ئىزاھى |
o |
|
o[yeshmisi:] hazirqi zaman uyghur tili ëlipbesining yigirme beshinci heripi, ret tertipi jehettin yigirme beshincini körsitidu. hazirqi zaman uyghur tilidiki mene perqlendürüsh roligha ige fonëma. «o» heripining ayrim shekli «o∥o», oqulushi yaki nami «o». «o» tawushi teleppuz qilghanda peyda bolush orni we tawush ciqirish usuli jehettin sozuq tawushqa tewe bolup, u til orni we tildiki roli jehettin til arqa sozuq tawushi, lew haliti jehettin lewleshken sozuq tawush, ëghiz boshluqining ëcilish-yëpilish derijisining cong-kicikliki jehettin sel ëgiz sozuq tawushqa kiridu.
|
|
obdan |
|
obdan[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yaxshi, ësil, belen:[misal:] qoghunning obdini uzun pëlekte, cishning obdini töwen ëngekte (maqal). ＊ obdini kala, yamini tongguz (maqal).[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] rasa, del waqtida, taza, xop:[misal:] buni tëxi birawgha sözlep bergim këlip olturattim, obdan kepsiz. ∥ këling, singlim, tazimu obdan waqitta kepsiz, dëdi u saniyeni qizghin kütüp.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] imliq söz.[yeshmisi:] «bolidu», «maqul», «xop» dëgen menilerde raziliqni bildüridu:[misal:] obdan, shundaq qilsun, dëdi hapiz’axun külümsirep.
|
|
obdancaq |
|
|
|
obdancaqliq |
|
|
|
obdanciliq |
|
|
|
obdanlashmaq |
|
obdanlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① obdan haletke kelmek, obdan, yaxshi bolmaq:[misal:] bu balining kepsizliki tügep, obdanliship qëliptu emdi, dëdi eysa akam xeyrinsaxangha.[yeshmisi:] ② yarashmaq, yariship qalmaq:[misal:] ular «ikki balida gunah yoq, obdanliship qalsun» dep talay qëtim adem ewetti.
|
|
obdanliq |
|
obdanliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ësilliq, belenlik, yaxshiliq:[misal:] özlirining boyliri yëken-qomushtek, xuylirining obdanliqi, altun-kümüshtek.
|
|
obdanlimaq |
|
|
|
obraz |
|
obraz[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① obyëktip shey’ilerning adem mëngisidiki kupiyisi:[misal:] obraz arqiliq tepekkur qilmaq. obrazigha shek keltürmek.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] yazghucining küzitish, tallash, pishshiqlash we yughurushidin këlip ciqqan turmush menzirisi.
|
|
obrazcanliq |
|
obrazcanliq[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] edebiyat-sen’et eserliride eks ettürülgen rë’al turmushning janliq, konkrët we kishilerning idiyiwi hëssiyatini qozghash, kishilerni hayajanlandurush xususiyitige ige bolushi.
|
|
obrazlashturmaq |
|
|
|
obrazlashturush |
|
|
|
obrazlashturushmaq |
|
|
|
obrazlashturulmaq |
|
|
|
obrazlashmaq |
|
obrazlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] tipik, cüshinishlik haletke kelmek, obraz arqiliq ipadilenmek, tipikleshmek, ëniq hem roshen alahidilikke ige bolmaq:[misal:] uzunraq ömür süridighan til birer shey’ining ceklimisige ucrimaydighan, obrazlashqan tildur, yeni shë’iriy tildur.
|
|
obrazliq |
|
|
|
obzor |
|
|
|
obzorci |
|
|
|
obzorciliq |
|
|
|
obkom |
|
|
|
oblast |
|
|
|
oblastliq |
|
oblastliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① oblast derijilik, oblastqa wekillik qilidighan؛oblast xaraktëridiki:[misal:] oblastliq partiye komitëti.[yeshmisi:] ② oblastqa qaraydighan, oblastning biwasite bashqurushida ish ëlip baridighan, oblastqa tewe:[misal:] oblastliq ayallar birleshmisi. oblastliq tëre-yung shirkiti.
|
|
oborot |
|
|
|
obu |
|
obu[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] yaghactin yasalghan yellik calghu eswabi. u pi-pi, gewde we kanay aghzidin ibaret üc qisimdin terkib tapidu. püwleydighan yëride qomush shöpükidin yasalghan ikki yapraqliq pi-pisi bolidu.
|
|
obisdi’an |
|
obisdi’an[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] eyneklik bir xil ëtilma jins. pütünley dëgüdek yanar tagh eynikidin teshkillengen. adette qara kül reng bolup, ocuq eynek parqiraqliqigha we sedepsiman üzülüsh yüzige ige. hüner-sen’et buyumliri we bëzek buyumlirining xam eshyasi bolalaydu.
|
|
obyom |
|
|
|
obyëkt |
|
obyëkt[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] bizdin tashqiri we ëngimizgha baghliq bolmighan halda mewjut bolup turghan barliq, maddiy dunya, mewjudiyet. subyëktning eksi.[yeshmisi:] ② kishining pa’aliyiti, diqqet-ëtibari qaritilghan hadise, nerse yaki adem:[misal:] tenqidning obyëkti.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] muhebbetlishiwatqan ikki tereptin biri (bir-birige nisbeten):[misal:] u qizning obyëkti barmiken
|
|
obyëktip |
|
obyëktip[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] ① angdin tashqiri bolghan we anggha, kishilerning subyëktip qarishigha bëqinmighan, baghliq bolmighan halda mewjut bolup turghan, «subyëktip» ning eksi:[misal:] obyëktip qanuniyet. obyëktip shara’it. obyëktip mewjudiyet. obyëktip rë’alliq.[yeshmisi:] ② nerse we hadisilerning esliy qiyapiti boyice tehlil qilip ciqirilghan, shexsiy hëssiyat arilashturulmighan, bir tereplimiliktin xaliy, durus, heqiqiy:[misal:] obyëktip baha. obyëktip xulase.
|
|
obyëktipliq |
|
|
|
obyëktiwizm |
|
obyëktiwizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] obyëktip weqelikni, ijtima’iy turmushtiki weqe, hadise we pakitlarni passip, yüzeki, birtereplime inkas qilish.
|
|
opal |
|
opal[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral, yeni tebi’iy siltsiy oksid qëtishmisi.terkibi turaqsiz, eng yuqiri bolghanda34% ke yëtidu. adette kristalsiz madda dep qarilidu. köpince zic kallek, bezide qongghuraqsiman halette bolidu. renggi oxshash emes, köp hallarda tuxum ëqi renggide bolidu. terkibide arilashmilar bolghanda her xil renglerde körünidu, eynek parqiraqliqigha ige. köp töshüklük kallekliri mom parqiraqliqigha ige, qattiqliqi 5 — 5.5.[yeshmisi:] sunuq yüzi qulule qëpi halitide bolidu.
|
|
oppurtunizm |
|
oppurtunizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] ishcilar herikiti dawamida prolëtariyat sinipining menpe’itini burzhu’aziye menpe’itige boysundurushqa urunidighan, burzhu’aziye bilen këlishim, hemkarliq tüzüshke, sinipiy küresh, sotsiyalistik inqilab we prolëtariyat diktaturisidin waz këcishke dewet qilidighan siyasiy ëqim.
|
|
oppurtunist |
|
|
|
optika |
|
|
|
optikiliq |
|
|
|
optimëtir |
|
optimëtir[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] optikiliq qa’idilerdin paydilinip yasalghan, közitish, tehlil qilish, ölcesh qatarliq xizmetlerge ishlitilidighan eswablarning omumiy nami.
|
|
optimizm |
|
|
|
optimist |
|
optimist[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] optimizm rohi bilen sughirilghan, her nersige, hayatqa toluq ishenc bilen qaraydighan, uningdin zoqlinidighan kishi.
|
|
opqan |
|
opqan[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yep toymaydighan, aldigha kelgenning hemmisini yep këtidighan؛ ac köz:[misal:] opqan adem. ∥men sanga ocuqini ëytsam, bu yer hazir adem yutidighan opqangha aylinip këtiwatidu.
|
|
opqanliq |
|
|
|
opur |
|
|
|
opur-topur |
|
opur-topur[yeshmisi:] ① birqance adem yaki haywanlarning jiddiy hem aldirashliq bilen qilghan qalaymiqan herikitidin hasil bolghan awazlar we shundaq halet:[misal:] abdulla rozi sirttiki opur-topurlargha diqqet qilip olturatti.[yeshmisi:] ② aldirap-saldirap, jiddiy halda, tuyuqsiz, ushtumtutla:[misal:] ular opur-topur yëtip këlishti.
|
|
opurmaq |
|
|
|
opurulmaq |
|
|
|
opul-topul |
|
opul-topul[yeshmisi:] aldirap-tënep, hapila-shapila؛ ushtumtut, tuyuqsiz, birdinla:[misal:] men opul-topul romkini kötürüwettim.
|
|
opëra |
|
|
|
opëratsiye |
|
opëratsiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] bezi këselliklerni dawalash meqsitide kësellengen jayni xirurgiye yoli bilen yërish, kësish, tikish:[misal:] opëratsiye qilmaq. opëratsiye öyi.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] birer meqsetni közlep yaki birer wezipini bëjirish ücün ëlip bërilidighan jeng heriketlirining yighindisi.
|
|
opërator |
|
|
|
opëratorluq |
|
|
|
opëralashturmaq |
|
|
|
opëralashturulmaq |
|
|
|
ot (Ⅰ) |
|
|
|
ot (Ⅱ) |
|
ot (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① yaghac, gaz, may qatarliq köyidighan nersilerning belgilik issiqliq we yoruqluq ciqirip köyüsh jeryani, yanghin, atesh:[misal:] bir qolunggha ot ëlip yür, bir qolunggha su (maqal).[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] shiddet bilen yandurulghan, üzlüksiz halda köplep ëtilghan oqlar:[misal:] poteyler, akoplardiki eskerler toxtawsiz ot acmaqta idi. [yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] teshnaliq bilen sëghinish, yad ëtish, teqezza bolush, küclük ishtiyaq؛ heddidin tashqiri qiziqish, mayil bolush, amraq bolush, muhebbet:[misal:] cirayliqning oti yaman, setning hali (maqal).[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] ëghir balayi’apet؛ qattiq rohiy azab, derd-hesret, acciq elem, ëghir qayghu-hesret:[misal:] mëni bir otning icige tiqip qoyuptikensiz, dëdi seley xëlila yumshap. ＊ u yene hëliqi bicarini otqa itterdi.
|
|
ot acmaq |
|
ot acmaq[kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] qarshi terepke qaritip miltiq, zembireklerni atmaq, hujum yaki jeng bashlimaq:[misal:] birdek ittipaqliship bu zalim tajawuzcilargha ot ëcish bizning ciqish yolimiz.
|
|
ot almaq |
|
ot almaq[yeshmisi:] ① ot tutashmaq, ot yanmaq, köymek:[misal:] mator gürüldep ot aldi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ottek qizarmaq:[misal:] yüzliri ot ëlip, anardek qizirip ketkenidi.
|
|
ot bilen sudek |
|
ot bilen sudek[yeshmisi:] qet’iy ciqishalmaydighan, bir-birini qattiq yaman köridighan, öc-adawiti bar kishilerge qarita ëytilidighan ibare:[misal:] emet bilen qasimni demsiler, u ikkisi ot bilen sudek tursa, dëdi bireylen gep qoshup.
|
|
ot bilen oynashmaq |
|
ot bilen oynashmaq[yeshmisi:] nahayiti xeterlik, intayin qorquncluq ishqa tutush qilmaq:[misal:] siler ot bilen oynishiwatisiler, men, naman aka, silerdin xush bolay, mëni özünglargha catmanglar.
|
|
otqa yagh cacmaq |
|
otqa yagh cacmaq[yeshmisi:] birer yaman ehwalgha qarita qutratquluq qilip, yaman ehwalni tëximu yaman qiliwetmek:[misal:] köpcilik perez qilishqandek, bu ëlan otqa yagh cacti, sewr-taqetni tügitiwetti.
|
|
ot qoymaq |
|
ot qoymaq[yeshmisi:] ① ot yëqip köydürmek, köydürüp yoqatmaq:[misal:] u kepige ot qoyup köydürüwetti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tëximu küceytiwetmek, tëximu ewj aldurmaq, tëximu yaman qiliwetmek:[misal:] uning bu ishliri mëning ghezipimge tëximu ot qoyuwetti.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] qiziqish, ishtiyaq yaki teqezzaliq peyda qilmaq:[misal:] yürikimge ot qoyghan kimsen balam dep zar-zar yighlaptu ana.
