatidu.[yeshmisi:] ③ mijez-xaraktëri këlishmek, ep ötmek (er-ayalliq munasiwiti heqqide):[misal:] biraq özliri tëpishmighanliqidinmu, eytawur bu ikkisi bolushalmidi.
|
|
bolushice |
|
bolushice[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① imkanqeder, qolidin këlishice, qilalighinice, ance kücep ketmey:[misal:] bolushice qilmaq.[yeshmisi:] ② pütün imkaniyiti bilen؛ jënining barice:[misal:] ëtingni bolushice capturup qoghla, bolmisa yëtishelmeysen, dëdi yoluci atliq baligha.
|
|
bolushigha |
|
|
|
boluq |
|
|
|
bolum |
|
|
|
bolumsiz |
|
|
|
bolumsizliq |
|
|
|
bolunmaq |
|
|
|
bolimaq |
|
|
|
boliwar |
|
|
|
bom (Ⅰ) |
|
|
|
bom (Ⅱ) |
|
|
|
bomba |
|
bomba[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] bir xil partlaydighan qoral. adette uning tashqi qëpi polattin yasilidu, icige partlatquci dora qacilinidu, piltige tëgip ketsila partlaydu:[misal:] atom bombisi. qol bomba.
|
|
bombardiman |
|
|
|
bombardimanci |
|
|
|
bombardimanciliq |
|
|
|
bombilatmaq |
|
|
|
bombilashmaq |
|
|
|
bombilanmaq |
|
|
|
bombilimaq |
|
|
|
bohtan |
|
|
|
bohtanci |
|
|
|
bohran |
|
|
|
bowa |
|
|
|
bowasir |
|
bowasir[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] meq’et bilen tüz üceyning axirqi ucliridiki kök tomur qan uyup qëlish netijiside këlip ciqidighan bir xil kësellik, alamiti: qicishidu, qattiq qiziridu, aghriydu, cong teret qan arilash këlidu.
|
|
bowaq |
|
|
|
bowaqliq |
|
bowaqliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bowaq balisi bar:[misal:] toy qilip bir yildila bowaqliq bolup qapsiler.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yëngi tughulghan, ëmidighan dewr:[misal:] bowaqliqimda taghamlarning yënida turghanikenmen.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bowaqlargha xas heriket, qiliq:[misal:] bowaqliqingni tashla
|
|
boway |
|
|
|
bowiqush |
|
|
|
boy |
|
boy[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kishi qamiti:[misal:] ottura boy, boyi ëgiz. boy egmek.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tik nersilerning ëgizliki:[misal:] tërek boyi. tam boyi. boy tartimaq.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] uzunluq we kenglikke ige nersilerning uzun teripi:[misal:] u gilemning boyi qancilikken [yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qirghaq, sahil, cet:[misal:] ëli östeng boyidin hëytgahqa qarap mangdi.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] Ⅲshexs tewelik qoshumcisining birlikide këlip «dawamida, mabeynide»:[misal:] yil boyi. ömür boyi. kün boyi.[yeshmisi:] ⑥ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] qilghan pëti, etken halda:[misal:] bëhini qolumgha tutqan boyi öyge keldim.[yeshmisi:] ⑦ [söz türkümi:] miqtar söz.[yeshmisi:] nersilerning uzunluq yaki ëgizlik miqdarini bildüridu:[misal:] bir boy tal. bir boy tasma.
|
|
boyida qalmaq |
|
|
|
boyidin ajrimaq |
|
|
|
boyi kir |
|
|
|
boyigha yetmek |
|
|
|
boyatmaq |
|
|
|
boyashmaq |
|
|
|
boyaq (Ⅰ) |
|
|
|
boyaq (Ⅱ) |
|
|
|
boyaqci |
|
|
|
boyaqciliq |
|
boyaqciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① boyaq boyash ishi bilen shughullinish kespi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] aldamciliq, saxtipezlik:[misal:] inqilabiy ammining közi roshen, boyaqciliq qilip ötüp këtelmeysen.
|
|
boyaqxana |
|
|
|
boyaqsiz |
|
|
|
boyaqliq |
|
|
|
boyalmaq |
|
|
|
boy-best |
|
|
|
boytasma |
|
|
|
boytaq |
|
boytaq[söz türkümi:] süpet.[qurulmisi:]］boy+taq［[yeshmisi:] toy qilmighan yaki toy qilip ajrashqan (erler heqqide):[misal:] lutpulla özining bu boytaq, qedinas, kona aritam qoshnisini xush pë’illiq bilen kütüwaldi.
|
|
boytaqciliq |
|
|
|
boytaqliq |
|
|
|
boy-turq |
|
|
|
boyciliq |
|
|
|
boysundurmaq |
|
|
|
boysundurulmaq |
|
|
|
boysunmaq |
|
boysunmaq[söz türkümi:] pë’il.[qurulmisi:]］boy+sunmaq［[yeshmisi:] ① ita’et qilmaq:[misal:] biz sizning orunlashturushingizgha boysunimiz, dëdi muxtar mergen.[yeshmisi:] ② ten bermek, maslashmaq, könmek:[misal:] emma gheyret mushu yerning aditige boysunmisa bolmaydighanliqini bilip ilajsiz uni dorap su ëlip icti.[yeshmisi:] ③ emel qilmaq, ri’aye qilmaq:[misal:] alawidin uning gëpige boysunup ornidin turuptu.
|
|
boysunushmaq |
|
|
|
boysüre |
|
|
|
boylatmaq |
|
|
|
boylashmaq |
|
|
|
boylam |
|
|
|
boylanmaq |
|
|
|
boyluq |
|
boyluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] boyi bar, boyigha ige, qametlik:[misal:] u, ëgiz boyluq, keng yelkilik, atmish yashlar camisidiki adem idi.
|
|
boylima |
|
|
|
boylimaq |
|
boylimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① boyi yaki uzunluqi, ëgizliki yetmek, toghra kelmek:[misal:] u: − men dëmidimmu, ketmen boylimidi, suning tërenliki zadi ikki gezdin kem emes, − dëdi.[yeshmisi:] ② derya, yol qatarliqlarning yaqisi, boyi bilen mangmaq:[misal:] u yan tereptiki ana ëriqni boylap këtiwatatti.[yeshmisi:] ③ boyini sozmaq:[misal:] qepesning igisi otuncigha:[misal:] he, nëmishqa qepesni boylap qalding oghrimusen ket nëri dep warqiraptu.
|
|
boynaq |
|
|
|
boyun |
|
boyun[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① adem we haywan gewdisining bash bilen tenni biriktürgüci qismi.[yeshmisi:] ② qapaq, cögün qatarliqlarning bëshi bilen qorsiqi ariliqidiki incike qismi:[misal:] aptuwining boyni. qapaqning boyni.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] üst, zimme:[misal:] ehmed sawabliq ücün toxtining boynidiki qerzni ëlip tashliwetti.[misal:] boyun tolghimaq[yeshmisi:] bash tartmaq, naraziliq qilmaq.
|
|
boynigha minmek |
|
|
|
boyni qattiq |
|
|
|
boyni qisiq |
|
boyni qisiq[yeshmisi:] boyni qisilghan, bicare, yar-yöleksiz, ghërib:[misal:] u balining boyni qisiq bëshini silimisaq elwette bolmaydu-de.
|
|
boyni qisilmaq |
|
|
|
boyni yumshaq |
|
|
|
boyuntawliq |
|
|
|
boyunturuq |
|
boyunturuq[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］boyun+turuq［[yeshmisi:] ① qosh, juwaz, tuluq, harwa qatarliqlargha qëtilidighan öküzlerning boynigha sëlinidighan egri yaghac. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] jebir-japa, asaret, ceklime:[misal:] ëzilgüci milletler jahangirlikning boyunturuqidin azad bolidu.
|
|
boyunturuqluq |
|
boyunturuqluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① boyunturuq sëlinghan. [yeshmisi:] ② boyunturuq qilishqa bolidighan, boyunturuq ücün teyyarlanghan:[misal:] boyunturuqluq yaghac.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] asaretlik, türlük ceklimiler bilen boghulghan.
|
|
boyuncaq |
|
|
|
boyuncaqliq |
|
|
|
boyunce |
|
|
|
boyuncuq |
|
|
|
boyundashmaq |
|
|
|
boyundimaq |
|
|
|
boyunkesh |
|
|
|
boyunkeshlik |
|
|
|
boyunluq |
|
boyunluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① boyni bar, melum shekildiki boyungha ige:[misal:] patem uzun boyunluq su qacisidin teshtekke su quydi.[yeshmisi:] ② boyungha sëlishqa teyyarlanghan:[misal:] u: bu qëtim qiz tughsingiz bir boyunluq merwayit, oghul tughsingiz altun bilezük alimen, dep qaldi.
|
|
boyice |
|
boyice[söz türkümi:] tirkelme.[yeshmisi:] ① asasen, muwapiq, bina’en:[misal:] mudir aditi boyice aldi bilen köpcilikke salam berdi, ehwal soridi.[yeshmisi:] ② melum orun, da’irini bildüridighan isimlar bilen birikip këlip, «heriket, weqe yaki hadisining shu jaygha te’elluq teweside, da’iriside» ikenlikini bildüridu:[misal:] emdi bizmu a’ilimiz boyice birni yazsaq qandaq ＊ jeng meydanining aldinqi sëpige orunlashqan enwerning qisimi sep boyice qattiq urushmaqta idi.
|
|
boyima |
|
|
|
boyimaq |
|
|
|
bu |
|
bu[söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] ① sözligücige yëqin, uning köz aldidiki, uning yënidiki yaki qolidiki nersini körsitish ücün qollinidu:[misal:] bu kitab kimning[yeshmisi:] ② söz boluwatqan peytni yaki uninggha yëqin waqitni bildürüp këlidu:[misal:] bu yil qish baldurla cüshüp ketti.[yeshmisi:] ③ ëytip ötülgen, közde tutulghan yaki anglighuci yëqin dep hës qilghan adem, nerse, weqe, hadise we shu qatarliqlarni körsitish yaki ulargha ishare qilishta qollinilidu:[misal:] bu maqale yëqinda ëlan qilinidu.
|
|
bu alem |
|
|
|
but |
|
but[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] budda dini we bezi din muritlirining xuda dep bilip sejde qilish ücün tash, yaghac, lay, gej yaki mëtal qatarliqlardin yasalghan adem we haywanat qatarliqlarning shekli, heykel.
|
|
butadi’ën |
|
butadi’ën[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme, molëkula formulisi C4 H6, rengsiz gaz, asan uyushidu we suyuqlinidu.
|
|
butan |
|
butan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] alkanlarning bir xëli, molëkula formulisi C4 H01, rengsiz yënishcan gaz, nëfit we tebi’iy gazlarda bolidu.
|
|
butperes |
|
|
|
butpereslik |
|
|
|
buttek |
|
|
|
butxana |
|
|
|
bujughur |
|
|
|
buxsutmaq |
|
|
|
buxsumaq |
|
|
|
budda |
|
budda[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］sansikirtce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] budda(BUDDNA) qedimki uyghur tilida «burhan» (BURHAN) dëyilidu. bu sözning menisi «es-hosh» bolup, «budda» (es-hosh) sedighartning (sakyamunining) sëzimge kirip, es-hoshini tëpip ewliya bolghandin këyinki hörmet nami.[yeshmisi:] ② budda dini.
|
|
budda dini |
|
|
|
buddiciliq |
|
|
|
buddizm |
|
|
|
buddist |
|
|
|
buddistliq |
|
|
|
budruq |
|
budruq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] beden göshliri yumran, boghmaq-boghmaq, sëmiz, saghlam:[misal:] budruq bala.
|
|
budsatwa |
|
|
|
budushqaq |
|
budushqaq [yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] murekkep güllükler a’ilisige kiridighan bir yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi üc bulungluq؛ mëwisining sirtida tikenliri bar, uruqi junggo tëbabetcilikide dora qilinidu؛[yeshmisi:] ishshiq qayturush, aghriq peseytish, höllükni heydesh, yel tarqitish roli bar. uningdin may ëlishqimu bolidu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet. köcme[yeshmisi:] (ademlerge nisbeten) ajralmaydighan, caplashqaq:[misal:] lutpulla könglide «bir budushqaq rodupaydin azad boptimen» dep intayin xushal boldi.
|
|
budushqaqliq |
|
budushqaqliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] budushqaq bar, budushqaq ösken:[misal:] budushqaqliq yer. budushqaqliq ëtiz.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] budushqaq köp ösken jay:[misal:] bengwash qoylar sopitayning shunce tosushlirigha qarimay, udul budushqaqliqqa qarap cëpip këtishti.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] he dëgende kishining közige kiriwalidighan, yëpishiwalidighan bir xil qiliq, yëpishqaqliq:[misal:] toygha jiddiy jabdunuwatqan yash ayal, özige egiship yighlawatqan oghligha qarap:[misal:] budushqaqliqing qacanmu tüger-he dep kayip qoydi.
|
|
budungtey |
|
budungtey[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］xenzuce［[qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] ① tewrenmey, mezmut:[misal:] u budungtey turatti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] hëcnëmini ghem qilmay, xatirjem, ghemsiz:[misal:] u: akang qarighay ableq budungtey hariqini icip oynawatidu, dep xiyal sürdi.
|
|
budungshimaq |
|
|
|
buratmaq |
|
|
|
burader |
|
|
|
buradercilik |
|
|
|
buraderlik |
|
|
|
burashmaq |
|
|
|
buraq |
|
|
|
buralqa |
|
|
|
buralma |
|
|
|
buralmaq |
|
|
|
buram |
|
|
|
burj |
|
|
|
burjek |
|
burjek[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① nersilerning tereplirining kësishken jayi؛ uc:[misal:] kariwatning ikki teripige burjekliri coqcaytip ciqirilghan ikki yastuq tizilghanidi.[yeshmisi:] ② öy, bina we shu qatarliqlarning terepliri tutashqan jayi؛ bulung:[misal:] ular özlirige artuqini qaldurup on ming tenggini öyning burjeklirige kömüptu.[yeshmisi:] ③ kocilarning, yollarning burulghan, qayrilghan jayi؛ doqmush:[misal:] künlerning biride dëhqan kocining burjikidin ildam aylinip këtiwatsa, bir hurun ucraptu.[yeshmisi:] ④ cet, yiraq jay؛ bulung-pucqaq:[misal:] yighingha dunyaning herbir burjekliridin tebrik xetliri ewetilgenidi.
|
|
burjün |
|
|
|
burc |
|
|
|
burcluq |
|
|
|
burda (Ⅰ) |
|
|
|
burda (Ⅱ) |
|
|
|
burda-burda |
|
burda-burda[yeshmisi:] parce-parce, bölek-bölek, ushshaq-ushshaq:[misal:] at uni hem cishlep, hem tëpip, hesh-pesh dëgüce burda-burda göshke aylanduruwëtiptu.
|
|
burdilatmaq |
|
|
|
burdilashmaq |
|
|
|
burdilanmaq |
|
|
|
burdilimaq |
|
|
|
burzhu’a |
|
|
|
burzhu’az |
|
|
|
burzhu’azlashturmaq |
|
|
|
burzhu’azlashmaq |
|
|
|
burzhu’aziye |
|
|
|
burzhu’aziyilik |
|
|
|
burgha (Ⅰ) |
|
burgha (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞mashinisazliq＜[yeshmisi:] kanciliq, nëfit, ximiye sana’iti, gë’ologiyilik qidirish we shu qatarliq ishlarda qëzish, kolash, tëshish ücün ishlitilidighan üsküne.
|
|
burgha (Ⅱ) |
|
burgha (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kala, tagh tëkisi qatarliqlarning münggüzidin yasilidighan, püwlep cëlinidighan, bir xil qedimiy calghu eswabi.
