ئىزاھى |
n |
|
n[yeshmisi:] hazirqi zaman uyghur ëlipbesining yigirme ücinci heripi, ret tertipi jehettin yigirme ücincini körsitidu. hazirqi zaman uyghur tilidiki mene perqlendürüsh roligha ige fonëma. «n» heripining ayrim shekli «n», bëshidin ulinidighan shekli «n», bash we axiridin ulinidighan shekli «n», ayighidin ulinidighan shekli «n», oqulushi yaki nami «në». «n» tawushi üzük tawush bolup, tawush ciqirish orni jehettin til uci cish tüwi tawushi, tawush ciqirish usuli jehettin dimaq tawushi, tawush perdisining titiresh-titirimesliki jehettin jarangliq üzük tawushtur. «n» tawushining fonëtikiliq alahidiliki pë’illarning shexs qoshumcliridin (Ⅰ) shexs birlik «men», (Ⅱ) shexs birlik «sen» ning axiridiki «n» tawushi janliq tilda cüshüp qalsimu, edebiy teleppuzda hem imlada cüshürülmeydu. mesilen: imla we teleppuzda janliq tilda këlimen këlime yazimen yazime
|
|
na’ehliy |
|
na’ehliy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] pes, wijdansiz, iplas:[misal:] hu na’ehliy, insapsiz oghrilar kücüküm-kücüküm dëse...heddinglardin ëship këtiwatisiler dëdi hëliqi kishi acciqigha paylimay.
|
|
na’ehliylik |
|
|
|
nabab |
|
nabab[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① bab kelmeydighan, muwapiq emes, namuwapiq, mas emes:[misal:] yëziqciliqta maharet yëzishta emes, belki nabab jaylarni qisqartiwëtishte.[yeshmisi:] ② yürüsh-turushi, qiliqi yaman, yarimas؛buzuq, eski:[misal:] sidiq nabab bala boldi.
|
|
nababliq |
|
nababliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① bab, muwapiq kelmeslik, namuwapiqliq.[yeshmisi:] ② buzuqluq, eskilik.
|
|
nabatat |
|
nabatat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] konirighan söz.[yeshmisi:] ösümlükler:[misal:] telim-terbiye alduq dep, aghzigha kelgenni jöylüshidu nabatat bilen insan oxshamdu insan dëgenning jëni bar, nabatatning jëni yoq.
|
|
nabor |
|
|
|
naborcik |
|
|
|
naborciklik |
|
|
|
nabut |
|
|
|
napak |
|
napak[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① paskina, meynet؛bulghanghan, terkibi sap bolmighan:[misal:] yiraq bol, kiyimliring napak bolidu, dëdi u balisini cetke tartip.[yeshmisi:] ② ghusul qilmighan, yuyunmighan؛ buzuq, shallaq:[misal:] napak ayalni sörep yürseng qandaq bulur, dëdi u.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] yaman illiti bar, cirik, bolmighur:[misal:] men amalsiz uning bilen ashundaq napak, oghrilarce til biriktürüshke mejburmen.
|
|
napakliq |
|
|
|
natayin |
|
natayin[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] ëniqsiz, namelum, ëniq bilgili bolmaydighan:[misal:] bashliq bolghanlarning hemmisiningla xelqning xizmitini jan-dil bilen ishlishi natayin.
|
|
natrolit |
|
natrolit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince+grëkce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. yantu yaqliq kristal sistëmigha kiridu, qurashmisi köpince radi’o’aktip yaki radi’o’aktipliq tala sheklide bolidu. rengsiz, aq yaki sus sëriqtin qizil renggice këlidu. eynek parqiraqliqigha ige. talasimanliri yipek parqiraqliqida bolidu. qattiqliqi 5.5 — 5, sëlishturma ëghirliqi 2.62 — 2.02
|
|
natriy |
|
natriy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt, belgisi (NATRIUM)Na .kümüsh renglik, yumshaq, parqiraqliqqa ige, hawada ongay oksidlinidu. natriy we uning tuzliri — ash tuzi, natriy asasi we glabir tuzi qatarliqlar sana’ette keng qollinilidu. natriy yene adem muskuli we nërwa toqulmilirining muhim terkiblirining biri hësablinidu.
|
|
natriyliq |
|
|
|
natsist |
|
|
|
natsistzm |
|
|
|
natoghra |
|
|
|
natoghriliq |
|
|
|
natonush |
|
|
|
natonushluq |
|
|
|
natura |
|
|
|
natural |
|
natural[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① mal, mehsulat bilen ëlinidighan, bërilidighan, tölinidighan:[misal:] natural ish heqqi. natural yer ijarisi.[yeshmisi:] ② tebi’iy halettiki, esliy, tebi’iy:[misal:] natural igilik.
|
|
naturalizm |
|
|
|
naturizm |
|
|
|
natiq |
|
natiq[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] sözmen, nutuq sözlesh iqtidari yuqiri, gepke usta, gepdan:[misal:] u nahayiti pa’aliyetcan, harmas hemde nahayiti natiq adem idi.
|
|
natiqliq |
|
|
|
natinc |
|
|
|
natiwan |
|
natiwan[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ehwali nacar, ze’ip, kücsiz, nimjan؛ bicare, ajiz:[misal:] ayxan xuddi qepeske solanghan bulbuldek natiwan bolup qaldi.
|
|
natiwanliq |
|
natiwanliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ajizliq, bicarilik:[misal:] özümning natiwanliqimgha qarimay, ashundaq gümbez qurush niyitide birqance yillar izdendim, ögendim, yighdim we yëzishqa kirishtim.
|
|
najang |
|
najang[söz türkümi:] süpet.[qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] nazuk, ze’ip, ajiz, incike.
|
|
najins |
|
najins[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] buzuq, iplas, pes, reswa:[misal:] kim bolatti, hëliqi jennet dëgen najins, naqiscu, marixan acciq bilen ghudungshidi.
|
|
naca |
|
|
|
nacar |
|
nacar[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] yaxshi emes, eski؛ ölcemge yetmigen, normal cektin töwen, layaqetsiz:[misal:] nacar kitab xuddi nacar ademge oxshash sanga ziyan keltüridu.
|
|
nacarlashmaq |
|
nacarlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] nacar haletke kelmek, nacar bolup qalmaq, nacarlimaq, eskirimek:[misal:] bu yerdiki yerlik xelqning turmushi kündin-künge nacarliship ketkenidi.
|
|
nacarliq |
|
|
|
nacarlimaq |
|
|
|
naxsha |
|
|
|
naxsha-ussul |
|
|
|
naxshici |
|
|
|
naxshiciliq |
|
|
|
naxshisiz |
|
|
|
naxshiliq |
|
|
|
naxush |
|
|
|
naxun |
|
|
|
naxunlimaq |
|
|
|
nadamet |
|
nadamet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] öz qilmishi ücün rohi jehettin peyda bolghan azab, bi’aramliq, pushayman, ökünc, epsus:[misal:] nadamet cekmek. nadamet qilmaq.
|
|
nadametlik |
|
nadametlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] pushaymanliq, ökünclük, rohiy azab, pushayman sëzilip turghan:[misal:] ërpan yigha arilash angliniwatqan nadametlik ünge qulaq saldi.
|
|
nadan |
|
nadan[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① ilim-pendin xewiri yoq, ang cüshencisi nisbeten töwen, terbiyilinishi toluq bolmighan yaki terbiye körmigen:[misal:] nadan adem.[yeshmisi:] ② zëhniy iqtidari töwen, döt, galwang, kallisi ishlimeydighan:[misal:] qandaq nadan bala mawu, ohush, dëdi hëliqi xotun perhatning qollirini qattiq silkip, awu cetke qoymamsen
|
|
nadanlarce |
|
nadanlarce[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] nadanlargha oxshash, nadanlardek, nadanliq bilen:[misal:] boldi, boldi, dëdi semetni tosup, bundaq nadanlarce ish qilmayli, bügün këtip, ete kelsek bolmidimu
|
|
nadanlashturmaq |
|
|
|
nadanlashmaq |
|
nadanlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] nadan haletke kelmek, bilimsz, pem-parasetsiz bolup qalmaq, galwanglashmaq:[misal:] adem gëzit-zhurnal, kitab oqumay, kino-tiyatir körmey, radi’o anglimay cet-yaqa jaylarda uzun turup ketsimu nadanliship qalidiken.
|
|
nadanliq |
|
|
|
nadir |
|
nadir[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] kem tëpilidighan, kem ucraydighan, nahayiti ësil, ela؛ bibaha, qimmetlik:[misal:] sha’ir nurghunlighan nadir eserlerni yëzip qaldurup alemdin ötti.[yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
nar |
|
|
|
narazi |
|
narazi[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] razi bolmighan, qoshulmighan, qana’etlenmigen؛ qarishi؛ xushal, memnun bolmighan, xursen emes:[misal:] narazi bolmaq. narazi qilmaq.
|
|
naraziliq |
|
|
|
nareside |
|
|
|
narenji |
|
narenji[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞güzel sen’et＜＜[yeshmisi:] qizil bilen sëriqning qoshulishidin peyda bolghan, apëlsin yaki kawa cëcikige oxshaydighan bir xil murekkep reng.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shu xil rengge ige:[misal:] narenji rext.
|
|
narzan |
|
|
|
narkotik |
|
narkotik[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] narkoz qilish ücün ishlitilidighan dorilar. meslen, ëtil, ëfir, xloroform, kokayin, proka’in qatarliqlar.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] narkoz qilish xususiyitige ige:[misal:] narkotik maddilar.
|
|
narkoz |
|
|
|
naz |
|
|
|
nazaret |
|
nazaret[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① adem, nerse yaki hadisining omumiy yaki ayrim terepliri üstide ëlip bërilghan közitish, tekshürüsh:[misal:] nazaret qilmaq.[yeshmisi:] ② aptonom rayonluq, ölkilik xelq hökümetlirige biwasite qarashliq bolghan idare-organ:[misal:] maliye nazariti.
|
|
nazaretci |
|
nazaretci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] nazaret qilghuci, tekshürüp turghuci, közetküci kishi:[misal:] imtihan meydanida qoltuqigha yoghan depterlerni qisturuwalghan imtihan nazaretciliri u yaq-bu yaqqa mëngip yüretti.
|
|
nazaretcilik |
|
|
|
nazaket |
|
nazaket[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① kishining yürüsh-turush, qiliq-heriket we mu’amilisidiki nazukluq, latapet, edep:[misal:] besti-boyi këlishken bir juwan yëqimliq nazaket bilen ussulgha cüshti.[yeshmisi:] ② ayallarning ismi.
|
|
nazaketsiz |
|
nazaketsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] nazakiti yoq, yëqimsiz, qopal, bi’edep:[misal:] manga bu ayalning sözliri qopal, nazaketsiz bilindi.
|
|
nazaketlik |
|
nazaketlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] nazakiti bar, yëqimliq؛nazakiti bilen kishining amraqliqini keltüridighan, zoqlanduridighan:[misal:] nazaketlik almixan, doppingizgha gül bolay. jan tesedduq eylidim, ta ölgüce qul bolay.
|
|
nazghitmaq |
|
|
|
nazghitishmaq |
|
|
|
nazghimaq |
|
nazghimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] oynaqshimaq, tolghinip nazlanmaq, tolghanmaq:[misal:] uning kiyimliri tolimu tar hem qisqa bolghacqa, ish qilghanda köksiliri lighildap, belliri nazghip tolimu qiziqarliq körünetti.
|
|
naz-kereshme |
|
|
|
nazlanmaq |
|
|
|
nazliq |
|
|
|
nazlimaq |
|
nazlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] naz qilmaq, erkilimek, oynaqshimaq, xulq qilmaq:[misal:] qiz balining yighlighini — nazlighini (maqal).
|
|
naz-nëmet |
|
|
|
nazuk |
|
nazuk[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① incike, zilwa:[misal:] men bir qolum bilen uning nazuk barmaqlirini tuttum.[yeshmisi:] ② yuqiri maharet hem köp ejir bilen ishlengen, ishlinishi nepis, ësil؛ murekkep, cigish:[misal:] traktorning nazuk bir saymini ishtin ciqip, traktor herikettin toxtighanidi.[yeshmisi:] ③ özige xas qiyin terepliri bolghan, alahide maharet, bilim telep qilidighan؛ orunlash, bëjirish eng qiyin bolghan:[misal:] u bu qëtimqi nazuk ilmiy tejribini ghelibilik tamamlidi.[yeshmisi:] ④ söyümlük, yëqimliq, omaq, kishining meslikini keltüridighan:[misal:] uning nazuk bedini köz aldimgha keldi.[yeshmisi:] ⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] alahide ëtibar telep qilidighan؛ türlük tesirlerge berdashliq bërelmeydighan, birer tesirni asan qobul qilidighan, söz-heriketke qarita sezgür, emma gep kötürelmeydighan:[misal:] burunla nazuk mijez iding, qarighina sazliqlar özgerdi, sëning mijezing bolsa tëxicila kona pëti[yeshmisi:] ⑥ siliq, yëqimliq, nazaketlik, ewrishim:[misal:] qizmu qërilargha nazuk bir heriket bilen salam berdi.[yeshmisi:] ⑦ [köcme menisi:] [yeshmisi:] ajiz, bosh, ze’ip, cidamsiz:[misal:] adem güldin nazuk, tashtin qattiq (maqal).[yeshmisi:] ⑧ sirliq, kishini hem söyündüridighan hem ensiritidighan:[misal:] künlerning ötüshi bilen bara-bara mende uninggha qarita bir xil nazuk tuyghu oyghinishqa bashlighanidi.[yeshmisi:] ⑨ ayallarning ismi.
|
|
nazukereshme |
|
|
|
nazuklashturmaq |
|
|
|
nazuklashmaq |
|
|
|
nazukluq |
|
|
|
nazunëmet |
|
|
|
nazir |
|
|
|
nazirkum |
|
|
|
nazirliq |
|
|
|
nazigül |
|
|
|
nazil |
|
|
|
nazinin |
|
nazinin[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ciray-turqi, qeddi-qamiti këlishken, güzel, nahayiti cirayliq (qiz-ayallar heqqide):[misal:] barargha yolliring bolsun, qizilgül hemrahing bolsun, sëningdek nazinin yargha, mëningdek qulliring bolsun.
|
|
nas |
|
|
|
nasara |
|
|
|
naski |
|
|
|
nasnas |
|
|
|
nasos |
|
|
|
naswal |
|
|
|
naswal qapaq |
|
naswal qapaq[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] qapaqning özgergen bir türi. uning qapaqtin perqi shuki, köp mëwileydu, mëwiliri texminen 10 santimëtir congluqta bolidu. nas cëkidighanlar köpince nasni mushu qapaqqa salidu.[yeshmisi:] ② naswal cëkidighanlar naswal quyup yënida saqlaydighan kicik qapaq:[misal:] bezi ezalarning höpüp qicqarghan caghda yeydighan ëshi tügep këtip «naswal qapaqqa nan barmu»dep xurjun kötürüp ciqqili tas qaldi.
|
|
naswalci |
|
|
|
naswalciliq |
|
|
|
nashad |
|
nashad[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] shad, xushal emes؛ ghem-qayghugha patqan, xapa, meyüs:[misal:] boldi nimjan sugha teshna bëliqliring, boldi hem gherq yashqa yelken qëyiqliring. elem bilen öttüng on yil nashad bëghim.
|
|
nashayan |
|
|
|
nashta |
|
nashta[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① seherde orundin turupla yëyish ücün teyyarlanghan nan-pan, cay qatarliq yëmeklik؛ etigenlik tamaq:[misal:] u traktorni qoshna ëtizda toxtitip qoyup, ettigenlik nashtigha öyge keldi.[yeshmisi:] ② nashta qilghan yaki qilidighan waqit:[misal:] etisi tahir aka seher turup mallirigha boghuz berdi. nashtidin këyin dukangha bardi.
|
|
nashta-naha |
|
|
|
nashtisiz |
|
|
|
nashtiliq |
|
nashtiliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] nashta qilish ücün teyyarlanghan yëmeklik, ettigenlik tamaq:[misal:] apisi, nashtiliq birnersenglar bolsa, tëzraq bolunglar, biz nashta qilipla mangmisaq bolmaydu, dëdi toxti akam.
|
|
nashëker |
|
|
|
nashë |
|
nashë[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] mushu nam bilen atalghan millet we bu milletke mensup kishi. ular asasen memlikitimizning yünnen ölkisining lijyang, wëyishi, jungdiyen, yungshëng qatarliq jaylirigha we sicüen ölkisining yenyüen, yenbyen, moli qatarliq jaylirigha olturaqlashqan.