|
|
ot quyruq |
|
|
|
ot quyruqluq |
|
|
|
ot ketmek |
|
ot ketmek[yeshmisi:] ① ot tutiship köyüp ketmek. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tëmpëratura bek örlep issiq bolup ketmek, hawa bek qizip ketmek:[misal:] hawa nëmidëgen issiq, ot këtiptu zadi, dëdi ekber. [yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer malning bek baziri ciqip ketmek, xëridarlar bes-beste taliship sëtiwalmaq:[misal:] men ekelgen qoghunlargha ot ketti, denga, kirip yërim sa’etke qalmay hemmini sëtip boldum, dëdi u kërilip külüp. [yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] nerx-hawa birdinla örlep ketmek:[misal:] yarebbim, bügün bazargha ot këtiptighu, ösüp ketmigen hëcnime qalmaptu.⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] ishq-muhebbet teshnaliqi örlimek, heddidin artuq teqezza bolmaq, ishtiyaq qattiq örlimek:[misal:] kakkuklar këlip qaptu, yapyëshil tëreklerge. yarimni xiyal qilsam, ot ketti yüreklerge.
|
|
ot ëtiqadciliqi |
|
ot ëtiqadciliqi[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] qedimki zamanda iran we ottura asiya tereplerde tarqalghan bir xil din. hazir iranning qismen rayonliri we hindistandiki bombayda uning az sandiki muritliri bar. bu din «dunyaning bir-birige qarimuqarshi ikki menbesi bar, ular küresh qilip turidu: bir menbe — yaxshiliq, uning simwoli yoruqluq ilahi xurumazda, yene bir menbe — yamanliq, uning simwoli jahalet ilahi agromaynos؛ ot yaxshiliq we yoruqluqqa wekillik qilidu» dep qaraydu, shunga u «muqeddes ot» qa coqunushni asasiy murasim qilidu.
|
|
oti bar |
|
oti bar[yeshmisi:] yëqimliq, kishini mehliya qilidighan, özige jelp qilidighan, ademning amraqliqini keltüridighan:[misal:] gülendem xëlila oti bar qiz idi.
|
|
oti bësilmaq |
|
oti bësilmaq[yeshmisi:] derd-elimi peskoygha cüshmek؛ sëghinishi peseymek:[misal:] balining oti bësilghanda ongshilip qalidu, turdixan, xapa bolup ketme, dëdi u teselli bërip.
|
|
ot yürek |
|
|
|
otatmaq |
|
|
|
otaci |
|
|
|
otashmaq |
|
|
|
otaq (Ⅰ) |
|
|
|
otaq (Ⅱ) |
|
|
|
otaqci |
|
otaqci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] zira’etlerdiki ot-cöplerni otaydighan adem:[misal:] cüshke yëqin ot otawatqan otaqcilarmu qaytip keldi. ∥paxtizarda ishleydu tinmay, ishta cëwer otaqci qizlar؛ shox naxshini yangritar kökte, ishni küylep qoshaqci qizlar.
|
|
otalghu |
|
|
|
otalmaq |
|
|
|
ot-boghuz |
|
|
|
otperes |
|
|
|
ot-piraq |
|
|
|
ottash |
|
ottash[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］ot+tash［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] köydürülgen hak bilen koksni tok ociqigha sëlip qizdurush arqiliq ëlinidighan kül reng, kallek halettiki madda, ximiyiwi terkibi kaltsiy karbid sana’ette atsitlin ëlishta ishlitilidu.
|
|
ottura |
|
ottura[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] melum bir da’irining del merkiziy nuqtisi, merkez:[misal:] qesir otturisida bir köl turghudek.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] isimlarni ëniqlap «merkiziy, merkiziy qisimdiki, merkizige jaylashqan, arisidiki» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] ottura asiya. ottura junggo. ottura afriqa. ottura qol. ottura ishik.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] belgilik uzunluqqa ige nersilerning ikki cëti yaki ucidin teng ariliqta bolghan nuqtisi:[misal:] yiraqta kocining otturisini eskerler tosuwëlip, miltiqlirigha tayinip turushatti.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ikki yaki uningdin artuq nersilerning ariliq qismi:[misal:] u meshuqi melike büdürning ikki közining otturisigha birni söyüptu.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] melum bir jaydiki kishiler yaki nersilerning arisi, qorshaw:[misal:] oqutquci-oqughucilar derru asimni otturigha ëlip, uninggha nëminidur dëyishmekci bolushtiyu, dëmidi.[yeshmisi:] ⑥ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bashlinish bilen axirlishishi texminen teng uzaqliqtiki waqit, yërim:[misal:] bir yili qishning otturisida ibrahim aka tursun bilen gep tegiship qaldi.[yeshmisi:] ⑦ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hemme kishi yaki birnecce kishi teng paydilinidighan, teng shërik:[misal:] birnecce ish haywanliri, ikki dane soqa, birdane orma mashinisi we birmunce ushshaq jabduqlar birdinla köpcilikning otturidiki mülki bolup qaldi.[yeshmisi:] ⑧ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] «u, bu, shu..»qatarliq körsitish almashliri bilen bille këlip «etrap, körsitilgen jaygha yëqin yer, öpcöre» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] bu otturida undaq ësil bina yoq.[yeshmisi:] ⑨ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] melum bir pa’aliyet, tür yaki hal-ehwalgha nisbeten derije jehettin yuqirimu emes, töwenmu emes bolghan, ariliqtiraq turidighan:[misal:] ottura mektep. ＊ u ottura boyluq, këlishken adem idi.[yeshmisi:] 01 [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ikki yaki birnecce kishi arisi, ara:[misal:] nadir bilen mëning otturamda hëcqandaq yaman ish ötülgini yoq. ＊ularning otturisidiki küresh hayat-mamatliq kürishidur.[yeshmisi:] 11 [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] melum bir weqe yaki hadise peyda bolidighan yaki bolghan peyt, mezgil:[misal:] otturidin 15 kün ötüp ketti.21 [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] meydan, sehne yaki shuninggha oxshash orun:[misal:] qadir ornidin turup salmaq qedem bilen otturigha ciqti.
|
|
ottura esir |
|
ottura esir[kesip türi:]＞tarix＜[yeshmisi:] miladiye 476-yili gherbiy rim impëriyisi aghdurulghandin tartip 1640-yilidiki engliye burzhu’a inqilabighice bolghan dewr yawropada «ottura esir»dep atilidu. dölitimiz tarixidiki dewr bölünüshide wëy-jin, jenubiy we shimaliy sulale, süy-tang dewrliri ottura esir dep atilidu.
|
|
ottura dolqun |
|
|
|
ottura qoldek |
|
ottura qoldek[yeshmisi:] qawul, yaramliq, rawurus, ësil:[misal:] anglisaq, mushu qumbashtinla ottura qoldek yigitlerdin onni tutup këtiptu.
|
|
ottura mektep |
|
|
|
ottura hayat ërasi |
|
|
|
ottura yolda |
|
|
|
otturigha ciqmaq |
|
otturigha ciqmaq[yeshmisi:] ① meydangha ciqmaq, özini namayan qilmaq, özini körsetmek.[yeshmisi:] ② sadir bolmaq, körülmek:[misal:] hazir bashqa bir ish, siz dëgen u ishtinmu jiddiyrek bir ish, otturigha ciqti.
|
|
otturanci |
|
|
|
otturice |
|
otturice[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① hejim, miqdar, süpet, derije qatarliqlarda ottura hal orunda turidighan؛ yaxshidin töwen, yamandin yuqiri orunda turidighan:[misal:] pütün aptonom rayonimiz miqyasidin ëytqanda, ënërgiye serpiyati memliket boyice otturice sewiyidin yenila yuqiri.[yeshmisi:] ② ottura hësab bilen, ottura hësabta:[misal:] postlaqning otturice qëlinliqi 2.5 m m këlidu.
|
|
otturilashmaq |
|
|
|
otturiliq |
|
|
|
ottuz |
|
|
|
ottuz oghul |
|
|
|
ottuzbëshi |
|
|
|
ottuzinci |
|
|
|
ottëliye |
|
|
|
ottëliye oti |
|
|
|
ot-cöp |
|
|
|
otxana (Ⅰ) |
|
|
|
otxana (Ⅱ) |
|
otxana (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞mashinisazliq＜[yeshmisi:] icidin yanidighan dwigatël, poyiz, rakëta qatarliqlardiki yëqilghular yanidighan orun, bölek.
|
|
ot-xes |
|
|
|
otxor |
|
|
|
otxorluq |
|
|
|
ot-saman |
|
|
|
otsindurmaq |
|
|
|
otsinmaq |
|
|
|
otsinishmaq |
|
|
|
otqash |
|
otqash[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qarangghu këcide yol yürgende yolni yorutush ücün ishlitilidighan, yaghac yaki tömür kaltekning ucigha maygha cilanghan paxtini orap yasalghan asan yanidighan nerse, ot kaltek, mesh’el.
|
|
otqashci |
|
|
|
ot-kawap |
|
|
|
otlatmaq (Ⅰ) |
|
|
|
otlatmaq (Ⅱ) |
|
|
|
otlashmaq (Ⅰ) |
|
|
|
otlashmaq (Ⅱ) |
|
|
|
otlaq |
|
|
|
otlaq salmisi |
|
otlaq salmisi[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] sörelgüciler klasi, keslencük a’ilisidiki haywan. ten uzunluqi 25 santëmëtir, quyruqi incike hem uzun, dümbisi yëshil qongur, qorsiqi aquc kül reng, tënining yan terepliri yëshil, dümbiside alte qatar cong tenggice qasriqi bar, ot-cöp arisida yashap, hasharat tutup yeydu. dölitimizning jenubigha tarqalghan, shinjangdimu bar.
|
|
otlaqciliq |
|
otlaqciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] otlaq, yaylaq berpa qilish, bashqurush ishi, omumen otlaq bilen meshghul bolush pa’aliyiti.
|
|
otlam |
|
|
|
otlanmaq |
|
|
|
otluq (Ⅰ) |
|
otluq (Ⅰ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] oti bar, ot-cöpler köp ösken, ot bilen qaplanghan:[misal:] ular tengri tëghining töwen ëtikidiki süzük suluq, yumran otluq güzel yaylaqta bir këce tünidi.
|
|
otluq (Ⅱ) |
|
otluq (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① oti bar, köydürüsh kücige ige:[misal:] qan-yash aqqan közlerde, caqqay bügün caqmaqlar cüshüp otluq cëqilghan, köysün emdi caqqaqlar[yeshmisi:] ② qiziq, issiq, hararetlik؛ kishige illiqliq, xushalliq bëghishlaydighan:[misal:] ikki sepdashning otluq mengzi bir-birige cing caplashti.[yeshmisi:] ③ nurluq, nur cëcip turghan, caqnap turghan:[misal:] he... u shundaq dëdi-de, goya qizning otluq közlirining özini köydürüp tashlishidin qorqqandek, yerge qariwaldi.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] bala-qaza, jëdel-majiragha yëqin, xeterlik, jëdel peyda qilidighan:[misal:] xotun xeqning pëshi otluq dep, ot tutiship bala-qaza yamashqili aranla turidu.[yeshmisi:] ⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] shija’etlik, gheyretlik, qaynaq؛ jushqun, qizghin:[misal:] uning otluq yash yüriki da’im xelq ücün soqup turatti.[yeshmisi:] ⑥ [köcme menisi:] [yeshmisi:] küclük rohiy azab keltüridighan, elemlik, derdlik:[misal:] mëning bu xëtim, belki sizning kamil ücün hesretlik yashlar tökken, otluq ahlar tartqan cëghingizda yëtip barar.
|
|
otluqⅢ |
|
|
|
otlitishmaq |
|
|
|
otlimaq (Ⅰ) |
|
|
|
otlimaq (Ⅱ) |
|
|
|
otlimaqⅢ |
|
|
|
otharwa |
|
|
|
otofon |
|
|
|
otughat |
|
|
|
otughat moncaq |
|
|
|
otuqmaq |
|
|
|
otun |
|
otun[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kësip, yërip ot qalash ücün teyyarlanghan yaghac, shax-shumba we shu qatarliq nersiler, omumen ot qalash ücün ishlitilidighan türlük yaghaclar:[misal:] ot bar yerde tütün bar, su bar yerde otun bar (maqal).
|
|
otunni yuyup qalaydighan |
|
|
|
otun-cawar |
|
|
|
otunci |
|
otunci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① janggal we taghutashlardin otun ekilip, uni sëtip tirikcilik qilidighan kishi:[misal:] burunning burunisida bir otunci ötkeniken, uning xotuni we ikki oghli bar iken.[yeshmisi:] ② baylargha mexsus otun toshup bëridighan malay:[misal:] ötmüshte bayning otuncisi idim, bügün döletning orman ishcisi boldum.
|
|
otunciliq |
|
|
|
otunxana |
|
|
|
otunluq |
|
|
|
otighuc |
|
|
|
otimaq |
|
otimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] zira’et icidin ot-cöplerni yulup almaq, zira’etni ottin xaliy qilmaq:[misal:] boptu qizim, dëdi momay aghrinip we asta baghdiki köktatlarni otighili ciqip ketti.