|
|
burgha-naghra |
|
|
|
burghilatmaq |
|
|
|
burghilashmaq |
|
|
|
burghilanmaq |
|
|
|
burghiliq |
|
|
|
burghilimaq |
|
|
|
burma |
|
burma[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yaghac yaki qattiq nersilerge töshük ëcishqa ishlitilidighan tömür eswab؛ üshke:[misal:] burma bilen töshük teshmek.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] dëtallarning tashqi yaki icki yüzige aylandurup ciqirilghan oram shekillik cish, rëzba:[misal:] burma ciqarmaq.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] aylanma halette yuqiri kötürülidighan yaki ilgirileydighan:[misal:] burma shekildiki heriket.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] burap kirgüzülidighan:[misal:] burma mix.
|
|
burmilatmaq |
|
|
|
burmilashmaq |
|
|
|
burmilanmaq |
|
|
|
burmiliq |
|
|
|
burmilimaq |
|
burmilimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① burma mix bilen cingitmaq:[misal:] taxtayning ajrap ketken jayini burma mix bilen burmilap qoyunglar.[yeshmisi:] ② esliy halitini, qiyapitini, menisini özgertmek, pakitni astin-üstün qilmaq:[misal:] siyasetni burmilimaq. ular sotsiyalistik ma’arip fangjënini xalighance burmilidi.
|
|
burnakün |
|
|
|
burnakünki |
|
|
|
burhan |
|
|
|
buroway |
|
|
|
burut |
|
|
|
burutigha cangga (calma) tizmaq |
|
|
|
burutluq |
|
|
|
buruqturma |
|
buruqturma[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① kishining nepisini boghidighan, dëmini siqidighan؛ tinciq:[misal:] uning öydiki buruqturma sësiqliqtin qilce köngli aynimaytti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] köngülni ghesh qilidighan, icini pushuridighan, zëriktüridighan:[misal:] men ghemkin we buruqturma kün ötküzüshke bashlidim.
|
|
buruqturmaq |
|
|
|
buruqturmiliq |
|
|
|
buruqtum |
|
|
|
buruqtumluq |
|
|
|
buruqmaq |
|
buruqmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] nepisi boghulup, dëmi siqilmaq, tunjuqmaq:[misal:] u öy icini qaplap ketken is icide buruqup ketkenliktin, yoruq körüngenliki jaygha özini atatti.
|
|
buruldurmaq |
|
|
|
burulka |
|
|
|
burulmaq |
|
|
|
burulush |
|
|
|
burun (Ⅰ) |
|
burun (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① adem we haywanlarning purash, nepeslinish ezasi:[misal:] burni cong. burni qanimaq.[yeshmisi:] ② qoghun, tawuz qatarliq mëwilerning sapiqi orunlashqan yërining qarshi teripi:[misal:] qoghunning burni.
|
|
burnidin bulaq qilmaq |
|
|
|
burnidin cülük ötküzmek |
|
burnidin cülük ötküzmek[yeshmisi:] buyruqidin, gëpidin ciqmaydighan, nëme dëse shuni qilidighan qiliwetmek:[misal:] atisi qëyidighandek qilip: kishiler sëning burnungdin cülük ötküzüwaptu, dëdi.
|
|
burnidin ciqarmaq |
|
|
|
burnidin ciqquce |
|
|
|
burnidin ilinmaq |
|
|
|
burnidin yëtilimek |
|
|
|
burnigha su kirmek |
|
|
|
burnigha musht yëmek |
|
|
|
burnigha yëmek |
|
|
|
burnining bëzini almaq |
|
|
|
burnining ucini körmek |
|
|
|
burun (Ⅱ) |
|
burun (Ⅱ)[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① ilgiri, ilgiriki caghlarda:[misal:] burun bir yëzida obul dëgen bir kishi bar iken.[yeshmisi:] ② weqe, hadise yaki shu heqte söz boluwatqan peyttin aldin, baldur:[misal:] toygha barsang burun bar, burun barsang orun bar (maqal).
|
|
burun-burundin |
|
|
|
burundin |
|
|
|
burunqi |
|
burunqi[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① awwalqi, ilgiriki؛ kona, qedimki, ötmüshtiki:[misal:] burunqi ademler, burunqi mektepler. burunqi zaman.[yeshmisi:] ② birer peyttin؛ weqe, hadisidin aldin bolghan؛ ilgiriki:[misal:] u buningdin bir yil burunqi ish idi.
|
|
burunqilar |
|
|
|
burunluq |
|
|
|
burimaq |
|
burimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① bashqa terepke qaratmaq, qayrimaq, egmek:[misal:] adil bëshini yërim burap qadirgha bir qarap qoydi.[yeshmisi:] ② aylandurmaq, tolghimaq:[misal:] sa’etni burimaq. gaykini burimaq.[yeshmisi:] ③ heriket yönilishini özgertmek:[misal:] u mashinini onggha burap, ucqandek heydidi.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] yöneldürmek, qaratmaq:[misal:] merkiziy komitëtning caqiriqi boyice xizmetning muhim nuqtisini sotsiyalistik zamaniwilishish qurulushigha buriduq.[yeshmisi:] ⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] köcürmek, yötkimek (gep-sözning mezmuni heqqide):[misal:] ayalim mëning rasttin accqilanghanliqimni körüp, gepni bashqa yaqqa buridi.
|
|
buzdurmaq |
|
|
|
buzghunci |
|
|
|
buzghunciliq |
|
|
|
buzmaq |
|
buzmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① bir yürüsh yaki bir pütün nersini parcilimaq, cuwumaq, sökmek, aghdurmaq, weyran qilmaq, kërektin ciqarmaq:[misal:] öyni buzmaq. mashinini buzmaq.[yeshmisi:] ② yoq qiliwetmek, yoqatmaq:[misal:] u shimining qirini buzmasliq ücün tizini üstige sel tartip awaylap olturdi.[yeshmisi:] ③ yaramsiz, layiqsiz, süpetsiz qilip qoymaq؛ epleshtürelmey qalmaq:[misal:] u tuzni tengshiyelmey, ashni buzup qoyuptu.[yeshmisi:] ④ heqiqettikidin, eslidikidin bashqice qilip ipadilimek (gep-söz heqqide):[misal:] u yëtip këlip nademning meydisige noqup: ma yaqqa mang, bizning seyni alidu men pul bëridu, dëdi uyghur tilini buzup sözlep.[yeshmisi:] ⑤ mewjut weziyetni, keypiyatni, haletni özgertmek؛ dexli qilmaq:[misal:] tincliqni buzmaq. jimliqni buzmaq. teletini buzmaq.[yeshmisi:] ⑥ mas kelmey qalmaq, nuqsan yetküzmek:[misal:] yëngi sëlinghan binalar arisidiki bu qedimiy öyler qoruning yëngice hösnini buzup turatti.[yeshmisi:] ⑦ berbat qilmaq, bikar qilmaq, yoqqa ciqarmaq:[misal:] pilanni buzmaq. ＊ ishni yenila nurmuhemmet buzdi.[yeshmisi:] ⑧ ri’aye, emel qilmay, xilap heriketler bilen shughullanmaq:[misal:] qanunni buzmaq, wedini buzmaq.[yeshmisi:] ⑨ soghuqciliq cüshürüp yaman aqiwet peyda qilmaq؛ yamanlashturmaq, cataqlashturmaq, ayriwetmek:[misal:] arini buzmaq. a’ilini buzmaq. ＊ yaman harwa yol buzar, yaman adem yurt buzar (maqal).[yeshmisi:] 01 eslidiki cekni bösüp ötmek؛ halqimaq:[misal:] rëkortni buzmaq.[yeshmisi:] 11 rohiy jehettin ciritmek؛ toghra yoldin azdurmaq؛ aynitmaq:[misal:] caqni buzghan xanisi, qizni buzghan anisi (maqal).[yeshmisi:] 21 ippet-nomusini depsende qilmaq, ippet-nomusigha tegmek, ayagh asti qilmaq (qizlar heqqide):[misal:] nametning pul bilen yash qizlarni buzghanliqi heqqidiki matëriyalgha asasen yëqinda saqci idarisi uni qolgha aldi.[yeshmisi:] 31 bihude serp qilmaq, israp qilmaq, zaye qilmaq:[misal:] pulni buzmaq.
|
|
buzushmaq |
|
|
|
buzuq |
|
buzuq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① buzulup ishlimeydighan halgha kelgen, ishtin ciqqan:[misal:] buzuq traktor.[yeshmisi:] ② exlaqiy peziliti nacar, exlaqsiz:[misal:] buzuq ayal.[yeshmisi:] ③ niyiti yaman؛ niyitini, peylini buzghan؛ yaman niyetke kelgen:[misal:] biz buzuq ademlerni qet’iy jazalaymiz.
|
|
buzuqciliq |
|
|
|
buzuqluq |
|
|
|
buzulmaq |
|
buzulmaq[yeshmisi:] ① «buzmaq» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] anang ögey bolsa, toyung buzular (maqal). ＊ er künlise öy tüzülidu, xotun künlise öy buzulidu (maqal).[yeshmisi:] ② «buzmaq» pë’ilining özlük derijisi:[misal:] cüshtin këyin ushtumtut hawa buzuldi.[yeshmisi:] ③ nikahliq yoldishidin yüz örüp, bashqa birige qarimaq, bërilmek:[misal:] patemxan balisigha ëcinish bilen qarighandin këyin: buning dadisi... këyin hazirqi xotunigha buzulup, mëni ajrishishqa qistidi, dëdi.
|
|
buzun |
|
buzun[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ücqat a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan catqal. kicik yopurmaqliri besh tal bolup, soqicaq këlidu؛ gülning renggi sarghuc yaki aquc yëshil mëwisi shirnilik, renggi toq qizil we sharsiman këlidu؛ yiltiz posti we yumran shëxi dora qilinidu, peyni boshitish, qanni janlandurush, rëmatizmni dawalash roli bar.
|
|
buzilimaq |
|
|
|
buzh |
|
|
|
buzhzhide |
|
|
|
buzhghun |
|
|
|
buzhghunlanmaq |
|
|
|
buzhghunluq |
|
|
|
buzhghunlimaq |
|
|
|
buzhuldatmaq |
|
|
|
buzhuldashmaq |
|
|
|
buzhuldimaq |
|
|
|
bus |
|
bus[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① nerse-këreklerdin, adem yaki haywanlarning tiniqidin ciqqan sësiq acciq puraq؛ hid:[misal:] aghriqni bus öltürer, yigitni nomus (maqal).[yeshmisi:] ② pishurulghan nersilerdin ciqqan hor:[misal:] tonurning bir teripidin bus ciqip turatti.
|
|
busluq |
|
|
|
bugh |
|
|
|
bugha |
|
bugha[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] ① süt emgüci haywanlar icidiki köshigüciler a’ilisige kiridighan haywan. erkeklirining bëshida münggüzi bolidu, bezi türdiki cishiliriningmu münggüzi bolidu؛ tüklirining hemmisi bëghir reng, bezilirining alisi yaki yolliri bolidu؛ anglash we purash sezgüliri ötkür këlidu. [yeshmisi:] ② shu haywanning erkikining nami.
|
|
bugha-maral |
|
|
|
bughday |
|
bughday[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① bashaqliqlar a’ilisidiki bir yilliq yaki ikki yilliq, saman gholluq ösümlük. tërish waqtining oxshimasliqigha qarap yazghi bughday, küzgi bughday dep ayrilidu. [yeshmisi:] ② mushu ösümlükning uruqi.
|
|
bughdayliq |
|
bughdayliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bughday tërilghan yaki ösken ëtiz:[misal:] bughdayliqni arilimaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bughdiyi bar, bughdaygha ige:[misal:] traktorlar yol saldi, sala ëtiz baghrigha. bughdayliq bolup qalduq, toymighanlar zaghrigha.
|
|
bughdiyek |
|
|
|
bughdiyeklik |
|
|
|
bughra |
|
|
|
bughitapan |
|
bughitapan[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］bugha+tapan［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] bughitapanliqlar a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi yumilaq, güli aq bolidu. tëbabetcilikte dora qilinidu. pey, söngeklerni küclendürüsh, rëmatizmni dawalash, qan toxtitish roligha ige.
|
|
bughici |
|
|
|
bughiciliq |
|
|
|
bughi’ot |
|
bughi’ot[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］bugha+ot［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] murekkep güllükler a’ilisige tewe köp yilliq, saman gholluq ösümlük. ëgizliki bir mëtir etrapida bolidu؛ pütün tënide aquc kül reng yumshaq tükliri bolidu؛ gholi tik ösidu, shaxlimaydu, güli qizghuc sösün bolup, gholining ucida yalghuz ösidu؛ tagh baghri we nem jaylarda, otlaqlarda köp ucraydu؛ yiltizi dorigha ishlitilidu, nërwa ajizliq, uyqusizliq we ishtiha tutulush qatarliq këselliklerge shipa bolidu.
|
|
bufët |
|
bufët[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[yeshmisi:] pëcine-pirenik, qent-gëzek, tamaka we her xil icimlik qatarliqlarni satidighan kicik magizin, dukan.
|
|
buq |
|
|
|
buqa (Ⅰ) |
|
|
|
buqa (Ⅱ) |
|
|
|
buq-buq |
|
|
|
buquldatmaq |
|
|
|
buquldashmaq |
|
|
|
buquldimaq |
|
|
|
buqicaq |
|
|
|
buqisiratmaq |
|
|
|
buqisirimaq |
|
|
|
bul (Ⅰ) |
|
bul (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① tügmen oqigha bëkitilgen, cörisige qanat qëqilghan yumilaq kötek. [yeshmisi:] ② harwining oqini aylandurup turidighan, icige yapilaq tömür ornitilghan ici kawak yumilaq kötek. [yeshmisi:] ③ cighiriqning aylinish prinsipigha asasen yasalghan bir xil ëghirliq kötürüsh üskünisi. adette quduqtin su tartish, këme, paraxotlarda lenggerni tartish, mal bësish we cüshürüsh qatarliq ishlarda ishlitilidu.
|
|
bul (Ⅱ) |
|
|
|
bulap-talap |
|
|
|
bulapka |
|
|
|
bulapkiliq |
|
|
|
bulatmaq (Ⅰ) |
|
|
|
bulatmaq (Ⅱ) |
|
|
|
bulash-talash |
|
|
|
bulashmaq (Ⅰ) |
|
|
|
bulashmaq (Ⅱ) |
|
|
|
bulaq |
|
bulaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① yer astidin ciqqan su menbesi we uning ëghizi:[misal:] su anisi — bulaq, söz anisi — qulaq (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bay, pütmes-tügimes menbe:[misal:] ijad buliqi. ilham buliqi. ＊ kitabni söy, u ilim buliqi.
|
|
bulaqliq |
|
|
|
bulang (Ⅰ) |
|
|
|
bulang (Ⅱ) |
|
|
|
bulang-talang |
|
|
|
bulangce |
|
bulangce[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bulang millitining tili, en’enisi, medeniyet adetlirige a’it, bulang tili yaki medeniyiti asasidiki.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bulang tili.
|
|
bulangci |
|
|
|
bulangciliq |
|
|
|
bulanmaq (Ⅰ) |
|
|
|
bulanmaq |
|
|
|
bulbul |
|
bulbul[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil qush, tënining cong-kicikliki qushqaccilik këlidu, cirayliq sayraydu:[misal:] bulbulgha bagh yaxshi, keklikke tagh (maqal).[yeshmisi:] ② er-ayallar ismi.
|
|
bulbulek |
|
|
|
bulbulgoya |
|
|
|
bultur |
|
|
|
bulturqi |
|
|
|
bultulimaq |
|
|
|
buljutmaq |
|
|
|
buljutmay |
|
|
|
buljushmaq |
|
|
|
buljung |
|
|
|
buljung gösh |
|
|
|
buljumaq |
|
|
|
bulduq |
|
|
|
bulduq-bulduq |
|
|
|
bulduqlatmaq |
|
|
|
bulduqlashmaq |
|
|
|
bulduqlimaq |
|
bulduqlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① «bulduq-bulduq» qilghan awaz ciqarmaq, «bulduq-bulduq» qilmaq:[misal:] turubidin ëqip ciqiwatqan suning bulduqlishi anglinatti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] jush urmaq, urghumaq, dolqunlanmaq:[misal:] men këlimen sanga bëqip toymastin, külüp turghan bextim bilen toyliship, ilhamlirim bulduqlaydu, qaynaydu, baghringdiki dolqun bilen qoghliship.