|
|
naghra |
|
|
|
naghrixana |
|
|
|
naghra-dumbaq |
|
|
|
naghra-sunay |
|
|
|
naghra-kanay |
|
|
|
naghrici |
|
naghrici[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] naghra calidighan kishi, naghra cëlishqa usta adem:[misal:] naghricilar orunlashti dönglerge, yangrap turdi mungluq, güzel bir nawa. dastixanlar yighilghanda, pütün el-shadu xuram qildi oyun we sama.
|
|
naftalin |
|
naftalin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme. molëkula formulisi Ｈ１０Ｃ８. rengsiz kristal bolup, alahide puriqi bolidu. kömür smolisidin cekkilep ëlinidu. uningdin boyaq, smola, puraqliq matëriyal, tëbbiy dora qatarliqlarni yasighili bolidu.
|
|
naqulay |
|
naqulay[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] qulay emes, epsiz, bi’ep:[misal:] yol üstide köp turushmu naqulay, öyge kirish tëxi epsiz idi.
|
|
naqulayliq |
|
|
|
nakar |
|
|
|
nakarliq |
|
|
|
nakes |
|
nakes[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] wijdani, insabi yoq, yarimas, qebih, peskesh:[misal:] tilingni yigh nakes dëdi mensur ghezep bilen aldigha mëngip. ＊nakeske qerzdar bolsang, yolda qistar hem görde.
|
|
nakeslik |
|
|
|
nagan (Ⅰ) |
|
nagan (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] tapanca:[misal:] këletti u yaqtinmu bir top esker, merdane at capturup, meghrur haman. arqigha burulghanda qaldi hang-tang, turatti qiz uninggha tenglep nagan.
|
|
nagan (Ⅱ) |
|
nagan (Ⅱ)[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① bezen, bezi, gahi:[misal:] ciray oyghatsimu söygüni nagan, cin söygü ciraygha hergiz qarimas. pütkül mal-dunyasi bilenmu xaqan, bir janan könglini sëtip alalmas.[yeshmisi:] ② kütülmigende, tuyuqsizdin, ushtumtut؛ eger:[misal:] sëningdek binawa alemge kelmes, nagan kelse këlurki, jahangha kelmes.
|
|
naganda |
|
|
|
nagan-naganda |
|
|
|
nagah |
|
nagah[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] kütülmigende, tosattin, ushtumtuttin, oylimighan yerdin؛ bezide:[misal:] nagah u oyghinip ketse bu ishning ashkarilinip qëlishi ëniq idi.
|
|
nagula |
|
|
|
nagulaliq |
|
|
|
nal |
|
|
|
nalayiq |
|
nalayiq[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] layiq-munasip emes, layiq kelmeydighan, muwapiq bolmighan:[misal:] hazir özliri boytaqliqning derdini obdan tartiwatidila, bundaq yürüwërish ehli musulmangha nalayiq ish.
|
|
nale |
|
nale[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① ghem-elem, derd-hesretni ipadileydighan derdlik awaz؛ peryad, pighan:[misal:] nale qilmaq.[yeshmisi:] ② yalwurush, iltija, ötünüsh qatarliq telep tuyghulirini ipadileydighan mungluq awaz, yëlinip qilinghan iltija awazi:[misal:] it hörkirep yighlap özige ölüm tileptu. uning nalisige cidimay, yasin bilen müshükmu yighlaptu.
|
|
nale-peryad |
|
|
|
nale-pighan |
|
|
|
nale-zar |
|
|
|
nalesh |
|
nalesh[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① hesretlik nale, ëcinishliq nale:[misal:] yurt icini yigha-zare, ish ornini hesret, pighan, nalesh otliri qaplidi.[yeshmisi:] ② uyghur xelq küyliridin birining nami:[misal:] u axiri naleshke cëlip hemmeylenni bir xil munggha cömüldürdi.
|
|
nalliq |
|
|
|
naliliq |
|
naliliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] nale-peryadi bar, nale arilash:[misal:] qonghinida naliliq sazinggha shadliq bulbuli, mey icermiz olturup, nezmi ara mey yaghdurup.
|
|
nam |
|
nam[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① adem yaki nersige mexsus qoyulghan at, isim:[misal:] nam bërip hasa derixige shu dem. atishiptu «ezimet» dep uni hem.[yeshmisi:] ② melum sahe yaki melum xizmette ërishken netijlirini mu’eyyenleshtürüp, utuq-netijilirini körsitish ücün mexsus belgilimiler asasida bërilgen derije, unwan, mexsus ataq:[misal:] bu qarawulxana bu nöwet «qaraqurumdiki polat qarawulxana»dëgen shereplik namgha ërishti.[yeshmisi:] ③ köpcilik arisidiki dangq, shöhret, sherep:[misal:] el arisida gül’ayim, cëwer qiz dep naming bar. sanga layiq ot yürek, mendek ishcan yaring bar.
|
|
nam kötürmek |
|
|
|
nami ulugh, suprisi quruq |
|
|
|
nam-abruy |
|
|
|
nam-ataq |
|
|
|
namatman |
|
|
|
namarghu |
|
|
|
namaz |
|
|
|
namaz cüshürmek |
|
namaz cüshürmek[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] mëyitni depne qilishtin burun mëyit bilen xoshlishish we uni alladin jennet ata qilishni tilep oquydighan namazni ötimek:[misal:] norul bowa:[misal:] «këlinglar, islam sheri’iti bu axunumlarning könglidek tar emes. jinaza namizini cüshürüp baqmighan bolsammu, köp qëtim körgenmen»dëdi de, özi namaz cüshürdi.
|
|
namazdiger |
|
namazdiger[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］namaz+diger［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] «diger»ge qarang:[misal:] ular namazdigerni oqush ücün jaynamaz saldi. ＊ namazdigerdin bashlap, pütün yëza boylap tintish, tutqun qilish bashlandi.
|
|
namazsham |
|
namazsham[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］namaz+sham［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] «sham (Ⅰ)»ge qarang:[misal:] ependim ular bilen bille namazshamni oquptu. ＊ kecte, namazshamda kelgin, dëdi u semetke.
|
|
namazxan |
|
|
|
namazsiz |
|
namazsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] namaz ötimigen, namaz oqumighan, binamaz:[misal:] re’is ependim mulazimlirigha derre kötürgüzüp, namazsizlarni tekshüretti, perzni bilmigenlerni urghuzatti.
|
|
namazshamgül |
|
|
|
namazgah |
|
|
|
namaqul |
|
namaqul[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] eqilge muwapiq kelmeydighan, qobul qilghili, maqul bolghili bolmaydighan, xata, bimene, durus emes:[misal:] sendin manga hëcqandaq namaqul söz we ziyan yetmidi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bezi jümlilerde «kecürüm, epu sorash, sewenlikni üstige ëlish, özre ëytish» menilirini bildüridu:[misal:] yar hujrisida yatip, dëgen sözige maqul. yar mendin yamanlaptu, men yarimgha namaqul.
|
|
namaqulluq |
|
|
|
namayan |
|
|
|
namayende |
|
namayende[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① birer ijtima’iy guruhqa yaki birer sahege, ëqimgha mensup bolghan, wekil xaraktërliq shexs, wekil:[misal:] ebunasirfarabi ulugh uyghur-qarluq alimi, ottura esir arstotilciliq ilmiy telimatining meshhur namayendisi idi.[yeshmisi:] ② oxshash türdiki nersiler icide eng meshhur, eng aliy orunda turidighan nerse, ülge:[misal:] ejdadlirimiz qurulush sahesidimu öcmes namayendilerni qaldurup ketken, ene shulardin biri — hëytka jamesidur.
|
|
namayish |
|
namayish[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① emelde körsitish, namayan qilish, ipadilesh, gewdilendürüsh:[misal:] namayish qilmaq.[yeshmisi:] ② keng xelq ammisining birer pa’aliyetni tebriklesh, xatirilesh munasiwiti yaki özlirining siyasiy jehettiki melum köz qarashlirini, naraziliqini ipadilesh munasiwsiti bilen top-top bolup kocigha ciqip kocimukoca aylinip mëngishi:[misal:] namayish qilmaq.
|
|
namayishci |
|
|
|
namayishkarane |
|
namayishkarane[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] namayishtin dërek bergen, namayish puriqi ciqip turghan halda:[misal:] mushu heptide aqsu weziyiti ushtumtut jiddiyliship, eskerlerning namayishkarane yötkilishliri köpiyip qaldi.
|
|
nam-emel |
|
nam-emel[yeshmisi:] shu kishining kim we qandaq ademliki heqqidiki melumat, cüshence:[misal:] ular ëlanni yene bir qëtim oqudi, uningda bëshi sazayi qilinghan ademning ismi we bashqa nam-emelliri ëytilmighanidi.
|
|
name |
|
name[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① birer orun yaki shexske ewetish ücün yëzilghan xet, mektup:[misal:] name ewetmek.[yeshmisi:] ② turghun sözlerge qoshulup shu söz ipadilengen mezmun heqqidiki xet dëgen menidiki sözlerni yasaydu. mesilen, bayanname, xitabname, iqrarname... dëgenlerge oxshash.
|
|
namerd |
|
|
|
namerdlik |
|
|
|
namelum |
|
namelum[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] kimliki, nëmiliki ëniq bolmighan, ëniqlanmighan, ëniq emes:[misal:] uning kyinki ehwalliri bizge namelum idi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] namelum san:[misal:] namelumni derijige kötürmek.
|
|
namelum san |
|
|
|
namelumluq |
|
|
|
namehrem |
|
|
|
namehremlik |
|
|
|
namciliq |
|
|
|
namdar |
|
|
|
namdash |
|
|
|
namrat |
|
namrat[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① iqtisadi nacar, ëshinca pul-mëli yoq, maddiy turmushi toluq kapaletke ige bolmighan؛ kembeghel:[misal:] mollazeydin bir namrat dëhqan a’iliside dunyagha kelgen.[yeshmisi:] ② qis, kem, kembeghel:[misal:] tilda namrat bolush — sha’irning eng zor meghlubiyitidur.
|
|
namratciliq |
|
|
|
namratlashturmaq |
|
|
|
namratlashturushmaq |
|
|
|
namratlashturulmaq |
|
|
|
namratlashmaq |
|
namratlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] namrat halgha kelmek, namrat bolmaq:[misal:] atisi ölgendin këyin qudduslarning turmush ehwali özgerdi, qiliwatqan oqiti toxtap, bara-bara namratlashti.
|
|
namratliq |
|
namratliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kembeghellik, namrat, kembeghel halet yaki namrat bolush:[misal:] namratliq — eyib, uni özgertishke jür’et qilmasliq tëximu cong eyib.
|
|
namzat |
|
|
|
namzatliq |
|
|
|
namsiz |
|
namsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① nami, ismi namelum؛ nam-isim qoyulmighan yaki nami-ismi yëzilmighan:[misal:] hëliqi namsiz shopur yigit körünmeytti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] dangqi, shöhriti yoq, el arisida abruyi yoq yaki töwen:[misal:] u bu sözlerni öz öyige kelgen mëhmanlarning icide andaq-mundaq namsiz ademlerdin birimu yoqluqini bildürüsh yüzisidin qiliwatatti.
|
|
nam-sherep |
|
|
|
nam-shöhret |
|
|
|
namliq |
|
|
|
nam-neseb |
|
|
|
nam-nishan |
|
nam-nishan[yeshmisi:] nam we nishan, ucur hem dërek:[misal:] dunyada sahibjamal melikiler tola, birini talliwëlip muradingizgha yetsingiz bolidu. undaq bolmisa, piraq shidditi we hijran musheqqiti astida nam-nishansiz yoqulup këtisiz, dëdi u.
|
|
nam-nishansiz |
|
|
|
namuzun |
|
|
|
namunasip |
|
namunasip[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] munasip emes, mas kelmeydighan, namuwapiq, bolmighur:[misal:] sheri’et yolida namunasip ishlargha care körüsh bizning heqqimiz.
|
|
namuneseb |
|
|
|
namunishan |
|
|
|
namuwapiq |
|
namuwapiq[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] muwapiq emes, muwapiq bolmaydighan, mas kelmeydighan:[misal:] ademler arisidiki qan töküshüshlerge namuwapiq ijtima’iy tüzüm jawabkar.
|
|
namuwapiqliq |
|
|
|
namu’emel |
|
|
|
namusherip |
|
namusherip[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］nam+sherip［[yeshmisi:] mubarek nam, muqeddes isim؛ omumen ismi tilgha ëlinghan kishini hörmetlesh yüzisidin ëytilidu:[misal:] yigit, namusheripingiz kim bolidu dëdi hëliqi boway uningdin sorap.
|
|
namiy |
|
|
|
nan |
|
nan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① xëmirdin teyyarlinidighan, tonur, ocaq yaki shuninggha oxshash nersilerge yëqip yaki qazan, duxopka qatarliqlargha sëlip pishurulidighan yëmeklik.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] omumen yep-icilidighan, yashash ücün bolmisa bolmaydighan zörür nersiler؛ payda:[misal:] emdila azraq nan tëpiwidim, dëdi u ëghir xorsinip qoyup, bu cataqning ciqqinini qarimamsen.
|
|
nan bergen qolni cishlimek |
|
nan bergen qolni cishlimek[yeshmisi:] «tuzini yep tuzluqini caqmaq»qa qarang:[misal:] özliri ücün dastixan haman ëciqliq, bizlercu, nan bergen qolni qoshup cishleydighanlardin emes. qëni caydin otlisila, qenttin köprek salsila.
|
|
nan tegmek |
|
|
|
nan tëpip yëmek |
|
nan tëpip yëmek[yeshmisi:] ① turmushqa këreklik zörür nersilerge ige bolup, öz turmushini ötküzmek:[misal:] «mushu pëti obdan oqusa, özi nan tëpip yepla qalmay, mënimu bëqip ketse ejeb emes»dep oylidi boway. ＊ bar, özüng nan tëpip ye, men sanga buningdin artuq bir nerse bërelmeymen.[yeshmisi:] ② payda almaq, nep-menpe’etke ërishmek:[misal:] men silige 20 yüen erzan berdim, silimu nan tëpip yësile, dëdi u hiyligerlerce hijiyip.
|
|
nan dessep bermek |
|
nan dessep bermek[yeshmisi:] qesem qilmaq, qesem qilip bermek:[misal:] men almidim, dëdi u qizirip-tatirip, ishenmiseng nan dessep bëreymu
|
|
nan qëpi |
|
nan qëpi[yeshmisi:] ish qilmay qorsaq baqidighan, teyyarni yeydighan, bikar telep, hurun:[misal:] u nan qëpi bir nimilerni pütün xelq bilidu.
|
|
nan kor |
|
nan kor[yeshmisi:] birawning bergen ash-nënining qedrini bilmeydighan, yaxshiliqqa yamanliq qilidighan, tuzkor:[misal:] hey nankor, padishahqa nëme ücün qest qilisen xudadin qorqmamsen deptu soraqci warqirap.
|
|
nan korluq |
|
|
|
nannimu onglap yëyelmeydighan |
|
nannimu onglap yëyelmeydighan[yeshmisi:] qolidin hëcbir ish kelmeydighan, ish qamlashturalmaydighan, döt, leqwa:[misal:] adem taptim dep, nannimu onglap yëyelmeydighan bir nëmini ekelginini qarimamdighan dëdi u mensurgha acciqlap.
|
|
nan ursun |
|
nan ursun[yeshmisi:] «xuda ursun, shori qurusun»dëgen menilerdiki qesem sözi:[misal:] ezbirayi xuda, rast ghujam, dëdi qangsharliq kelgen burutluq cërik, gëpimiz yalghan bolsa, bizni nan ursun, qan qusup öleyli.
|
|
nëni pütün |
|
nëni pütün[yeshmisi:] turmush ehwali obdan, tirikcilikke zörür bolghan nersiliri toluq, bayashat:[misal:] obdan oqughin, dëdi u hebibening mürisini silap turup, xudayim buyrusa yene besh-alte yilda nëning pütün adem bolisen, angghice ukiliringmu kargha yarighudek bolup qalidu.
|
|
nënini yëmek |
|
nënini yëmek[yeshmisi:] paydisini körmek, nep-menpe’itidin behrilenmek, menpe’etlenmek:[misal:] bu yerlerning nënini yëyish bërip-bërip bizge nësip bolghinini qarimamdighan, bumu bir amet
|
|
nanparaq |
|
|
|
nantaxta |
|
|
|
nan-toqac |
|
|
|
nanjigde |
|
nanjigde[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］nan+jigde［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① jigdining bir xil sorti, yeni jigde a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan derex. yëngi notiliri kül reng këlidu. yopurmiqi tömüne sheklide bolidu. gülining sirti kül reng, ici sëriq këlidu, puraydu. ückilik mëwisi soqicaq bolup, renggi qizil yaki sëriq këlidu, adette istëmal qilinidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning mëwisi.