|
|
otyash |
|
|
|
otyashci |
|
|
|
otyashciliq |
|
|
|
otyashliq |
|
|
|
oc |
|
|
|
ocaq |
|
ocaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① üc teripi tutash ëtik aldi teripige ëghiz ëcip yasalghan, üstige qazan ësilip, icige ot yëqilidighan qurulma:[misal:] bayning puli - ocaqning küli (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer nerse peyda bolidighan, tarqilidighan yaki emelge ashidighan jay؛ menbe:[misal:] kucaning sujup muzika sistëmisining ociqi bolushi tasadipiy we yaki yekke-yëgane hadise emes, elwette.
|
|
ocaqliq |
|
|
|
ocaqneyze |
|
|
|
ocuq |
|
ocuq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] terepliri hëc nerse bilen tosulmighan:[misal:] uning öyining aldidiki ocuq yerge her xil güller tërilghanidi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] üsti yëpilmighan yaki köp qismi yëpilmay qalghan:[misal:] almas ocuq seynagha ciqqanda, ular almasning arqisida idi.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:]süpet.[yeshmisi:] yëpilmighan, ëtilmigen yaki taqalmighan, quluplanmighan, qanatliri ëciwëtilgen:[misal:] ayropilanning ishiki tëxi ocuq turatti. ∥dem aptu qarawulliri, ocuq qaptu öy-hujriliri.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yalingac, et-tëriliri körünüp qalghan:[misal:] ocuq beden.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] tüz, rawan, tosalghusiz:[misal:] dili ocuqning qoli ocuq, el söygenning yoli ocuq (maqal).[yeshmisi:] ⑥ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yumulmighan, yëpilmighan (köz, ëghiz qatarliqlar heqqide):[misal:] ocuq ëghiz ac ölmes (maqal). ∥ uning közliri tëxice ocuq turatti.[yeshmisi:] ⑦ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] süzük, bulutsiz, bulut yaki cang-tozanlardin xaliy:[misal:] tashway ocuq asmangha zoq bilen tikilginice erkin bir nepes aldi.[yeshmisi:] ⑧ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] zil, saz, jarangliq:[misal:] mushundaq qilghanda ahanglar ocuq, pakiz ciqidu.[yeshmisi:] ⑨ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bulghanmighan, sap, süzük, rawan:[misal:] axshamqi kishmish örüktin, dëdi oman. tomuringizning ocuq cëghida azraq yep baqamsiz[yeshmisi:] 01 [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] tüz, pak, hiyle-mikirdin xaliy؛ xushxuy, xush caqcaq, mulayim, ciqishqaq:[misal:] u tolimu xush caqcaq, ocuq yigit iken.[yeshmisi:] 11 [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ëniq, roshen, asanla bilgili, sezgili bolidighan halette, gewdilik:[misal:] bu yerde pesillerning almishishi ocuq we muqim bolidu.[yeshmisi:] 21 [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] heqiqiy, rast, toghra؛ ashkara, ëniq:[misal:] u bu qëtim ocuq gëpini qildi. ∥men öz pikrimni ocuq ëyttim.[yeshmisi:] 31 [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] qëniq, tutuqning eksi (reng heqqide):[misal:] qarang, dëdi u manga tëximu cüshendürüp, renggimu shundaq ocuq, ayalingizgha alghac barsingiz xush bolmay qalmaydu.[yeshmisi:] 41 [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hemme kishi öz ixtiyari boyice qatnashsa boluwëridighan, xalighanlar qatnashsa bolidighan, adem ceklenmeydighan:[misal:] ocuq yighin. ocuq sot.[yeshmisi:] 51 [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hëckimdin yoshurulmighan, ocuq-ashkara bolghan:[misal:] ocuq qarshiliq. ocuq heriket. ocuq munasiwet.
|
|
ocuq boghum |
|
|
|
ocuq xet |
|
|
|
ocuq ders |
|
|
|
ocuq dëngiz |
|
|
|
ocuq sot |
|
|
|
ocuq imtihan |
|
|
|
ocuq-ashkara |
|
|
|
ocuqtin-ocuq |
|
|
|
ocuqciliq |
|
|
|
ocuqlashturmaq |
|
|
|
ocuqlashturulmaq |
|
|
|
ocuqlashmaq |
|
ocuqlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ocuq, ëniq, ashkara bolmaq, aydinglashmaq:[misal:] bu cigish mesile ocuqlashti.
|
|
ocuqluq |
|
|
|
ocuq-yoruq |
|
ocuq-yoruq[yeshmisi:] xushxuy, xush caqcaq, semimiy:[misal:] qasim akam abdulni ocuq-yoruq kütüwëlip, paranggha sëlishqa bashlidi.
|
|
ocum |
|
ocum[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ikki aliqanni birleshtürüp, barmaqlarni üstige qaritip sel yighqanda hasil bolghan boshluq:[misal:] es’etning ocumidiki tash yerge cüshüp ketti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] miqtar söz.[yeshmisi:] sanaq sanlar bilen këlip «sighimi ocum këlidighan», «ocumgha barawer», «ocumgha teng» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] u yürekni segitidighan muzdek sudin birnecce ocum ëlip icti.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] miqtar söz. köcme[yeshmisi:] «bir» sözi bilen birikip, «bezi, qismen, az sandiki» dëgendek menilerni bildüridu:[misal:] bir ocum unsurlar bu qëtim qesten cataq ciqardi.
|
|
ocumlatmaq |
|
|
|
ocumlashmaq |
|
|
|
ocumlanmaq |
|
|
|
ocumlimaq |
|
|
|
ocërk |
|
ocërk[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] ëpik zhanirlarning biri. u weqe, hadisilerni, turmush pakitlirini we konkrët kishiler pa’aliyitini eynen teswirlesh bilen bashqa ëpik zhanirlar (mesilen, powëst, hëkaye) din perqlinidu.
|
|
oxrek |
|
|
|
oxshatmaq |
|
|
|
oxshash |
|
oxshash[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① birer kishi yaki nersini eslitidighan, shuninggha oxshap këtidighan:[misal:] oxshash shekiller.[yeshmisi:] ② barawer, teng, perqsiz:[misal:] u geplirini mushu yerde dewersilimu oxshash emesmu
|
|
oxshashliq |
|
|
|
oxshashmaq |
|
oxshashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] melum bir alahidilik, xaraktër yaki shu qatarliq süpetliri jehettin ikkinci birnersige oxshap ketmek, oxshap qalmaq:[misal:] her ikkimiz aliqinimizgha yëzip baqayli, qëni oxshishamdu
|
|
oxshalmaq |
|
|
|
oxshitish |
|
oxshitish[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] istilistikiliq wasitilerdin biri. buningda, bir-biri bilen melum derijide oxshashliqi bolghan ikki nersining biri arqiliq yene biri cüshendürülüp obraz yaritilidu yaki congqur dawlilar sherhlinidu. oxshitish adette ëniq oxshitish, yoshurun oxshitish we wekillik oxshitish dep ücke bölünidu.
|
|
oxshitishmaq |
|
|
|
oxshitilmaq |
|
|
|
oxshimaq |
|
oxshimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① bashqa birer adem yaki nerside bar bolghan xaraktër yaki alahidilikke ige bolmaq, birer belgisi, alahidiliki yaki shundaq süpetliri bilen shu süpetlerge ige bolghan bashqa birer nerse yaki kishini esletmek:[misal:] oghul taghqa oxshar, qiz baghqa (maqal).[yeshmisi:] ② «oxshaydu» sheklide bir qisim isim, süpet, süpetdashlar bilen birikip këlip, birer ish-heriket, halet we shu qatarliqlar heqqide texminiy mölcerni bildüridu:[misal:] kakkuklar këlip qaptu, bahar bolghan oxshaydu. könglüm xush bolup qaptu, yarim kelgen oxshaydu.[yeshmisi:] ③ nahayiti yaxshi bolmaq, köngüldikidek bolmaq, adettikige nisbeten nahayiti ësil bolmaq:[misal:] bu yil paxta bek oxshidi.
|
|
odontologiye |
|
|
|
odikam |
|
|
|
ora |
|
ora[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① birer nersini kömüsh ücün yerdin kolanghan congqurluq, azgal:[misal:] ora kolimaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] halaket, bala-qaza, xewp-xeter:[misal:] sen mëni origha ittiriwatisen dëdi u ghezeptin közlirini cekceytip.
|
|
ora kolimaq |
|
ora kolimaq[yeshmisi:] ① nersilerni kömüsh ücün ora qazmaq:[misal:] men ashliqlarni kömüsh ücün öyning icige bir ora kolidim.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birawning menpe’et, istiqbalini ziyangha ucritish ücün heriket qilmaq, tuzaq qurmaq, gör kolimaq:[misal:] u pütün hayatida kishilerge ora kolash bilen kün kecürgen.
|
|
oratmaq |
|
|
|
orashmaq |
|
|
|
oraq |
|
oraq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] oralghan halettiki, oralghan:[misal:] oraq yopurmaqliq shebnem oti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sirtidin orighan, yögigen nerse:[misal:] taylanghan paxtining oriqi.
|
|
oraqsiz |
|
|
|
oraqliq |
|
|
|
oralma |
|
|
|
oralmaq (Ⅰ) |
|
|
|
oralmaq (Ⅱ) |
|
|
|
oram (Ⅰ) |
|
oram (Ⅰ)[yeshmisi:] ①[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yögelgen, oralghan nerse we shundaq nersining herbiri:[misal:] ishni sim oramlirining yönilishini özgertishtin bashlash kërek.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] miqtar söz.[yeshmisi:] sanaq sanlar bilen këlip oralghan yaki orilidighan nersilerning miqdarini bildüridu:[misal:] bir oram qeghez. ikki oram tamaka.
|
|
oram (Ⅱ) |
|
|
|
orangutan |
|
orangutan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞malayce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüci haywan. tëni maymundin cong, ikki qoli uzun, pütün tënide qizghuc bëghir reng tükliri bar, saghra qadaqcisi yoq, mëwe yeydu, jenubiy okyan taqim arallirida yashaydu.
|
|
oranmaq |
|
|
|
orek |
|
|
|
orbita |
|
orbita[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] asman jisimlirining alem boshluqidiki bashqa bir jisimning tartish küci tesiride qilidighan heriket yoli. mesilen, yerning quyash etrapidiki yoli yer orbitisi dëyilidu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] jisimlarning belgilik qanuniyet boyice qilidighan heriket yoli. mesilen, atomdiki ëlëktron we sün’iy hemrahning herikiti belgilik orbita boyice bolidu.
|
|
orbitiliq |
|
|
|
orta |
|
|
|
ortaq |
|
ortaq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bir waqitta tughulup bille cong bolghan, bille ösken؛ dost, tengtush:[misal:] bilelmidim bextim nëcük qaradur, zembil kebi janu jismim yaradur. közüm yumup, janim ciqip baradur, ortaqlirim mëni yölep, yürünglar.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] köpcilikke tewe, hemmige barawer, köpcilikke te’elluq bolghan؛ köpcilikning hemmiside bar bolghan, hemme ige bolghan:[misal:] böre tapsa, teng ortaq, qagha tapsa derex ucida (maqal).[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] oxshash, birdek؛ teng, perqsiz:[misal:] omumen ularning xushalliqimu, qayghusimu ortaq idi.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:]rewish.[yeshmisi:] birlikte, barawer:[misal:] yëzining ishlirigha hemmeylen ortaq mes’ul bolushimiz lazim.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] dëhqanciliqtiki bireylen ishlepciqirish qorallirini, bireylen ishlepciqirish küclirini ciqirish yoli bilen qilinghan shërik dëhqanciliq:[misal:] bultur munu arqidiki qoshnimiz saqi hashim bayning yërige ortaq qoghun tërighanidi.
|
|
ortaqci |
|
|
|
ortaqciliq |
|
|
|
ortaqlashturmaq |
|
|
|
ortaqlashturulmaq |
|
|
|
ortaqlashmaq |
|
ortaqlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① hemdem bolmaq, shërik bolmaq, teng körmek؛ hemkarlashmaq, maslashmaq:[misal:] umu ashu külkilerge ortaqlishiwatatti[yeshmisi:] ② birdek tonushqa kelmek, oxshash qarashta bolmaq, bashqilargha bildürmek:[misal:] men bu jehettiki közqarash we mulahizilirimni köpcilik bilen ortaqlashmaqcimen.
|
|
ortaqliq |
|
ortaqliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] melum shekil, melum bir alahidilik, xaraktër yaki oy-pikir jehettiki oxshashliq, birdeklik.
|
|
orda |
|
|
|
orda-saray |
|
|
|
ordan |
|
ordan[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] royan a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. gholida tetür ösken tikenliri bolidu, yiltizi sarghuc qizil bolup, konus sheklide, yopurmiqi yürek yaki tuxum sheklide bolidu. aylinip ösidu. gül taji sëriq, mëwisi sharsiman, renggi qizil yaki qara këlidu. yiltizini qizil boyaqqa matëriyal qilishqa yaki dorigha ishlitishke bolidu. qanni janlandurush we toxtitish, zeher qayturush roligha ige.