|
|
bulghatmaq |
|
|
|
bulghar |
|
|
|
bulgharce |
|
|
|
bulghari |
|
|
|
bulghashmaq |
|
|
|
bulghanma |
|
|
|
bulghanmaq |
|
|
|
bulghuclimaq |
|
|
|
bulghun |
|
|
|
bulghimaq |
|
bulghimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① kir, paskina qilmaq:[misal:] kiyimini bulghimaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] dagh cüshürmek, qara sürkimek:[misal:] shenini bulghimaq.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] terkibige paskina, napak nersini arilashturmaq:[misal:] hawani bulghimaq. suni bulghimaq.[yeshmisi:] ④ bash we qolini heriketlendürüp, aylandurup bësharet bermek؛ jawab bermek:[misal:] yaq, yaq, profëssor qol bulghidi.
|
|
bulmaq |
|
bulmaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bowaq balilar ücün süt, qoy yëghi, un, shëker qatarliqlarni arilashturup teyyarlaydighan bir xil ozuqluq.
|
|
bulut |
|
|
|
bulutsiz |
|
|
|
bulutsiman |
|
|
|
bulutlanmaq |
|
|
|
bulutluq |
|
|
|
buluq |
|
|
|
buluq-buluq |
|
|
|
buluqlatmaq |
|
|
|
buluqlimaq |
|
|
|
bulung |
|
|
|
bulung-pucqaq |
|
bulung-pucqaq[yeshmisi:] ① bulung we shu xildiki jaylar:[misal:] ance ötmey tam-toruslarda cashqanlar cirildap, bulung-pucqaqlargha ömücükler tor sëlishqa bashlidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] kishilerning neziri cüshmeydighan, yiraq, cet jay, orun:[misal:] paskiniciliq, qalaymiqanciliq, nacar bolushtek hadisiler bu jayda tügise, yene bashqa bulung-pucqaqlarda bash kötürüp ciqidu.
|
|
bulungci |
|
|
|
bulungsiman |
|
|
|
bulungluq |
|
|
|
bulimaq (Ⅰ) |
|
bulimaq (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] zorluq küc arqiliq bashqilarning nersisini ëliwalmaq, talan-taraj qilmaq:[misal:] «mamut cayan» xelqtin buliwalghan mal-carwilarni aldigha sëlip mangar cëghida udul kelgen birqance öyge ot qoyuwëtip, tagh icige qarap tikiwetti.
|
|
bulimaq (Ⅱ) |
|
|
|
bumazë |
|
|
|
bunce |
|
bunce[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] bu qeder:[misal:] bunce aldirap nege barattikine, dëdi ayali ëri ciqip ketkendin këyin.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] munciwala:[misal:] bunce nersini kötürelmeysen, eke, birini men kötürüwalay.
|
|
buncila |
|
|
|
buncilik |
|
buncilik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] bu qeder, bu derijide:[misal:] rustem ghojining ghuzhghun mijezlikini biletti, lëkin buncilik qopalliqini tëxi körüp baqmighanidi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] özi ëniqlap kelgen isim ipadiligen shey’ini miqdar, hejim, derije, xususiyet we halet qatarliq jehetlerdin töwenlitip ipadileshte qollinilidu:[misal:] poctikesh: kërek yoq, buncilik yol dëgen nëmiti dëdi.
|
|
bunciwala |
|
|
|
bundaq |
|
bundaq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] bu xil, buninggha oxshash:[misal:] nede bundaq asan ish bolsun[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] bu teriqide, buningdek:[misal:] exmetning bundaq dëgini toghra bolmaptu.
|
|
buningliq |
|
buningliq[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] mushu tüpeyli, mushu sewebtin (köpince awwal körsitilgen seweb yaki nersining erzimeydighanliqini isharetlep këlidu):[misal:] u keptumish, kelse kelsun, buningliq bilen bizning ishimiz toxtap qalmaydu.
|
|
bunyat |
|
bunyat[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] «qilmaq» pë’ili bilen këlip «peyda qilmaq, wujudqa ciqarmaq» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] yene hijran, judaliq daghi peryad, pelek qildi yene zulmini bunyat.
|
|
buwane |
|
|
|
buy |
|
|
|
buya |
|
buya[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] purcaq a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. 30 − 80 santimëtir ösidu؛ pütün ösümlük tënide qisqa we yumshaq aq tükciliri bolidu؛ gholi shaxlinip tik ösidu؛ yopurmiqi soqicaq këlidu؛ qasiraqliq mëwisi teswisiman bolidu؛ uruqi sarghuc, temi intayin qëriq؛ yiltizi tik ösidu؛ tëbabetcilikte pütün cöpi we uruqi dora qilinidu؛ tebi’iti soghuq, zeherlik bolup höl issiqni tarqitidu, aghriqni basidu, hasharatlarni öltüridu.
|
|
buyaq |
|
buyaq[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］bu+yaq［[yeshmisi:] ① sözligüci ishare qilghan yaki körsetken terep:[misal:] meremnisa: gülemxan aca, buyaqqa ciqsila, dep towlidi.[yeshmisi:] ② «bu kishi, bu adem» dëgen menide ishlitilidu:[misal:] yoldash xemit, dëdi adil bille kelgen ademni körsitip, buyaq sizni izdep keptu.[yeshmisi:] ③ tewelikⅢshexs qoshumcisi bilen këlip, «mabeynide, bu teripide» dëgen menilerni ipadileydu:[misal:] ular ikki-üc künning buyaqi soqida yëtip, soqining qattiq-quruqlirigha xëli könüp qalghanidi.
|
|
buyan |
|
buyan[söz türkümi:] tirkelme.[qurulmisi:]］bu+yan［[yeshmisi:] ciqish këlish bilen türlengen sözlerdin këyin këlip, «bëri, bashlap, mabeynide» dëgendek menilerni bildüridu:[misal:] abla sheherge kelgen üc yildin buyan «zenjir tapan», «kran» dëgen leqemler bilen atilidighan boldi.
|
|
buyanqi |
|
|
|
buyrut |
|
|
|
buyrutma |
|
buyrutma[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer nerse ishlep bërish yaki yasap bërish heqqide bërilgen tapshuruq, zakaz:[misal:] karxanimizda höddige ëlinghan buyrutmilar, keynige sürülüp këtiwatidu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yasash, ishlep bërish ücün tapshurulghan, zakaz qilinghan:[misal:] buyrutma kiyim. buyrutma ishkap.
|
|
buyrutmaq |
|
|
|
buyrutmici |
|
|
|
buyrutulmaq |
|
|
|
buyrushmaq |
|
|
|
buyruq |
|
|
|
buyruq pë’il |
|
buyruq pë’il[kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] sözligücining melum ish-heriketning orundilishi yaki orundalmasliqi heqqidiki buyruqini, xahishini, telipini, iltimasini ipadileydighan pë’illar.
|
|
buyruqci |
|
|
|
buyruqciliq |
|
|
|
buyruqwaz |
|
|
|
buyruqwazliq |
|
|
|
buyrulmaq |
|
|
|
buyrumaq |
|
buyrumaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer ishni qilishqa, bëjirishke buyruq bermek؛ tapshurmaq؛ tapilimaq:[misal:] it müshükni buyrusa, müshük quyruqini buyruptu (maqal).[yeshmisi:] ② höküm qilmaq, höküm ciqarmaq:[misal:] xelipe harun reshid uni shu yerde ölümge buyruptu.[yeshmisi:] ③ birer ishni aldin hawale qilmaq, zakaz qilmaq, buyrutmaq:[misal:] gülxënim sherixangha bir doppa buyrughanidi.[yeshmisi:] ④ qanuniy yol bilen igilikide, tewelikide qilip bermek:[misal:] ëgice-singillar:[misal:] bolmisa, qazigha barimiz, qazi qaysibirimizge buyrup berse yigit shuning bolidu, dep diwilerning qazisigha bëriptu.[yeshmisi:] ⑤ melum ishni qilish yaki melum birini qilmasliqni wesiyet qilmaq, yëzip bermek (doxtur, tëwiplarning körsetmiliri heqqide):[misal:] dora buyrumaq.[yeshmisi:] ⑥ birer ish, tapshuruq bilen ewetmek:[misal:] muzepper bu gepni anglap, bizni shu künila taghqa buyrudi.[yeshmisi:] ⑦ nësip bolmaq, nësip qilmaq:[misal:] yügürgen qalar, buyrughan alar (maqal). ＊ buyrusa bala, buyrumisa bala (maqal).
|
|
buyluq |
|
buyluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] buyi, puriqi, hidi bar, hidliq:[misal:] yetküz saba yarimgha, mëning nale-zarimni. ölmisem bir körermen etir buyluq yarimni.
|
|
buyum |
|
|
|
buyumlashturmaq |
|
|
|
buyumlashqan |
|
|
|
buyumlashmaq |
|
|
|
buyi |
|
|
|
buyiliq |
|
|
|
bö (Ⅰ) |
|
|
|
bö (Ⅱ) |
|
|
|
böjetmek |
|
|
|
böjeshmek |
|
|
|
böjelmek |
|
|
|
böjen |
|
|
|
böjenlimek |
|
|
|
böjeygek |
|
böjeygek[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] alayghaq, homayghaq؛ alayghan, homayghan:[misal:] u xudükcan, böjeygek közliri bilen yer astidin qarap qoyup, dümciyip ornida turatti.
|
|
böjeymek |
|
|
|
böji |
|
|
|
böjimek |
|
|
|
bödüne |
|
|
|
bödüniwaz |
|
bödüniwaz[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bödünexumar, bödünini yaxshi köridighan, soqushturidighan, bödüne baqquci kishi.
|
|
bödüniwazliq |
|
|
|
böre |
|
böre[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüci haywan. shekli itqa oxshaydu, yüzi uzun, quliqi tik, tükliri sëriq yaki sus qongur rengde؛ quyruqi peske sanggilap turidu؛ ac köz hem wehshiy këlidu.
|
|
börek |
|
|
|
böreksiman |
|
|
|
börtküzmek |
|
|
|
börtme |
|
|
|
börtmek |
|
börtmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] türtüp ciqmaq, kötürülüp ciqip turmaq, börtüp ciqmaq:[misal:] ustixanliri börtüp ciqqan tursun xaltisini yerge qoyup, türme bashliqigha yëliniwatatti.
|
|
börisamsiqi |
|
|
|
börisoymisi |
|
börisoymisi[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］böre+soyma+si［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] yer bëghirlap ösidighan pëlek gholluq bir xil yawa ösümlük. tuxumdek-tuxumdek mëwileydu, köpince qurghaq taghlarda ösidu, adette «böriqoghuni» depmu atilidu.
|
|
böriquyruq |
|
böriquyruq[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］böre+quyruq［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] bashaqliqlar a’ilisige tewe köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi yipsiman, gülining shekli böre quyruqigha oxshaydu. adette tagh baghrida yaki yol boyida ösidu. yumshaq kötiki (gholi) ësil yem-xeshek matëriyali bolidu, shax we yopurmaqliri izolyatsiliyigüci qeghezning yaxshi matëriyali hësablinidu.
|
|
böriköz |
|
|
|
böriyëmes |
|
|
|
böz |
|
böz[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] paxtidin ishlengen:[misal:] böz yip. böz taghar.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]isim.[yeshmisi:] qol dukinida paxta yipidin toqulghan rext, mata:[misal:] bözci böz toquydighan mokisini cashqangha bir atqaniken, cashqan ölüp qaptu.
|
|
bözci |
|
|
|
bözcilik |
|
|
|
böstürmek |
|
|
|
böskek |
|
|
|
bösme |
|
|
|
bösmek |
|
bösmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① qorshaw, tosalghuni yërip, ötmek:[misal:] bashlidi qalghan yigitni ëtilip düshmenge qiz, buyrudi qorshawni bösmekni ulargha shunce tëz.[yeshmisi:] ② qol yaki picaq qatarliqlar bilen yërip parcilimaq:[misal:] qassap kanarigha pütün pëti ësiqliq turghan qoyning göshidin bir arqa putni sharttide bösti-de, girgha saldi.[yeshmisi:] ③ yarmaq, sökmek:[misal:] tagharni tikishidin bösüwet.
|
|
bösüsh |
|
|
|
bösüshmek |
|
|
|
bösülmek |
|
|
|
böshük |
|
böshük[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① bowaq balini bölep bëqish ücün yasalghan kariwat shekillik jabduq:[misal:] balini böshükke bölimek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer nersining, weqe-hadisining tughulghan yëri, makani:[misal:] inqilab böshüki-yen’en.
|
|
bök |
|
|
|
böken (Ⅰ) |
|
böken (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgücilerning bir türi. ten shekli öckige oxshap këtidu, adette shinjangdiki qangsharliq böken közde tutulidu؛ yügürük we ussuzluqqa cidamliq؛ münggüzliri aquc yaki sarghuc bolup, sel yaysiman, asti teripi kawak këlidu؛ münggüzining tëbabetcilikte qizitmini qayturush, zehersizlendürüsh, jigerni küclendürüsh we ushshaq aghriqlarni dawalashta alahide roli bar.
|
|
böken (Ⅱ) |
|
|
|
bökter |
|
|
|
bökterge |
|
|
|
bökterletmek |
|
|
|
bökterleshmek |
|
|
|
bökterlenmek |
|
|
|
bökterlimek |
|
|
|
böktürge |
|
|
|
böktürme |
|
|
|
bökcan |
|
|
|
bökse |
|
|
|
bökmek |
|
|
|
bökül |
|
|
|
bögen |
|
|
|
bögenlimek |
|
|
|
böle |
|
|
|
böle yarmaq |
|
böle yarmaq[kesip türi:]＞dëhqanciliq＜[yeshmisi:] bughdayni sorush ücün yighip, döwilep, böle haletke keltürmek:[misal:] qëni yigitler böle yërip qoyup andin qaytayli, dëdi toxti akam.
|
|
böleshmek |
|
|
|
bölek |
|
bölek[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bölüngen nersining bir qismi؛ parcisi:[misal:] nanning bir böliki. sopunning bir böliki.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] teshkil qilghan yaki öz icige alghan qismi؛ terkibiy qismi:[misal:] jümle bölekliri. maqalining böliki.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] tirkelme.[yeshmisi:] bashqa, özge:[misal:] uning qelbige hazir yenila zulaldin bölek hëckim sighmaytti.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bashqilardin perq qilidighan, alahide, bashqice:[misal:] jaytërek, peyzing bölek, yashnar sëni körgen yürek.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] öz’aldigha musteqil, alahide, ayrim:[misal:] bölek ciqarmaq. öyini bölek qilmaq. ＊ ularning rozighari bölek.[yeshmisi:] ⑥ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] bashqidin, qaytidin:[misal:] − herqandaq ish bir nöwettila epliship bëriwermeydu. qayta yasap, bölek sinap körmeymizmu? − dëdi adil.
|
|
bölek-bölek |
|
|
|
bölektin |
|
bölektin[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] bashqidin, qaytidin, yëngiwashtin:[misal:] ashu künler yalqunluq hayat, ciqmas bizning otluq yürektin, esligende qehrimanlarni, kücke tolar yillar bölektin.
|
|
bölekce |
|
bölekce[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bashqice؛ gheyriy:[misal:] bölekce adem. bölekce mijez.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] adettin tashqiri, pewqul’adde:[misal:] pëshaywanning barliq üsküniliri pütünley cinar we yangaq yaghacliridin ishlengenliktin bölekce körkem, sipta we alahide bolup közge cüshetti.
|
|
bölekletmek |
|
|
|
böleklesh |
|
|
|
böleklenmek |
|
|
|
böleklik |
|
|
|
böleklimek |
|
|
|
bölencük |
|
|
|
bölenmek |
|
|
|
böljürgen |
|
|
|
böljürgenlik |
|
|
|
böldürmek |
|
|
|
bölge |
|
|
|
bölgüc |
|
|
|
bölgüci |
|
bölgüci[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bölidighan, parcilaydighan. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] bölüngüci bölünidighan san:[misal:] bölüngüci on, bölünme ikki bolsa, bölgüci besh bolidu.