|
|
nancöp |
|
|
|
nanxor |
|
|
|
nanderixi |
|
|
|
nandina |
|
|
|
nandina catqili |
|
nandina catqili[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ziriq a’ilisidiki da’im yëshil turidighan catqal. peysiman murekkep yopurmaqliq, kicik yopurmiqi tömüne sheklide, güli kicik, aq renglik, konussiman gül rëtide bolidu. mëwisi shar shekillik, renggi aq sus qizil yaki sösün. mëwisi, gholi we yiltizliri dora qilinidu. yiltiz, ghollirining issiqni qayturush, heyz mangdurush؛ mëwisining yötel toxtitish, hasirashni peseytish roli bar.
|
|
nansiz |
|
nansiz[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] nan yoq, nan almay:[misal:] bir pungsiz, bir nansiz ciqtim seperge, shundimu acliqtin xaliy xiyalim. heyranmen aldimgha kütküci qizcaq, herwaxliq tamaqqa ash qoyar da’im.
|
|
nanqaynaq |
|
|
|
nan’ushta |
|
nan’ushta[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] etigenlik tamaqtin burun az tola qorsaqni esterliwëlish ücün yep-icilidighan nan, cay, qatarliq nersiler:[misal:] hoy, balam bu ettigende azraq nan’ushta qiliwalmay aldirap nege mangding dëdi anam ishiktin ciqishimgha.
|
|
nahar |
|
nahar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] kündüz, kündüz waqti, yoruq kün:[misal:] hemrah bolup nöwetcige u, ulap ciqar tünni nahargha. musheqqetni hës qildi sherep, mene bërip yashliq bahargha.
|
|
nahayet |
|
nahayet[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] intayin, bek, nahayiti:[misal:] bowam ëytqan hëkayet, shuncilikla nahayet. uzaq yillar ötüptu, yash bügünge yëtiptu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] yüklime.[yeshmisi:] «axiri bërip, axiri, axirida yaki aqiwitide»dëgen menilerni bildüridu:[misal:] nahayet mejlis tügep hemmeylen tarqilishqa bashlighanda, u jimmide olturghan hëliqi yash xënimning yënigha keldi.
|
|
nahayiti |
|
nahayiti[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] intayin, bek:[misal:] bu teklipke seperqul bilen rewixan momay nahayiti xushal boldi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] yüklime.[yeshmisi:] «peqetla hemmisi bolup, jiq bolsa, axiri bërip, bar-yoqi»dëgendek menilerni bildüridu:[misal:] ili, altay yëqinghu, nahayiti necce künlük yol.
|
|
naheq |
|
naheq[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] natoghra, heq emes:[misal:] hey, mëning wezirim naheq ölüptu, dep ghezepliniptu padishah.
|
|
naheqcilik |
|
naheqcilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] heqqaniyetke xilap bolghan söz-heriket we shundaq qiliq, ish:[misal:] biz qutratquluq qilmaymiz, dëdi l. mutellip, qeyerde naheqcilik bolsa shu yerde uninggha qarshi heqiqetni sözleymiz.
|
|
naheqliq |
|
|
|
naheqiqet |
|
|
|
nahiye |
|
nahiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] wilayet, aptonom oblast qatarliqlarning bashqurushida turidighan, yëzidin cong bolghan memuriy rayon. nahiyining terkibide bir qance yëza bolidu:[misal:] kelpin nahiyisi. aratürk nahiyisi. ürümci nahiyisi.
|
|
nahiyilik |
|
|
|
na’usta |
|
na’usta[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] birer hüner-kesipke taza usta emes, sewiyisi töwen:[misal:] aptobus tëxi nahiyidin ciqmayla, na’usta shagirtlarning kasapitidin urulup këtiptu.
|
|
na’ustiliq |
|
na’ustiliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mahir emeslik, hüner-maharette caliliq, sewiye töwenlik:[misal:] u özining yaghacciliqta na’ustiliqini bahane qilip, begning telipini ret qiliptu.
|
|
na’ushnik |
|
na’ushnik[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] qulaqqa tiqip yaki yëqin keltürüp anglaydighan awaz yetküzüp bergüci bir xil eswab:[misal:] qasim na’ushnikni quliqigha saldi-de, radi’oning awazini peslitip, yastuqqa yölinip anglashqa bashlidi.n
|
|
lmaq, nep-menpe’etke ërishmek: |
|
lmaq, nep-menpe’etke ërishmek:[misal:] men ümid yoq:[misal:] hawada bulut könglüm, yardin na’ümid könglüm.yar baqmighudek emdi, u yarni unut könglüm.
|
|
na’ümid sheytan |
|
na’ümid sheytan[yeshmisi:] «ümidlik bol, ümidsizlik sheytanning ishi. hergiz na’ümid bolma»dëgen menidiki ibare:[misal:] asan emesliki asan emes, dëdi u, na’ümid sheytan.
|
|
na’ümidlik |
|
na’ümidlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ümidsizlik, ümid-ishenc töwenlik yaki yoqluq:[misal:] men köpince uning könglini na’ümidlikte perishan qilmay dep, külke-caqcaq bilen gepni bashqa yaqqa buriwëtettim.
|
|
nawa (Ⅰ) |
|
nawa (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞binakarliq＜[yeshmisi:] qurulushta yaghac, xish, lay yaki gejdin pëtinqi qilip yasalghan shekil:[misal:] bu saraydiki cirayliq nawalarni, kishini heyran qalduridighan nepis neqishlerni körgende, kishiler qadirxan neqqashni hörmet bilen eske ëlishatti.
|
|
nawa (Ⅱ) |
|
nawa (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① küy, ahang, mëlodiye:[misal:] nawa qilmaq. ＊ utuq qucup ötküzer merd ishcilar këcini. shadliq, nawa qaplighan yoruq sëxning icini...[yeshmisi:] ② uyghur klassik muzikisi «on ikki muqam»ning onincisining nami. u 20 neghme, 209 misra bolup, cong neghme 10 neghme, 100misradin؛ 3 dastan 6 neghme, 56 misradin؛ 2 meshrep 2 neghme, 44 misradin teshkil tapqan:[misal:] nawa muqami.
|
|
nawat |
|
|
|
nawattek |
|
nawattek[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] tatliq, shërin, lezzetlik؛ yëqimliq, ësil, yaxshi:[misal:] shundaq qilayli, taza nawattek gep qildila, dëdi xelice büwi shazadixandin razi bolup.
|
|
nawatci |
|
|
|
nawatciliq |
|
|
|
nawada |
|
nawada[söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] shert bëqindi jümlining bëshida këlip, shert jümlide ipadilengen menini tekitlesh, küceytish rolini oynaydu:[misal:] nawada bügün kelmigen bolsang, dëdi pezilet mubarekning qolini tutup turup, bügünki künüm haram bolatti. xoymu waqtida kelding.
|
|
nawazish |
|
nawazish[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［yizt.[yeshmisi:] mëhribanliq, köyümcanliq bilen qilinghan mu’amile, mulazimet, merhemet yaki erkilesh:[misal:] nawazish qilmaq.
|
|
nawaliq (Ⅰ) |
|
|
|
nawaliq (Ⅱ) |
|
nawaliq (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] küy-ahang bar, naxshiliq؛ awazliq, ahangliq:[misal:] u yerning suliri rawan, del-derexliri baraqsan, qushliri xush nawaliq idi.
|
|
naway |
|
|
|
nawayxana |
|
|
|
nawayliq |
|
|
|
nawayi |
|
nawayi[yeshmisi:] nawayi uyghur we bashqa türkiy xelqler edebiyat ghezinisige ajayip cong miraslarni qaldurup ketken ulugh sha’irdur. 1441-yili 2-ayning 9-küni hiratta tughulup, 1501-yili 1-ayning 3-küni 60 yëshida wapat bolghan. nawayi öz waqtining edebiy tili − uyghur tili asasida shekillengen til «caghatay tili»da eser yazghan. uning «xemse», «cardiwan», «heyretul ebrar» («yaxshi kishilerning heyranliqi»), «perhad-shërin», «leyli-mijnun», «seseb’i seyyare», «yette seyyare», «seddi iskender» («iskender sëpili»), «srajil muslimi» («musulmanlar cirighi»), «lisant teyr» («qushlar tili»), «muhakimetul lugheteyin» («til toghrisida muhakime»), «arzu türki» qatarliq bedi’iy, ilmiy eserliri bar.
|
|
na’ëniq |
|
na’ëniq[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] taza ëniq emes, gumanliq, shübhilik, ishencisz, müjmel, mewhum:[misal:] u sheherge kelgili bir heptidek boldi, emma uning nëme gherezde kelgenliki bizge na’ëniq.
|
|
na’ib |
|
na’ib[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① orunbasar, yardemci:[misal:] gheyur shah qol astidiki ahalilerning hemmisige toy-tamasha qilip bërish heqqide özining na’iblirigha perman tarqitiptu.[yeshmisi:] ② wangliq tüzümde, mescitke namazgha barmighanlarni derrilesh, sheri’et qëlipidin ciqqanlarni jazalash ishini qilidighan kicik emeldar.adette bundaqlarning qolida haman derre bolidu.
|
|
na’il |
|
|
|
na’ilaj |
|
|
|
na’ilajliq |
|
|
|
na’insab |
|
na’insab[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］b+erebce［[yeshmisi:] «insabsiz»gha qarang:[misal:] «na’insab xoton bolsa kërek»dep oylidim men, «bizni sëxiyken dep xupsenlik qilip yene sorimaqci, ëhtimal, ...».
|
|
na’insabliq |
|
na’insabliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] insabsizliq, insabi yoqluq:[misal:] saqining ashu bir tengge ücün zadi uyqusi kelmeptu, baqimu na’insabliq qilip «bügün», «ete»dep tenggini bermey üc-töt yilnimu ötküzüptu.
|
|
nayra |
|
|
|
nayman |
|
|
|
naynaq |
|
naynaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] qiliq ciqirip gep qilidighan, gep qilghice bellirini tolghaydighan, ghiljing؛ heddidin artuq erke:[misal:] u caghda bayning naynaq baliliri mëni mejburiy halda ëshek qilip minip oynaytti.
|
|
naynaqlatmaq |
|
|
|
naynaqlashmaq |
|
|
|
naynaqliq |
|
|
|
naynaqlimaq |
|
naynaqlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] bellirini tolghimaq, qiliqsiz heriketlerni qilmaq؛ghiljinglimaq؛ heddidin artuq erkilimek:[misal:] dalan öydin naynaqlap ciqiwatqan ayturan ushtumtut kirip kelgen almasni körüp, nëmidindur endikkendek ghippide arqisigha yandi.
|
|
ne (Ⅰ) |
|
ne (Ⅰ)[söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] ① [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] nëme:[misal:] ne care. ＊ bunda men cin yarni taptim, özge janan ne kërek.[yeshmisi:] ② [qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] qeyer:[misal:] aghrip qalghiningnighu bildim, dëdi doxtur külüp qoyup, nering aghriydu dewatimen.
|
|
ne cagh |
|
|
|
nedin bilsun |
|
|
|
ne zaman |
|
|
|
ne qeder |
|
|
|
ne kem |
|
|
|
ne waqit |
|
|
|
ne (Ⅱ) |
|
ne (Ⅱ)[söz türkümi:] baghlighuci.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] jümlidiki tengdash böleklerni yaki qoshma jümlilerni (asasen shë’irda misraning bëshida këlip shu misra bilen bashtiki misrani baghlap, inkar menisini bildüridu):[misal:] shirmetke ne rawab, ne ney calidighan purset shuning bilen tügidi.
|
|
neⅢ |
|
|
|
nebi |
|
|
|
nep |
|
nep[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] birer ish yaki nersidin alidighan netije؛ payda:[misal:] walaqtegkür gep bermes, sunuq kepkür nep bermes (maqal). ＊ qiz cong bolsa gep tola, oghul cong bolsa nep tola (maqal).
|
|
neper |
|
|
|
nepes |
|
nepes[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① öpkidin ciqqan we öpke sirttin qobul qilghan hawa dem, tiniq:[misal:] nepes almaq. nepisi toxtimaq. ＊ bowaq bashqa bir anining ap’aq sütini ëmip, yënik nepes ëlip yatatti.[yeshmisi:] ② «bir»sözi bilen birikip këlip «qisqighina, sel azraq»dëgen menini anglitidu:[misal:] bir nepes kütüp turung. ＊ tutmighin özüngni özgilerdin pes, we lëkin maxtanma hetta bir nepes.[yeshmisi:] ③ «her»sözi bilen birikip këlip «da’im, qëtim»dëgen menilerni anglitidu:[misal:] gül süpet hösnüngge baqsam her nepes, zoq-hayajan icre xendan bu yürek.
|
|
nepisini raslimaq |
|
|
|
nepisini icige yutmaq |
|
|
|
nepisi icige cüshüp ketmek |
|
|
|
nepesdash |
|
nepesdash[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hayat yoli, niyet-meqsetliri bir bolghan, hemnepes:[misal:] partiyem bashlighan shanliq küreshte, nemunem-ülgem u, nepesdash peqet.
|
|
nepessiz |
|
|
|
nepeslendürmek |
|
|
|
nepeslendürüshmek |
|
|
|
nepeslenmek |
|
nepeslenmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] janliqlar tashqi muhit bilen hawa almashturmaq, nepes almaq:[misal:] bizning bir ëriqning süyini bille icip, bir hawadin nepesliniwatqinimizgha necce yil boldi.
|
|
nepeslik |
|
|
|
nepret |
|
|
|
nepretlendürmek |
|
|
|
nepretlendürülmek |
|
|
|
nepretlenmek |
|
|
|
nepretlik |
|
|
|
nepretlinishmek |
|
|
|
neps |
|
neps[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kishilerdiki yëyish-icish, mal-dunyagha bolghan hewes, qiziqish eger:[misal:] pushaymangha ducar bolushtin xatirjem bolay dëseng, nepsingge egiship xiyalinggha kelgen ishni qilishqa kirishme.[yeshmisi:] ② shehwaniy hewes, telep:[misal:] qarighanda bu ayalning nepsi yamandek qilidu. nepsingni yigh, özüngni؛ aldurup qoyma, yene, dëdi u manga menilik qilip.
|
|
nepsi aldirap ketmek |
|
|
|
nepsi awarisi |
|
|
|
nepsi bala |
|
nepsi bala[yeshmisi:] ac köz, toymas:[misal:] aghzi köymise, coghni yëwitishtin yanmaydu, bu nepsi balalar.
|
|
nepsi balani yeydighan |
|
|
|
nepsi taqildimaq |
|
nepsi taqildimaq[yeshmisi:] ① yëgüsi, icküsi këlip ketmek:[misal:] uning sözi bilen teng birdinla aghzimgha sëriqsu këlip nepsim taqildap ketti.[yeshmisi:] ② birer ishni qilishqa bek aldirap ketmek:[misal:] shu tapta uning hawayi-hewisi qozghilip, qizgha bolghan shehwane nepsi taqildap ketti.
|
|
nepsige bala tegkür |
|
|
|
nepsige ot ketmek |
|
|
|
nepsi yoghinimaq |
|
|
|
nepsaniy |
|
|
|
nepsaniyet |
|
|
|
nepsaniyetci |
|
nepsaniyetci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] öz menpe’itinila oylaydighan, öz menpe’itini hemmidin üstün tutidighan adem:[misal:] hoquq tutqanlar nepsaniyetci bolsa, yurt weyrane, xelq bicare bolidiken.
|
|
nepsaniyetcilik |
|
|
|
nepsaniyetlik |
|
|
|
nepsiz |
|
|
|
neplik |
|
|
|
nepis |
|
|
|
nepisleshmek |
|
|
|
nepisleshtürmek |
|
|
|
nepislik |
|
|
|
nepiqe |
|
nepiqe[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① yëshi congayghan, emgek iqtidaridin qalghan, muqim kirimi yoq kishilerge yaki ige-caqisiz yëtim-yësirlerge hökümet tereptin aymu’ay bërip turidighan turmush xirajiti:[misal:] sarixan ana hökümettin bëridighan nepiqe puli bilen kün alatti.[yeshmisi:] ② nikahdin ajrashqanda erning ayalgha yaki balining emgek iqtidaridin qalghan ata-anigha qanuniy yusunda bëridighan turmush xirajiti.
|
|
netije |
|
netije[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① ish-heriket, weqe-hadise we shu qatarliqlardin këlip ciqqan aqiwet:[misal:] bu xil ademler bilen soda-mu’amile qilishsa, pushaymandin bashqa netije körülmeydu.[yeshmisi:] ② ish-heriket, weqe-hadise tereqqiyatining melum derijige bërip yetkenlikini ipadiligüci körsetküc:[misal:] öginish netijisi. imtihan netijisi.[yeshmisi:] ③ adem yaki shey’iler üstide ciqirilghan axirqi xulase yaki pikir, muhakimining mentiqiy yeküni:[misal:] netije ciqarmaq. netijige kelmek.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] arifmëtikiliq hësablash arqiliq tëpilghan san.[yeshmisi:] ⑤ melum ish, heriket qatarliqlar yaratqan payda, nep, ünüm؛ muweppeqiyet, utuq:[misal:] netije yaratmaq. netije qazanmaq. netijige ërishmek. ＊yaxshiliqingizning netijisini körüshingiz ëniq.