|
|
ordowik |
|
|
|
ordowik dewri |
|
ordowik dewri[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] qedimiy hayat ërasining ikkinci dewri. töwen, ottura, yuqiri dep üc esirge bölünidu. 500 milyon yil burun bashlinip, 450 milyon yil burun ayaghlashqan. haywanattin üc boghumluq qurt, qelem qurt, bëghish putluqlar, tiken tërilikler, bix marjanlar tereqqiy qilghan. ösümlüklerdin yüsünler tereqqiy qilghan. bu mezgilde dölitimizning köpligen ölkiliri su astida bolghan bolup, hak tash, dolomit jins. tarisha jinslar tereqqiy qilghan. shertlik belgisi: O.
|
|
ordowik sistëmisi |
|
|
|
ordu |
|
|
|
ordu tili |
|
ordu tili[kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] pakistanning hökümet tili. hindistandimu qollinilidu. bu til hindi-yawropa tilliri sistëmisining hindi tilliri türkümidiki ottura til gurupisigha kiridu. uningda ereb, pars tilliridin kirgen sözler xëli köp salmaqni igileydu. yëziqi ereb yëziqi asasidiki yëziqtur.
|
|
orduce |
|
|
|
ordër |
|
|
|
ordën |
|
|
|
ordibëgi |
|
|
|
ordiliq |
|
|
|
ordinat |
|
|
|
orghaq |
|
orghaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① dëhqanciliq zira’etliri, ot-cöp qatarliqlarni orush ücün mëtaldin hilal ay sheklide tigh ciqirip yasalghan, destilik eswab.[yeshmisi:] ② köncilikte tërini eylesh ücün ishlitilidighan eswab.
|
|
orghaqci |
|
|
|
orghaqsiman |
|
|
|
orghuzmaq |
|
|
|
orfografiye |
|
|
|
orkëstir |
|
orkëstir[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] muzika eserlirini birlikte ijra qilidighan calghu eswabliri yighindisi we shu eswablarni calidighan muzikicilar kollëktipi:[misal:] duxowoy orkëstir. tarliq calghular orkëstiri. milliy calghu eswablar orkëstiri.
|
|
orkëstirlashturmaq |
|
|
|
orkëstirlashmaq |
|
|
|
orkëstirliq |
|
|
|
organ (Ⅰ) |
|
organ (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] adem, haywan, ösümlük we omumen janliq organizmlarning melum bir funksiyini bëjiridighan qismi؛ eza:[misal:] sëzish orgini. anglash orgini.[yeshmisi:] ② birer bashqurush sistëmisigha kiridighan mu’essese, teshkilat؛ ish bëjirgüci tarmaq؛ idare:[misal:] memuriy organ. herbiy ishlar orgini. organ xizmiti. organ gëziti.
|
|
organ (Ⅱ) |
|
organ (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] tilliq calghu eswabi. shekli uzun töt casa sanduqqa oxshaydu, icide mistin yasalghan tilliri bar, üsti teripige bësish kunupkiliri ornitilghan bolup, shu kunupkilar bësilsa tillar heriketke këlidu. ayagh terepte tepküc bolup, ayagh bilen tëpilgende shamal sanduqida yel peyda bolup mis tillarni tewritip awaz peyda qilidu.
|
|
organizm |
|
|
|
organik |
|
organik[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① organizmgha, janliq mewjudatqa a’it, tirik mewjudatlar bilen baghliq bolghan؛ tirik, janliq:[misal:] organik dunya.[yeshmisi:] ② haywan yaki ösümlüklerning cirishidin hasil bolghan؛ tirik organizmlar mehsulidin ëlinghan:[misal:] organik madda. organik oghut.[yeshmisi:] ③ karbon birikmilirige alaqidar bolghan:[misal:] organik ximiye. organik eynek. organik boyaq.[yeshmisi:] ④ birer kim yaki nersining ajralmas bir qismi hësablinidighan, uning bilen cembercas baghlanghan؛ eng yëqin:[misal:] eser weqelikliri, përsonazhlar obrazi, ijtima’iy muhit we tebi’et teswirliri bilen organik birlikke ige bolush lazim.
|
|
orginiye |
|
|
|
orginiye oti |
|
orginiye oti[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] gülsamsaq a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. terkibide yëpshqaqliq shirnisi bolidu. yer asti tenggice gholi nahayiti cong. yopurmiqi keng hem tömüne sheklide bolup, topliship ösidu.[yeshmisi:] güli aq, kicik bolup omum gül rëtide bolidu, yaz we küzde ëcilidu. tenggice gholi arqiliq köpiyidu. tenggice gholining yürekni quwwetlesh roli bar.
|
|
orma |
|
|
|
ormaq |
|
ormaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] orghaq, calgha, kombayin qatarliqlar bilen zira’et we ot-cöp qatarliqlarni gholidin, tüwidin kesmek, üzmek:[misal:] sultan bir künige ikki mo yerning bughdiyini oridi.
|
|
orman |
|
orman[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① omumen del-derex:[misal:] ular qumluqqa nurghun orman qoyup, yëshil karidor berpa qildi.[yeshmisi:] ② del-derexler bilen qaplanghan cong meydan, derexlik:[misal:] yipek sellilik yocun adem orman icige salmidek shungghup kirip ketkence, ikkinci qëtim közge körünmidi.
|
|
orman belwëghi |
|
|
|
ormanci |
|
ormanci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] del-derex, ormanlarni östürüsh, asrash jehette belgilik tejribige ige hem mexsus orman perwish qilish bilen shughullinidighan kishi, del-derexlerni muhapizet qilghuci.
|
|
ormanciliq |
|
|
|
ormanzar |
|
|
|
ormanzarliq |
|
|
|
ormanshunas |
|
|
|
ormanshunasliq |
|
|
|
ormanlashturmaq |
|
|
|
ormanlashmaq |
|
|
|
ormanliq |
|
|
|
ormici |
|
|
|
ormiliq |
|
|
|
ornatmaq |
|
ornatmaq[yeshmisi:] ① «ornimaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] ular bir-biri bilen dostluq ornatqanidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tizimgha almaq, tizimgha kirgüzmek:[misal:] nopuslarni tëxi tizimlikke ornitip bolmidim, dëdi u qopalla.
|
|
ornashturmaq |
|
|
|
ornashturushmaq |
|
|
|
ornashturulmaq |
|
|
|
ornashmaq |
|
ornashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① mu’eyyen bir jaydin orun almaq, jaylashmaq:[misal:] tügmenge yëqin ikki su arisigha ornashqan ashu potey eng xeterlik hësablinatti.[yeshmisi:] ② caplashmaq, yëpishmaq:[misal:] yüzlirini ejeb yuyup kettile, dëdi u aldirighandek qilip, yüzlirige sësiq puraqlar orniship qalmighandu[yeshmisi:] ③ ëside qalmaq, saqlanmaq:[misal:] bowayning tesirlik sözliri qelbimizge cing ornashti.
|
|
ornitishmaq |
|
|
|
ornitilmaq |
|
|
|
ornimaq |
|
ornimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① melum bir jaydin orun almaq, ornashmaq:[misal:] dilimizgha ornidi, exmetjanning sözliri. ümid-ishenc nurini caqnitatti közliri.[yeshmisi:] ② barliqqa kelmek, peyda bolmaq؛ tiklenmek:[misal:] inqilab jeryanida ularning arisida mustehkem dostluq ornighanidi.
|
|
orus |
|
|
|
orusgül |
|
orusgül[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］orus+gül［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① ëyiqtapan a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqining uzun sapiqi bar, shekli besh burjek këlidu. güli cong bolup, yaz peslide ëcilidu. adette u menzire ösümlüki qilinidu. güli dorigha ishlitilidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning güli.
|
|
orushmaq |
|
|
|
oruq (Ⅰ) |
|
|
|
oruq at |
|
oruq at[yeshmisi:] kembeghel, namrat, aranla turmush ötküzüwatqan:[misal:] az körmey iltipat qilishsila, oruq at ademmen, ushshaq balilirim tola.
|
|
oruq (Ⅱ) |
|
|
|
oruqsiz |
|
|
|
oruqlatmaq |
|
|
|
oruqluq (Ⅰ) |
|
|
|
oruqluq (Ⅱ) |
|
|
|
oruqlitilmaq |
|
|
|
oruqlimaq |
|
|
|
orulmaq |
|
|
|
oruluq |
|
|
|
orum |
|
|
|
orun |
|
orun[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① birer adem, nerse igilep turghan yaki igilishi mumkin bolghan yer, jay, meydan yaki boshluq, tekshilik:[misal:] uning kiyimliri, sellisi özi qoyghan orunda turatti.[yeshmisi:] ② adem yaki nerse ücün teyyarlanghan yaki belgilengen mexsus jay:[misal:] u kariwatni yene öz ornigha jaylashturdi.[yeshmisi:] ③ uxlash, yëtip dem ëlish ücün raslanghan yotqan-körpe, yastuq qatarliqlar:[misal:] orun sëlip qoydum, emdi uxla balam, dëdi anisi.[yeshmisi:] ④ yashash ücün bashpanah, turar jay, makan:[misal:] kindik qënimiz tökülgen bu sheherdin birer kishilik orun tëpilip qalar.[yeshmisi:] ⑤ birer nersining melum bir jayi, qismi, böliki:[misal:] qolyazmining bezi orunliri tutuq idi.[yeshmisi:] ⑥ idare jem’iyet, organ, teshkilat:[misal:] shu künki taziliqqa 68 nazaret, idare we orun qatnashti.[yeshmisi:] ⑦ birer kesip, ish, tijaret türliri boyice pa’aliyet dawamlishidighan jay, yer:[misal:] tetqiqat orni. dawalash orni. mulazimet orni. ish orni. xizmet orni.[yeshmisi:] ⑧ birer ish, heriket qilishtiki zörüriyet, hajet؛ ëhtiyaj yaki shert-shara’it:[misal:] qesem ickenlikim ücün, qarshiliq qilishqa orun qalmighanidi.[yeshmisi:] ⑨ ish, xizmet؛ wezipe:[misal:] ornini igilimek. ornigha adem qoymaq. ornini basmaq.[yeshmisi:] 01 birer kishi yaki nersining ijtima’iy munasiwetlerdiki nopuzi:[misal:] her ikkimiz nahiye derijilik idarida ishleymiz. ornimiz, ma’ashimiz, hetta nam-abroyimizmu oxshash.[yeshmisi:] 11 melum sahede ërishken derije, nam:[misal:] u tiyatir boyice ikkinci orunda turidighan dangliq artis idi.[yeshmisi:] 21 birer ish-heriketning bëjirilishidiki qolay purset, peyt, mörit:[misal:] sözni ornida ishletmek.[yeshmisi:] 31 tewelikⅢshexs qoshumcisi we yönilish, orun këlish qoshumciliri bilen këlip: 1) «esli», «burunqi haliti» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] köngli ornigha cüshmek. ornigha kelmeslik.[yeshmisi:] 2)[yeshmisi:] «ornida, izida, bedilige؛ wakalet» dëgendek menilerni bildüridu:[misal:] bir hepte qasimning ornida ishlidim.
|
|
orun këlish |
|
orun këlish[kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] turghun sözlerning belgilik grammatikiliq shekiller arqiliq özi bëqinidighan pë’il bildürgen heriketning waqti, orni qatarliqlarni ipadilep këlidighan shekli. uyghur tilida isimlarning orun këlish shekli shu isimgha «-da∥, -ta∥, -de∥, -te» qoshumcilirining qoshulushi arqiliq yasilidu.
|
|
ornini qilmaq |
|
ornini qilmaq[yeshmisi:] amalini, ëpini, carisini tapmaq, birer imkaniyet, shara’it tëpip qolgha keltürmek:[misal:] 5000 yüenning ornini qilsam, shu haman bir renglik tëlëwizor alattim.
|
|
orni issimaq |
|
|
|
orni yoq |
|
orni yoq[yeshmisi:] ① hajetsiz, zörür emes, hajiti, zörüriyiti yoq, orunsiz:[misal:] u sabirning qiliqigha renjishning zadila orni yoq ikenlikini hës qildi.[yeshmisi:] ② qandaq tügigenliki, nëmige xejlengenliki namelum, orunsiz (pul heqqide):[misal:] bu qëtimqi tekshürüshte uning hësabidin 500 yüenning orni yoq ciqti.
|
|
oruna |
|
|
|
orunbasar |
|
orunbasar[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］orun+basar［[yeshmisi:] ① birer kishining ish-pa’aliyitini dawamlashturghuci kishi, izbasar, waris, eng muwapiq shagirt.[yeshmisi:] ② mu’awin.