|
|
bölgünci |
|
bölgünci[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] birlikni parcilaydighan, arigha soghuqciliq salidighan, arini buzidighan. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shu xil qilmishlar bilen shoghullanghuci kishi.
|
|
bölgüncilik |
|
|
|
bölme |
|
|
|
bölmek |
|
bölmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① böleklerge ajratmaq, parcilimaq, bölek-bölek qilmaq:[misal:] nanni ikkige bölmek. qeghezni bölmek. eserni bablargha bölmek.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] bölüsh emilini bëjirmek:[misal:] cong sanni kicik sangha bölmek.[yeshmisi:] ③ teqsim qilmaq, öleshmek:[misal:] mirasni bölmek. paydini bölmek.[yeshmisi:] ④ gep-söz, söhbet, xiyal, oy-pikir qatarliqlarni üzmek, toxtitip qoymaq yaki uninggha tesir yetküzmek:[misal:] ekber terini türüp, dostining sözini keskin boldi.
|
|
bölüsh |
|
bölüsh [yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] bölüsh emili we uni ipadileydighan belge (÷). bezide uning ornigha toghra siziq, yantu siziq yaki qosh cëkit (:) ishlitilidu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞logika＜[yeshmisi:] tepekkurde eyni bir jins uqumni shu jins uqum terkibidiki birqance tür uqumgha ayrish közde tutulidu.
|
|
bölüshmek |
|
|
|
bölüm |
|
bölüm[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① qisim, xana we shu qatarliq ajritilghan nersilerning herbir qismi؛ ishxana:[misal:] binaning bölümliri. këmining bölümi.[yeshmisi:] ② idare, mu’essese, karxana, magizin, muzëy qatarliqlarning melum ish bilen shughullinidighan, bir türdiki nersiler toplanghan herbir qismi؛ shöbe:[misal:] maliye bölümi. kadirlar bölümi.[yeshmisi:] ③ ilmiy yaki bedi’iy eserlerning melum mesilige bëghishlanghan herbir musteqil qismi:[misal:] bu kitabcida «ijtima’iy inqilabning shekli we qorali» mesilisi mexsus sözlengen bir bölüm bar.[yeshmisi:] ④ bölek, qisim:[misal:] ormini bölüm tügiter, ademni ölüm (maqal).
|
|
bölümce |
|
|
|
bölüngüci |
|
bölüngüci[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bölünidighan, parcilinidighan:[misal:] bölüngüci shey’i. bölüngüci madda. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] bölmekci bolghan san:[misal:] bölgüci ikki, bölünme töt bolsa, bölüngüci sekkiz bolidu.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞logika＜[yeshmisi:] bölünmekci bolghan jins uqum.
|
|
bölünme |
|
bölünme[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] parcilanghan, ayrilghan؛ parce, ayrim:[misal:] bu ikki millet shu waqitqice bölünme halette turghanidi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] bölüshtin këlip ciqqan netije:[misal:] sekkizni tötke bölsek bölünme ikki bolidu.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞logika＜[yeshmisi:] bölüngüci jins uqum bölüngendin këyin këlip ciqqan birqance tür uqum.
|
|
bölünmek |
|
|
|
bölimek |
|
|
|
büjü |
|
|
|
büdür |
|
|
|
büdür-büdür |
|
|
|
büdür-coqur |
|
|
|
büdürletmek |
|
|
|
büdürleshmek |
|
|
|
büdürlenmek |
|
|
|
büdürlük |
|
|
|
budürlimek |
|
|
|
bürende |
|
bürende[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mozduzlarning kön, xurum qatarliqlarni kësidighan, tighi ay shekillik, egri sapaqliq eswabi.
|
|
bürküt |
|
bürküt[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] qarcighisimanlar a’ilisidiki cong yirtquc ow qushi. uning tumshuqi ilmek, barmaq tirnaqliri ucluq, qanat peyliri cong, közi intayin ötkür. kishiler uni qolda bëqip, jeren, këyik, tülke qatarliq haywanlarni owlaydu.
|
|
bürkütsiman |
|
|
|
bürge |
|
bürge[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] hasharat, qëniq bëghir reng yaki sëriq qongur rengde bolidu؛ tëni kicik, putliri uzun, sekreshke mahir këlidu؛ shorash ezasi bar, adem we süt emgüci haywanlarning tënide qan shorap parazit yashaydu؛ cashqan yarisi we qara këzik qatarliq këselliklerni yuqturidu.
|
|
bürgün |
|
bürgün[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] murekkep güllükler a’ilisige tewe bir yilliq, ösümlük. adette 60 santimëtirdin bir mëtirghice ösidu, ëgizliri 2-5.2 mëtir këlidu. güli sëriq bolidu. uruqi öktebirde pishidu. dora yasashqa ishlitilidu؛ ishtihani ëcish, kësellik baktëriyisini öltürüsh, yëghir qatarliq tëre kësellirini dawalash roli bar.
|
|
büzrük |
|
|
|
büzrükgah |
|
|
|
büzrükwar |
|
büzrükwar[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ulugh, ulughwar؛ hörmetke layiq؛ mertiwilik:[misal:] ey büzrükwar ata, ey mëhriban ana, manga ruxset bëringlar dep bala ata-anisigha yalwuruptu.
|
|
bük |
|
|
|
bük-baraqsan |
|
|
|
bük-baraqsanliq |
|
|
|
bükkide |
|
|
|
büklük |
|
|
|
büglük |
|
|
|
bügün |
|
bügün[qurulmisi:]］bu+kün［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] sözlewatqan peytte ötüwatqan kün, shu bir këce-kündüz:[misal:] mëningce dunyada eng qimmetlik nerse «bügün», eng asan qoldin këtidighinimu «bügün», shunga u eng qimmetlik bilinidu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] wezipe ötewatqan peyt, bëjiriwatqan ish üstidiki waqit؛ hazir, emdi:[misal:] bügünni oylimay, etini oyla.
|
|
bügün-ete |
|
|
|
bügün-etilik |
|
|
|
bügünce |
|
|
|
bügünki |
|
bügünki[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① söz boluwatqan küni sadir bolghan, yüz bergen yaki shu bir kündiki:[misal:] bügünki ishni etige qoyma (maqal).[yeshmisi:] ② köz aldidiki, hazirqi peyttiki, hazirqi:[misal:] uyghur xelq klassik muzikisi «on ikki muqam» ning bügünki haletke kelgenlikini xushalliq bilen tentene qilimiz.
|
|
bügünlük |
|
bügünlük[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bügünge xas, bügün bolidighan, bügünge te’elluq:[misal:] ghalib bügünlük tapshuruqlirini ishlidi.[yeshmisi:] ② mushu bir künge mölcerlengen:[misal:] bu mëning bügünlük ozuqum.
|
|
büldürge |
|
|
|
büwi |
|
|
|
büwiqapaq |
|
|
|
büyük |
|
büyük[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① ulugh, zor, katta:[misal:] büyük ittipaqliq. büyük adem.[yeshmisi:] ② yüksek؛ yuqiri, ëgiz:[misal:] eqide büyüktur, rehmiting kengdur, tebessum eylishing quyashqa tengdur.
|
|
büyükleshmek |
|
büyükleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] büyük haletke kelmek, büyük bolmaq, ulughlashmaq, kattilashmaq؛ yüksekleshmek:[misal:] u oylighansëri muzepper köz aldida tëximu büyükliship baratti.
|
|
büyüklük |
|
|
|
bë |
|
|
|
bëtaldi |
|
|
|
bëtemtira |
|
|
|
bëton |
|
bëton[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce＞latince［[kesip türi:]＞binakarliq＜[yeshmisi:] sëmont, qum, su we shëghil qatarliqlar melum nisbette arilashturulup teyyarlanghan qurulush matëriyali.
|
|
bëtonci |
|
|
|
bëtonlatmaq |
|
|
|
bëtonlashmaq |
|
|
|
bëtonlimaq |
|
|
|
bëjirtmek |
|
|
|
bëjirmek |
|
|
|
bëjirishmek |
|
|
|
bëjirilmek |
|
|
|
bëjirim |
|
bëjirim[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] buzulmighan, taza, saq:[misal:] bëjirim qoghun. bëjirim cine. bëjirim eynek.[yeshmisi:] ② süpet.[yeshmisi:] bashqa nerse arilashmighan؛ eyni, tebi’iy, sap:[misal:] bëjirim altun.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] nuqsansiz, saghlam, pak:[misal:] bëjirim adem. bëjirim yigit.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] rawurus, mezmut:[misal:] boway, hakimning gëpinimu kütmestin, yash yigitlerdek yerni bëjirim dessep ashxanidin ciqip ketti.
|
|
bëjirimlik |
|
|
|
bëxi |
|
|
|
bëxiciliq |
|
|
|
bëxil |
|
|
|
bëxillashturmaq |
|
|
|
bëxillashmaq |
|
|
|
bëxilliq |
|
|
|
bëde |
|
bëde[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] purcaq a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. bu asasen carwa mallar ücün ot-cöp qilinidu, dëhqanciliqta yëshil oghut ösümlüki ornidimu ishlitilidu. yëngi ciqqanda uningdin cöcüre, juwawa qatarliq tamaqlarmu ëtip yëyilidu.
|
|
bëdici |
|
|
|
bëdicilik |
|
|
|
bëdish |
|
|
|
bëdishlik |
|
|
|
bëdik |
|
|
|
bëdiklik |
|
|
|
bëdilik |
|
|
|
bërermen |
|
|
|
bërkëliy |
|
|
|
bëri |
|
bëri[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] sözlewatqan kishi, söz boluwatqan waqit yaki orungha yëqin:[misal:] bëri kelgin bëri olturung[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] tirkelme.[yeshmisi:] (ciqish këlish qoshumcisi «-din, -tin» bilen kelgende) belgilik peyt, «-din bashlap, dawamida, mabeynide, buyan, tartip, ëtibaren» dëgen menini bildüridu:[misal:] uzundin bëri.
|
|
bërip |
|
bërip[yeshmisi:] ① «barmaq» pë’ilining rewishdishi:[misal:] ayimxan ötken ayda ürümcige bërip, oghlini körüp keldi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] yüklime.[yeshmisi:] «shundaq qilip, netijide» dëgen menini bildüridu:[misal:] bu ish axiri bërip sugha cilashti.
|
|
bërip-bërip |
|
|
|
bërish-këlish |
|
|
|
bërishliq |
|
bërishliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bërish, yoqlash؛ bërish zörür bolghan halet, ehwal:[misal:] -elwette, elwette, -dëdi u kishi, -u tereplergimu bërishliq bolup qalar.
|
|
bërishmaq |
|
|
|
bërishmek |
|
|
|
bëriqi |
|
|
|
bërilliy |
|
bërilliy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt. belgisi (Beryllium) Be. renggi sus kül reng këlidu, eng yënik mëtallarning biri hësablinidu, uning bilen x turupkisini yasighili bolidu. bërilliy bilen alyuminning qëtishmisi intayin qattiq hem yënik bolghacqa ayropilan, rakëta yasashta intayin keng qollinilidu. bërilliy atom ënërgiyisi sana’itidimu ishlitilidu.
|
|
bërilmek |
|
bërilmek[yeshmisi:] ① «bermek» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] bu amanet igisining öz qoligha bërilidu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ish, nerse yaki kesipke qiziqip qalmaq, özini untughan halda kirishmek:[misal:] ilimge bërilmek. tetqiqatqa bërilmek.
|
|
bëzep |
|
|
|
bëzepcilik |
|
|
|
bëzeplik |
|
|
|
bëzetmek |
|
|
|
bëzertmek |
|
|
|
bëzermek |
|
bëzermek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] yüzini qëlin qiliwalmaq, gep tesir qilmaydighan boluwalmaq, gösheymek, bëzengleshmek:[misal:] dadang ishqa buyrughandin këyin mangmamsen bëzirip turmay, dëdi niyazni sel ittirip hëliqi car saqal kishi.
|
|
bëzeshtürülmek |
|
|
|
bëzeshmek |
|
|
|
bëzek |
|
bëzek[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① marjan, bilezük qatarliq zinnet buyumliri, zibuzinnet:[misal:] qiz-juwanlar qulaq, buyunlirigha, barmaq we bileklirige altun bëzekler taqaptu.[yeshmisi:] ② birer nersige ishlengen neqish, gül:[misal:] tamgha qapartma sheklide ishlengen bëzekler nemliship buzulushqa bashlighanidi.
|
|
bëzeklik |
|
bëzeklik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bëziki bar, üstige neqish ishlengen, bëzelgen؛ zinnetlik:[misal:] bëzeklik tam.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bëzek qilishqa bolidighan, bëzek buyumi qilishqa layiq:[misal:] amine, qara, qolunggha salidighan bëzeklik ücün sapsëriq altun alimen, u caghda nëme deysen.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] turpan wilayitidiki qedimiy yadikarliqlar saqlanghan bir jayning nami.
|
|
bëzelmek |
|
|
|
bëzenmek |
|
bëzenmek[yeshmisi:] «bëzimek» pë’ilining özlük derijisi:[misal:] deydiki, ne hajet bëzenmek, ögengin, sözliring gül acsun...
|
|
bëzimek |
|
|
|
bëzinde |
|
|
|
bësishmaq |
|
|
|
bësiq |
|
bësiq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bikar emes, aldirash, bas-bas:[misal:] mushundaq ishning bësiq waqtida nurum nede yüridighandu, dëdi zorixan.[yeshmisi:] ② özini tutuwalghan, salmaq, temkin:[yeshmisi:] mijezi bësiq.
|
|
bësiqturmaq |
|
bësiqturmaq[yeshmisi:] ① «bësiqmaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] ëhtimal u köpcilikke bir-ikki ëghiz söz qilip bu ishni cirayliqce bësiqturar.[yeshmisi:] ② jay-jayigha orunlashturmaq, jaylashturmaq, tüzeshtürmek:[misal:] zorixan bolsa öy icini bësiqturush bilen aware idi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] öltürmek:[misal:] yer islahatidin këyin yëngi hökümet heddidin ashqan qan qisasi bar besh zomigerni bësiqturdi.
|
|
bësiqturushmaq |
|
|
|
bësiqturulmaq |
|
|
|
bësiqliq |
|
bësiqliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① üsti-üstige ëlip qoyulghan, bësilghan, qacilanghan:[misal:] ashliq bësiqliq harwa.[yeshmisi:] ② metbe’edin ciqqan, neshr qilinghan:[misal:] shüji cong qizil xet bësiqliq birnecce bet matëriyalni yancuqidin ciqardi.
|
|
bësiqmaq |
|
bësiqmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① bësilmaq, peslimek, jimimaq, tincimaq, toxtimaq:[misal:] emet usta özice tërikip-cëcilip yene bësiqip qaldi.[yeshmisi:] ② azlimaq, shalanglashmaq, peseymek:[misal:] küz këlip ëtiz-ëriqlardiki aldirashliqlarmu bësiqti.
|
|
bësilghaq |
|
bësilghaq[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] krësit güllükler a’ilisidiki ikki yilliq saman gholluq ösümlük. uruqi toxumsiman, tëbabetcilikte yer üstidiki qismi we uruqi dora qilinidu. u jigerni yaxshilap közni roshenleshtürüsh, tal we ashqazanni toluqlash, quwwetni ashurush roligha ige.
|
|
bësilmaq |
|
|
|
bësim |
|
bësim[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] melum nersining birlik yüzige cüshken ëghirliq küci:[misal:] qan bësimi.[yeshmisi:] ② qisish, ëzish, zulum sëlish:[misal:] u qattiq bir rohiy bësim peyda qilishni könglige pükkenidi.[yeshmisi:] ③ ëghir wezipe, mes’uliyet:[misal:] uning yüriki hazir ikki xil bësim astida qiynilatti.
|
|
bësimdar |
|
bësimdar[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tawar, ashliq we ëhtiyajliq mallarni erzan waqtida ëlip qoyup bazar jiddiyleshkende, qimmetligende, qehetcilik waqtida yuqiri bahada satquci hayankesh.