|
|
netijide |
|
netijide[söz türkümi:] yüklime.[yeshmisi:] aqiwette, shundaq qilip, axiri:[misal:] netijide, öz putigha özi palta capti.
|
|
netijisiz |
|
|
|
netijilenmek |
|
netijilenmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] netijige ige bolmaq, netijige ërishmek, netije ciqmaq:[misal:] sap, heqiqiy muhebbet nikah bilen netijilinidu.
|
|
netijilik |
|
|
|
nece (ne: ce) |
|
|
|
necce |
|
necce[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] san-miqdar heqqidiki so’alni bildüridu, qance:[misal:] silerning idaride necce kadir bar[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] birmunce, köp, nurghun:[misal:] men siler bilen körüshüshni arzu qilip necce këcilerni uyqusiz ötküzdüm.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] onlar xanisidin yuqiri pütün sanlar bilen bille këlip isimni ëniqlighanda uning texmini sanini bildüridu:[misal:] kiyimliri yirtilghan ziwirshani on necce adem arigha ëlip kelmekte.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] azraq, azghina:[misal:] yaq-yaq, men nëme qiliwatimen-he bar-yoqi necce tenggila pul qaldi.
|
|
necce jëning bar |
|
|
|
necce qapaq pishshiqi bar |
|
|
|
necce üjme pishshiqi bar |
|
|
|
necce-necce |
|
|
|
necceylen |
|
|
|
neccilep |
|
|
|
neccilik |
|
neccilik[söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] sani, miqdari, hejmi, ëghirliqi qatarliq jehetlerde qance, necce, qancilik:[misal:] shu mangghinimce neccilik yol basqanliqimni bilmeymen.
|
|
necciligen |
|
|
|
neccinci |
|
|
|
neccincilik |
|
|
|
nexkesh |
|
|
|
nede |
|
nede[söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] ① qeyerde, qaysi ornida, qaysi jayda:[misal:] alimni nede kördüng.[yeshmisi:] ② qandaq:[misal:] bu nedimu mëning xiyalim bolsun.[yeshmisi:] ③ bezi pë’illarning aldida këlip shu pë’il ipadiligen heriketni inkar qilidu:[misal:] nede yëqildim. nede urdum. nede dëdim.[yeshmisi:] ④ «yoqsu undaq emes»dëgen menidiki tekellup sözi:[misal:] reqibning maxtashliridin mudir qolini yërim kötürüp:[misal:] hey, nede, nede dëdi yuqiridin orun ëliwëtip.
|
|
nediki |
|
nediki[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] anglap baqmighan؛ körmigen, bolmighan؛ bolmighur, qamlashmighan, orunsiz؛nacar, eski, yaramsiz:[misal:] nediki ish. nediki gep. nediki geplerni qilip yürüysen apa.
|
|
nedikini |
|
nedikini[söz türkümi:] yüklime.[yeshmisi:] nedimu undaq bolsun:[misal:] derwazidin kirgendin këyinla men menzilge yetken cëghimiz dep oylaptimen, nedikini, sëmont yolda xëli mangghandin këyin andin öyning aldigha kelduq.
|
|
nere |
|
|
|
nere tartmaq |
|
|
|
nerx |
|
|
|
nerx-hawa |
|
|
|
nerse |
|
nerse[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① her türlük maddiy mewjudat, her türlük shey’i:[misal:] nerse bizdin tashqirida mewjut bolup turidu. bizning sezgü we tesewwurlirimiz nersining obrazi.[yeshmisi:] ② yashash ücün, hayatliq ücün zörür bolghan buyum, mehsulat:[misal:] yëgüdek hëc nerse qalmidi.[yeshmisi:] ③ omumen her türlük hadise, ish (gep-söz, külke, ish, weqe qatarliq):[misal:] u ömride ikki nersini yaxshi kördi. biri güzel’ayni, biri naxshini.[yeshmisi:] ④ omumen janliqlarning süpitini bildüridighan sözler bilen birikip këlip shu söz ipadiligen türge mensup ikenlikini bildüridu:[misal:] u ilgirikin quw nerse-de.
|
|
nerse-kërek |
|
|
|
nersileshtürüsh |
|
|
|
nergisgül |
|
nergisgül[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① tashsamsaq a’ilisdiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. tenggice gholi tuxum shekillik, yopurmiqi lënta shekillik, güli aq, otturisi sëriq we künlüksiman gül rëtimde, xushbuy puraydu.menzire ösümlüki qilinidu. tenggice gholi we güli jungyida dora ücün ishlitilidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning güli.
|
|
nezer |
|
nezer[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① qarash, körüsh:[misal:] ne bolghay bir nezer salsang, manga rehmingni kem qilmay, bësip tashqa bu baghrimni yolungda intizar boldum.[yeshmisi:] ② birer weqe, hadise yaki ish-herikettin hasil qilghan sobyëktip cüshence, tonush, bilish:[misal:] nezer da’irisi keng adem.[yeshmisi:] ③ erlerning ismi.
|
|
nezer aghdurmaq |
|
|
|
nezer tashlimaq |
|
|
|
nezerde tutmaq |
|
nezerde tutmaq[yeshmisi:] ëtibargha almaq, hësabqa almaq؛könglige pükmek, uylimaq:[misal:] sen nëmini nezerde tutup, bu tögicige këpil bolghan
|
|
nezerdin saqit qilmaq |
|
|
|
nezer közini salmasliq |
|
|
|
nezerge almaq |
|
|
|
nezerge sighmasliq |
|
|
|
neziridin cüshmek |
|
|
|
neziri üstün |
|
neziri üstün[yeshmisi:] adem yaratmaydighan, yuqirini arzu qilidighan, hali cong؛ tekebbur, yoghanci:[misal:] neziri üstün, nerxi pes(maqal).
|
|
nezerbend |
|
|
|
nezersiz |
|
nezersiz[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] nezirini salmay, qarimay:[misal:] gerce bir quruq shax men, semerisiz bolay el cakiri, qoyma nezersiz.
|
|
nezeriye |
|
nezeriye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] emeliyettin xulasilep ciqilghan, tebi’et we jem’iyet bilimliri heqqidiki sistëmiliq yekün.[yeshmisi:] ② ilim-pen, sen’et we bashqa sahelerning mentiqiy abstrakt pikir qilish yoli bilen ishlep ciqilghan asasliri:[misal:] tedriji tereqqyat neziriyisi.[yeshmisi:] ③ pakit, hadise we shu qatarliqlarni cüshinish, cüshendürüshning omumiy prinsiplirini asaslap bergüci ilmiy qanun-qa’idiler yighindisi.[yeshmisi:] ④ birer pen sahesini yaki uning birer qismini teshkil qilghuci qa’idiler yaki birer sahede bilim, maharet ashurush, hüner öginish, tejribe hasil qilish yolidiki bilim, qa’idiler yighindisi:[misal:] mashina-mëxanizmlar nezeriyisi. muzika nezeriyisi.[yeshmisi:] ⑤ birer nersige, mesilige bolghan qarash, nuqti’inezer yaki ularning sistëmisi:[misal:] uzaqtin buyan, dölet karxaniliri otturisidiki mehsulat almashturushta, peqet tawarning «posti»la bar dep qaraydighan en’eniwi nezeriye mewjut bolup keldi.
|
|
nezeriyici |
|
|
|
nezeriyisiz |
|
|
|
nezeriyilik |
|
|
|
nezeriyiwi |
|
|
|
nezm |
|
|
|
nezmsiz |
|
|
|
nezmshunas |
|
|
|
nezmshunasliq |
|
|
|
nezmiy |
|
nezmiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] shë’iriyetke a’it, tewe, shë’iriy؛ nezm tüsini alghan, nezmge xas:[misal:] nezmiy eser.
|
|
nezir |
|
nezir[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] ① sawab tëpish ücün xuda yolida bërilgen nerse:[misal:] nezirge qoy soymaq.[yeshmisi:] ② ölgücining rohigha atap yagh puritip, jama’etning aldigha ash-ta’am keltürüp xetmiqur’an qilish pa’aliyiti:[misal:] akamning ölüm xewirini anglighandin këyin ata-anam yighlap-qaqshap uning nezirini berdi.
|
|
nezire |
|
|
|
nezir-ciragh |
|
|
|
nezir-niyaz |
|
|
|
nes |
|
nes[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yuyunmighan, paskina, iplas:[misal:] nes adem.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ongushsizliq, këlishmeslik, palaket:[misal:] gheplette qalghan kishini nes basidu.
|
|
neseb |
|
neseb[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] këlip ciqish, urugh, nesil, jemet؛ ejdad:[misal:] ikkimiz bashqa nesebtin tursaq, men sanga qandaq rawa bolattim.
|
|
nesebcilik |
|
|
|
nesebsiz |
|
|
|
nesebshunas |
|
|
|
nesebshunasliq |
|
|
|
neseblik |
|
neseblik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] nesebi abruyluq, ejdadi tonulghan, nesebi ulugh:[misal:] uning salapiti, yürüsh-turushi, teqi-turqidin neseblik a’ilining perzenti ikenliki körünüp turatti.
|
|
nesebname |
|
nesebname[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] birer kishining këlip ciqish, nesli, urugh-ejdadi heqqide yëzilghan xatire:[misal:] men a’ilimizning nesebnamisini yëzip qoyay dewatimen.
|
|
nesr |
|
nesr[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] [til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] ① wezin, qapiyisiz addiy nutuq shekli bilen yëzilghan bedi’iy eser.[yeshmisi:] ② erkin tüzülgen bedi’iy eserler yighindisi, proza.
|
|
nesriy |
|
|
|
nesriy shë’ir |
|
|
|
neslik |
|
neslik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① paskiniliq, iplasliq.[yeshmisi:] ② ongushsizliq, palaketlik, këlishmeslik:[misal:] biz satirashning gepni mundaq sozuwërishidin u yigitni neslikke ucratqanliqigha ishenduq.
|
|
nesli-wesli |
|
|
|
nesil |
|
nesil[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① bir ewlad, bir ejdadqa mensup bolghan kishiler uruqi we ularning këlip ciqishi, zati, nesebi, tëgi-tekti:[misal:] neslini sürüshtürmek. nesildin nesilge ötmek.[yeshmisi:] ② këyinki ewlad:[misal:] nishan eylep këlecekni nesiller bextini közlep, yëmish tikken güzel baghqa, töküp sap qan bilen terni.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] melum belge, xususiyetlerge ige, bir türge mensup haywanlar guruppisi, uruqi؛ sorti:[misal:] u birqance yillar mabeynide yürek qënini serp qilip, «don», «orluf»nesillirini özgertip, ili ëtining yëngi nesli «tiyanshan ëti»ni yëtishtürgüce heqiqetenmu az jan upratmidi.
|
|
nesilcilik |
|
|
|
nesildash |
|
nesildash[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bir nesil, bir uruqdin bolghan؛ nesli bir, nesli oxshash:[misal:] ëshiki dem pushqurup dem hangrap, aldi terepte körüngen nesildashlirigha tëzrek yëtishiwëlishqa aldiraytti.
|
|
nesildashliq |
|
|
|
nesilsiz |
|
|
|
neslsizlik |
|
|
|
nesillendürmek |
|
|
|
nesillendürüshmek |
|
|
|
nesillenmek |
|
nesillenmek[söz türkümi:] pë’il.[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] cishi haywanning köpiyish hüjeyrisi erkek haywanning köpiyish hüjeyrisi bilen qoshulghandin këyin, yëngi bir ewlad törelmini hasil qilmaq, ewlad qaldurmaq.
|
|
nesillik |
|
|
|
nesihet |
|
|
|
nesihetci |
|
|
|
nesihetcilik |
|
|
|
nesihetguy |
|
nesihetguy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] pend-nesihetni tola qilidighan, pend-nesihet qilishni adet qiliwalghan yaki uninggha amraq adem؛ nesihetci:[misal:] yiraq yolda ucrighan kishi temkin, tolimu nesihetguy idi.
|
|
nesihetguyluq |
|
|
|
nesihetname |
|
nesihetname[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] wez-nesihet yëzilghan xet, kitab:[misal:] uning balisidin balisighice ashundaq yerlerge kirip qilishtin hezer eylesh heqqide wesiyet, nesihetnamilerni yazghusi këletti.
|
|
neshe |
|
|
|
neshpüt |
|
neshpüt[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① etirgül a’ilisdiki yopurmaq tashlaydighan derex. yopurmiqi tuxum sheklide, güli aq këlidu. mëwisi istëmal qilinidu. sortliri köp. shinjangning hemme jayliridin ciqidu.korlining neshpüti eng dangliq.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning mëwisi.
|
|
neshpütlük |
|
|
|
neshter |
|
|
|
neshtirini tiqmaq |
|
|
|
neshtirini sanjimaq |
|
|
|
neshterlenmek |
|
|
|
neshterlimek |
|
|
|
neshr |
|
|
|
neshriyat |
|
|
|
neshriyatciliq |
|
|
|
neshixor |
|
|
|
neshixorluq |
|
|
|
neshikesh |
|
|
|
neghezgül |
|
|
|
neghme |
|
|
|
neghme-nawa |
|
|
|
neghmici |
|
|
|
neghmicilik |
|
|
|
neghmikesh |
|
neghmikesh[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] neghme qilidighan kishi, neghmici:[misal:] ziyapette hemme kishi sharab icip, ussulcilarning nepis ussullirini körüp, neghmikeshlerning yëqimliq, shox naxshilirini anglap, huzur qilip köngül ëciptu.
|
|
neghmilik |
|
|
|
neq |
|
neq[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① hazirlanghan, teyyarlanghan؛ shu waqitning özide ëlinidighan yaki bërilidighan؛nësi emes:[misal:] neq almaq. neq satmaq.neq pul. ＊ neqtin hesel ciqti, nësidin kësel (maqal).[yeshmisi:] ② toghra, del:[misal:] neq gep. neq shuning özi.
|
|
neq pul |
|
|
|
neq cot |
|
neq cot[kesip türi:]＞maliye＜[yeshmisi:] karxana, idare, kespiy orunlar yaki bashqa igilik teshkilliride yil ayaghlashqandin këyin bëjirilidighan hësab boghush we yilliq boghaltirliq melumat jedwëli tüzüsh qatarliq xizmetlerning omumiy nami.
|
|
neq gep |
|
|
|
neq mal |
|
|
|
neq meydan |
|
neq meydan [yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞qanun ishliri＜[yeshmisi:] enze, weqe yüz bergen orun yaki shu orunda enze, weqe yüz bëriwatqan halet:[misal:] neq meydanni tekshürüsh. neq meydanni qoghdash.[yeshmisi:] ② biwasite ishlepciqirish, xizmet we tejribe qatarliqlar ëlip bëriliwatqan orun:[misal:] neq meydan meshghulati. neq meydan oqutushi. neq meydan yighini.
|
|
neqdane |
|
|
|
neqrat |
|
|
|
neqqash |
|
neqqash[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] neqqashciliq kespi bilen shughullinidighan, neqish oyidighan kishi:[misal:] selim bay sheherge këlipla neqqashni qicqirip, öyning ici-tëshigha neqish oyduruptu.
|
|
neqqashliq |
|
|
|
neqleshtürmek |
|
|
|
neqleshmek |
|
|
|
neqliyat |
|
neqliyat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] adem, yük qatarliqlarni bir jaydin yene bir jaygha yötkesh ishi؛ qatnash:[misal:] hazir ozuq-tülük, yem-xeshek kemcil, neqliyatimiz qiyin.
|
|
neqmuneq |
|
neqmuneq[yeshmisi:] del, neq, toptoghra:[misal:] ikki-üc kündin bëri ammidin cüshken pikirler nahayiti köp bolsimu, lëkin tëxi bundaq ëniq hem neqmuneq pikir yoq dëyerlik idi.
|
|
neq-nësi |
|
|
|
neqish |
|
|
|
neqishci |
|
|
|
neqishletmek |
|
|
|
neqishlenmek |
|
|
|
neqishlik |
|
|
|
neqishlimek |
|
neqishlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] neqish oymaq, neqish oyup bëzimek:[misal:] goya abtobusta emes, ajayip güzel neqishlengen, cirayliq jahazilar, rengdar gilemlerge tolghan shahane sarayda këtiwatimen.