|
|
orun-töshek |
|
|
|
orundatmaq |
|
|
|
orundashmaq |
|
|
|
orundalmaq |
|
|
|
orunduq |
|
|
|
orunduqluq |
|
|
|
orundimaq |
|
orundimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① ish-heriket, xizmet qatarliqlarni bëjirmek, ada qilmaq, ijra qilmaq, emelde körsetmek:[misal:] men uning dëgenlirini hëcbir texirsizla orundap püttürdüm.[yeshmisi:] ② shë’ir, naxsha qatarliqlarni oqumaq, ëytmaq, ijra qilmaq:[misal:] ular yol boyi qizil armiyining herbiy shë’irini urundap mangdi.
|
|
orunsiz |
|
orunsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① orni yoq:[misal:] orunsiz qalmaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bihude, artuqce, asassiz, ehmiyetsiz:[misal:] sen uningdin orunsiz ensirep yürme.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] shu peytning özide boluwatqan ish-heriket, gep-sözge munasiwetsiz, baghlinishi yoq؛ ehmiyetsiz:[misal:] men orunsiz söz qilmaydighan ademlikimni ularghimu körsetmekci boldum.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] hëcqandaq zörüriyiti yoq, paydisiz, natoghra, namuwapiq, ehmiyetsiz:[misal:] orunsiz ishlargha pul xejlime dëdi u oghligha tenbih bërip. ∥ adem bolsang, haman birküni orunsiz ötküzgen künlerning ic aghriqini tartisen.
|
|
orunsizliq |
|
|
|
orun-körpe |
|
|
|
orunlatmaq |
|
|
|
orunlashturmaq |
|
|
|
orunlashturushmaq |
|
|
|
orunlashmaq (Ⅰ) |
|
|
|
orunlashmaq (Ⅱ) |
|
orunlashmaq (Ⅱ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer jaygha makanlashmaq, shu jayni igilimek:[misal:] u 50-yillardila mushu yëzigha këlip orunlashqanidi.[yeshmisi:] ② omumen waqitliq turalghu, qonalghu qilish ücün cüshmek, qonalghu qilmaq:[misal:] ular atush mehellisidiki jamal gayitning sariyigha orunlashti.[yeshmisi:] ③ jaylashmaq, bina qilinmaq, sëlinmaq:[misal:] bu yëza cet bir janggalliqqa orunlashqanidi.[yeshmisi:] ④ xizmetke, ishqa yaki oqushqa kirmek, melum bir sahede mulazimet qilishqa kirishmek:[misal:] u ikki kün «yol» mëngipla nahiyilik radi’o uziligha orunlashti.
|
|
orunlanmaq |
|
|
|
orunluq |
|
orunluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] orni bar, yolluq, dawliliq؛ paydiliq, ehmiyetlik, jayida, toghra, muwapiq:[misal:] orunluq ish. orunluq gep. orunluq xizmet.
|
|
orunlimaq |
|
|
|
oridimaq |
|
|
|
orighuci |
|
|
|
original |
|
original[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① birer eserning aptor teripidin biwasite yëzilghan nusxisi, esliy nusxisi, kupiyisi:[misal:] maqalining originali.[yeshmisi:] ② birer nerse, maqale qatarliqlarni yëzish ücün ishlitilidighan qeghez؛ maqale qeghizi.
|
|
orimaq (Ⅰ) |
|
orimaq (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer nerse bilen hemme teripini yëpip yighmaq, belgilik shekilde yögimek:[misal:] u yerge cüshüp ketken cishini ëlip hëliqi latigha orap yancuqigha saldi.[yeshmisi:] ② qaplimaq, qorshimaq, töt etrapini tosmaq:[misal:] gugum bara-bara qara perdisi bilen zëminni oridi.[yeshmisi:] ③ etrapigha jughlashmaq, arigha, otturigha ëliwalmaq:[misal:] qizlar wahapni oriwëlip curqirashti.[yeshmisi:] ④ melum nersini yene birnerse üstige yögimek, aylandurup qatmuqat halette orunlashturmaq:[misal:] u qamcining destisige tasma oridi.[yeshmisi:] ⑤ yapmaq, tosmaq:[misal:] u ëghiz-burnini oriwalghan yung sharpisi bilen xuddi hejwiy resimge oxshap qalghanidi.
|
|
orimaq (Ⅱ) |
|
|
|
oza |
|
|
|
oza (Ⅱ)(ozayi) |
|
oza (Ⅱ)(ozayi)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① elpaz, tashqi qiyapet, turq, sirtqi körünüsh, renggiroy:[misal:] ozayingdin qarighanda, bir qiyin ishqa duc kelgendek qilisenghu dep soridi u mendin.[yeshmisi:] ② keypiyat, roh:[misal:] qizning ozayidin yigitni alliqacan körgenliki sëzilip turatti.
|
|
ozaqi |
|
|
|
ozaqi yil |
|
|
|
ozdurmaq |
|
|
|
ozmaq |
|
ozmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] hemmidin ëship cüshmek, aldigha ötüp ketmek:[misal:] zer, jawahir kani mektep siz ücün ey qiz-oghul, yashliqning qedrige yëtip bilim alghan ozar.
|
|
ozon |
|
ozon[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] oksigënning allotropik shekil özgirishi, yeni rengsiz, alahide puraqqa ige gaz. suda ëriydu. tok ötkende yaki quyash ultra binepshe nurining tesiride hawadiki oksigën ozungha özgiridu. adette oksidlighuci we mikrob öltürgüci qilinidu.
|
|
ozuq |
|
ozuq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① omumen yëyishke bolidighan türlük mehsulatlar, yëmek-icmek, ash-tamaq:[misal:] seper ozuqi.[yeshmisi:] ② ösümlük qatarliqlarning ösüshi, sana’et qatarliq ishlepciqirish heriketlirining normal ëlip bërilishi ücün zörür bolghan nersiler, zörüriy buyumlar:[misal:] jimi janliqlar yerdin ozuq ëlip hayat kecüridu.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] küc, ilham, medet, gheyret:[misal:] meniwi ozuq. rohiy ozuq.
|
|
ozuq-tülük |
|
|
|
ozuqsiz |
|
|
|
ozuqshunas |
|
|
|
ozuqshunasliq |
|
ozuqshunasliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] türlük yëmek-icmek, yel-yëmishlerning ozuqluq terkibi, qimmiti, alahidiliki, salametlikke bolghan tesiri qatarliqlarni tetqiq qilidighan ilim yaki shundaq kesip.
|
|
ozuqlandurmaq |
|
|
|
ozuqlandurushmaq |
|
|
|
ozuqlandurulmaq |
|
|
|
ozuqlanmaq |
|
ozuqlanmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① tamaq yëmek, qorsaq toyghuzmaq:[misal:] mëhmanlar hërip ketkendu, obdan ozuqlinip aram alsun.[yeshmisi:] ② ösümlük we shu qatarliqlar ösüshi, yüksilishi ücün zörür bolghan nersilerge ige bolmaq, zörür hayatliq menbelirige ërishmek:[misal:] ene qarang, bu sudin ozuqlanghan qapaq tëreklermu asman pelek ösüp ketti.[yeshmisi:] ③ ilhamlanmaq, küclenmek, gheyretlenmek, küc-quwwet almaq:[misal:] biz milyonlighan xelqning qelbige shungghup kirip we uningdin ozuqlinip, yëngi-yëngi tëmilarda hem köp, hem ësil eserlerni yaritayli!
|
|
ozuqluq |
|
ozuqluq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ozuqi bar, ozuqqa ige, ozuq bilen teminlengen:[misal:] ozuqluq at harmas (maqal).[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ozuq bolush qimmitige ige. ozuq bolidighan:[misal:] ozuqluq matëriyallirining bar bolushi bilenla, insanlarning ozuqlinish mesilisi hel bolup ketmeydu.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mexsus ozuq qilish ücün teyyarlanghan, yëyish-icishke atalghan:[misal:] sëlim tang ëtishtin ilgiri ozuqluq ashliqni kötek harwigha bësip mehellidin ciqip ketti.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] mexsus ozuq bolidighan dëhqanciliq zira’etliri tërilidighan:[misal:] ammining rayidin qarighanda, ozuqluq ëtizi bërish ularning omumiy telipige aylanghandek qilatti.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ozuq bolidighan, yëgili bolidighan nerse, omumen yëyish, icish ücün këreklik bolghan nersiler:[misal:] u böz toquydighan üc tal mokisini xorjungha sëlip, azraq ozuqluq ëlip, janggalgha qarap mëngiptu.
|
|
ozuq-oqet |
|
|
|
osa |
|
|
|
osal |
|
|
|
osallashturmaq |
|
|
|
osallashturushmaq |
|
|
|
osallashturulmaq |
|
|
|
osallashmaq |
|
osallashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① osal bolmaq. osal, yaman haletke kelmek, yamanlashmaq:[misal:] uning rohi-haliti, mijezi rehimjandin qëlishmighudek derijide osalliship këtiwatatti.[yeshmisi:] ② mat bolmaq, shermende bolmaq, uyatqa qalmaq:[misal:] özlirini caghlimay shilting atmisila, bikar osalliship qaytip këtidila, özini sorighan sheher soraptu, deydu.
|
|
osalliq |
|
|
|
osma |
|
osma[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① krëst güllükler a’ilisidiki bir yaki ikki yilliq, saman gholluq ösümlük. yiltizi uzun, yopurmiqi nöwetliship ösidu. tüwidikilirining sapiqi bar, shekli soqicaq, gholida öskenliri tömüne sheklide bolidu. güli omum gül rëtide, kicik we sëriq renglik. mëwisi münggüzsiman mëwe, yopurmiqi boyaq matëriyali qilinidu. yopurmiqidin ciqqan suyuqluqta qizlar qëshini boyaydu. yiltiz we yopurmiqi dora qilinidu. qizitmini qayturush, qan toxtitish, zeher qayturush rollirigha ige.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning yopurmiqi.
|
|
osma qoymaq |
|
|
|
osmos |
|
|
|
osmosluq |
|
|
|
osmiy |
|
osmiy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt. belgisi (Osmium)Os. sëlishturma ëghirliqi 48.22. mëtallar icide sëlishturma ëghirliqi eng cong, renggi kök, kül reng, parqiraq, qattiq lëkin cürük. osmiy bilen iridiyning qëtishmisi sa’et, eswablarning oqi we qelem ucini yasashta ishlitilidu.
|
|
osurtmaq |
|
|
|
osurghaq |
|
osurghaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] tola osuridighan, osurupla turidighan:[misal:] ottuz oghlum bolghuce, osurghaq ërim bolsicu (maqal). ∥quruq towra atni osurghaq qilar (maqal). ∥ osurghaqqa arpa nëni bahane (maqal).
|
|
osurmaq |
|
|
|
osurushmaq |
|
|
|
osuruq |
|
|
|
osruqigha almasliq |
|
osruqigha almasliq[yeshmisi:] qilce perwa qilmasliq, zadila közge ilmasliq, pisent qilmasliq؛ pes körüsh, qimmiti yoq dep qarash:[misal:] xotuni uning gëpini osuruqigha almaydu.
|
|
osung |
|
osung[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① murekkep güllükler a’ilisidiki bir yilliq yaki ikki yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi uzun, soqicaq, güli bashsiman gül rëtide, renggi sëriq. gholi we yopurmiqi adettiki köktat hësablinidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlük gholi.
|
|
osungluq |
|
|
|
osëtr |
|
osëtr[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bëliqlarning bir uruqdishi, conglirining ten uzunluqi besh mëtir këlidu. tënide besh qatar qattiq tenggiciliri bar, ëghizi aldigha ösüp ciqqan, yërim ay sheklide, ikki terepte yalpaq burutciliri bar. yaz pesilliride derya sulirigha tuxum salidu. bir mezgil ötkendin këyin, dëngizgha qaytip hayat kecüridu.
|
|
osh |
|
osh[söz türkümi:] imliq söz.[yeshmisi:] ① kalilarni tosush, heydesh imasini bildüridu:[misal:] u: «osh, osh...» dep kalilirini tosush bilen aware idi.[yeshmisi:] ② yaqturmasliq, bizar bolush, naraziliq, acciqlinish imasini bildüridu, adette sozupraq ëytilidu:[misal:] osh, yollirigha mangsila, dëdi hëliqi cokan exetni silkishlep.
|
|
oshe |
|
|
|
oshtutmaq |
|
|
|
oshtushmaq |
|
|
|
oshtulmaq |
|
|
|
oshtumaq |
|
|
|
oshshaq |
|
|
|
oshshaq muqami |
|
oshshaq muqami[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] «on ikki muqam» ning sekkizincisi. bu muqam asasen 23 neghme bolup, cong neghmige 14 neghme, 90 misra؛ 3 dastangha 6 neghme, 50 misra؛ 3 meshrepte 3 neghme 46 misra jaylashqan.