|
|
bësimdarliq |
|
bësimdarliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] erzan ëlip, qimmet sëtish arqiliq bazarni jiddiyleshtürüp qimmetcilik peyda qilish, hayankeshlik:[misal:] ëytinga, ular nëme ücün bësimdarliq bilen köz-köz qilidu dëdi ghopur tëyip mu’ellimge.
|
|
bësimliq |
|
|
|
bësiwaldi |
|
bësiwaldi[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］bësip+aldi［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] küzlük qoghunlarning bir xili. adette posti qëlin, ëti cing bolup saqlashqa muwapiq këlidu, aptapqa sëlinip saqlansa, etliri yumshap, posti nëpizlep yëyishlik bolidu. renggi köpince piyaz köki renggide këlidu.
|
|
bësharet |
|
bësharet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① aldin bërilgen xewer, belge, ucur:[misal:] qarning mundaq köp yaghqini mol hosulning bëshariti[yeshmisi:] ② ipade, inkas, isharet:[misal:] bashliqning sözidin u alliqandaq bir hëkimetning bësharitini sezgenidi.
|
|
bësharetlik |
|
|
|
bëshice |
|
|
|
bëghir |
|
|
|
bëghirtaq |
|
|
|
bëghirsaq |
|
|
|
bëghirlatmaq |
|
|
|
bëghirlashmaq |
|
|
|
bëghirlighuci |
|
|
|
bëghirlimaq |
|
|
|
bëghish (Ⅰ) |
|
bëghish (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① bilekning aliqan bilen tutishidighan ügisi. [yeshmisi:] ② ustixan we gholning tutiship turidighan herbir ügisi:[misal:] ular uxlighan caghda tënini bëghish-bëghishliridin cëpip parciliwetsimu hergiz oyghanmaydu.[yeshmisi:] ③ zira’etning herbir boghumlirining tutiship turghan, mëwilerning gholini tutashturup turghan jayi:[misal:] her tawuz, her tawuz, her bëghishta bir tawuz.
|
|
bëghish (Ⅱ) |
|
bëghish (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tügmenning nöwitini kütüp apirip qoyidighan azraq ashliq, ügüt:[misal:] tügmining tëger bolsa, bëghishingni quydurma. ashiqingdin söz alsang, düshminingge tuydurma.
|
|
bëghishlatmaq |
|
|
|
bëghishlashmaq |
|
|
|
bëghishlanmaq |
|
|
|
bëghishlima |
|
bëghishlima[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer pa’aliyet, weqe, cong qurulush, gëzit-zhurnallarning muweppeqiyitige atap yaki tebriklep yëzilghan caqiriq, ümid ipadilengen kirish söz yaki her xil qolyazma:[misal:] yëngi yilgha bëghishlima.
|
|
bëghishlimaq |
|
bëghishlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① serp qilmaq, tiklimek, teqdim qilmaq, atimaq:[misal:] turdi’axun aka pütün ömrini elneghme, muzikiciliq we muqamciliq ishliri ücün bëghishlighanidi.[yeshmisi:] ② bexsh etmek؛ bermek؛ ëlip kelmek:[misal:] hayat bëghishlimaq. ＊ dërizidin kirgen salqin shamal hebibige rahet bëghishlidi.[yeshmisi:] ③ atap yazmaq:[misal:] men klassik sha’irlardin bir neccisining güzellerge bëghishlighan shë’irlirini oqup bërey.
|
|
bëqishmaq |
|
bëqishmaq[yeshmisi:] ① «baqmaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] ular xushallanghan halda bir-birige bëqishti.[yeshmisi:] ② yardemleshmek, hemkarlashmaq, qarashmaq:[misal:] pexridin birqance sawaqdashlirini bashlap këlip, yasin akamning këwez caghlimigha bëqishti.
|
|
bëqilmaq |
|
|
|
bëqim |
|
|
|
bëqimtul |
|
|
|
bëqimsiz |
|
bëqimsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yaxshi bëqilmighan, yaxshi perwish qilinmighan, qaraqsiz:[misal:] boway: ötmüshte balilirim ac-yalingacliqta bëqimsiz qëlip, ömür sürelmeptiken, dëdi.
|
|
bëqimsizliq |
|
bëqimsizliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yaxshi kütülmey, bëqimsiz, qarighucisiz qalghan halet, kütümsizlik.
|
|
bëqindurmaq |
|
|
|
bëqindurulmaq |
|
|
|
bëqindi |
|
|
|
bëqindiliq |
|
bëqindiliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bëqindi halet:[misal:] herqandaq bir yëngi keshpiyat bëqindiliqning bügünge qeder tëxi bayqalmighan qalduqini körsitip keldi. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bëqindi orunda turidighan, bëqindi halettiki:[misal:] bëqindiliq munasiwet. bëqindiliq halet.
|
|
bëqinmaq |
|
|
|
bëqinishmaq |
|
|
|
bëket |
|
|
|
bëkkiril |
|
|
|
bëkitküzmek |
|
|
|
bëkitme |
|
|
|
bëkitmek |
|
bëkitmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① mehkemlimek, ëcilmaydighan qilmaq:[misal:] ishikni icidin bëkitmek.[yeshmisi:] ② ornatmaq:[misal:] dërize bëkitmek. ishikke tutquc bëkitmek. öyge ciragh bëkitmek.[yeshmisi:] ③ muzakire qilip muqimdimaq, toxtatmaq:[misal:] tüzüm bëkitmek.[yeshmisi:] ④ belgilimek, qararlashturmaq:[misal:] partkom uni etiyazliq tërilghugha mes’ul qilip bëkitti.
|
|
bëkitishmek |
|
|
|
bëkitiklik |
|
|
|
bëkitilmek |
|
|
|
bëkishmek |
|
|
|
bëkimek |
|
|
|
bëkindürmek |
|
|
|
bëkinme |
|
|
|
bëkinmek |
|
|
|
bëkinmicilik |
|
bëkinmicilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer döletning tashqi siyasitidiki cetning herqaysi jehetlerdiki yëngiliqlirini qobul qilmaydighan, öziningkinimu sirtqa ciqarmaydighan bir xil bir izda turuwëlish nuqti’ineziri, idiyisi.
|
|
bëkinmilik |
|
|
|
bënglung |
|
|
|
bëgen |
|
|
|
bëgëmot |
|
bëgëmot[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüci haywan. uning tëni cong, bëshi yoghan we tik töt bulung shekilde këlidu؛ köp waqitlarda suda yashaydu, adette bëshini su yüzige ciqirip turidu؛ afriqidin ciqidu.
|
|
bël |
|
|
|
bëlet |
|
|
|
bëletci |
|
|
|
bëletcilik |
|
|
|
bëletsiz |
|
bëletsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bëliti yoq, bëlet almixan:[misal:] bëletsiz kishi mashinidin cüshüp ketti.[yeshmisi:] ② bëlettin paydilanmay ëlishqa bolidighan, bëlet kërek qilinmaydighan:[misal:] bëletsiz gösh. bëletsiz un.
|
|
bëletlik |
|
bëletlik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bëliti bar, bëlet alghan:[misal:] bu kinogha bëletlik ademlerla kireleytti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bëlettin paydilinip ëlishqa bolidighan, bëlet lazim qilinidighan:[misal:] bëletlik tamaq. bëletlik shëker.
|
|
bëlorus |
|
bëlorus[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] mushu nam bilen atalghan millet we bu milletke mensup kishi. ular sherqiy slawyanlargha mensup bolup, bëlorusiye dölitining asasliq ahalisini teshkil qilidu, undin bashqa rusiye qatarliq sherqiy yawropa döletliridimu birqisim bëloruslar yashaydu.
|
|
bëlijan |
|
|
|
bëliq |
|
bëliq[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] ① suda yashaydighan omurtqiliq haywan. türliri nahayiti köp bolup, köplirini istëmal qilishqa yaki bëliq yëlimi ishleshte ishlitishke bolidu.[yeshmisi:] ② shu haywanning göshi:[misal:] qorulghan bëliq.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] uyghurlarning mücel yil hësabida beshinci yilning nami:[misal:] bëliq yili.
|
|
bëliq közi |
|
|
|
bëliq’alghuc |
|
bëliq’alghuc[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］bëliq+alghuc［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] su qushi. pey-tüklirining renggi qara, yëshil we parqirap turidu. tumshuqi yapilaq, uzun, renggi qaramtul, üstünki tumshuqining ucida ilmiki bar, suda üzüleydu, bëliq tutushqa mahir. gëlida xaltisiman pokini bolup, tutqan bëliqni xalta icige salidu. dölitimizning jebubigha makanlashqan.[yeshmisi:] «qarna» depmu atilidu.
|
|
bëliqci (Ⅰ) |
|
|
|
bëliqci (Ⅱ) |
|
|
|
bëliqciliq |
|
|
|
bëliqdan |
|
|
|
bëliqsiman |
|
|
|
bëliqgül |
|
bëliqgül[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］bëliq+gül［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] coqa a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmaqliri tarilip ösidu؛ gülining renggi sëriq؛ tënining yer üsti qismi dora qilinidu. u issiqni qayturup yallughni yoqitish, ic sürüshni toxtitish roligha ige.
|
|
bëliqlëshi |
|
bëliqlëshi[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］bëliq+lesh+i［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] yarliq’ot a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. güli kicik bolup, sus sösün rengde ëcilidu؛ bir jinsliq tüpke kiridu.
|
|
bëliq’oti |
|
|
|
bënepte |
|
|
|
bënzol |
|
|
|
bënzoy |
|
bënzoy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme, molëkula formulisi Ｃ７ Ｈ６０２. aq renglik kristal. mëditsinada temretke, yutquncaq yallughi we burun yallughi qatarliqlarni dawalashta ishlitilidu.
|
|
bënzil |
|
|
|
bënzin |
|
|
|
bëhi |
|
bëhi[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① azghan a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan catqal yaki kicik derex. mëwisi xush puraqliq, temi cücümel bolup, murabba qaynitishqa yaki dora yasashqa bolidu.[yeshmisi:] ② mushu xil ösümlükning mëwisi.
|
|
bëhish |
|
|
|
bëhilik |
|
bëhilik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bëhisi bar, bëhi ösken, bëhi salghan:[misal:] bihilik polu. bëhilik bagh. bëhilik mehelle.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bëhi derixi köp ösken jay.
|
|
bëyit |
|
|
|
bëyitmaq |
|
|
|
bëyitilmaq |
|
|
|
bëyishmaq |
|
|
|
bëyimaq |
|
bëyimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① bayliqqa, dunyagha, döletke ige bolmaq:[misal:] dëhqan-carwicilar barghansëri bëyidi.[yeshmisi:] ② mukemmelleshmek, yëtilmek, tereqqiy qilmaq:[misal:] bizning sen’itimiz ösidu, bëyiydu.[yeshmisi:] ③ köplep yighilmaq, toplanmaq:[misal:] ishligensëri tejribimiz bëyidi.
|
|
bi’aram |
|
bi’aram[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] arami, xatirjemliki yoq, ensiz, tinc, xatirjem emes:[misal:] bi’aram bolmaq, bi’aram qilmaq.
|
|
bi’aramciliq |
|
|
|
bi’aramlanmaq |
|
|
|
bi’aramliq |
|
|
|
bi’arman |
|
bi’arman[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] «armansiz»gha qarang:[misal:] gül-cëceklik yëpyëngi dunya, bexsh etken ëlimge bahar. ëcilghan gül baghda bi’arman, tagh-dalilar tüs alghan rengdar.
|
|
bi’ep |
|
|
|
bi’eplik |
|
|
|
bi’ejel |
|
|
|
bi’edep |
|
|
|
bi’edeplik |
|
|
|
bi’eqil |
|
|
|
bibash |
|
bibash[söz türkümi:] süpet. [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] bash bermeydighan؛ gepke kirmeydighan, boysunmaydighan, öz bëshimci:[misal:] her taman üzimen bibash qëyiqtek, boranda dolqunlar hayat dëngizi.
|
|
bibaha |
|
|
|
bibli’ograf |
|
|
|
bibli’ografiye |
|
|
|
bibli’ografiyilik |
|
|
|
bipayan |
|
|
|
biperdaz |
|
|
|
biperwa |
|
|
|
biperwaliq |
|
|
|
bipem |
|
|
|
bipeyz |
|
bipeyz[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] peyzi yoq, peyzsiz:[misal:] u yer jimjit, bipeyzi bolup, hawamu yaxshi emes, yamghur yaghidighandek turatti.
|
|
bitab |
|
|
|
bitabliq |
|
|
|
bitaqet |
|
|
|
bitaqetlik |
|
|
|
biterep |
|
|
|
biterepcilik |
|
biterepcilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] öz dölitining siyasiy musteqilliqi we igilik hoquqining pütünlükini saqlashni؛ herqandaq herbiy guruhqa qatnashmasliq, öz zëminini bashqa döletlerning herbiy bazisigha aylandurmasliq, herqandaq dölet bilen düshmenleshmeslikni közde tutidighan we shuni teshebbus qilidighan bir xil diplomatik belgilime؛ qararname.
|
|
biterepleshmek |
|
|
|
bitereplik |
|
|
|
biteret |
|
biteret[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] ① teretsiz, teriti sunghan:[misal:] qëyumning dadisi biteret yerge dessimeydighan adem idi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] boyi paklanmighan, paskina.
|
|
biteley |
|
|
|
biteleylik |
|
|
|
bitcit |
|
|
|
bituyuq |
|
bituyuq[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] tuyuqsiz, tosattin:[misal:] bilmidim, dostum, bügün ne ishni nishan qildinglar bituyuq name ewetip mëni heyran qildinglar.
|
|
bitim |
|
bitim[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞tarx＜[yeshmisi:] këlishim, toxtam, qarar, pütüm:[misal:] söhbetning netijiside 1946-yil 6-iyul küni 11 maddiliq tincliq bitimi imzalandi.
|
|
bijaq |
|
bijaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bijaq nan. bazar nënidin sel nëpiz we sel congraq, yüzige cekküc cëkip, tunurgha udulluq yëqip, udulluq qomuruwalidighan bir xil nan.
|
|
bijaqiy |
|
|
|
bije |
|
|
|
biji |
|
|
|
bijiq |
|
|
|
bijiqim |
|
bijiqim[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hurun, injiq, yalqaw؛ gijing:[misal:] bijiqim xotun cay qaynatquce, caqqan xotun ash pishurar (maqal).
|
|
bijik |
|
|
|
bijinar |
|
|
|
bijinbosh |
|
bijinbosh[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] eqliy we jismani jehettin iqtidarsiz, bir ishqa qurbi yetmeydighan, qolidin bir ish kelmeydighan, özini tashliwetken؛ boshang, gheyretsiz:[misal:] uni körgenler taza bir bijinbosh xotun oxshaydu, dep hës qilishatti.
|
|
bicare |
|
bicare[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① carisiz, amalsiz, ilajsiz:[misal:] dadisining mubarek yüzini körüshke nësip bolmighan bicare oghul rast ghërib bolup qaldi.[yeshmisi:] ② maddiy ehwali ëghir, mohtajliqta, qiyinciliqta kün kecüridighan, kembeghel:[misal:] biraq, u nahayiti kembeghel iken, kembeghel bolghandimu hëc nersisi yoq bicare iken.[yeshmisi:] ③ «bextsiz», «biteley» dëgen menide, ayanc we ëcinishni bildüridu:[misal:] way bicare. ＊ yaman boptughu, bu bicare ayalning pütün bedini qangha boyiliptu.
|
|
bicarileshtürmek |
|
|
|
bicarileshmek |
|
|
|
bicarilik |
|
|
|
bicel |
|
|
|
bicim |
|
|
|
bix |
|
bix[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ösümlüklerning yiltiz, ghol we shaxliridin yëngi ösüp ciqqan qismi, tërilghan uruqlardin ciqqan ündürme:[misal:] bix sürmek. bix ciqarmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] bix halettiki, yëngi:[misal:] bix spora.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[köcme menisi:] [yeshmisi:] meydangha kelgen yëngi yüzlinish, xahish:[misal:] bu ziddiyet hazirqi zamandiki barliq toqunushlarning bixlirini öz icige alghan.