|
|
neqil |
|
neqil[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① xelq teripidin toqulghan we ewladtin’ewladqa qëlip këliwatqan aghzaki riwayet yaki birer kishi, nerse yaki uning tarixi heqqidiki gep-söz, hëkaye:[misal:] zamane awwalda ötkeniken bëxil, bëxilliq qilmishi tillarda neqil.[yeshmisi:] ② xelq teripidin yaritilghan hëkmetlik söz؛ maqal:[misal:] shundin buyan «yolwasni yenggen batur emes, acciqni yenggen batur» dëgen bu neqil hëkmetlik söz bolup, tarix bëtidin orun aptu.[yeshmisi:] ③ birer eser, tëkist qatarliqlardin eynen, sözmusöz köcürüp ëlinghan parce yaki gep-söz:[misal:] neqil almaq. neqil keltürmek.
|
|
nelik |
|
|
|
nelin |
|
|
|
nem |
|
nem[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer nerse terkibidiki yaki uninggha singgen, sümürülgen su:[misal:] nem tartmaq.yerning nëmi qacmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yash:[misal:] qarisa bir top xalayiq jinazini kötürüp, cirayida ghem közliride nem tupraq bëshigha këtip barghudek.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:]süpet.[yeshmisi:] su sümürgen, su yuqqan؛ höl:[misal:] nem hawa.nem tupraq. nem topa. nem yer.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] höl yer yaki orun:[misal:] yarim yatidu yalghuz, gülning tüwide nemde. mungdashqili yari yoq, uxlap qalidu ghemde.
|
|
nemtëpe |
|
|
|
nemxush |
|
|
|
nemdetmek |
|
|
|
nemdeshmek |
|
|
|
nemdelmek |
|
|
|
nemdimek |
|
nemdimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] nem qilmaq, nem haletke keltürmek, höldimek:[misal:] u qurughan kalpukini tili bilen nemdep qoyup, xet oqushni dawamlashturdi.
|
|
nemsiz |
|
|
|
nemsizlik |
|
|
|
nemleshtürmek |
|
|
|
nemleshmek |
|
nemleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] nem bolmaq, nem haletke kelmek, nemlenmek:[misal:] abidem gëpini dawamlashturalmay qaldi. köz canaqliri nemliship, qandaqtur birnerse këkirdikini boghmaqta idi.
|
|
nemlishenggü |
|
nemlishenggü[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] azraq nemleshken, azraq nëmi bar, terkibide nemlik saqlanghan:[misal:] tëringiz nemlishenggü bolsa, hem yumran, hem siliq bolidu.
|
|
nemlik |
|
nemlik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] nëmi bar, nemdelgen, nem bolghan, nem, höl:[misal:] he dëmek, shadliqtin közlirim nemlik, tyen’enmin aldidin ötüwatimen. qolumda qizil gül könglümde arzu, paytext baghrida këtiwatimen.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer nerse terkibidiki yaki uninggha sümürülgen, singgen su:[misal:] nemliki yoqilish. nemliktin parcilinish. nemlik saqlimaq.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] nem bolush yaki terkibidiki su miqdarining az-köplük derijisi:[misal:] nemliki yaxshi yer.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] nem halet:[misal:] kiyimni nemlikide dezmallimaq.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] nem yer yaki orun:[misal:] nemlikte yatmaq. nemlikte olturmaq.
|
|
nemune |
|
nemune[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① kishiler teqlid qilidighan, doraydighan, öginishke, ülge ëlishqa erziydighan adem, ish, nerse yaki usul؛ ülge, tip:[misal:] nemune bolmaq. nemune yaratmaq.[yeshmisi:] ② bir türdiki nersilerning tetqiqat ücün talliwëlinghan nusxisi, ewrishkisi:[misal:] bu alim dunyaning her qaysi jayliridin her xil tetqiqat nemunilirini ekeldürüp tejribe qilghan.[yeshmisi:] ③ miras yaki xatire ücün qaldurulghan yaldama, yadikarliq:[misal:] bu qazan ata-bowimizdin qalghan bir nemune idi, shu qazanning izi yoqap ketmisun.
|
|
nemunici |
|
|
|
nemunicilik |
|
|
|
nemunilik |
|
|
|
nenmu |
|
|
|
nenmu derixi |
|
|
|
nehwi |
|
nehwi[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [qollinilish da’isrisi:] konirighan söz.[yeshmisi:] sintaksis.[yeshmisi:] ② gep, söz:[misal:] teliyim tartip ciqardi mëni ushbu sehnige, qelb sadasi «hëc orun yoq»deydu hijran wehimige, shu nësip bolsa ne hajet yene sözge — nehwige, pak niyetler eyligey zoq pak muhebbet ehlige, bextiyarmen ger munasip bolsa bu unwan manga.
|
|
ne’uzubilla |
|
ne’uzubilla[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] imliq söz.[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] kupur sözlerni anglighanda ëytilidighan «biz alladin panahliq tileymiz»dëgen menidiki söz:[misal:] ne’uzubilla dëdi sedensha axunum hakimgha qarimay turup.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] zadi, zadila:[misal:] shuni dëmemsen...shunce gep qilsam, ne’uzubilla yëqin kelgili unimidi.
|
|
new |
|
new[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] irsiyetcanliqi bir qeder muqimlashqan, ejdadliri bilen ortaqliqqa ige bolghan yekke tenler. newler sëlishturup bahalanghandin këyin, buning icidiki yaxshiliri këngeytilidu we sort bolalaydu.[yeshmisi:] ② tür, xil؛ sort.
|
|
newbahar |
|
|
|
newjuwan |
|
|
|
newre |
|
|
|
newre-cewre |
|
newre-cewre[yeshmisi:] newre we cewre:[misal:] ular yurtida hörmetke sazawer bolup, teng qërip, teng yashap, nurghun newr-cewre körüptu.
|
|
newrilik |
|
|
|
newqiran |
|
|
|
ney |
|
ney[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] toghrisigha tutup, püwlep cëlinidighan bir xil duxowoy calghu eswabi. qumushtin yasilidu. üstide püwlesh töshüki we bir ret awaz tengshesh töshükciliri bolidu. calghanda, ëghiz püwlesh töshükidin püwlep berse, qol barmaqliri awaz töshükcilirini ëcip-yëpish arqiliq ahangning yuqiri-töwenlikini özgertip bëridu.[yeshmisi:] ② ici kawak hem uzun kelgen turuba shekillik nerse؛ neyce:[misal:] eynek ney. neyde ot püwlimek.
|
|
neyce |
|
|
|
neyci |
|
|
|
neyreng |
|
neyreng[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] birer meqsetke yëtish ücün qollanghan usul, wasite؛ quwluq-shumluq, hiyle:[misal:] wezir bu neyrengning qazi teripidin sadir bolghanliqini uquptu.
|
|
neyrengci |
|
|
|
neyrengwaz |
|
|
|
neyrengwazliq |
|
|
|
neyze |
|
neyze[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] qedimki urush qorali. hazirmu ishlitilidu. tömür yaki bashqa mëtallardin soqulghan ucni bir tal yaghacqa ornitish arqiliq yasilidu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] miltiqning ucigha ornitilidighan, uci ötkür qismi:[misal:] miltiq neyzisi.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞tenterbiye＜[yeshmisi:] yënik atlëtika tenherikitide ishlitilidighan bir xil ëtish qorali. yaghac yaki bashqa mëtallardin yasilidu. otturisi tom, ikki bëshi incike këlidu. bir bëshigha ucluq kelgen bir tal mëtal uc ornitilghan bolidu.
|
|
neyzu |
|
|
|
neyzici |
|
|
|
neyziletmek |
|
|
|
neyzileshmek |
|
|
|
neyzilenmek |
|
|
|
neyzilik |
|
|
|
neyzilimek |
|
|
|
neyziwaz |
|
|
|
neyziwazliq |
|
neyziwazliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① neyze sanjish ishi:[misal:] neyziwazliq qilmaq.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] neyze sanjish arqiliq qilinidighan jeng yaki neyze bilen jeng qilish, neyze jëngi:[misal:] bu caghda kulub aldida bir top kishiler arisida neyziwazliq qizip ketkenidi.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞tenterbiye＜[yeshmisi:] eswabliq cambashciliq meshiqi yaki mahariti. uningdiki neyze xilliri uzun neyze, ilmeklik neyze, ikki ucluq neyze we qisqa neyze qatarliqlargha bölünidu. uningda asasliqi tosush, tutush we sanjish qatarliq tëxnikiliq heriketler bolidu.
|
|
neylik |
|
|
|
ngultrum |
|
|
|
nobël |
|
|
|
nobël mukapati |
|
nobël mukapati[yeshmisi:] shwëtsiye ximiki hem keshpiyatcisi nobëlning mirasigha asasen tesis qilinghan mukapat. 1901-yilidin bashlap yilda bir qëtim fizika, ximiye, fizi’ologiye yaki mëditsina we tincliq ishliri boyice tarqitilip kelgen. 1968-yili uninggha iqtisadshunasliq mukapat türi qoshulghan. hazir bu alte tür boyice tarqitiliwatidu.
|
|
nobëliy |
|
|
|
nop |
|
|
|
nopuz |
|
|
|
nopuzsiz |
|
|
|
nopuzluq |
|
|
|
nopus |
|
nopus[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kishi, jan:[misal:] silerning a’ilide necce nopus bar[yeshmisi:] ② melum memliketke, sheherge we rayon qatarliqlargha tewe bolghan kishi we uning tewelik munasiwiti:[misal:] sizning nopusingiz nede
|
|
nopusshunas |
|
|
|
nopusshunasliq |
|
|
|
nopuq |
|
|
|
nota (Ⅰ) |
|
|
|
nota (Ⅱ) |
|
|
|
notaⅢ |
|
notaⅢ[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞muzika＜[yeshmisi:] ① tawushning shertlik yazma belgisi:[misal:] notigha almaq. notigha salmaq.[yeshmisi:] ② shundaq belgiler bilen yëzilghan muzika esirining tëkisti, shundaq tëkistler yëzilghan depter, kitab we shu qatarliqlar:[misal:] eyni zaman muzika ahangliri yaki notilirining köp qismi yoqalghan.
|
|
notiliq |
|
|
|
noci |
|
noci[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① bashqilargha bozek bolmaydighan hem bashqilarni bozek qilmaydighan؛ küclük, ganggung, merd:[misal:] men sanga ëjil-amraq, öltürey sëni qandaq öltürmey dësem noci, xanning yarliqi shundaq.[yeshmisi:] ② serxil, eng yaxshi:[misal:] mal dëgenning nocisini tallap ëlish kërek.
|
|
nocilashmaq |
|
|
|
nociliq |
|
|
|
noxta |
|
noxta[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① at, ëshek, töge qatarliqlarning bëshigha sëlip, ularni yëtilesh, bashqurush ücün ishlitilidighan jabduq:[misal:] atning noxtisi ëshekke toghra kelmeptu (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] kontrol, ceklime:[misal:] ëghizning noxtisi yoq, tilning söngiki (maqal).
|
|
noxtisiz |
|
|
|
noxtisizliq |
|
|
|
noxtilatmaq |
|
|
|
noxtilanmaq |
|
|
|
noxtiliq |
|
|
|
noxtilimaq |
|
noxtilimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① noxta salmaq, noxta bilen baghlimaq:[misal:] atni noxtilimaq. kalini noxtilimaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] melum terepke baghlap qoymaq, ceklimek, tizginlimek:[misal:] hökümran siniplar uni töwen qatlam siniplirini noxtilap qoyidighan hökümranliq wasitisila qiliwaldi.
|
|
noxtiwagh |
|
|
|
noxla |
|
|
|
noxlisini almaq |
|
|
|
noxlisi ösmek |
|
|
|
nor (Ⅰ) |
|
nor (Ⅰ)[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tügmen cüshürgisi, ögze qatarliq ëgizrek jaylargha ornitilidighan hemde su cüshürüsh rolini öteydighan oqursiman qurulma:[misal:] bir necce mertiwe yaghaymu-yaghmaymu dep turghan yamghur birdinla sharqirap yëghishqa, norlardin sharildap ëqishqa bashlidi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] su, hawa hem bashqa nersilerni bir tereptin yene bir terepke ötküzüsh rolini oynaydighan silindir shekillik buyum yaki qurulma:[misal:] sëmont nor. sapal nor.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] kawak, bosh:[misal:] u ucqandek tömürcilik sëxigha bardi we birdemdin këyin bir bëshi kicikrek, bir bëshi cong, ici nor qelemce soqturup këlip ishlitiwidi, epliship qaldi.
|
|
nor (Ⅱ) |
|
|
|
norluq |
|
|
|
norma |
|
norma[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① birer nersining, ishining ëniq belgiligen ölcimi, miqdari:[misal:] hazir uni eng qiynaydighini ashliq normisining yëtishmesliki idi.[yeshmisi:] ② resimiyleshken qa’ide-mizan؛ ölcem:[misal:] exlaq normisi.
|
|
normal |
|
normal[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① adettiki qanuniyet we ehwallargha mas këlidighan, adettiki, adettikice؛ ölcemlik, mötidil:[misal:] normal ehwal. normal hadise.[yeshmisi:] ② eqliy we jismaniy jehetlerdin saghlam؛ saq:[misal:] saranglar doxturxanisida bolmighan yaki idë’alistik peylasoplardin ders almighan her qandaq normal adem bu mesilini cüshineleydu.
|
|
normalsiz |
|
|
|
normalsizlashmaq |
|
|
|
normalsizliq |
|
|
|
normallashturmaq |
|
normallashturmaq[yeshmisi:] «normallashmaq»pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] rahile balini öz aghzi bilen sün’iy nepes aldurup, nepeslinishni normallashturghandin këyin, anisining qan bësimini tekshürdi.
|
|
normallashturushmaq |
|
|
|
normallashturulmaq |
|
|
|
normallashmaq |
|
|
|
normalliq |
|
|
|
normisiz |
|
|
|
normiliq |
|
|
|
noruz |
|
noruz[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] türkiy xelqlerning en’eniwi bayrimi. dëhqanlar kalëndari boyice yilning bëshi bolup, miladiye kalëndarida 3-ayning 21-künige toghra këlidu:[misal:] keldi noruz, küldi ghunce, köngül yayridi, gül ishqida xendan urup bulbul sayridi.
|
|
noruzgül |
|
noruzgül[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］noruz+gül［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① etirgül a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan derex. yopurmiqi ëllips sheklide, güli aq yaki hal reng bolup, omum gül rëtide yaki ögzisiman gül rëtide këlidu, sel-pel puraydu. mëwisi sharsiman we qara këlidu. esliy makani yaponiye. adette menzire ösümlüki qilinidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning güli.
|
|
noruzluq |
|
|
|
nosilka |
|
nosilka[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] doxturxana yaki herbiy qisimlarda kësel we yaridarlarni toshush ücün ishltilidighan zembil shekillik eswab. jahazisi yaghac yaki bambuktin qilinip, otturisigha brëzënt yaki tana tartilidu:[misal:] hayal ötmey nosilkigha yatquzulghan kësel nöwetci öyige ëlip kirildi.
|
|
noghay |
|
|
|
noghla |
|
|
|
noghuc |
|
noghuc[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① xëmirni yëyish ücün yaghactin yasalghan otturisi tom, ikki uci incike, 70 — 80 santimëtir uzunluqtiki öy saymini.[yeshmisi:] ② [qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] yip ayrish tayaqcisi.
|
|
noghuc-taxta |
|
|
|
noqatciliq |
|
|
|
noqut |
|
noqut[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① purcaq a’ilisidiki bir yilliq yaki ikki yilliq saman gholluq ösümlük. yopurmiqi peysiman murekkep yopurmaq, kicik yopurmiqi toxumsiman, güli aq yaki sus bëghir reng, mëwisi coka mëwe. uruqi sel shar sheklide. yumran coka mëwisini we uruqini yëyishke bolidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning coka mëwisi we uruqi.
|
|
noqut kigiz |
|
|
|
noqushturmaq |
|
|
|
noqushlimaq |
|
|
|
noqushmaq |
|
|
|
noqul |
|
noqul[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① yalghuz, peqet:[misal:] noqul pulla bolsa hemme ish hel bolidu dëyish pütünley bimene gep.[yeshmisi:] ② tomtaq, bir tereplime:[misal:] noqul közqarash.
|
|
noqumaq |
|
noqumaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] qol (bolupmu jeynek, barmaqlar) bilen türtmek, ittermek:[misal:] biz hëliqi koca doqmushigha kelgende, tagham tuyuqsiz mëni noqup, quliqimgha picirlidi.