|
|
oshuq (Ⅰ) |
|
oshuq (Ⅰ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① belgilik miqdar we sandin köp, ziyade, artuq:[misal:] bazarda shunce turup baqtim, piymini zadi yette koydin oshuq sorimidi.[yeshmisi:] ② ëhtiyajdin, normidin ashqan؛ artuqce, bihude, ëship ketken:[misal:] oshuq ciqim. oshuq gep. ∥patem ongaysizlinishqa, özini oshuq hës qilishqa bashlidi.
|
|
oshuq (Ⅱ) |
|
oshuq (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① putning paqalcaq söngiki bilen töwenki qismini tutashturup turghan, ong-sol ikki terepke börtüp ciqqan söngek:[misal:] shu qëtimqi jengde yer bëghirlap kelgen bir pay oq uning oshuqini cëqiwetkenidi.[yeshmisi:] ② qoy, öcke qatarliqlarning paciqi bilen sanini tutashturup turidighan kicik söngek, adette u qimarwazlarning qimar qoralimu qilinidu.
|
|
oshuq oynimaq |
|
|
|
oshuqi alcu cüshmek |
|
oshuqi alcu cüshmek[yeshmisi:] teliyi, amiti ongdin kelmek, ishliri yürüshüp ketmek, tiligen tilikige yetmek:[misal:] taghisining qaytip këlishi nadirning oshuqini alcu cüshürdi.
|
|
oshuq-töshük |
|
|
|
oshuq-töshük gëpi yoq |
|
oshuq-töshük gëpi yoq[yeshmisi:] qalaymiqan, kelse-kelmes gep qilmaydighan, yawash, tinc:[misal:] u’ishqa puxta, oshuq-töshük gëpi yoq bala idi.
|
|
oshuqtin-oshuq |
|
|
|
oshuqce |
|
oshuqce[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] bikardin-bikar, artuqce, heddidin köp, ehmiyetsizla:[misal:] oshuqce aware bolmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] lazimi yoq, bihude mewjut bolup turghan, ehmiyetsiz, qimmetsiz:[misal:] men bu öyde oshuqce ademdek qisilishqa bashlidim.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] normidin artuq, ëship qalghan, artuq:[misal:] oshuqce kücning hmmisi mushu yerge serp qilindi.
|
|
oshuqciliq |
|
|
|
oshuqluq |
|
|
|
ogha |
|
|
|
oghri |
|
|
|
oghri bagh tasma |
|
|
|
oghri boy |
|
|
|
oghri tutmaq |
|
|
|
oghri cish |
|
|
|
oghri yancuq |
|
|
|
oghri yol |
|
|
|
oghritiken |
|
oghritiken[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］oghri+tiken［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] oghritiken a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. yer bëghirlap ösidu. yopurmiqi peysiman, kicik yopurmiqi soqicaq, güli kicik we sëriq. mëwiside qattiq tikenler bar. tikenlik mëwisi dora qilinidu, jigerni yashartish, yelni tarqitish, közni roshenleshtürüsh, qanni mangdurush, qicishishni bësish roli bar.
|
|
oghrilatmaq |
|
|
|
oghrilashmaq |
|
|
|
oghrilanmaq |
|
|
|
oghriliq |
|
|
|
oghriliqce |
|
oghriliqce[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] yoshurunce, sezdürmey, bashqilargha bilindürmey:[misal:] bezi hasharcilar oghriliqce qacqanda, düshmenler ëtip tashlidi.
|
|
oghrilimaq |
|
oghrilimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① bashqilarning nersilirini yoshurunce ëliwalmaq:[misal:] tönügün yene bala oghrilighan üc oghri tutuldi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] cacmaq, bölmek, qalaymiqanlashturmaq (eqil, pikirge oxshash rohiy dunya bilen munasiwetlik nersiler heqqide):[misal:] «oynaymiz» dëgen bu söz mëning eqlimni oghrilap, tilimni kësip meylimni bend qilmaqta idi.
|
|
oghri-yalghan |
|
|
|
oghlaq |
|
|
|
oghlaq tartishish |
|
oghlaq tartishish[yeshmisi:] bir xil köngül ëcish oyuni. buningda boghuzlanghan oghlaq otturigha sëlinip, necce onlighan atliq mahirlar uni talishidu. kim uni belgilengen orungha apirip tashlisa, utqan bolidu.
|
|
oghlaqci |
|
|
|
oghlaqliq |
|
|
|
oghlan |
|
oghlan[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① er, oghul؛ oghul perzent:[misal:] nesihet bu, oghlanlirim, angla sözüm, ötmüshte köp ishlarni körgen özüm.[yeshmisi:] ② batur, qorqmas, merd yigit:[misal:] wetinige mëhri soghlar oghlan bolalmas, düshminige qehri yoqlar palwan bolalmas.
|
|
oghlanliq |
|
oghlanliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] merd oghulgha xas, oghul balida bolushqa tëgishlik yaki oghul bala üstige alidighan:[misal:] oghlanliq burcung aqlinar haman, ömür yolida shan-sherep qucsang.
|
|
oghu |
|
|
|
oghut |
|
|
|
oghutsiz |
|
oghutsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] oghut yoq, oghut bërilmigen, oghutlanmighan, oghut cëcilmighan:[misal:] oghutsiz zira’et, hosulsiz zira’et.
|
|
oghutlatmaq |
|
|
|
oghutlashmaq |
|
|
|
oghutlanmaq |
|
|
|
oghutluq |
|
oghutluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① oghut tökülgen, oghut cëcilghan, oghutlanghan. [yeshmisi:] ② oghut qilish ücün ishlitilidighan, oghut qilishqa bolidighan, oghut bolidighan:[misal:] ular bu xil aq qalghan yerlerge oghutluq ösümlük tërishti.
|
|
oghutlimaq |
|
|
|
oghuz (Ⅰ) |
|
|
|
oghuz (Ⅱ) |
|
|
|
oghuz cish |
|
|
|
oghul (oghli) |
|
oghul (oghli)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① er jinsqa tewe bolghan bala, er jinsqa tewe perzent (ata-anilargha nisbeten):[misal:] uning amet isimlik bir oghli bar iken.[yeshmisi:] ② birinci shexs, igilik qoshumcisi bilen këlip perzenti bilen teng dëmetlik kishilerge qarita qilinghan muraji’etni bildüridu:[misal:] oghlum, undaq qilmang, manga icingiz aghrisun, dëdi boway yëlinip.
|
|
oghul bala |
|
oghul bala[yeshmisi:] ① oghul.[yeshmisi:] ② merd, qehriman, gheyretlik, qorqmas, batur, aliyjanab kishi:[misal:] qasim aka, oghul bala ikensiz.[yeshmisi:] ③ «yaraysen, yaxshi qilding, sen noci, merd ikensen» dëgen menilerdiki apirin oqush sözi:[misal:] oghul bala, dëdi u warqirap cuqan sëlip, taza sal bu tazni, sen oghul bala ikensen
|
|
oghulcaq |
|
|
|
oghulce |
|
oghulce[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ughullargha xas, ughullargha oxshash, oghullargha muwapiq këlidighan:[misal:] ular hetta tughulghusi perzenti oghul bolsa oghulce, qiz bolsa qizce isimlarnimu teyyarlap qoyushqanidi. ∥«nëmige oghulce yasiniwaldila» dëdi u qizini qucaqlap yighlap turup.
|
|
oghulcilap |
|
|
|
oghulcilap kirmek |
|
|
|
oghulsiz |
|
oghulsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] oghli yoq, oghul perzent körmigen yaki oghulluq bolmighan:[misal:] kectim sëningdek mëning oghlum yoq, sendek oghulsiz, mëning könglüm toq. ∥emdi u oghli qaza qilip këtip oghulsiz qaldi.
|
|
oghul-qiz |
|
|
|
oghulluq |
|
oghulluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① oghli bar, oghulgha ige, oghul perzent körgen:[misal:] sizmu üc oghulluq bolghan adem, bu ishlarni bilishingiz kërek, dëdi u.[yeshmisi:] ② oghulgha xas, oghulgha layiq؛ oghullarda bolushqa tëgishlik, oghul balida bolush kërek bolghan:[misal:] u dadisigha oghulluq mëhri bilen qaridi, obdan kütti.
|
|
ofitsër |
|
|
|
ofitsërlik |
|
|
|
oq (Ⅰ) |
|
oq (Ⅰ)[söz türkümi:] isim. [yeshmisi:] ① yaygha qoyup ëtilidighan, uci neyze shekillik, uzun, incike tayaqce:[misal:] sadaqtiki oq.[misal:]＞[yeshmisi:] ② herb＜[yeshmisi:] miltiq, tapanca, pilimut, zembirek qatarliqlargha jaylashturup ëtilidighan, ëtilghandin këyin ucup bërip nishangha tëgidighan weyran qilish, öltürush kücige ige nerse:[misal:] oq atmaq. oq üzmek. oqqa tutmaq.
|
|
oq |
|
oq[yeshmisi:] ① (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞mashinisazliq＜[yeshmisi:] tüwrük shekillik dëtal. caq yaki bashqa aylinidighan bölekler uni boylap yaki uninggha egiship aylanma heriket qilidu:[misal:] harwa oqi. caqning oqi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] tekshilik yaki gë’omëtiriyilik shekilni simmëtriyilik böleklerge bölidighan tüz siziq.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer jisimning merkizidin ötidu dep perez qilinghan tüz siziq:[misal:] yer sharining öz oqi etrapida aylinish sür’iti sëkuntigha 8.29 kilomëtir.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] toghra yönelgen, asasiy؛ tik:[misal:] oq ëriq. oq yiltiz.
|
|
oq yiltiz |
|
|
|
oqⅢ |
|
|
|
oqet |
|
oqet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① tirikcilik, hayatliq ücün zörür bolghan maddiy nersiler:[misal:] ularning hal-oqiti xëlila yaxshi idi.[yeshmisi:] ② tirikcilikke zörür bolghan maddiy nersilerge ige bolush ücün qilinghan ish, pa’aliyet؛ tijaret:[misal:] men bügünki oqitimdin xëlila memnun boldum.
|
|
oqetci |
|
|
|
oqetcilik |
|
|
|
oqtek |
|
|
|
oqcutmaq |
|
|
|
oqcumaq |
|
oqcumaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① küwejimek, bolduqlap yuqirigha kötürülmek, tashmaq (heriketliniwatqan suyuqluqlar heqqide):[misal:] muzlar herbir parcilanghanda simabtek su tamciliri muz üstige oqcup ciqip, etrapqa yëyilatti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] sekrimek, atlap ötmek:[misal:] bir caghda it qandaqtur bir kücning yardimi bilen birla oqcup yasinning keynige ötüwaptu.
|
|
oqdan |
|
oqdan[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① sadaq.[yeshmisi:] ② icige oq sëlip, belge ësiwalidighan belwagh. kön qatarliqlardin yasilidu.[yeshmisi:] ③ miltiq, zembirek qatarliqlarning oq turidighan qismi, böliki:[misal:] miltiqning oqdëni.
|
|
oq-dora |
|
oq-dora[yeshmisi:] ① oq we dora.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] miltiq oqi, zembirek oqi, granat, bomba, mina qatarliq talapetke ucritish iqtidarigha ige yaki bashqa alahide roli bar partlaydighan buyumlarning omumiy nami.
|
|
oqruq |
|
|
|
oqruq kësili |
|
|
|
oqruqlimaq |
|
|
|
oq-sadaq |
|
|
|
oqsiman |
|
|
|
oqlatmaq |
|
|
|
oqlashmaq |
|
|
|
oqlaqliq |
|
|
|
oqlanmaq |
|
|
|
oqluq |
|
oqluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① oq bar, oq sëlinghan, oq qacilanghan.[yeshmisi:] ② oq sighidighan, oq qacilashqa bolidighan, oq salsa patidighan:[misal:] u yette oqluq tapancisini extemning meydisige tiridi.
|
|
oqlimaq |
|
oqlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① miltiq, tapanca, aptomat, oqya qatarliq ëtish qorallirigha oq sëlip atqudek qilmaq:[misal:] u töpilikke yamiship ciqip këtiwëtip aptomatni oqlidi.[yeshmisi:] ② harwa, wëlisipit qatarliq oq bëkitilidighan qatnash qorallirigha oq bëkitmek, oq orunlashturmaq:[misal:] biz üc kün aware bolup harwini oqlighandin këyin yene yolgha cüshtuq.
|
|
oqubet |
|
oqubet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] rohiy yaki jismaniy azab, japa-musheqqet؛ ëghir qiyinciliq:[misal:] oqubet birle ötküzdüm qara künni yüsüp oxshash, zuleyxadek wapa eylep mëni bol kün ëting bax-bax
|
|
oqubetsiz |
|
|
|
oqubetlik |
|
|
|
oqutquci |
|
|
|
oqutquciliq |
|
|
|
oqutmaq |
|
|
|
oqutush |
|
|
|
oqutulmaq |
|
|
|
oqur |
|
oqur[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] haywanlargha yem-xeshek bërish ücün, haywanlarning boyi yetküdek ëgizlikte tekci sheklide sëlinghan, cöriside kicik tosuq-tëmi bolghan qurulma:[misal:] almighan atqa oqur saptu (maqal).