|
|
bixaniman |
|
bixaniman[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] öy-makanidin, a’ilisidin ayrilghan؛ öy-makansiz:[misal:] halqa-halqa zulpini boynumgha eylep kemen, aqiwet bixaniman eylep gada öltürgüdek.
|
|
bixeter |
|
bixeter[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] xewp-xeterdin xaliy, ziyan-zexmet yetküzmeydighan, qorquncsiz, xetersiz:[misal:] bixeter sanduq.＊ aptomobil bixeter yol yürüwatidu.
|
|
bixeterleshtürmek |
|
|
|
bixeterleshmek |
|
|
|
bixeterlik |
|
|
|
bixeste |
|
bixeste[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] diqqetsiz, biperwa, perwasiz:[misal:] u ërining bixeste turghan waqtidin paydilinip, tuydurmay öydiki nersilerni öz apisining öyige toshup këtiptu.
|
|
bixestelik |
|
|
|
bixewer |
|
|
|
bixlatmaq |
|
|
|
bixlashmaq |
|
|
|
bixlashturmaq |
|
|
|
bixlandurmaq |
|
|
|
bixlanmaq |
|
|
|
bixlimaq |
|
bixlimaq[söz türkümi:] pë’il.[kesip türi:]＞dëhqanciliq＜[yeshmisi:] uruq törelmiliri yëtilip uruq postini yërip ciqmaq؛ derexlerning yiltiz we ghol shaxliri bix ciqarmaq, bix urmaq, bix sürmek:[misal:] qelbim bëghida bashqa bir ghunce bixlidi, dep dawamlashturdi xëtini mehemmet.
|
|
bixud |
|
bixud[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] xudi yoq, hoshyar emes, biperwa, bixeste:[misal:] bixud yürmek. ＊ biz her da’im düshmenni bixud dep hësablimasliqimiz lazim.
|
|
bixudlashturmaq |
|
bixudlashturmaq[yeshmisi:] «bixudlashmaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] xelqni zeherleydighan, bixudlashturidighan epyün, neshe qatarliq zeherlik cëkimliklerge qarshi küreshni qet’iy dawamlashturush lazim.
|
|
bixudlashturulmaq |
|
|
|
bixudlashmaq |
|
|
|
bixudluq |
|
|
|
bixudük |
|
|
|
bixudüklük |
|
|
|
bidad |
|
bidad[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] dadlanmay, erz, shikayet qilmay:[misal:] dadam kona jem’iyette tolimu bidad bolup hemme derd-elemlirini icige yutup ölgeniken. biz eqlimizge këlip andin buni bilduq.
|
|
bidadliq |
|
bidadliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] dadlanmasliq, erz, shikayet qilmasliq:[misal:] birawlar dad dëdi zarlap zamandin, bu bidadliq bilen zulmi yamandin.
|
|
bidar |
|
bidar[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① uyqugha ketmigen, uyqusiz, oyghaq:[misal:] bidar bolmaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] hoshyar, segek, zërek:[misal:] meripetning nurimu huwqush ücün jan qayghusi, meripetsiz dilda gheplet huwqushi bidardur.
|
|
bidarliq |
|
|
|
bidane |
|
bidane[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] uruqsiz qara kishmish üzüm:[misal:] baghda men, ming cörülüp cüshti shëxi bidane dep, siz mëni yar etmidingiz eqli kicik nadani dep.
|
|
bidawa |
|
|
|
bidayaq |
|
|
|
bid’et |
|
|
|
bid’etci |
|
|
|
bid’etcilik |
|
|
|
bid’etlik |
|
|
|
bir |
|
bir[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] san.[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] eng kicik sanaq san we bu sanni ipadiligen «1» reqimi:[misal:] gep bir, qulaq ikki (maqal). ＊ birni birge qoshsa ikki bolidu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ücinci shexs qoshumcisi «i» bilen këlip melum bir«kishi, adem» dëgen menini bildüridu:[misal:] biridin qutulup onigha tutuldum (maqal).[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] isimlarning aldida këlip «shu», «mushu», «oxshash bir» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] hëytem er-xotun bir mektepte ishleydu.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] ëniqsiz qoshumce wezipiside këlip «qandaqtur, alliqandaq, qaysidur, qacandur»gha oxshash menilerni bildüridu:[misal:] bir küni. bir axshimi.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] pë’illarning aldida halet bolup këlip, ish-heriketning menisini küceytish rolini oynaydu:[misal:] bu xewer mehellige bir keldi.[yeshmisi:] ⑥ [söz türkümi:]almash.[yeshmisi:] «kim», «nëme» so’al almashliri bilen qoshulup ëniqsiz almash rolida këlidu:[misal:] aygül yolda tonush birkim ucrap qalsa bolatti, dep pat-patla etrapigha qarap qoyatti.[yeshmisi:] ⑦ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ëniqlighuci bolup këlip ëniqlanghucini gewdilendürüsh, belge we xususiyetni küceytish ücün xizmet qilidu:[misal:] bu nahayiti murekkep bir mesile.[yeshmisi:] ⑧ [söz türkümi:] yüklime.[yeshmisi:] «yalghuz», «peqet» dëgen menide tekitlep körsitish ücün xizmet qilidu:[misal:] bu ishni bir tursunla bilidu, bashqilar bilmeydu.[yeshmisi:] ⑨ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] isimliq jümlining xewiri bolup «ortaq», «oxshash» dëgen menilerde këlidu:[misal:] erebler 23 dölet we rayongha bölüngen bolsimu ularning tili bir, yëziqi bir, ëtiqadi bir.[yeshmisi:] 01 [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] bashqa sözler bilen birikip söz yasash rolini oynaydu:[misal:] bir az. bir qur.[yeshmisi:] 11 [söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] «birde», «bezide» dëgen menilerni bildürüp, ayrighuci baghlighuci wezipiside këlidu:[misal:] bir undaq dep, bir mundaq dep diqqitimni cëciwettingiz ependim, deptu hesen zerger.
|
|
bir ash pishim |
|
|
|
bir almaq |
|
|
|
bir bashtin |
|
bir bashtin[yeshmisi:] ① bashlinidighan jayidin:[misal:] tehrir aldigha tizilghan maqalilarni bir bashtin körüp tüzitishke kirishti.[yeshmisi:] ② bir tereptin, bir yaqtin, tertipi bilen:[misal:] aptobus aldigha toplanghanlar bir bashtin kirishke bashlidi.
|
|
bir pelle |
|
bir pelle[yeshmisi:] ① bir derije, bir baldaq:[misal:] bir pelle kötürülmek.[yeshmisi:] ② melum bir waqit, bir mehel, bir mezgil:[misal:] bu bir pelle shundaq oynighandin këyin at minishtinmu zërikip, wangning yënigha këlip olturdi.
|
|
bir puti görge sanggilimaq |
|
|
|
bir tughqan |
|
|
|
bir töshükke siymek |
|
|
|
bir türküm |
|
|
|
bir tiyin |
|
bir tiyin[yeshmisi:] qimmiti yoq, hëc nersige erzimeydighan, erzimes:[misal:] bir tiyin bolmaq, bir tiyin qilmaq.
|
|
bir janggalning böriliri |
|
bir janggalning böriliri[yeshmisi:] yaman, buzuq ishlarni qilishta, niyiti, meqsiti, herikiti bir؛ hemshërik:[misal:] bu xunper bilen mexsut beg bir janggalning böriliri.
|
|
bir cishlem |
|
bir cishlem[yeshmisi:] az, azraq, bize, kicik, kicikkine:[misal:] tekshürüp körsek ularning bir cishlemmu ozuqi qalmaptu.
|
|
bir cimdim |
|
|
|
bir döwe |
|
|
|
bir kelmek |
|
|
|
bir ishtanni artuq yirtqan |
|
|
|
bir’az |
|
|
|
biraq |
|
biraq[söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] tengdash jümlilerni qarimu qarshi munasiwette baghlap, aldinqi jümlidiki uqumgha nisbeten këyinki jümlidiki uqumda bolidighan burulushni bildüridu:[misal:] shu peytte ishaq pilimotni kötürüp ucqandek yügürdi, biraq tütekler arisidin ucup kelgen oqlar uni birdinla toxtitip qoydi.
|
|
biraqla |
|
biraqla[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① birla waqitta, birdinla, biryoli:[misal:] ezizning amiti keldi. u addiy kadirliqtin biraqla nazirliqqa kötürüldi.[yeshmisi:] ② biryoli, pütünley, hemmisi:[yeshmisi:] tungdiki may biraqla tökülüp ketti.
|
|
biraw |
|
biraw[söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] kimdur bir kishi, melum bir adem, allikim, özge:[misal:] birawgha qilghan yaxshiliqmu, yamanliqmu ongay untulmaydu.
|
|
bire-bire |
|
bire-bire[yeshmisi:] anda-sanda, nagan-naganda, arilap-arilap, gahida:[misal:] yolucilar bire-bire këlip, qarap qoyupla këtip qalatti.
|
|
bire-tola |
|
bire-tola[yeshmisi:] bek köp emes, emma bire-biredin köprek, gahi-gahi, bezi-bezi, arilap-arilap.
|
|
birer |
|
|
|
bireri |
|
bireri[söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] ① qandaqtur birkim, birer kishi, birkim, biri:[misal:] ishxanida bireri barmu[yeshmisi:] ② qandaqtur bir nerse, qandaqtur birer ish, birer heriket:[misal:] bu dukandin men alidighan nersilerning birerimu tëpilmidi.
|
|
birer-yërim |
|
|
|
bire-sire |
|
|
|
biren-siren |
|
|
|
birehim |
|
|
|
birehimlik |
|
|
|
bireylen |
|
|
|
birbolsa |
|
birbolsa[qurulmisi:]］bir+bolsa［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] yüklime.[yeshmisi:] «ëhtimal, belki» dëgen menide qisturma söz rolida këlidu:[misal:] bir bolsa, hazir bëyjingning poyizi këtip boldi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] tekrarlinip këlip «ya, yaki» dëgen menide tallash baghlighucisi rolida këlidu:[misal:] u bir bolsa ambarda bar, birbolsa xamangha ketti.
|
|
bir-bir |
|
|
|
bir-birdin |
|
|
|
bir-birlep |
|
bir-birlep[yeshmisi:] ① birining keynidin biri, arqa-arqidin:[misal:] men dostlirim bilen bir-birlep qucaqlashtim.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tepsiliy, incike:[misal:] mextumsula hemmini bir-birlep ëytip bëriptu.
|
|
bir-biridin |
|
|
|
bir-birige |
|
|
|
bir-birini |
|
|
|
birpes |
|
|
|
birtalay |
|
|
|
birte-yërimte |
|
|
|
birtoqay |
|
birtoqay[söz türkümi:] süpet.[qurulmisi:]］bir+toqay［[yeshmisi:] birtalay, birmunce, nurghun, tola:[misal:] ularning etrapigha birtoqay balilar olishiwalghanidi.
|
|
birturup |
|
|
|
birtürlük |
|
birtürlük[söz türkümi:] rewish.[qurulmisi:]］bir+türlük［[yeshmisi:] bashqice, ghelite, ajayip:[misal:] bügün mijezim birtürlük boluwatidu, bërip birdem aram alay.
|
|
birde |
|
birde[söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] birdem, birturup, bezide:[misal:] u ghezipini bësish ücün birde shangyuni, birde cëriklerni tillidi.
|
|
birdek |
|
birdek[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bir xilda, oxshash, tekshi, barawer:[misal:] meyli yashanghanlar we yaki kiciklerge bolsun birdek mu’amile qilish lazim.[yeshmisi:] ② birnersidek, mehkem:[misal:] her millet xelqi birdek ittipaqliship küresh qilishimiz kërek.
|
|
birdeklik |
|
|
|
birdem |
|
birdem[söz türkümi:] rewish.[qurulmisi:]］bir+dem［[yeshmisi:] ① birpes, bir’az:[misal:] dadam manga qarap birdem ünsiz turdi.[yeshmisi:] ② tekrarlinip këlip «bezide, gahida» dëgen menide ayrighuci baghlighuci rolida këlidu:[misal:] düshmenler balini birdem urup, birdem qorqutup ekeldi.
|
|
birdemlik |
|
|
|
birdem-yërimdem |
|
|
|
birdin |
|
birdin[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] tasadipiy, ushtumtut, tosattin, tuyuqsiz, kütülmigende:[misal:] jama’et birdin keynige burulup asimni kördi.
|
|
birdinbir |
|
birdinbir[söz türkümi:] süpet.[qurulmisi:]］bir+din+bir［[yeshmisi:] birgine, yalghuz, muhim, peqet birla:[misal:] birdinbir care.
|
|
birdinla |
|
birdinla[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] tosattin, ushtumtut, tuyuqsiz, tasadipiy:[misal:] hawa birdinla özgirip ketti.
|
|
birr |
|
|
|
birqance |
|
|
|
birqandaq |
|
|
|
birqaysi |
|
birqaysi[söz türkümi:] almash.[qurulmisi:]］bir+qaysi［[yeshmisi:] kimliki namelum, qandaqtur bir, qaysibir:[misal:] mamut’axun qizigha:[misal:] birqaysisi mëni izdep këlip qalsa «hazir këlidu» deng, dep ciqip ketti.
|
|
birqeder |
|
|
|
birqur |
|
birqur[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[qurulmisi:] ］bir+qur［[yeshmisi:] bir qëtim, bir bashtin:[misal:] mollam qolidiki kitabni birqur waraqlap ciqti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bir yürüsh, bir par (kiyim-këcek heqqide):[misal:] men ötken yekshenbe küni birqur kiyim tikküzdüm.
|
|
birqisma |
|
birqisma[söz türkümi:] süpet.[qurulmisi:]］bir+qisma［[yeshmisi:] bir türlük, bashqice, normalsiz, gheyriy:[misal:] hoyla icidin ayal kishining ghudurap calwaqighan birqisma awazi anglandi.
|
|
birkem |
|
birkem[söz türkümi:] rewish.[qurulmisi:]］bir+kem［[yeshmisi:] bir waqit, bir cagh, birmezgil:[misal:] lutpulla yene xatire yëzishqa kiriship, xëli birkem bolghanda andin uxlidi.
|
|
birkim |
|
|
|
birge |
|
birge[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① bir bolup, birliship, qoshulup, bille, birlikte:[misal:] biz birge oquduq, birge xizmet qilduq, bu jeryanda tëxice mëni cüshinip bolmighanmiding[yeshmisi:] ② «bilen» sözi bilen këlip «bir qatarda» dëgen menide këlidu:[misal:] bedenni küclendürüsh ücün muwapiq ozuqlinish bilen birge tenheriket bilenmu dawamliq shughullinish kërek.
|
|
birle |
|
|
|
birlep |
|
|
|
birlep-ikkilep |
|
birlep-ikkilep[yeshmisi:] birlep we ikkilep, gahida birdin, gahida ikkidin, bir-ikkidin bolup:[misal:] mëhmanlar emdi birlep-ikkilep këlishke bashlidi.
|
|
birler |
|
|
|
birleshtürmek |
|
|
|
birleshtürülmek |
|
|
|
birleshken döletler teshkilati |
|
birleshken döletler teshkilati[yeshmisi:] ikkinci dunya urushidin këyin, 1945-yili qurulghan xelq’ara teshkilat, qisqartilip «b d t» dep atilidu. uning bash orgini amërikining nyu-york shehiride. uning meqsiti xelq’ara tincliq we xewpsizlikni qoghdap, xelq’ara dostane munasiwetlerni rawajlandurush؛ iqtisad, medeniyet jehetlerdiki xelq’ara hemkarliqni ilgiri sürüshtin ibaret.
|
|
birleshme |
|
birleshme[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] birqance terep öz’ara birleshtürülgen, birlikte masliship ëlip barghan:[misal:] birleshme köngül ëcish.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birlishish asasida wujudqa kelgen ijtima’iy teshkilat yaki uyushma:[misal:] ayallar birleshmisi.