|
|
nokesh |
|
|
|
nogay |
|
|
|
nogaylimaq |
|
|
|
nom |
|
|
|
nomayen |
|
|
|
nomografiye |
|
nomografiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] alahide ishlengen siziqcilar arqiliq hësablashning bir xil usuli. qurulush tëxnikisidiki hësablashlarda, adette emel bëjirilidighan tenglime yaki tejribining netijiliri shkaliliq birqance siziqcidin tüzülgen grafigha aylandurulidu. emel bëjirgende, bërilgen shertlerge asasen, bu nuqta melum bir siziqcining bir nuqtisidin bashlap bir yaki birqance qëtim bashqa siziqcilardiki nuqtilar bilen tutashturulidu. shuning bilen jawab tëpilidu.
|
|
nomogramma |
|
|
|
nomur |
|
nomur[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① shey’ilerning ret-tertipini bildürgüci reqem:[misal:] öyning nomuri. bina nomuri.[yeshmisi:] ② melum mehsulatning xaraktërini (köpince fizikiliq xaraktërini)ipadileydighan san-sipir. mesilen, sëmontning bësi mgha bolghan qarshiliq küci oxshash bolmighanliqtin, adette u 200, 300, 400, 500, 600 qatarliq nomurlar arqiliq oxshash bolmighan tiplargha ayrilghan.[yeshmisi:] ③ birer ish yeni imtihan, emgek qatarliqlarning netijisige bërilgen sanliq baha:[misal:] ablikim imtihan qeghizini tekshürüp nomurlarni qayta qoyup ciqqan bolsimu, derhal yene osmanjangha berdi.[yeshmisi:] ④ doxturxanilarda, kësel körsetkücilerning ret-tertipini belgilesh hem tekshürüshke qulayliq yaritip bërish meqsitide aldin tarqitilidighan reqemlik bëletce:[misal:] nomur almaq.[yeshmisi:] ⑤ kiyim-këcek, ayagh kiyimi we shu qatarliqlarning cong-kiciklikini, ölcimini bildürgüci san, razmër:[misal:] men uningdin ikki nomur cong ayagh kiyimen.[yeshmisi:] ⑥ konsërt, tiyatir yaki radi’o, tëlëwiziyelerde bërilidighan herbir konkrët mezmun؛ programma:[misal:] tëlëwiziye nomuri. nomur teyyarlimaq. ＊ ular oynighan nomurlar xëli jayida.
|
|
nomursiz |
|
|
|
nomursizliq |
|
|
|
nomurluq |
|
|
|
nomus |
|
nomus[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kishilerning öz abruyini qedirlesh we saqlash tuyghusi؛ wijdan:[misal:] nomusini saqlimaq. ＊ nomus küci uni shundaq qattiq terlitiwetkenidi.[yeshmisi:] ② xijalet bolush hës tuyghusi؛ uyat, ar, sherm-haya:[misal:] nomus qilmaq. ＊ qiz bala ücün ata-ana, el-yurt aldida buningdinmu artuq nomus bolamdu[yeshmisi:] ③ pakliq, ippet (ayallargha nisbeten):[misal:] nomusini satmaq. nomusigha tegmek.
|
|
nomus qilmaq |
|
|
|
nomus kücidin |
|
|
|
nomusigha tegmek |
|
|
|
nomuscan |
|
|
|
nomuscanliq |
|
|
|
nomussiz |
|
nomussiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] nomusi yoq, nomus qilishni bilmeydighan, yüzsiz, wijdansiz:[misal:] nomussiz adem.
|
|
nomussizlarce |
|
nomussizlarce[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] nomussizlargha oxshash, nomussiz halda:[misal:] qiz-cokanlargha nomussizlarce cëqilip, ayagh asti qiliwatsa, bumu adaletmu
|
|
nomussizliq |
|
nomussizliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] nomusi yoqluq, haya, izani bilmeslik, qëlinliq, uyatmasliq:[misal:] nomussizliq qilmaq.
|
|
nomusluq |
|
nomusluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① nomus qilidighan, haya, nomusni bilidighan:[misal:] nomusluq ish. nomusluq ayal.[yeshmisi:] ② kishilerge körsitishke nomus qilidighan, xijil bolidighan:[misal:] nomusluq yer.
|
|
nominal |
|
nominal[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] belgilengen, yëzip körsitilgen(nerx, baha, ölcem we shu qatarliqlar heqqide):[misal:] nominal baha. nominal ölcem. nominal ish heqqi.
|
|
nowuka’in |
|
|
|
nowëlla |
|
|
|
noyabir |
|
|
|
nutuq |
|
|
|
nujum |
|
|
|
nujighay |
|
|
|
nur (Ⅰ) |
|
nur (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① yoruqluq menbesidin taralghan we incike tala halitide tesewwur qilinidighan madda:[misal:] quyash nuri. ay nuri. ëlëktr nuri.[yeshmisi:] ② yoruqluq:[misal:] men ay nurida hëliqi ademning pikapqa ciqip, qol pulanglitiwatqanliqini kördüm.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] dolqun uzunluqi nisbeten qisqa bolghan ëlëktr magnit dolquni.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞qiz＜[yeshmisi:] ënërgiyisi cong, tëzliki yuqiribolghan zerriciler ëqimi:[misal:] alfa nuri. bëta nuri. katod nuri.[yeshmisi:] ⑤ [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] tüz siziqning özining üstidiki bir nuqtining teripide yatqan böliki.[yeshmisi:] ⑥ heqiqet, bext-sa’adet, erkinlik we meripet qatarliqlarning belgisi süpitide ishlitilidu:[misal:] bilim nuri. öktebir nuri.[yeshmisi:] ⑦ erlerning ismi.
|
|
nur (Ⅱ) |
|
|
|
nurⅢ |
|
|
|
nurane |
|
nurane[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] nurluq, nur yëghip turidighan:[misal:] ey lenitiler, nëme ücün xuda bergen nurane közliringlarni yoshurup, qarighu qilip, adem aldaysiler.
|
|
nursiz |
|
nursiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① nuri yoq, nur ciqarmaydighan؛ xire:[misal:] mu’ellim mëni tonumaywatila-he dep soridi boway canaqlirigha pëtip ketken nursiz közlirini közümge tikip.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] qëni qacqan, xunük:[misal:] jaranglar ghalib naxshilar mana, nursiz ciraylar nurlargha tolup.
|
|
nursizlandurmaq |
|
|
|
nursizlanmaq |
|
|
|
nursizliq |
|
|
|
nurghun |
|
nurghun[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] san yaki miqdar jehettin köp, jiq, tola:[misal:] bu ishlarni nurghun kishiler kördi, menmu öz közüm bilen kördüm.
|
|
nurghun qazanda qaynighan |
|
nurghun qazanda qaynighan[yeshmisi:] her xil, her yangza ishlarni körgen, qilghan:[misal:] u ömek bashliqi bilen bir caghlarda ülpet bolup, nurghun qazanda qaynighan bolghacqa, uning wedisige ishengen.
|
|
nurghunluq |
|
|
|
nurghunlimaq |
|
|
|
nurghun-nurghun |
|
|
|
nurlane |
|
nurlane[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① etirgül a’ilisidiki da’im yëshil turidighan catqal yaki kicik derex. yopurmiqi soqicaq, dümbisi parqiraq, girwikide ushshaq cishliri bar. gül rëti konus sheklide, gülliri kicik, renggi aq. neshpütsiman mëwisi shar shekillik, renggi qizil. mëwisidin haraq ishlinidu. yopurmiqi dora qilinidu, süydük heydesh, qizitmini qayturush roli bar.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning mëwisi.
|
|
nurlandurmaq |
|
|
|
nurlanmaq |
|
|
|
nurluq |
|
|
|
nurit |
|
nurit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] congqurluqtiki asasliq jinslarning bir xili. terkibidiki SiO2 miqdari 54%～05% bolidu. asasliq minëralliri rombiliq proksën we asasliq plagi’oklaz. renggi qara qongur, ottura daniciliqtin tartip yirik daniciliqqice bolghan tüzülmige ige. hemishe gabro bilen birge ucraydu. nikël sulfidliq kan yatmiliri bilen munasiwetlik.
|
|
nuristan |
|
|
|
nuzu |
|
nuzu[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] mushu nam bilen atalghan millet we bu milletke mensup kishi. ular asasen memlikitimizning yünnen ölkisi nujyang lisu milliy aptonom oblastining bijyang, fugung, gungshen, lenping nahiyilirige olturaqlashqan.
|
|
nusxa |
|
nusxa[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① bir türdiki nerslerdin ëlinghan nemune:[misal:] mal nusxisi.[yeshmisi:] ② bir xil qilip yasash, köcürüsh, bësish ücün teyyarlanghan nemune, endize:[misal:] nusxigha qarap kiyim picmaq. korrëktor nosxisi.[yeshmisi:] ③ gül, neqish we shu qatarliqlarning türi:[misal:] shu mallar icide ayallar yaxshi köridighan her xil reng, her xil nusxidiki nilon capanlarmu bar idi.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] haywanat, ösümlük, minëral madda qatarliqlarning esliy sheklini saqlash, retlesh, öginish we tetqiq qilish meqsetliri ücün ëlinghan ewrishkisi, ülgisi:[misal:] ular bu qëtim jem’iy 1200 necce xil nusxa yighdi. buning 833 xili hasharat nusxisi.[yeshmisi:] ⑤ basma yaki yazma eserning her bir danisi؛ parce:[misal:] izahliq lughet 7000nusxa bëslidi.[yeshmisi:] ⑥ [kesip türi:]＞met＜[yeshmisi:] oxshash bir xil eser, kitab, maqale, höjjet qatarliqlarning terjime, tehrirlik, köcürüp yëzish, tüplesh we bet shekillirning oxshimasliqi bilen perqlinidighan türliri:[misal:] «ashiq-meshuqlar hesriti»dëgen kitabning imla xataliqliri nahayiti köp bolghan tash metbe’e nusxisila mëning qulumda bar idi.[yeshmisi:] ⑦ birer nersining eslisige oxshitip yasalghan yakisiziwëlinghan köcürmisi:[misal:] toy küni qiz toy kiyimning bir nusxisini baghqa ewetiptu.[yeshmisi:] ⑧ rëtsip:[misal:] sürge dorilar terkibige qoshulidighan dorilar miqdarini nusxa yëzish qa’idisige muwapiq belgilesh lazim.
|
|
nusxi’alghu |
|
|
|
nusxiliq |
|
|
|
nusret |
|
nusret[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① ghelibe, zeper:[misal:] nusret qazanmaq. ＊ ish ularning ëytqinidek bolsa nusret coqum bizning bolghudek.[yeshmisi:] ② medet, yardem:[misal:] talay shirzadigha nusret ata qilghan qedim yurtta, ünüp ciqti shu kecmish jeng izidin bet ëcip yulghun.[yeshmisi:] ③ amet, bext:[misal:] nusret yaghmaq. ＊ pelekning yalghan wedilirige ishnip, jahaletning himayisi bilen qolunggha kelgen bir mezgillik nusretni körüp, körenglep ketme.[yeshmisi:] ④ er-ayallarning ismi.
|
|
nusretlik |
|
nusretlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bextlik, ametlik, xasiyetlik:[misal:] u nusretlik adem, uning mubarek qedimi tegkenla yerdin qizil gül ünüp ciqidu.
|
|
nuqta |
|
nuqta[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① asman yaki zëmindiki melum bir orun؛ tocka:[misal:] qemerning azabtin cekceygen közliri hëli u nuqtigha, hili bu nuqtigha tikiletti.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] uzunluqi, kengliki we qëlinliqi bolmighan, emma peqet ornila bolghan gë’omëtiriyilik shekil. ikki tüz siziqning kësshish orni yaki kësikning ikki ucimu nuqta bolidu.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] maddilarning bir xil halettin ikkinci xil haletke ötüshidiki tëmpëratura cëgrisi:[misal:] qaynash nuqtisi. muzlash nuqtisi. ërish nuqtisi.[yeshmisi:] ④ birer orun, teshkilat, sistëma we shu qatarliqlarning melum bir tarmiqi, shöbisi yaki ponkiti:[misal:] oqutush nuqtiliri.[yeshmisi:] ⑤ birer ish, heriket, weqe, hadise we ijtima’iy tereqqiyat qatarliqlarning mu’eyyen bir peyti, orni yaki cëgrisi:[misal:] bashlinish nuqtisi. axirlishish nuqtisi.[yeshmisi:] ⑥ birer ish, xizmet, mesile, pikir qatarliqlarning melum terkibiy qismi؛ terep, jehet:[misal:] oqutushta qiyin nuqtilar bir yerge yighilip qalmasliqi lazim.[yeshmisi:] ⑦ eng muhim, asasliq dep qaralghan yaki birer meqsetni emelge ashurushta sinaq, tejribe ücün aldin belgilengen jay, orun:[misal:] sadiq «altunbulaq»yëzisini sinaq nuqtisi qilip tallashqa razi boldi.[yeshmisi:] ⑧ nishan, meqset:[misal:] gerce yighinning asasiy nuqtisi burilip ketken bolsimu, lëkin kamil anglighanlirining rast ikenlikige ishenmekte idi.
|
|
nuqtiliq |
|
|
|
nuqtiwi |
|
|
|
nuqti’inezer |
|
|
|
nuqsan |
|
nuqsan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] kemcilik, illet, qusur, eyib:[misal:] wijik hem pakarliqi uning mensipige nuqsan idi.
|
|
nuqsansiz |
|
|
|
nuqsanliq |
|
|
|
nuklon |
|
|
|
nuklon rë’aksiyisi |
|
|
|
nötürimek |
|
|
|
nöshüdür |
|
|
|
nöker |
|
nöker[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① fë’odalliq tüzümde esker, muhapizetci:[misal:] tursha tughwëgi:[misal:] «qëni, siler»dep towlash bilen teng töt nöker kirip, niyaz dorghini qolliridin sörep mangdi.[yeshmisi:] ② cakar, malay, xizmetkar:[misal:] caparmen këlip attin cüshüp, ëtini nökerlerge tutquzup nurghun yasawullarning arisidin ötüp shah aldigha hazir bolidu.
|
|
nökce |
|
nökce[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ucigha paxta yögelgen cokisiman yaghac:[misal:] ular yagh purattuq dep sübhi waqtida uni üstelge tizip, nökce yëqip bext xudasini hörmet bilen teklip qilidu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] uyughan, qatqan:[misal:] nökce polat, nökce nawat.
|
|
nöl |
|
|
|
nölge teng |
|
|
|
nölinci |
|
|
|
nöllük |
|
|
|
nöwet |
|
nöwet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① shey’ilerning makan yaki zamandiki orunlishishining ilgiri-këyinlik tertipi؛ öciret:[misal:] söz nöwiti oqughucilar wekili muxtargha kelgenidi.[yeshmisi:] ② qëtim:[misal:] erge bir nöwet, yerge bir nöwet (maqal).[yeshmisi:] ③ peyt, purset:[misal:] u ishni nöwiti kelgende körermiz.
|
|
nöwettiki |
|
|
|
nöwetci |
|
|
|
nöwetcilik |
|
|
|
nöwetsiz |
|
|
|
nöwetleshtürmek |
|
|
|
nöwetleshme |
|
|
|
nöwetleshmek |
|
|
|
nöwetlishish |
|
|
|
nöwetlik |
|
|
|
nöwer |
|
|
|
në |
|
|
|
nëpton |
|
nëpton[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] quyash sistëmisidiki quyashqa yëqin 8-planëta. quyashni omumiy aylinish dewri 8.164 yil. yoruqluqi bir qeder ajiz, addiy közde körünmeydu. yüzidiki tëmpëraturisi - 002 ℃, orap turghan hawa terkibi asasen hidrogën we mëtan (patqaq gazi), ikki hemrahi bar.
|
|
nëptuniy |
|
nëptuniy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] radi’o’aktipliq ëlëmënt. belgisi . (Neptunium)Np nëytron arqiliq uranni bombardiman qilish arqiliq ëlinidu, kümüsh renglik, eng turaqliq izotopining yërim yimirilish dewri texminen 220 milyon yil.
|
|
nëpir |
|
|
|
nëpiz |
|
nëpiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① qëlin emes, yupqa:[misal:] nëpiz kitab. nëpiz qeghez. ＊ anisi nanni nëpiz yaqidu, balisi toymay qoshlap yeydu (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] yüzi töwen, tartincaq:[misal:] wuy... qaltis nëpiz xënim ikenghu bu mundaq nëpizlik qilsila, bu yerde bir künmu jan baqalmaydila jumu
|
|
nëpizletmek |
|
|
|
nëpizleshmek |
|
|
|
nëpizlenmek |
|
|
|
nëpizlimek |
|
|
|
nëtey |
|
nëtey[söz türkümi:] almash. [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] qandaq qilay, nëme care, nëme amal:[misal:] nëcün janni qutquzay bu cölistan icide, nëtey shunce azghashtim qaldi arman icimde.