|
|
oquri ëgiz |
|
|
|
oqurek |
|
|
|
oqursiman |
|
|
|
oqurluq |
|
|
|
oqurmen |
|
|
|
oqush |
|
|
|
oqushsiz |
|
|
|
oqushluq |
|
oqushluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞ma’ar＜[yeshmisi:] mexsus derslik süpitide paydilinidighan kitab yaki konspik:[misal:] til-edebiyat oqushluqi. matëmatika oqushluqi.[yeshmisi:] ② kishilerning yash ceklimisi, kespi qatarliq ayrimiliqliri boyice neshr qilinghan kitab, zhurnal qatarliqlar:[misal:] ösmürler oqushluqi. yashanghanlar oqushluqi.
|
|
oqushmaq |
|
|
|
oqush-oqutush |
|
|
|
oqughuci |
|
oqughuci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① her xil mekteplerde oquydighan, ilim tehsil qilidighan kishi, ögengüci:[misal:] bu fakultëtta 3 sinip, 99 neper oqughuci bar.[yeshmisi:] ② melum bir metbu’at yaki melum bir zhanirgha a’it kitablarni da’im körüp turidighan kishi, oqurmen, kitabxan:[misal:] men gëzitinglarning bir oqughucisi bolup bersemmu yëter, dëdi u kemterlik bilen.
|
|
oqughuciliq |
|
|
|
oqul |
|
|
|
oquldash |
|
|
|
oqulmaq |
|
|
|
oqumaq |
|
oqumaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① yëzilghan nerse yaki yazma tëkistlarni qeghez yüzidiki herpler asasida eynen ëytip bermek:[misal:] u bu gëzitni etigendin bëri birnecce qëtim oqup ciqqanidi.[yeshmisi:] ② oqush-yëzishni ögenmek, sawatliq bolmaq؛ oqush yurti, mektep qatarliqlarda bilim almaq, ilim tehsil qilmaq, ögenmek:[misal:] oqumay molla bolghan, coqumay qagha bolghan (maqal).[yeshmisi:] ③ birer tëkist yaki shuninggha oxshash nersilerni yadqa ëytip, tingshighucilargha anglatmaq:[misal:] suyumqan bir cine boza kötürüp këlip, awwal qoshaq oqudi.[yeshmisi:] ④ ëlan qilmaq, jakarlimaq, höküm qilmaq, ëytmaq:[misal:] metkërem sözge ciqidighanlarning ismini oqudi.[yeshmisi:] ⑤ munasiwetlik diniy pa’aliyetlerni beja keltürmek, ötimek, tügetmek:[misal:] namaz oqumaq.[yeshmisi:] ⑥ yëngi toy qilidighan qiz-yigitning bir-birige menggülük halal jüp bolushqanliqini xas qa’idiler asasida delillimek, ëlan qilmaq, jakarlimaq:[misal:] ghem yëme aka, dëdi tömür xelpe, nikahni özüm oquymen. qalghan ishlarmu öz yolida bolup këtidu. shundaq emesmu[yeshmisi:] ⑦ izhar qilmaq, bildürmek, dëmek, ëytmaq:[misal:] köpcilik uninggha apirin oqudi.
|
|
oqumushluq |
|
oqumushluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sawatliq, melumatliq, belgilik bilim-melumatqa ige:[misal:] melike berna uqumushluq, eqilliq, zërek qiz idi.
|
|
oqya |
|
oqya[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］oq+yay［[yeshmisi:] qattiq yaghacning ikki ucidin yip tartip ëgip, yërim cember sheklide yasalghan, kicik neyzige oxshash oq yasap, shu oqni sëlip atidighan qedimki urush qorali.
|
|
oq-yaragh |
|
|
|
oqyilan |
|
|
|
oktawa |
|
|
|
oksid |
|
|
|
oksidsiz |
|
|
|
oksidsizlandurmaq |
|
|
|
oksidsizlandurghuci |
|
|
|
oksidsizlandurulmaq |
|
|
|
oksidsizlanmaq |
|
|
|
oksidsizlighuci |
|
|
|
oksidsizliq |
|
|
|
oksidsizlinish |
|
|
|
oksidlar |
|
|
|
oksidlashturmaq |
|
|
|
oksidlandurmaq |
|
|
|
oksidlandurulmaq |
|
|
|
oksidlanmaq |
|
|
|
oksidlighuci |
|
|
|
oksidliq |
|
|
|
oksidlimaq |
|
|
|
oksidlinish |
|
|
|
oksigën |
|
oksigën[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] gaz ëlëmënt. belgisi . (oxygenium)O rengsiz, puraqsiz gaz, yënishqa yardem bëridu. ximiyilik xususiyiti bek aktip bolup, köpligen ëlëmëntlar bilen biwasite birikidu. adem, haywan we ösümlüklerning nepes ëlishida muhim gaz hësablinidu. adette oksigën gazi dep atilidu.
|
|
oksigënlik |
|
oksigënlik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] terkibide oksigëni bar, oksigënge ige:[misal:] oksigënlik birikmiler.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] oksigën bilen, oksigën arqiliq:[misal:] oksigënlik nepeslinish.
|
|
okul |
|
okul[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① bedenge, tëre astigha shpiris wasitisi bilen suyuq dora mangdurush, kirgüzüsh:[misal:] u doxturxanigha bërip özige okul qildurup keptu.[yeshmisi:] ② omumen shpiris wasitisi bilen bedenge, tëre astigha kirgüzülidighan dora:[misal:] okul tügeptu. doxturxanidin derhal okul ekëlish kërek.
|
|
okulxana |
|
|
|
okulyar |
|
|
|
okun |
|
okun[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil bëliq. tënining üstünki qisimliri köküc kül reng, asti aquc kül reng, tënining ikki yan teripidiki dümbe palaqcisida qara sepkünliri bolidu. yëqin dëngizlarda yashaydu. küzning axirlirida derya ëghizlirigha bërip tuxum salidu.
|
|
okyan |
|
okyan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] yer shari yüzining su bilen yëpilghan keng orunliri bolup, yer sharining [SX(]7[]01[SX)] qismini igileydu. yer sharida tinc okyan, atlantik okyan, hindi okyan we shimaliy muz okyandin ibaret töt okyan bar.
|
|
okyanshunas |
|
|
|
okyanshunasliq |
|
okyanshunasliq[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] dëngiz sulirining fizikiliq, ximiyilik xususiyiti, dëngiz dolquni, dëngizning kötürülüshi we cüshüshi qatarliq hadisilerni, shundaqla dëngiz süyi bilen dëngizlardiki organizmlarning munasiwitini tetqiq qilidighan pen.
|
|
okyaniye |
|
okyaniye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞jogh＜[yeshmisi:] tinc okyandiki köp sandiki arallar közde tutulidu. adet boyice u awstraliye hem yëngi zëllandiye, mikronëziye, polinëziye we mëlanëziyedin ibaret töt qisimni öz icige alidu.
|
|
ong |
|
ong[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] gewdini qaq otturidin tartip catraqqice teng ikkige bölgende, jiger jaylashqan tereptiki, shu terepke jaylashqan:[misal:] ong köz. ong qulaq. ong köksi. ong put. ∥men ong hem solgha qaridim. emma u körünmidi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] oyghaq, saq turghan:[misal:] abdulla bularning ya cüshi ya ongi ikenlikini angqiralmidi.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] rext, [yeshmisi:] kigiz-palas we shuninggha oxshash yerge sëlinidighan, kiyilidighan yaki birer jaygha qoyulidighan nersilerning renggi ocuq, qëniq teripi, aldi teripi:[misal:] rextning ongi. dastixanning ongi. kiyimning ongi.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] toghra, muwapiq, emeliyetke uyghun, eqilge sighidighan, orunluq, cataq, kashilidin xaliy:[misal:] puli barning gëpi ong, puli yoqning gëpi tong (maqal).[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] eqil-hoshi jayida, eqilliq, zërek, ishning yolini, ëpini bilidighan, til uqidighan؛ kaj we jahil emes:[misal:] sarangning ongi yoq, pashining qongi (maqal).[yeshmisi:] ⑥ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] parlaq, köngüldikidek, obdan, yaxshi:[misal:] men dëmidimmu... dep yayrapla ketti u, bicare qizimning teliyi ong iken.
|
|
ong bayan |
|
|
|
ong tanasip |
|
ong tanasip[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] ikki miqdar(bbilen a) ning birsi (a) birqance hesse congaysa )yaki kiciklise( ikkinci bir miqdar (b) mu uninggha egiship oxshash hesse congaysa )yaki kiciklise(, bu ikki miqdarning özgirish munasiwiti ong tanasip dëyilidu web∝a qilip yëzilidu. bezide qisqice ong nisbetmu dëyilidu.
|
|
ong közde qarimaq |
|
ong közde qarimaq[yeshmisi:] toghra, adil mu’amilide bolmaq؛ mëhribanlarce yaxshi munasiwette bolmaq؛ yaxshiliq qilmaq:[misal:] dëmismu, ashu tash yürek teqdir bu mömin dëhqan a’ilisige ong közde qarimighan.
|
|
ong nisbet |
|
|
|
ong yürek dalancisi |
|
|
|
ong yürek qërincisi |
|
|
|
ong yüz |
|
|
|
ongay |
|
|
|
ongaysiz |
|
ongaysiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ongay bolmighan, namuwapiq, xijaletlik, bi’ep؛ qiyin, tes, müshkül:[misal:] perhat ongaysiz ehwaldin qutulush ücün aynisagha gepmu qilmay, arqisigha yënip ciqip ketti.
|
|
ongaysizlandurmaq |
|
|
|
ongaysizlandurushmaq |
|
|
|
ongaysizlanmaq |
|
ongaysizlanmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] birer ish yaki ehwalgha qarita ongaysizliq, müshküllük, bi’eplik hës qilmaq, tescilikte qalmaq, qiyin hës qilmaq:[misal:] sen mëning gëpimge shundaq küldüngki, men ongaysizlinip turup qaldim.
|
|
ongaysizliq |
|
|
|
ongaylashturmaq |
|
|
|
ongaylashturushmaq |
|
|
|
ongaylashturulmaq |
|
|
|
ongaylashmaq |
|
ongaylashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] müshkül, tes, qiyin halettin asan, ongay haletke kelmek, ongay bolmaq:[misal:] hazir sirtqa ciqip ish bëjirish ongaylashti.
|
|
ongayliq |
|
|
|
ongayliqce |
|
|
|
ong-tetür |
|
|
|
ong-tetürni bilmek |
|
|
|
ong-tetürining tayini yoq |
|
|
|
ongtey-tongtey |
|
ongtey-tongtey[yeshmisi:] qalaymiqan, retsiz, biseremjan, astin-üstün:[misal:] ongtey-tongtey bolmaq. ongtey-tongtey qilmaq.
|
|
ongce |
|
ongce[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] bashqilarni shërik qilmay, arilashturmay؛ öz aldigha, özi xalighan terzde, ayrim halda:[misal:] qëni, manga birni quy özüm ongcila birni icey
|
|
ongci |
|
|
|
ongcil |
|
|
|
ongcilliq |
|
|
|
ongxay |
|
ongxay[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① ong, bedenning ong teripidiki ezalargha muwapiq këlidighan (kiyidighan nersiler heqqide):[misal:] ongxay ayagh.[yeshmisi:] ② qol bilen qilinidighan ish-heriketlerde ong qolini köprek ishlitishke adetlengen, shundaq ishlarning köpincisini ong qoli bilen qilidighan:[misal:] ongxay bala.
|
|
ongda |
|
ongda[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] yüzi, aldi teripi yuqirigha qarap turghan, dümbisi, arqa, keyni teripi yerge yaki yer bilen parallël tekshilikke tëgip turghan halette:[misal:] u örülüp ongda bolup, asmangha qarap xiyalgha patti.
|
|
ongda cüshmek |
|
ongda cüshmek[yeshmisi:] meghlup bolmaq, yëngilmek؛ xarab bolmaq, weyran bolmaq:[misal:] eplep ish tut, bolmisa hëliqi hëkim dëgini yaman nëme, ongda cüshme yene, dëdi u exmetke nesihet qilip.
|
|
ongda qoymaq |
|
ongda qoymaq[yeshmisi:] ziyangha ucratmaq؛ meqset-muddi’asini emelge ashurushqa yol qoymasliq:[misal:] uning meqsiti dëhqanni toydurush emes, özining shehwaniy nepsini qandurush iken, lëkin ayxan uni qattiq bir ongda qoydi.