|
|
birleshmek |
|
birleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① öz’ara tutashmaq, ulanmaq, bir-birige tëgishmek:[misal:] asta-asta ikki gewde birleshti.[yeshmisi:] ② bir-birige qoshulmaq, uyushmaq:[misal:] bir ëyiq bilen bir dëhqan aghine iken. ular bir yili birliship yangyu tëriptu.
|
|
birlemci |
|
birlemci[söz türkümi:] süpet.[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] birer jeryan yaki hadiside birinci orunni tutqan, asasiy orunda turghan:[misal:] madda birlemci, cünki u tuyghu, tesewwur we angning menbesi.
|
|
birlen |
|
|
|
birlik |
|
birlik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ittipaqliq, inaqliq:[misal:] irade birliki.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] köpcilikke te’elluq bolghan, omumiyliqqa ige:[misal:] birlik sep.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shey’ilerni ölceshte ölcem qiliwëlinghan miqdar:[misal:] ölcem birliki ∥ birlik mehsulat.
|
|
birlikte |
|
|
|
birmehel |
|
birmehel[söz türkümi:] rewish.[qurulmisi:]］bir+mehel［[yeshmisi:] melum bir ceklik peyt, waqit, cagh؛ mezgil:[misal:] men uning bilen bille cong bolghan, birmehel uni nahayiti hörmet qilghanidim.
|
|
birmehellik |
|
|
|
birmubir |
|
birmubir[yeshmisi:] ① öz ret-tertipi bilen؛ biridin këyin yene biri:[misal:] men uninggha bolghan ehwalni birmubir sözlep berdim.[yeshmisi:] ② herbirini, alahide, ayrim, bir-birlep:[misal:] reqib bizni uninggha birmubir tonushturdi.
|
|
birmunce |
|
birmunce[söz türkümi:] almash.[qurulmisi:]］bir+munce［[yeshmisi:] ① birnecce, birqance:[misal:] birmunce waqit.[yeshmisi:] ② melum miqdarda, belgilik sanda, melum derijide, xëli, jiq:[misal:] u yënigha qariwidi, birmunce düshmenning qëcip këtiwatqanliqini kördi.
|
|
birnecce |
|
|
|
birnerse |
|
birnerse[söz türkümi:] almash.[qurulmisi:]］bir+nerse［[yeshmisi:] ① mu’eyyen shey’i, yaki qandaqtur sadir bolghan melum bir hadise, weqe, ish:[misal:] közümge bir nerse köründi.[yeshmisi:] ② mu’eyyen bir pikir, qarash, gep söz:[misal:] oghlum dadang sanga birnerse dëdimu[yeshmisi:] ③ kishilerge qaritip ëytilighanda kemsitishni bildüridu:[misal:] qandaq birnerse bu, xeqning öyige ishikni cekmey kalidek kirip kelginini xapa boldi nisaxan aca öyge kirgen kishige ciraymu acmay ghudurap.
|
|
birnöri |
|
birnöri[söz türkümi:] baghlighuci.[qurulmisi:]］bir+nöri［[yeshmisi:] meyli, turup tursun:[misal:] ëytinga, manga oxshash oltursa-qopsa düyning paydisini közleydighan ademni yoldin azding dëse qamlishamdu, bashqisimu birnöri, mëning har alghinim ebilghazining mushu sözi.
|
|
birnëme |
|
|
|
birnëme bolar |
|
|
|
birhaza |
|
|
|
birhazaliq |
|
|
|
birhalda |
|
|
|
bir’ucqash |
|
|
|
birwaraqi |
|
birwaraqi[söz türkümi:] rewish.[qurulmisi:]］bir+waraq+i［[yeshmisi:] qedemmuqedem, bir-birlep, peydinpey, bara-bara, tedrijiy:[misal:] birwaraqi ishlep tögitimen.
|
|
biritiwa |
|
|
|
biriktürgüci |
|
|
|
biriktürgücilik |
|
|
|
biriktürme |
|
|
|
biriktürmek |
|
|
|
biriktürülmek |
|
|
|
birikken |
|
|
|
birikken söz |
|
|
|
birikme |
|
|
|
birikmek |
|
|
|
birikishmek |
|
|
|
birinci |
|
birinci[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] san.[yeshmisi:] birinci nomurluq:[misal:] birinci sinip.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] eng aldinqi orunda turghan, eng aldinqi:[misal:] özini maxtighan birinci exmeq, xotunini maxtighan ikkinci exmeq (maqal).[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] bashtin kecürülmigen, körülmigen؛ hayatida emdi birla qëtim yüz bergen, sadir bolghan:[misal:] bu mëning oqughucilar aldida birinci qëtim ders ötüp bëqishim idi.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hemmidin aldinqi qatarda turghan, eng mahir, ilghar, ela, pëshqedem:[misal:] bu yilqi musabiqimizde qomandanimiz sawut birinci.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hemmidin zörür, eng ëhtiyajliq bolghan, eng muhim, asasiy؛ bash:[misal:] bu yerdiki birinci wezipe dem ëlish, andin qalsa öginish.
|
|
birinci derijilik tenglime |
|
|
|
birinci qol |
|
birinci qol[yeshmisi:] ① rehberlik wezipisini ötewatqanlar icidiki asasiy mes’ulluq wezipisini üstige alghan kishi, birinci bashliq:[misal:] u kadirlar bashqarmisining birinci qol bashliqi idi.[yeshmisi:] ② deslep qolgha keltürgen, deslep ige bolghan:[misal:] birinci qol matëriyal.
|
|
birincidin |
|
birincidin[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] gep-sözde sanap ötülidighan shey’i, weqe, hadise we shu qatarliqlarning eng aldinqisini körsitishte qollinilidu:[misal:] her millet xelqini ittipaqlashturush ücün birincidin milletlerning barawerlikini heqiqiy türde emelge ashurush kërek.
|
|
birincilik |
|
birincilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] süpet, xususiyet, maharet qatarliq jehetlerdiki eng üstünlük, yuqiriliq:[misal:] u derste we bashqa pa’aliyetlerde sinipta hemishe birincilikni talishatti.
|
|
biryoli |
|
|
|
biz |
|
|
|
bizar |
|
bizar[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] bezgen, toyghan, zërikken:[misal:] bikardin xuda bizar (maqal). ∥ aka-ukining azari bolsimu, bizari yoq (maqal).
|
|
bizarliq |
|
|
|
bize |
|
|
|
bizeng |
|
|
|
bizengleshtürmek |
|
|
|
bizengleshmek |
|
|
|
bizenglik |
|
|
|
bizewte |
|
|
|
bizman |
|
bizman[söz türkümi:] rewish.[qurulmisi:]］bir+az+zaman［[qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] sözlewatqan waqittin sel këyin, bir azdin këyin, këyinrek:[misal:] biz bizman barimiz. ＊ bizman ular këlidu.
|
|
bizmanliqqa |
|
|
|
bizir |
|
|
|
bis |
|
|
|
bisat |
|
|
|
bisatsiz |
|
|
|
bisatlanmaq |
|
|
|
bisatliq |
|
|
|
bisatliqqa |
|
|
|
biseremjan |
|
biseremjan[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① seremjanlashturulmighan؛ orunlashturulushi tertipsiz, retsiz:[misal:] öy ici tolimu biseremjanidi.[yeshmisi:] ② bi’aram, teshwishlik, xatirjem emes:[misal:] biseremjan bolmaq. biseremjan qilmaq. ＊ siz mundaq yighlisingiz, uning köngli biseremjan bolup këtidu.
|
|
biseremjanliq |
|
|
|
bister |
|
|
|
bissiz |
|
|
|
bisliq |
|
|
|
bislatmaq |
|
|
|
bislanmaq |
|
|
|
bislimaq |
|
|
|
bismut |
|
bismut[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmint. belgisi. (Bismuthum)B1 renggi aq yaki qizghuc këlidu, yumshaq bolup, köpince arilashma halette ucraydu, sapliqi töwen, qatqanda köpiyidu. uningdin asan ërimeydighan qëtishmilarni yasashqa bolidu. uni bixeterlik simi, bixeterlik qapqiqi ornida ishletkili bolidu.
|
|
bismilla |
|
bismilla[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] qur’an sürilirining we omumen kona kitab, kona xet-cek qatarliqlarning bashlinish formusi.[yeshmisi:] ② birer ishqa kirishkende, xususen tamaq yëyishtin ilgiri ishlitilidighan bashlinish sözi:[misal:] boway «bismilla» dep yolgha cüshti.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ishning bashlinishi, muqeddimisi:[misal:] tëxi sözümning bismillasini ëytmay turup, tëlëfon yene jiringlap ketti.
|
|
bisoraq |
|
bisoraq[söz türkümi:] rewish. [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① ruxset qilmay؛ sorimay, ruxsetsiz:[misal:] bisoraq ish qilmaq.[yeshmisi:] ② soraq qilinmay, soralmay؛ soraqsiz:[misal:] bisoraq qamaqta yatmaq.
|
|
bisyar |
|
bisyar[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] köp, zor, tola:[misal:] atam idi bizge ghemxar, anam yighlap da’im bisyar, agham idi mahi ruxsar, teqdirdin kelse neylerduq.
|
|
bishekshirin |
|
|
|
bishem |
|
|
|
bishemlik |
|
|
|
bishu |
|
bishu[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qoy, öcke tërisidin ishlengen, ötük, mese qatarliq ayagh kiyimlirige ester qilinidighan yupqa tëre.
|
|
bigherez |
|
|
|
bigherezlik |
|
|
|
bighem |
|
|
|
bighemlik |
|
|
|
bighubar |
|
bighubar[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] «ghubarsiz»gha qarang:[misal:] bildim emdi, qelbinglar iken süttek bighubar. weten ishqi, el mëhri, iken anga hemrah-yar.
|
|
biqarar |
|
biqarar[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] bir xil turmaydighan, turaqsiz, özgirishcan:[misal:] u pütünley biqarar bir halette idi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] bir qarar, bir pikirge këlelmigen؛ qararsiz, ikkilengen:[misal:] u tëxi bu ishta biqarar idi.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] kütüp turalmaydighan, intizar, bitaqet:[misal:] bu yigit melikining ismini anglap uning didarini körmestin ashiq biqarar bolghaniken.
|
|
biqararliq |
|
|
|
biqsitmaq |
|
|
|
biqsiq |
|
biqsiq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] purighan, biqsighan, sësighan:[misal:] öyning hawasi nëmidëgen biqsiq, dërizini ëciwëteyli.
|
|
biqsimaq |
|
biqsimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] sësip, ëcishqa bashlimaq, betbuy puraq ciqarmaq:[misal:] hawagha cang-tozan, biqsighan bus ülüksiz kötürülüp turidu.
|
|
biquwwet |
|
|
|
biqin |
|
biqin[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] gewdining qoltuqtin yanpash söngikigice bolghan ong we sol yan teripi:[misal:] ong biqin. sol biqin.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer nersining yan qismi, yan teripi:[misal:] ana aptobus ishikining biqinida siqilip turuwaldi.
|
|
biqindatmaq |
|
|
|
biqindashmaq |
|
|
|
biqindimaq |
|
|
|
bikar |
|
bikar[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ishtin xaliy, bosh, ishi yoq, ishsiz:[misal:] bir bikar onni bikar qiliptu (maqal).[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ehmiyetsiz, paydisiz, këreksiz:[misal:] bu yerlerni aghdurushqa traktor dëgen janiwardin bashqisi bikar-de[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] orunsiz, sewebsiz:[misal:] men ehwalni heqiqiy bilgendin këyinla, uni bikar eyibligenlikimni bildim.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:]süpet.[yeshmisi:] igilenmigen, bosh, quruq:[misal:] shunce cong, azade zalda bikar orunduq körünmeytti.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] heqsiz, pulsiz؛ ejirsiz («-gha, -qa, -ge, -ke:-din, -tin» qoshumciliri ulinip këlip):[misal:] kiyim bikargha kelmeydu, uni asrap, ayap kiyish kërek.
|
|
bikarci |
|
|
|
bikarciliq |
|
bikarciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ishtin xaliyliq, ishsizliq, ishi yoqluq, ishtin qoli boshluq:[misal:] seley bolsa bikarciliqtin zërikkenidi.
|
|
bikardin-bikar |
|
|
|
bikarlatmaq |
|
|
|
bikarlashmaq |
|
|
|
bikarlanmaq |
|
|
|
bikarliq |
|
|
|
bikarlimaq |
|
|
|
bikërek |
|
|
|
bigane |
|
bigane[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① yat, natonush:[misal:] nëme ücün bundaq bigane kishini öyümge yëqin keltürüsiler dep towlaptu ayxan.[yeshmisi:] ② musapir؛ ghërib:[misal:] yarning koyida men diwane boldum aqiwet, xelq arisidin ciqip bigane boldum aqiwet.[yeshmisi:] ③ ayrilghan, juda bolghan:[misal:] anar yüzüngge, mestane boldum, eqli hoshumdin bigane boldum...
|
|
biganilik |
|
|
|
biguman |
|
|
|
bigunah |
|
|
|
bigiz |
|
|
|
bigiztumshuq |
|
|
|
bingtuen |
|
|
|
bingsi |
|
bingsi[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] küc-quwwet, iqtidar, qabiliyet, karamet, maharet, gumpa:[misal:] bingsisi bar kishi.
|
|
binggur |
|
binggur[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] bir xil soghuq yëmeklik. u su, alma sherbiti we shëker qatarliqlarni arilashturup muzlitish arqiliq yasilidu, herbirige bir taldin coka yaghac ishlitilidu.
|
|
binggurci |
|
|
|
binggurciliq |
|
|
|
biletmek |
|
|
|
biler-bilmes |
|
|
|
bilermen |
|
|
|
bilermenlik |
|
|
|
bilezük |
|
|
|
bilezüklük |
|
|
|
bileshmek |
|
|
|
bilek |
|
bilek[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① qolning bëghishidin jeynekkice bolghan qismi:[misal:] altun bolsa kümüsh bolsa, salsam bilekke, yiraqtiki yarning oti tegdi yürekke.[yeshmisi:] ② qol:[misal:] biliki yoghan birni yënger, bilimi yoghan mingni (maqal).
|
|
bileklik (Ⅰ) |
|
|
|
bileklik (Ⅱ) |
|
|
|
bilen |
|
bilen[söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] ① ikki jümle yaki jümle böleklirini tengdash munasiwette baghlap këlidu:[misal:] men adil bilen muxterni bazarda ucrattim.[yeshmisi:] ② «-ghan, -qan, -gen, -ken» bilen axirlashqan süpetdashtin këyin këlip, mene jehettin qarshi bolghan egeshme jümle bilen bash jümlini baghlash ücün xizmet qilidu:[misal:] men bu sheherge kelmigen bilen, bashqa jaylargha barghanmen.[yeshmisi:] ③ ish-heriketning wasitisini bildüridu:[misal:] qoli bilen ëlip, puti bilen bëriptu (maqal).[yeshmisi:] ④ abstrakt menidiki isimlar bilen birikip, ish-heriketning qandaq rohiy halette orunlinishini bildüridu:[misal:] ular bizni xushalliq bilen qarshi aldi.[yeshmisi:] ⑤ waqit menisidiki sözler bilen këlip, ish-heriketning qacan sadir bolghanliqini, qance waqit dawamlashqanliqini bildüridu:[misal:] ular qeshqerge tang seher bilen yëtip kelgenidi.[yeshmisi:] ⑥ orun, jayni bildüridighan isimlardin këyin këlip, ish-heriketning shu jayni boylap yönelgenlikini bildüridu:[misal:] men bazar bilen keldim.[yeshmisi:] ⑦ «bille», «birlikte» rewishliri bilen këlip, billilik uqumini bildüridu:[misal:] asim özining partizan yigitliri bilen bille yëtip keldi.[yeshmisi:] ⑧ ikki terep qatnishish bilen bolidighan ish-heriketning qarshi teripini bildüridu:[misal:] men tursun bilen ikki sa’et paranglashtim.[yeshmisi:] ⑨ ish-heriketning yaki haletning, weqening yüz bërishige özidin aldinqi söz arqiliq ipadilengen nerse seweb, asas bolghanliqini bildüridu:[misal:] qan bilen kirgen xuy jan bilen ciqar (maqal).[yeshmisi:] 01 rewishdashlar bilen bille këlip, melum bir ish, oy-pikirge bërilip ketkenlikini bildüridu:[misal:] u xiyal bilen olturup, mëning kirginimni sezmey qaldi.[yeshmisi:] 11 waqit, peyt menisini bildüridighan egeshme jümlilerde isimdashtin këyin këlip, ish-heriketning bash jümlide ipadilengen ishtin burun bëjirilgenlikini bildüridu:[misal:] bash etiyaz këlishi bilen men sersan bolup këtip qaldim.