|
|
nëcük |
|
nëcük[söz türkümi:] almash. [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① qandaq:[misal:] siler shuncilik gheyret qilip dawalimighan bolsanglar qizimning hali nëcük bolar idi[yeshmisi:] ② nëme ücün:[misal:] janan naz uyquda yëtip nëcük tolghanmas, ashiqi kütüp tursa ëcip yuruq rojeklerni.[yeshmisi:] ③ her qandaq:[misal:] hemme ademge sen yaxshi qiliq qil, tilingni xush, cirayingni illiq qil. nëcük söz bolsa sen yaxshi ishitkin, qulaqinggha halqa qilip bëkitkin.
|
|
nëcün |
|
|
|
nërwa |
|
nërwa[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] bash we arqa mëngidin barce ezalargha taralghan hemde ularning pa’aliyitini bashqurup turidighan incike talasiman toqulma sistëmisi we shu toqulmilarning herbiri:[misal:] körüsh nërwiliri. heriket nërwiliri. nërwa sistëmisi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] organizm pa’aliyiti we insan heriketlirini öz icige alghan we shundaq sistëmilar yighindisi.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] asan tërikidighan, acciqlinidighan, tërikkek:[misal:] nërwa adem. nërwa bolmaq. nërwa qilmaq.
|
|
nërwa kësili |
|
nërwa kësili[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] nërwa sistëmisining toqulmiliridakësellik özgirishliri yüz bergen yaki nërwa funksiyisi dexlige ucrighandin këlip ciqidighan kësellikler. mesilen, tutqaqliq, nërwa aghrish, mëngige qan cüshüsh we mënge ösmisi qatarliqlar.
|
|
nërwisi buzulmaq |
|
|
|
nërwisi jayida |
|
|
|
nërwana |
|
nërwana[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］sansikirtce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] menggü özgermeydighan, hëcqandaq bir qudretke bëqinmaydighan bir xil höriyet dunyasi dëgen menide. budda: kishiler bilimsizlik — qarangghuluqtin qutulghanda, dunyaning heqqiy xaraktëri ëcilidu: hayatliqtin, tekrarlinishtin yeni sansaradin azad bolup, nërwanagha yetkili bolidu, dep terghip qilidu.
|
|
nërwiliq |
|
nërwiliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] nërwisi bar, nërwini öz icige alghan:[misal:] nërwiliq qewet.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] nërwa arqiliq, nërwa bilen:[misal:] nërwiliq tengshilish. nërwiliq ozuqlinish.
|
|
nëri |
|
|
|
nëri tur, bëri tur dëmek |
|
nëri tur, bëri tur dëmek[yeshmisi:] orunsiz buyruq bermek, özi bilgence yëtekcilik qilmaq:[misal:] undaq nëri tur, bëri tur dewerse, kim cidaydu
|
|
nëri-bëri |
|
nëri-bëri[yeshmisi:] ① birer ishning sewebi, tëgi-tekti, aldi-keyni:[misal:] men ishning nëri-bërisini bilmidim.[yeshmisi:] ② oshuq-töshük, ëgiz-pes gep:[misal:] yigitmu nëri-bëri dëmeyla qoyni yëtilep mëngip ketti.[yeshmisi:] ③ mundaqla, birqur, adettikice:[misal:] u büdür caclirini nëri-bëri tüzeshtürüp ciqip ketti.[yeshmisi:] ④ u yerdin-bu yerdin taghdin-baghdin:[misal:] bir küni yatiqinggha barsam yalghuz ikensen, nëri-bëri parangliship olturduq.[yeshmisi:] ⑤ aldirap-tënep, hapila-shapila, cala-bula:[misal:] almas uningsizmu aldirap turatti, dastixanni nëri-bëri yighishturdi-de, öydin ciqip ketti.[yeshmisi:] ⑥ artuqce, oshuq-töshük:[misal:] aka, siz hazir xëli yaxshi turuwatisiz, nëri-bëri ishni yadingizgha keltürmeng.
|
|
nërin |
|
|
|
nërinci |
|
|
|
nëziqighaq |
|
|
|
nëziqimaq |
|
nëziqimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] birer ishqa narazi ikenlikini qëyidash yaki narazi bolush bilen ipadilimek:[misal:] qiz yigitni körüpla nëziqap, bu nëmidi, ni-ni yigitlerni körgenmen dep oylaptu.
|
|
nësi |
|
nësi[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] pulni neq bermey këyin tölesh sherti bilen bolidighan bir xil soda usuli:[misal:] nësige almaq. nësige satmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] puli derhal, neq bërilmeydighan:[misal:] nësi soda. nësi mal. ＊nësi yëmeng göshni, yërip ciqidu töshni (maqal).
|
|
nësidin teliyim yoq |
|
|
|
nësip |
|
nësip[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] teqdir teripidin kishige buyrulghan hesse, ülüsh؛ mumkincilik:[misal:] mende uzundin buyan bir körüshsem deydighan arzu bar idi, mana bügün nësip boptu.
|
|
nësiwe |
|
|
|
nëfëlin |
|
nëfëlin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. alte yaqliq kristal sistëmisigha kiridu. kristalliri qisqa tüwrüksiman, qurashmisi köpince danice yaki sipta kalleksiman bolidu. rengsiz yaki aq, bezide ac sëriq, ac qongur bolidu. eynek parqiraqliqigha ige. sunuq yüzi may parqiraqliqigha ige. ulardin renggi ac, tutuq, may parqiraqliqi körünerlik bolghanliri elë’olit dëyilidu. qattiqliqi 5 — 6, sëlishturma ëghirliqi 6.2.
|
|
nëfit |
|
nëfit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] suyuq minëral, yeni her xil hidrokarbon birikmilirining arilashmisi. yanidu, adette qongur renglik, tutuq yëshil renglik yaki qara renglik bolidu, tash qatlimidiki boshluqlargha singgen bolidu, distëllesh usulidin paydilinip uningdin bënzin, kirsin, dizël, siliqlatquci may, mom we asfalt (qara may)qatarliqlar ajritip ëlinidu.
|
|
nëfit gazi |
|
|
|
nëfitlik |
|
nëfitlik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] terkibide nëfit bar, nëfitke ige:[misal:] nëfitlik qum.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] nëfit ëlishqa bolidighan keng meydan, nëfit qatlimi taralghan belwagh.
|
|
nëkroz |
|
|
|
nëkrozlanmaq |
|
|
|
nëgatip |
|
|
|
nëgir |
|
|
|
nëgir-awstraliye irqi |
|
nëgir-awstraliye irqi[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] dunyadiki üc cong irqning biri. bu irqtikilerning tërisi qara, kalpuki tom, burni keng hem yapilaq, cëci büdür këlidu. ular asasen afriqa, awstraliye hem jenubiy subtropik belwagh rayonlirigha tarqalghan.
|
|
nëgiz |
|
nëgiz[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① binaning üstünki qewetlirini kötürüp turidighan astinqi qismi. uli:[misal:] binaning nëgizi pütti, emdi üstige ishlisekla boldi.[yeshmisi:] ② birer nersini jümlidin söz, pikir qatarliqlarni teshkil qilghuci eng muhim amil, asas؛ tüp yiltiz, mahiyet:[misal:] mesilini cüshinish ücün nëgizidin muhakime qilish lazim.
|
|
nëgizlik |
|
|
|
nëluper |
|
nëluper[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] niluper a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. tëyiz sularda ösidu, yer asti gholi yoghan hem uzun, boghumi bar. yopurmiqi dügilek, güli cong, sus qizil yaki aq renglik, xushbuy puriqi bar, yer asti gholini we uruqini yëyishke bolidu.
|
|
nëmance |
|
|
|
nëmandaq |
|
nëmandaq[söz türkümi:] rewish.[qurulmisi:]］nëme+andaq［[yeshmisi:] nëmishqa andaq, nëmance:[misal:] nëmandaq tügimeydighan seyse bu, men seysidin hazirla keldimghu, dëdi harwikesh.
|
|
nëme |
|
nëme[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] melum shey’i, weqe-hadise qatarliqlar heqqidiki soraqni bildüridu:[misal:] nëme gep nëme ish ＊ ëshimda yoq purcaq poqumda nëme qilar(maqal).[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] belge, süpet, xususiyet we halet qatarliqlar heqqidiki jümlilerde «qandaq»dëgen soraq menisini bildüridu:[misal:] bu nëme kitab ＊ men nëme gunah qildim[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] so’al jümle terkibide qandaq uruq-tughqanliq munasiwette ikenlikini sorash menisini bildüridu:[misal:] bu kishi sizning nëmingiz[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] so’al jümlining bëshida këlip so’alni tekitleydu:[misal:] nëmesiz oqumaqcimu ＊ nëmetashway këtimen demdu[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] ritorik so’alliq jümlide inkar menisini bildüridu:[misal:] öz ehliliri turghan yerde sanga nëme qoyuptu[yeshmisi:] ⑥ [söz türkümi:]almash.[yeshmisi:] isimningⅢshexs tewelik qoshumcisi «si»bilen türlinip, jümlide isim rolida këlip heyranliqni bildüridu:[misal:] ejeb ish-he, këlidighinimni bilip turup toygha ketkini nëmisi[yeshmisi:] ⑦ [söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] bezi jümlilerde isimgha almiship këlip, kemsitish menisini bildüridu:[misal:] bügün wayit dëgen bu birnëme, bizning arqimizgha kiriwaldi.[yeshmisi:] ⑧ [söz türkümi:] yüklime.[yeshmisi:] «mu»yüklimisi ulinip kelgen sözlerdin këyin këlip, shu jümlide anglinilghan gumanni, qiyasni küceytidu:[misal:] men perideni attin yiqilip birnerse bolup qaldimu-nëme dep derhal at bilen uni izlep yolgha ciqtim.
|
|
nëme qilay |
|
nëme qilay[yeshmisi:] ① qandaq qilip bersem bolidu, qandaq qilay:[misal:] emdi bundin bashqa nëme qilay sanga.[yeshmisi:] ② kërek emes, hajetsiz, lazimi yoq:[misal:] bu nersidin azraq ëliwiling, nëme qilay öyde köp u.
|
|
nëme ücün |
|
|
|
nëmisini deysen |
|
nëmisini deysen[yeshmisi:] dëgüciliki yoq, ëytquciliki yoq, tilgha alghusiz:[misal:] way-wuy, nëmisini deysen, yenilashu kona gep.
|
|
nëmisini ëytisen |
|
|
|
nëmet |
|
nëmet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① yëmek-icmek, ozuq-tülük:[misal:] namaz diger waqtida, tungcining öyige bir harwida ashliq, qoy, toxu, qoghun, tawuz, üzüm qatarliq nëmetler keldi.[yeshmisi:] ② yaxshi ish, yaxshiliq:[misal:] nëmetlirige köptin-köp rehmet, dëdim mëngishqa temshilip.
|
|
nëmetlik |
|
|
|
nëmidep |
|
nëmidep[söz türkümi:] almash.[qurulmisi:]］nëme+de+parisce［[yeshmisi:] ① nëme sewebtin, nëme ücün, nëmige asasen, qandaq meqset bilen:[misal:] bu kitabni nëmidep sanga bergüdekmen[yeshmisi:] ② qandaq sözler bilen, qandaq sözlerni qilip:[misal:] men uninggha nëmidep jawab bërishimni bilmey turupla qaldim.
|
|
nëmidur |
|
|
|
nëmidëgen |
|
|
|
nëmis |
|
nëmis[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] mushu nam bilen atalghan millet we bu milletke mensup kishi. ular gërmaniyining tüp ahalisini teshkil qilghuci xelq bolup, yene bir qismi amërika, yawropa, okyaniye, afriqa we asiyadiki bir qisim dölet we rayonlargha olturaqlashqan.
|
|
nëmisce |
|
nëmisce[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] gërmaniyige, nëmis xelqige, uning til-yëziqi, edebiyati we medeniyitige a’it:[misal:] [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] nëmis tili:[misal:] u nëmiscini sudek sözleydu.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] nëmis tilini ishlitip, nëmis tili bilen:[misal:] ular nëmisce ehwal sorashti.
|
|
nëmishqa |
|
|
|
nëmishqa dëseng |
|
|
|
nëmishqidur |
|
|
|
nëmiki |
|
nëmiki[söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] ① herqandaq nerse, qandaqliki nerse:[misal:] baharxan nëmiki tapsa, otturigha qoyup özi cette qarap turatti.[yeshmisi:] ② herqandaq, qandaqliki:[misal:] bu sanduqni ögey’acang bar yerde acmayli, nëmiki dunya ciqsa özimizning bolsun.
|
|
nëmige |
|
nëmige[söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] ① nëme ücün, nëme ishqa:[misal:] sen nëmige bunciwala sözlep këtisen dëdi u alimidin renjip.[yeshmisi:] ② qandaq nersige, nëmenersige:[misal:] undaqta bu qoyni nëmige almashturala dëdi hëliqi kishi mulayimliq bilen.
|
|
nëmigidur |
|
|
|
nëminidur |
|
|
|
në’odimiy |
|
në’odimiy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt. sel sëriq renglik, hawada ongayla oksidlinidu, suni parcilaydu. qëtishma ishleshte paydilinilidu.
|
|
në’organik |
|
në’organik[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] ① ösümlük yaki haywanat alimige mensüp bolmighan.[yeshmisi:] ② terkibide karbonat kislata tuzliri we karbon oksidliridin bashqa hëcqandaq karbon atomliri bolmighan؛ karbonni öz icige almighan, an’organik:[misal:] në’organik birikme. në’organik ximiye. në’organik oghutlar.
|
|
në’organik ximiye |
|
në’organik ximiye[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] ximiyining bir tarmiqi.karbondin bashqa ëlëmëntlar we ularning birikmilirining tüzülüshi, xaraktëri, özgirishi, teyyarlinishi we ishlitilishi qatarliqlarni hemde karbonning addiy birikmilirini (yeni karbonat kislata tuzliri hem karbon oksidlirini) tetqiq qilidu.
|
|
në’on |
|
në’on[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] gaz ëlëmënt. rengsiz hem puraqsiz. hawadiki miqdari intayin az, ëlëktrodlar në’on gazida zeret qoyup bergende qizil renglik nur tarqilidu, në’on cirighi yasashqa ishlitilidu. adette «në’on gazi» dep atilidu.
|
|
në’onluq |
|
|
|
në’onluq lampa |
|
në’onluq lampa[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] waku’om neycining icige në’on gazi qacilinip yasalghan lampa tok ötkende qizil renglik yoruqluq ciqiridu. yoruqluq derijisi tok bësimining yuqiri-töwenlikige qarap özgiridu, nuri tumanni yërip öteleydu, köprek belge cirighigha ishlitilidu.
|
|
nëwrin |
|
nëwrin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce［[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil ötkür zeherlik, shirnisiman suyuqluq. su yaki ispirtta ëriydu.mënge toqulmisi, öt suyuqluqi we jesettiki xolënlarning cirishidin hasil bolidu.
|
|
nëytral |
|
|
|
nëytrallashturmaq |
|
|
|
nëytrallashmaq |
|
|
|
nëytrallanmaq |
|
nëytrallanmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] oxshash ëkwiwalëntliq kislata bilen asas tesirliship tuz bilen su hasil qilish arqiliq kislataliq we asasliq xususiyitini yoqatmaq.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] toksin antitoksin yaki zeherge qarshi qan zerdabi bilen öz’ara tesir körsitip bashqa maddilarni hasil qilish arqiliq özining zeherlik xususiyitini yoqatmaq.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] jisimlarning musbet qutupidiki zeret miqdari bilen menpiy qutupidiki zeret miqdari tengliship, zeretsiz haletni ipadilimek.
|
|
nëytron |
|
|
|
nëytrino |
|
nëytrino[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞italiyance［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] asasiy zerricining bir xili. adette V bilen ipadilinidu. zeretsiz, turaqliq, nezeriye boyice ëytqanda, tinc halettiki massisi nöl bolushi kërek.
|
|
ni |
|
ni[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] nurghun, köp, ajayip:[misal:] shing shisey dëgen jallat shinjanggha hökümranliq qilghan 11 yil jeryanida yaxshi ademlerni, ni bilimlik ziyaliylarni yepketti.
|
|
ni at, ni nomus |
|
ni at, ni nomus[yeshmisi:] bash kötürgüsiz, ëghir derijidiki nomus:[misal:] waqit-sa’iti kelgende bu ish buzulsa, zorixangha ni at, ni nomus.
|
|
nipaq |
|
nipaq[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ittipaqsizliq, bölgüncilik:[misal:] shaxlisun, yiltizlisun, xelqimde birlik, ittipaq, hemme adem könglide wetenge bolsun ishtiyaq, kirmisun düshmen aragha, bolmisun dilda nipaq.
|
|
nitratlar |
|
nitratlar[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] nitrat kislatasining mëtallar bilen hasil qilghan tuzliri. nitratlarning köpciliki suda yaxshi ëriydu, köpince oghut qilinidu, partlighuci maddilarni ishleshtimu qollinilidu.