|
|
bilenmek |
|
|
|
biley |
|
|
|
biljirlatmaq |
|
|
|
biljirlashmaq |
|
|
|
biljirlimaq |
|
|
|
bildürmek |
|
bildürmek[yeshmisi:] ① «bilmek» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] u, top-zembireklerni qandaq ishlitishni xelq eskerlirige bildürdi.[yeshmisi:] ② ipadilimek:[misal:] mescit dëgen söz erebce «sejde qilidighan jay» dëgen menini bildüridu.[yeshmisi:] ③ izhar qilmaq, ëytmaq:[misal:] teshekkur bildürmek. ipade bildürmek.[yeshmisi:] ④ körsetmek:[misal:] qarshiliq bildürmek.
|
|
bildürüshmek |
|
|
|
bildürülmek |
|
|
|
billahi’ezim |
|
billahi’ezim[söz türkümi:] tirkelme.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ulugh xuda heqqi, ulugh allaning nami bilen qesem qilimenki:[misal:] billahi’ezim, hazir neq pulum yoq, dëdi tursun.
|
|
bille |
|
|
|
billur |
|
|
|
billileshmek |
|
billileshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] birge bolmaq, birleshmek, uyushmaq, ömleshmek:[misal:] iptida’iy jem’iyette kishiler billiliship ishleshke mejbur idi.
|
|
billilik |
|
billilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bille bolush, birge yürüsh؛ bille yürgen, turghan halet, ehwal:[misal:] sen dëmisengmu hemme kishi ularning billilikini bilidu.
|
|
bilmeslik |
|
bilmeslik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bilmigen, cüshenmigen halet, uqmasliq, mahiyitini igiliyelmey qëlish:[misal:] bilmeslik eyib emes, ögenmeslik eyib (maqal).
|
|
bilmek |
|
bilmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer sahede melumatqa, bilimge ige bolmaq:[misal:] xet bilmek. ＊ köp oqughan köp biler (maqal).[yeshmisi:] ② xewerdar bolmaq, waqip bolmaq, xewer tapmaq:[misal:] qadir axiri hemmini bildi.[yeshmisi:] ③ esliy mahiyitini cüshenmek, uqmaq, perq qilmaq, ajratmaq:[misal:] qazan alsang cëkip al, xotun alsang bilip al (maqal).[yeshmisi:] ④ tonumaq, tonush bolmaq:[misal:] bilgen yolungni atanggha berme (maqal).[yeshmisi:] ⑤ hës qilmaq, sezmek:[misal:] qolumning aghriwatqanliqini emdi bildim.[yeshmisi:] ⑥ qedrige yetmek, qedirlimek:[misal:] özini bilmigen xeqni bilmes (maqal).[yeshmisi:] ⑦ hësablimaq, sanimaq, caghlimaq... dep hësablimaq, ... dep tonumaq:[misal:] gheniymet bilmek. ＊ özüngni er bilseng, özgini shir bil (maqal).
|
|
bilip-bilmey |
|
|
|
bilishmek |
|
|
|
bilim |
|
|
|
bilimek |
|
|
|
bilimcan |
|
|
|
bilimcanliq |
|
|
|
bilimdar |
|
bilimdar[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bilimlik, bilimi bar kishi:[misal:] sen bilimdar ikensen. ëytip baqqina, yëtim necce, ghërip necce dep soraptu qarawul.
|
|
bilimdan |
|
bilimdan[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mol bilimge, yuqiri melumatqa ige bolghan؛ uqumushluq, bilimlik؛ melumatliq adem:[misal:] ependim, sizni nahayiti molla, bilimdan dep anglidim. ëytip bëqinga, qacan qiyamet bolidu dep soraptu bay.
|
|
bilimdanliq |
|
|
|
bilimsiz |
|
|
|
bilimsizlik |
|
|
|
bilimlik |
|
|
|
bilimliklik |
|
|
|
biliner |
|
biliner[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bilinidighan, bilingüdek derijide, bilgüdek, hës qilghili bolghudek:[misal:] dostluq sinaqta biliner (maqal).
|
|
biliner-bilinmes |
|
|
|
bilinerlik |
|
|
|
bilinmek |
|
bilinmek[yeshmisi:] ① «bilmek» pë’ilining özlük derijisi:[misal:] uning kim ikenliki emdi bilindi.[yeshmisi:] ② «bilmek» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] bowaygha sabirning közliri ghezeptin yëniwatqandek, qapaqliri lip-lip qilip yuqiri kötürülüwatqandek bilindi.[yeshmisi:] ③ sëzilmek, hës qilinmaq:[misal:] altun otta, adem mëhnette biliner (maqal).
|
|
biliwërdin |
|
biliwërdin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] öt suyuqluqi terkibidiki bir xil pigmënt yeni bilirubinning oksidlinishidin këyinki hasilat. qushlarning öt pigmënti biliwërdinni asas qilidu, ademning öt suyuqluqi terkibide u nahayiti az miqdarda bolidu.
|
|
bilyart |
|
|
|
bimar |
|
|
|
bimarliq |
|
|
|
bimas |
|
|
|
bimalal |
|
bimalal[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] ① ongaysizliq hës qilmay, tartinmay, erkin, behuzur:[misal:] bimalal sözleshmek.[yeshmisi:] ② xatirjem:[misal:] muhemmet doxtur bolsa nëmidëgen yaxshi-he bimalal kësel körsitip dawalinidighan bolduq.[yeshmisi:] ③ tosqunsiz, qarshiliqsiz؛ qiynalmay, asan:[misal:] patemxan xenzuce matëriyallardin bimalal paydilinalaytti.[yeshmisi:] ④ kamliq qilmay, toluq:[misal:] bu bir bak may aptomobilimiz xotenge barghuce bimalal yëtidu.
|
|
bimalalliq |
|
bimalalliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] behuzur, xatirjem, toluq azade bolghan halet, xatirjemlik, kengtashaliq.
|
|
bimezze |
|
bimezze[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] ① mezzissiz. [yeshmisi:] ② temsiz, lezzetsiz:[misal:] bimezze qoghun.[yeshmisi:] ③ qamlashmighan, menisiz:[misal:] shundaq bolsimu, sizge ëytip qoyayki, bu këce bimezze, köngülsiz ötidu. cünki qiziqci dostlarning yërimi barmaydu.
|
|
bimezzilik |
|
|
|
bimezgil |
|
bimezgil[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] mezgili, waqti kelmestin, waqitsiz:[misal:] taza bimezgil waqitta këlip qaptu, sel këcikip këlidighan ish iken.
|
|
bimesel |
|
|
|
bimene |
|
bimene[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] ① menisiz:[misal:] bimene söz. bimene ibare.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] quruq sepsetidin ibaret bolghan, tëtiqsiz, bolmighur, orunsiz:[misal:] bimene gep.[yeshmisi:] ③ eqilghe sighmaydighan, emeliyetke uyghun emes؛ asassiz:[misal:] ademler u yer, bu yerdin anglighan bimene xewerlerni kötürüp yüretti.[yeshmisi:] ④ insangha munasip bolmighan, exlaqsiz, erzimes, bolmighur, yarimas:[misal:] bimene qiliq. bimene ish.[yeshmisi:] ⑤ lezziti yoq, lezzetsiz:[misal:] uning köz aldida këce-kündüz bir xil turidighan, zërikerlik, bimene turmush menzirisi ëcildi.
|
|
bimenileshtürmek |
|
|
|
bimenileshtürülmek |
|
|
|
bimenileshmek |
|
|
|
bimenilik |
|
|
|
bimehel |
|
bimehel [söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] ① waqti kelmestin, waqitsiz؛ baldur:[misal:] ishikning bimehel cëkilishi shemerning cüshlük uyqusini buzuwetti.[yeshmisi:] ② tasadipiy, oylimighan yerdin:[misal:] u öz sirini bimehel ëytip qoyghanliqi ücün özini özi eyiblimekte.
|
|
biminnet |
|
biminnet[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] minnet qilmay, minnetsiz؛ minnetdarliq telep qilmay:[misal:] buninggha men biminnet razi, lëkin hala bügüngice sen mëning aniliq nesihetlirimni bir pulgha almiding.
|
|
bina |
|
bina[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① isim.[yeshmisi:] birqance bölme yaki köp qewetlerdin terkib tapqan cong öy؛ imaret:[misal:] köp qewetlik bina.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] berpa, peyda, mewjut:[misal:] bina bolmaq. bina qilmaq.
|
|
bina’en |
|
bina’en[söz türkümi:] tirkelme.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] yönilish këlish bilen türlengen isimlarning keynige yandiship këlip, «boyice», «asasen» dëgen menide këlidu:[misal:] bowayning iltimasigha bina’en, këlin nan-cay teyyarlidi.
|
|
binakar |
|
|
|
binakarliq |
|
|
|
binamaz |
|
binamaz[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] namaz ötimeydighan, namaz oqushqa adetlenmigen:[misal:] hey, binamaz bundin këyin namazgha kelmiseng, yëzidin köcüp ket deptu imam ependimge.
|
|
binamazliq |
|
|
|
binahayet |
|
binahayet[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] axiri, cëki yoq؛ ceksiz:[misal:] u: qedirlik aca, ghayet shad we binahayet minnetdarmen, dëdi we yënimgha këlip olturdi.
|
|
binawa |
|
binawa[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① küylimeydighan, naxsha ëytmaydighan:[misal:] hemishe men nawa qilsam, yene «sen binawa» derler.[yeshmisi:] ② bicare؛ bextsiz؛ na’ümid:[misal:] nëcük qismetki bu dostlar, ejeb bexti qara boldum, tughulghan öz diyarimda musapir, binawa boldum.
|
|
binawaliq |
|
|
|
binep |
|
binep[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] nepsiz, paydisiz:[misal:] kilitsiz qulup emes shë’ir acqili bolmaydighan, hem emes sirliq tëpishmaq tapqili bolmaydighan. ger ashundaq bolsa u teng ici bosh lay top bilen, nëme hedding u binepni elge sowgham deydighan.
|
|
binepshe |
|
binepshe[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] binepshe a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. binepshigül.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] renggi binepshige oxshaydighan, binepshe renggidiki, sus sösün:[misal:] binepshe billur. binepshe piroksën.
|
|
binepshigül |
|
|
|
binepshilik |
|
binepshilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] binepshe güli tërilghan, binepshe güli östürülgen:[misal:] qaba pelekning derdide yürikimde daghlar qaldi, bulbulni ayridi güldin binepshilik baghlar qaldi.
|
|
binezer |
|
binezer[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] nezerge alghusiz, nezer salghusiz, erzimes:[yeshmisi:] adem meyli aliyjanab, ulugh bolsun, yaki yarimas binezer bolsun, haman birküni qara topigha kömülüp këtidiken.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] nezer salmastin, perwasiz:[misal:] hëliqi kishi gidiyip؛ binezer ötüp ketti.
|
|
binem |
|
|
|
binemci |
|
|
|
binemlik |
|
|
|
binomus |
|
|
|
binomusluq |
|
|
|
binuqsan |
|
|
|
binësip |
|
|
|
bint |
|
|
|
bintlatmaq |
|
|
|
bintlashmaq |
|
|
|
bintlanmaq |
|
|
|
bintlimaq |
|
|
|
bihajet |
|
|
|
bihaya |
|
bihaya[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] «hayasiz»gha qarang:[misal:] exlaqsiz kishide yuqtur pssenmu shu exletke qalisen oxshap, bihaya ademdin almisang ibret.
|
|
bihayaliq |
|
|
|
bihosh |
|
|
|
bihoshlandurmaq |
|
|
|
bihoshlanmaq |
|
|
|
bihoshluq |
|
|
|
bihude |
|
bihude[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① paydisiz, menpe’etsiz, bikar:[misal:] men bihude zaye bolghan ashu on yilgha ëcinimen.[yeshmisi:] ② orunsiz, naheq:[misal:] u özining bihude ölüp këtishidin qattiq ensireptu.[yeshmisi:] ③ mezzisiz, këlishmigen, asassiz, bolmighur:[misal:] alim bihude geplerni köp qilip ketti.
|
|
bihudilik |
|
|
|
bihörmet |
|
bihörmet[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] hörmiti yoq, kishini hörmetlimeydighan, hörmetleshni bilmeydighan؛ hörmetsiz:[misal:] hey, bihörmet, edepsiz, sëning ëshektin perqing qancilik zadi deptu bay ependimge zerde bilen warqirap.
|
|
bihörmetlik |
|
bihörmetlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] hörmetsizlik:[misal:] basit nurgha: hay, na’insap tart tilingni, bihörmetlik qilma, dëdi.
|
|
bihësab |
|
|
|
bi’o’astronomiye |
|
|
|
bi’opigmënt |
|
|
|
bi’otin |
|
|
|
bi’oximiye |
|
|
|
bi’oximiyilik |
|
|
|
bi’ostatistika |
|
|
|
bi’osfëra |
|
bi’osfëra[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] yer sharining janliqlar tarqalghan belwëghi. u atmosfëra qewitining töwen qismi, gidrosfëra, tupraq we congqurluqi texminen ikki kilomëtir këlidighan litosfëra qatarliqlarni öz icige alidu.
|
|
bi’ofizika |
|
|
|
bi’ofizikiliq |
|
|
|
bi’okilimatologiye |
|
|
|
bi’ograf |
|
|
|
bi’ografiye |
|
|
|
bi’ografiyilik |
|
|
|
bi’ogënëtika |
|
|
|
bi’olog |
|
|
|
bi’ologiye |
|
bi’ologiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] janliqlarning tüzülüshi, xizmiti, peyda bolushi we tereqqiyat qanuniyetlirini tetqiq qilidighan pen. u zo’ologiye, botanika, mikrobi’ologiye, palë’ontologiye qatarliqlarni öz icige alidu.
|
|
bi’ologiyilik |
|
|
|
bi’omëtë’orologiye |
|
|
|
bi’omëtir |
|
|
|
biwapa |
|
|
|
biwapaliq |
|
|
|
biwaqit |
|
|
|
biwasite |
|
biwasite[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] ① toghridin-toghra؛ wasitisiz:[misal:] men uning özi bilen biwasite körüshüp ehwalni ëyttim.[yeshmisi:] ② toptoghra, uttur, udul:[misal:] bu yol biwasite yëngiyer yëzisigha baridu.
|
|
biwak |
|
biwak[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] gepke kirmeydighan, hëyiqmaydighan, kepsiz:[misal:] ata-anisini jënidin jaq toydurghan biwak, kepsiz balimu ayshem mu’ellimning qolida yiktek tüzilip, eqilliq, edeplik bolup özgiridu.
|
|
biwaklashturmaq |
|
|
|
biwaklashmaq |
|
biwaklashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] gepke kirmeydighan, hëyiqmaydighan bolup ketmek, kepsizleshmek:[misal:] bu bala barghance aynip, biwakliship këtiwatatti.
|
|
biweten |
|
biweten[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① wetini, yurti yoq؛ öz jayidin ayrilghan؛ wetensiz:[misal:] biweten aqqun.[yeshmisi:] ② öy-jaysiz, bashpanahsiz:[misal:] semet üc yil qëcip yürüp balilirini biweten qildi.
|
|
bi’ixtiyar |
|
|
|
bi’ëtibar |
|
|
|
biye |
|
|
|
byuro |
|
|
|
byurokrat |
|
|
|
byurokratlarce |
|
|
|
byurokratlashmaq |
|
|
|
byurokratliq |
|
|
|
byurokratizm |
|
|
|