|
|
nitratlimaq |
|
|
|
nitro |
|
|
|
nitrosëllyuloza |
|
nitrosëllyuloza[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce+latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] sëriq renglik shekilsiz qattiq madda. paxta yaki yaghac botqisi qatarliqlarni qoyuq nitrat kislatasi we qoyuq sulfat kislatasi bilen öz ara tesirlendürüsh arqiliq ëlinidu. tütünsiz porox, sulyaw qatarliqlarni ishleshte qollinilidu.
|
|
nitroglitsërin |
|
nitroglitsërin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme. molëkula formulisi C3H5(NO3)3. aq renglik yaki sus sëriq renglik suyuqluq. zeherlik, küclük partlash xususiyitige ige. partlighuci dora ishleshte qollinidu we tajisiman artëriyini këngeytküci dora qilinidu.
|
|
nitrogën |
|
|
|
nitrolashmaq |
|
nitrolashmaq[söz türkümi:] pë’il.[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] nitrat kislatasi yaki nitrat kislatasi bilen sulfat kislatasining arilashmisi melum organik birikme bilen öz’ara tesir körsitiship, terkibide nitro guruppa (-N O2) bolghan birikme hasil qilmaq. mesilen, mëtil bënzolning nitroliship üc nitro mëtil bënzol hasil qilghinigha oxshash.
|
|
nijat |
|
|
|
nijatkar |
|
nijatkar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] qutquzghuci, azad qilghuci, xalas qilghuci ghemguzar:[misal:] yëtimlerning nijatkari bolup qal, közi nurluq tün yultuzi jemile.
|
|
nijatliq |
|
|
|
nijaset |
|
nijaset[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] tëzek, poq, gende, paskina, iplas, haram nerse:[misal:] ularning put-qolliri nijasettinmu paskina.
|
|
nijis |
|
|
|
nijim |
|
nijim[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] bashaqliqlar a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi lënta shekillik, girwekliri adette icige ëgilgen bolidu. güli bashaqsiman gül rëtide. qurghaq otlaqlarda ösidu. süpetlik carwiciliq ot-cöpi we su, tupraqni saqlighuci ösümlük hësablinidu.
|
|
nix |
|
nix[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] incike, uzun nersilerning herbir qëti, tëli (cac, yip, arghamca qatarliqlar heqqide):[misal:] yipning bir nixi. nix qatmaq.
|
|
nixliq |
|
|
|
nida |
|
nida[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] melum hës-tuyghuni bildüridighan awaz, tawush:[misal:] nida qilmaq. ＊ birdemning icide xelq topi köpiyip, ghezeplik nidalar yangrashqa bashlidi.
|
|
niza |
|
niza[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] këlishelmeslik, düshmenlishish؛ adawet, naraziliq:[misal:] niza tërimaq. niza salmaq. ＊ idiqut biz bilen hemkarliqta bille ötüshke, öz’ara niza qilishmasliqqa söz berdi.
|
|
nizalashturmaq |
|
|
|
nizalashmaq |
|
|
|
nizam |
|
nizam[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① melum mesililer heqqidiki qa’ide-tüzüm, tertip:[misal:] oqughucilar nizamida, oqughucilarning haraq icishi men’i qilinghan.[yeshmisi:] ② qanun:[misal:] bu memliketning nizamida, padishah ölse ornigha oghli padishah bolidu, dep belgilengeniken.[yeshmisi:] ③ erlerning ismi.
|
|
nizamci |
|
|
|
nizamciliq |
|
|
|
nizamsiz |
|
|
|
nizamsizliq |
|
|
|
nizamliq |
|
|
|
nizamname |
|
|
|
nisbet |
|
nisbet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① nersilerning bir-birige nisbeten cong-kicikliki, az köplüki we shu qatarliqlar:[misal:] qarimuqarshi kücler nisbiti.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] oxshash türdiki ikki miqdarni sëlishturushtiki hessilik munasiwet. buningda bir san ikkinci bir sanning birqance hessisi yaki birnecce ülüshige barawer bolidu.
|
|
nisbeten |
|
nisbeten[söz türkümi:] tirkelme.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] yönilish këlish bilen kelgen sözlerdin këyin këlip «qarita, qarighanda, sëlishturghanda» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] hëkim nurgha nisbeten hazirce biz, segek pozitsiyide bolushimiz lazim.
|
|
nisbetleshtürmek |
|
|
|
nisbetleshmek |
|
|
|
nisbetlik |
|
|
|
nisbiy |
|
nisbiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① bashqilirigha qiyasen ëlinghan yaki ëlinidighan, belgilinidighan, qiyasen, sëlishturma:[misal:] nisbiy nemlik. nisbiy ëgizlik. nisbiy qoshumce qimmet.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] belgilik shara’it, muhitqa tayinish arqiliq mewjut bolup turidighan, ulargha baghliq rewshte özgiridighan؛ shertlik:[misal:] nisbiy heqiqet. nisbiy cüshence.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] belgilik munasiwet alahidiliklirini ipadileydighan:[misal:] nisbiy süpet.
|
|
nisbiy heqiqet |
|
|
|
nisbiycilik |
|
|
|
nisbiylik |
|
nisbiylik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① nisbiy bolghan halet, nisbiy bolush.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] di’alëktikidiki bir katëgoriye, yeni shey’i xaraktërining shertlik, ceklik we özgergüci teripi.
|
|
nisbiylik nezeriyisi |
|
nisbiylik nezeriyisi[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] hazirqi zaman fizikisining nezeriyiwi asasliridin biri, yeni zaman bilen makanning nisbiy munasiwitini tetqiq qilidighan fizikiliq telimat. asascisi ëynishtëyin (Albert Einstein) . u «tar menilik nisbiylik nezeriyisi»we «keng menilik nisbiylik nezeriyisi» dep ikki qisimgha ayrilidu.
|
|
nisp |
|
|
|
nispiy |
|
|
|
nispiyshep |
|
|
|
nispiylik |
|
|
|
nishap |
|
|
|
nishala |
|
|
|
nishalici |
|
|
|
nishan |
|
nishan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① tebi’iy yaki meqsetlik qoyulghan belge؛ alamet؛ qara:[misal:] nishan qoymaq. nishan qilmaq.[yeshmisi:] ② birer nersidin qalghan iz, belge؛ dërek؛ simwol:[misal:] uning ishliridin hëcqandaq nishan qalmidi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ish, heriket qaritilghan nuqta yaki yetmekci bolghan meqset, menzil؛ ghaye؛ yönilish:[misal:] nishan körsetmek. nishandin adashmaq.[yeshmisi:] ④ erlerning ismi.
|
|
nishane |
|
nishane[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] belge, alamet, shepe:[misal:] bu uning kölcekke sekreshke jür’et qilalmighanliqi ücün xijil bolghanliqining nishanisimu, buni bilip bolmaytti.
|
|
nishandash |
|
nishandash[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bir nishandiki, nishani oxshash bolghan:[misal:] pes hewes — aliyjanabliq ot bilen sudur goya, bolmighangha bu ikkiylen bir nishandash, yighlima.
|
|
nishansiz |
|
|
|
nishansizliq |
|
|
|
nishanlashmaq |
|
|
|
nishanlanmaq |
|
|
|
nishanliq |
|
|
|
nishanlimaq |
|
|
|
niqab |
|
niqab[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① özini tonutmasliq yaki himaye qilish ücün yüzge tutulidighan, kiyilidighan nerse:[misal:] tashway asta jümening aldigha keldi we yüzidiki niqabni cörüp tashlidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] heqiqiy hal-ehwal, qiyapet we shu qatarliqlarni perdazlighuci, yoshurghuci nerse, wasite:[misal:] tünügün «ilghar»liq niqabqa oriniwalghanlar bügün niqabni yirtip tashlap, jallatlar qatarigha qoshulup ketti.
|
|
niqabsiz |
|
niqabsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] niqabi yoq, niqablanmighan, niqab tartmighan:[misal:] niqablanghan düshmenning niqabsiz ashkara düshmendin xeterlik ikenlikini her qacan es-yadimizdin ciqarmasliqimiz kërek.
|
|
niqablatmaq |
|
|
|
niqablashmaq |
|
|
|
niqablanmaq |
|
|
|
niqabliq |
|
niqabliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] niqabi bar, niqablanghan, niqab tartiwalghan:[misal:] u:[misal:] «menmu taza bilelmidim, niqabliq kishiler shundaq qildi, ularni tonuyalmidim» dep özini cetke aldi.
|
|
niqablimaq |
|
|
|
niqtashmaq |
|
|
|
niqtalmaq |
|
|
|
niqtimaq |
|
niqtimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer nersini melum nersining icige küc bilen bësip kirgüzmek, cing tiqmaq:[misal:] taghargha samanni niqtap qacila.＊ u tam töshüklirini qeghez bilen niqtap etti.[yeshmisi:] ② birnersini yene birnersige tirep turup qattiq ittermek, noqumaq:[misal:] u baqini yaqisidin tutup tamgha niqtap-niqtap qoydi.
|
|
niqsimaq |
|
|
|
nikah |
|
|
|
nikah ghayib |
|
nikah ghayib[yeshmisi:] «er-ayallarning turmush qurushi köp hallarda tasadpiy bolup qalidu» dëgen menidiki ibare:[misal:] «her nëme bolsa, bay ötken ademning qizikenghu, nikah ghayib dëgen shu» dep obul hëliqi juwanni aptu.
|
|
nikahsiz |
|
|
|
nikahlatmaq |
|
|
|
nikahlashmaq |
|
|
|
nikahlandurmaq |
|
|
|
nikahlanmaq |
|
|
|
nikahliq |
|
|
|
nikahlimaq |
|
nikahlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] sheri’et yoli bilen nikah resmiyitini ötimek؛ nikah oqumaq:[misal:] bextiyar alqish wezirning qizi bilen söhbetliship, uning öz ixtiyarini aptu-de, baghwen yigitke nikahlap, uzundin buyan muradigha yëtelmigenlerni muradigha yetküzüptu.
|
|
nikotin |
|
nikotin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme, yeni kök tamakidiki bi’ologiyilik asas. molëkula formolulisi . Ｃ１０Ｈ１４Ｎ２ rengsiz yaki sus sëriq renglik suyuqluq.hawada qongur rengge özgiridu, tesir qilghuci puraqqa ige, intayin zeherlik, nërwa sistëmisni awwal qozghitidu, këyin tormuzlaydu. yëza igilikide qurt öltürgüci dora qilinidu.
|
|
nikël |
|
nikël[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt. belgisi . (Niccolum)Ni kümüsh renglik, bek qattiq, intayin parqiraq, sozulushcanliqi yoqiri, sel-pel magnitliqqa ige, adettiki tëmpëraturida hawadiki oksigën bilen rë’aksiyileshmeydu, köprek alahide polat we qëtishma ëlishta ishlitilidu, katalizatormu qilinidu. yene bashqa mëtallarning sirtini qaplashta qollinilidu.
|
|
nikëllatmaq |
|
|
|
nikëllanmaq |
|
|
|
nikëllimaq |
|
|
|
nigar |
|
nigar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [qollinilish da’isrisi:] yëziq til.[yeshmisi:] söyümlük, güzel yar, meshuq:[misal:] asmandiki ayimsen, könglümdiki yarimsen. sözliri ejeb shërin, gül yüzlük nigarimsen.[yeshmisi:] ② er we ayallarning ismi.
|
|
nil |
|
|
|
nilqa |
|
|
|
nilon |
|
nilon[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] ① molëkulisi terkibide atsid amid bëghi bolghan simola.[yeshmisi:] ② shu xil simolidin ishlengen sulyaw.uning türliri köp bolup, sürkilishke, maygha cidamliq këlidu hemde ongayliqce su sümürmeydu. uningidin qazan, cishliq caq, ghaltek, may neycisi qatarliq dëtallarni we cotka qatarliq turmush buyomlirini yasighili bolidu.[yeshmisi:] ③ shu xil simolidin ishlengen tala yaki shu talani ëgirish arqiliq toqulghan rext؛ kapron:[misal:] nilon rext. nilon paypaq. nilon mayka.
|
|
nim |
|
nim[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq til.[yeshmisi:] yërim:[misal:] ehwali bek xarab, bekmu perishan, bolghanti shu tapta nim ölük, nim jan.
|
|
nimam |
|
nimam[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] kalpuksiman güllükler a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. pütün tënide ushshaq tükliri bar, yopurmiqi tuxum shekillik, udul ösidu, güli aq, miwisi qattiq mëwe. këwez kökpitige oxshash ziyanliq hasharatlar mushu ösümlükte parazit yashap qishlaydu.
|
|
nimpede |
|
|
|
nimte |
|
|
|
nimtilenmek |
|
|
|
nimtilimek |
|
|
|
nimjan |
|
|
|
nimjanliq |
|
|
|
nimcarek |
|
|
|
nimce |
|
nimce[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ayallarning könglekning üstige, pilatining icige kiyidighan yengsiz, yaqisiz kiyimi:[misal:] bir pestin këyin sarghuc güllük tawarda nimce kiygen gül xënim dalangha ciqti.
|
|
nimcilik |
|
nimcilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① nimcisi bar, nimce kiygen:[misal:] hoylida belwëghigha qilic ësiwalghan, qisqa nimcilik, ëgiz boyluq bir ayal turatti.[yeshmisi:] ② nimce tikishke yaraydighan, nimce bolidighan:[misal:] bir nimcilik rext.
|
|
nimkar |
|
nimkar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① shagirt, bala ishci:[misal:] akamni nimkar qilip ishletseng nomus emesmu dep kayidi bala.[yeshmisi:] ② ishlemci, medikar:[misal:] on nimkar bilen bir kündila qopurup teyyar qilduq.
|
|
nimkesh |
|
|
|
nim’ishshek |
|
nim’ishshek[söz türkümi:] miqtar söz.[qurulmisi:]］nim+ishshek［[yeshmisi:] ëghirliq ölcem birliki. nimcarekning yërimigha barawer bolup, texminen 5.2 kilo gramgha teng:[misal:] qassap töt ser kem bar dep öler, juwidar nim’ishshek kem dep öler(maqal).
|
|
ni-ni |
|
ni-ni[yeshmisi:] nurghun-nurghun؛ ajayip؛ men-men dëgen:[misal:] az iduq müshkül seperge atlinip ciqqanda biz, emdi cong karwan atalduq qaldurup cöllerde iz. qaldi iz cöller ara, gahi dawanlarda yene, qaldi ni-ni arslanlar desht-cölde qebrisiz.
|
|
ni’obit |
|
ni’obit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] birxil minëral.ximiyilik terkibi rombiliq kristalliri sistëmisida bolup, kristallarning tarishisiman yaki qisqa tüwrüksiman bolidu. renggi qara yaki qongur, yol izliri qizghuc qongurdin qara qongurghice, yërim mëtal parqiraqliqida këlidu. qattiqliqi 6, sëlishturma ëghirliqi . 6.52 5.2
|
|
ni’obiy |
|
ni’obiy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt. belgisi ( Nibium) Nb. aq kül renglik kristal madda, sozülushcanliqqa ige. qëtishmigha intayin az miqdarda ni’obiy arilashturulsa qëtishmining qattiqliqi, ciritishke cidamliqliqi artidu. ni’obiy gaz sümüridu. u gaz ciqirip tashlighuci qilinishtin bashqa yene yaxshi bir xil ultra ötküzgüc hësablinidu.
|
|
niwëlir |
|
|
|
niwëlirlimek |
|
|
|
niyaz |
|
|
|
niyet |
|
|
|
niyetdash |
|
niyetdash[söz türkümi:] süpet. yëzit.[yeshmisi:] niyiti oxshash, bir niyettiki:[misal:] ushbu kün qildim weten saqlash ücün jengge niyet, niyitige bol niyetdash, söygümiz bolsun ebed.
|
|
niyetlenmek |
|
|
|
niyetlik |
|
|
|
niyet-iqbal |
|
|
|
nyuton |
|
nyuton[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] engliyining fizika, matëmatika we astronomiye＜alimi. miladiye 1642-yili tughulup 1727-yili wapat bolghan. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] miqtar söz.[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] xelq’ara birlikler sistëmisi we mëtir, kilogram, sëkont sistëmisidiki kücning birliki. belgisi . N bir nyuton — massisi bir kilogram bolghan jisimda 1m/s2 liq tëzlinish peyda qilalaydighan kücke teng, yeni . 1N=015dyn bu yerdiki 《DYN》 dinaning qisqartilma belgisidur.
|
|
nyuton qanuni |
|
nyuton qanuni[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] nyuton keship qilghan alemlik tartishish qanuni, inërtsiye qanuni, sowush qanuni, heriket qanuni, tesir küc we eks tesir qanuni, yëpishqaqliq qanuni qatarliqlarning omumiy nami.
|
|