|
|
ongda yatmaq |
|
|
|
ongda-dümde |
|
|
|
ongshatmaq |
|
|
|
ongshashmaq |
|
|
|
ongshalmaq |
|
|
|
ongshimaq |
|
ongshimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① buzulghan nersilerni rëmont qilip tüzimek, saq, normal halitige keltürmek:[misal:] adil otun yaratti, buzulghan nerse-kërekler bolsa ongshaytti.[yeshmisi:] ② retsiz, qalaymiqan nerse yaki haletni retlik, rus haletke keltürmek؛ yaxshilimaq:[misal:] birnecce künlük japaliq küreshtin këyin qalaymiqanciliq asasiy jehettin ongshaldi.[yeshmisi:] ③ ish-heriket yaki gep-sözdiki natoghrini toghrilimaq, tüzetmek, muwapiqlashturmaq:[misal:] u qizning rayini yandurup qoymasliq ücün derhalla teleppuzini ongshiwaldi.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] nacar, yaman haletni yaxshilimaq, ghem, qayghudin xalas qilmaq:[misal:] uninggha azraq yardem qilayli özini ongshiwalsun.[yeshmisi:] ⑤ tinclandurmaq, yaxshilimaq, yaman paydisiz terepke mëngishtin tosmaq, yaxshi terepke burimaq:[misal:] biz weziyetni muweppeqiyetlik ongshap, zor apetning aldini alduq.
|
|
ongghul-dongghul |
|
ongghul-dongghul[yeshmisi:] astin-üstün, ëgiz-pes, tekshi emes, oy-dongghul:[misal:] kelkün süyi yolni yalap, ongghul-dongghul qiliwetkenidi.
|
|
onglatmaq |
|
|
|
onglashmaq |
|
|
|
onglashturmaq |
|
|
|
onglanmaq |
|
onglanmaq[yeshmisi:] ① «onglimaq» pë’ilining özlük derijisi:[misal:] siz bazarni bir aylinip këling, kajni bazar onglaydu dëgen gep bar, onglinip këlersiz angghice men qarap turay.[yeshmisi:] ② «onglimaq» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] uning xëli uzaq tirkishishi netijiside wëlisipit axir onglandi.
|
|
ongluq |
|
ongluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ishning yolini bilidighan, toghra ish qilidighan hem xushxuy, eqilliq, gep-söz, ish-herikiti bilen kishini mayil qilidighan:[misal:] bu tëwip heqiqetenmu pem-parasetlik we bekmu ongluq bir kishi idi.
|
|
onglimaq |
|
|
|
ongmaq |
|
ongmaq[söz türkümi:] pë’il. [qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] ongushluq bolmaq؛ yaxshilanmaq, rawajlanmaq, onglanmaq, köngüldikidek bolmaq:[misal:] etigen ongmighan kec ongmas (maqal).
|
|
ongush |
|
|
|
ongushsiz |
|
ongushsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ongush tapmighan, ongushluq, muweppeqiyetlik bolmighan yaki bolmaydighan, netijisiz, paydisiz؛ namuwapiq:[misal:] ongushsiz ish.
|
|
ongushsizliq |
|
|
|
ongushluq |
|
ongushluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] muweppeqiyetlik bolghan, muwppeqiyetlik, netijilik؛ köngüldikidek, jayida؛ yaxshi؛ paydiliq:[misal:] ishliring ongushluq bolghandu sorudum men uningdin. ∥u özice birnëmilerni picirlap xudadin öz sodisini ongushluq qilishni tileytti.
|
|
ol |
|
|
|
olashturmaq |
|
|
|
olashturulmaq |
|
|
|
olash-colash |
|
olash-colash[yeshmisi:] hemmeylen birlikte, kollëktip halda, toplashqan pëti:[misal:] qimarwazlar olash-colash këlip birer parcidin gösh yep, birdem parang sëlishqandin këyin tarqap këtishti.
|
|
olashmaq |
|
olashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① yighilmaq, toplashmaq:[misal:] ayallar yigitning etrapigha uliship yüzliridin cümberdilirini ëlishiptu.[yeshmisi:] ② peyda bolmaq, yëpishmaq:[misal:] xetni oqughansëri wujudumgha titrek oliship, öpkem aghzimgha tiqilip qalghandek boldi.
|
|
olaq |
|
|
|
olpaq |
|
|
|
olpang |
|
|
|
olpan |
|
|
|
olturaq |
|
|
|
olturaqlashturmaq |
|
|
|
olturaqlashturulmaq |
|
|
|
olturaqlashmaq |
|
olturaqlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] melum bir yerni muqim tutup, shu yerge yerliship, öy-jay sëlip, shu yerde yashimaq:[misal:] ular sizning mehellige olturaqlashti.
|
|
olturaqliq |
|
|
|
oltursa-qopsa |
|
|
|
olturghuc |
|
|
|
olturghuc söngek |
|
|
|
olturghuc söngek nërwisi |
|
|
|
olturghuzmaq |
|
|
|
olturghuzulmaq |
|
|
|
oltur-qop |
|
|
|
olturmaq |
|
olturmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① öre turmay yer, orunduq yaki shuninggha oxshash birer jay yaki nersige saghrisini caplap jaylashmaq, orunlashmaq:[misal:] ular ëgiz hem bük-baraqsan bir tüp derexning tüwige këlip olturuptu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] hëc ish qilmay waqitni bosh ötküzmek, bikar turmaq:[misal:] qasim öyge kirgende xotuni ishtin këlip kinogha aldirighacqa, tamaqmu etmey olturghanidi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer jaygha bërip yaki yighilip mungdishidighan, paranglishidighan, saz cëlip, ziyapet uyushturup köngül acidighan ishni qilmaq, shundaq pa’aliyetke qatnashmaq:[misal:] yëngi yil munasiwiti bilen hemmeylen yighilip tursunning öyide olturduq.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer orunni makan tutup orunlashmaq, jaylashmaq, hayat kecürmek, yashimaq:[misal:] sili qeyerde olturila dep soridi alim.[yeshmisi:] ⑤ türlük qatnash qorallirigha ciqip, ularning üstige orunlashmaq, ciqmaq:[misal:] biz poyizgha olturup bëyjinggha barduq.[yeshmisi:] ⑥ tagh yaki ëgizlikning arqisigha ötüp körünmey qalmaq, patmaq (ay, kün qatarliqlar heqqide):[misal:] kün olturdi.[yeshmisi:] ⑦ [köcme menisi:] [yeshmisi:] (hoquq-emel yaki text qatarliqlargha) ciqmaq, belgilenmek, teyinlenmek:[misal:] u coqum sot bashliqliqidinmu yuqiriraq mensepke olturushi kërek idi, uninggha uwal boptu.[yeshmisi:] ⑧ omumen izida jimraq turup ëlip bërilidighan birer ish-heriketke tutush qilmaq, shundaq pa’aliyetni bashlimaq:[misal:] ular taghdin cüshti, hemmimiz birlikte tamaqqa olturduq.[yeshmisi:] ⑨ [köcme menisi:] [yeshmisi:] qonmaq:[misal:] bir jüp tumucuq këlip bulungdiki anarning shëxigha olturdi.[yeshmisi:] 01 kütmek, saqlimaq؛ yatliq bolmay turmaq (ayallar heqqide):[misal:] eqide ücün on töt yil olturush qiz bala ücün ongaymu[yeshmisi:] 11 tus yardemcisi rolida pë’ilning cëtilma rewishdash shekli bilen birikip, shu pë’il ipadiligen menini tekitlesh, tëximu küceytish rolini oynaydu:[misal:] u bala hedep oyuncuqini oynap olturatti.
|
|
olturalmay qalmaq |
|
|
|
olturup qalmaq |
|
|
|
olturush |
|
|
|
olturushangghu |
|
|
|
olturushluq |
|
|
|
olturushma |
|
|
|
olturushmaq |
|
olturushmaq[yeshmisi:] ① «olturmaq» pë’ilining ömlük derijisi.[yeshmisi:] ② esli ornidin cöküp, töwenlep, peslep ketmek, özlükidin peslimek؛ icige kirip ketmek:[misal:] bu qebre bek olturushup këtiptu.
|
|
olja |
|
olja[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① urush-jenglerde qarshi tereptin tartiwëlinghan, gheniymet ëlinghan buyum, nerse:[misal:] olja almaq.[yeshmisi:] ② shikar, owgha ciqqanda owlighan nerse, ow.
|
|
oljiliq |
|
|
|
olci |
|
|
|
olgham |
|
|
|
oligarxiye |
|
|
|
olimpik |
|
olimpik[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞tenterbiye＜[yeshmisi:] xelq’araliq uniwërisal tenheriket musabiqe yighini. qedimki grëtsiyining olimpiye kentidiki maharet musabiqilishishtin këlip ciqqan. hazirqi zaman 1-nöwetlik olimpik tenheriket yighini 1896-yili grëtsiyediki afinada ötküzülgen, her töt yilda bir nöwet ötküzülidu, qishliq tenheriket türlirining musabiqisi ayrim halda qishliq olimpik tenheriket yighini dep atilidu.
|
|
om |
|
om[söz türkümi:] miqtar söz.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] ëlëktr qarshiliq birliki. ötküzgüctiki ëlëktr bësimi 1 wolt, uningdin ötken tok 1 ampir bolghanda, ötküzgücning qarshiliqi 1 om bolidu. bu birlik gërmaniye fizika alimi om(Georg Simon Ohm) ni xatirilesh yüzisidin bërilgen.
|
|
omarta |
|
|
|
omaq |
|
|
|
omaqlashturmaq |
|
|
|
omaqlashmaq |
|
|
|
omaqliq |
|
|
|
oman |
|
oman[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] oman sultanliqi ereb yërim arilining sherqiy jenubi qizghiqigha jaylashqan. yer maydani 300 ming kuwadirat këlomëtr. ahalisining köpcilikini erebler teshkil qilidu. qalghini hëndistanliqlar, iranliqlar, bëngalliqlar, pakistanliqlar we az sandiki bilojilar, burunqi afriqa nëgirliërining ewladliri. dölet tili ereb tili bolup, ingliz tili omumyüzlük qollinilidu. ahalisining mutleq köp qismi islam dinigha ëtiqad qilidu. oman ereb yërim arilidiki eng qedimiy döletlerning biri bolup, miladidin 2000 yil ilgiridila dëngiz we quruqluq sodisi ëlip barghan hemde ereb yërim arilining këme yasash merkizi bolghan. miladi Ⅶ esirde, ereb ëmpiriyisining bir qismi bolghan. 1507-yili portugaliyilikler, 1742-yili parislar, 1871-yili engliyilikler bësip kirgen. ⅩⅩ esirning 20-yillirida «mesh’et sultanliqi» we «oman imamliqi»gha bölünüp, 1967-yili mesh’et we oman sultanliqi bolup qurulghan. 1970-yili 8-ayning 9-küni namini «oman sultanliqi»gha özgertilgen. 1978-yili 5-ayning 25-küni dölitimiz bilen dëplomatik munasiwet ornatqan. ereb birleshme xelipilikining nëfit zapisi 540 milyon tonnigha yëtidu. ％80tin köp ahalisi dëhqan-carwiciliq bilen shughullinidu. bu döletning qol hünerwenciliki meshhur bolup, asaliq zinnet buyumliri, sapal buyumlar we mis eswablar yasilidu. asaliq shehiri paytext meshhet shehiri bolup, döletning siyasiy, iqtisadiy we medeniyet merkizi. bu sheherning «dunyadiki issiq sheher» digen nami bolup, eng issiq bolghanda tëmpiratorisi ℃60qa yëtidu.
|
|
omut |
|
|
|
omurtqa |
|
omurtqa[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] adem we omurtqiliq haywanlar dümbe qismining asasiy tiriki. ademde 33 tal omurtqa söngiki bolup, xuddi tüwrükke oxshash turidu. arqa teripining merkizi we otturisida bir neycisi bolup, omurtqa kanilini shekillendüridu. uning icide yulun turidu.
|
|
omurtqisiz |
|
|
|
omurtqisiz haywanlar |
|
omurtqisiz haywanlar[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] tënide omurtqa söngiki yoq bolghan haywanlar. türliri köp bolup, protozo’a, dëngiz buluti tipidikiler, kawak iclikler, sazangsimanlar, yumshaq tenlikler, boghum ayaghliqlar we tëriklerni öz icige alidu.
|
|
shüshi qatarliq hadisilerni, shundaqla dëngiz smurtqigha ige: |
|
|
|
omurtqiliq haywanlar |
|
|
|
omum |
|
omum[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] köpcilik, kollëktip؛ hemme:[misal:] ularning zor köpciliki, tebi’iyki, ishcilar yaki ishcilar sinipining omum ëtirap qilghan wekilliri.
|
|
omum gül rëti |
|
omum gül rëti[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] gül rëtining bir xili. uning gül oqi nahayiti uzun bolup, uningda nurghunlighan sapaqliq güller bolidu. mesilen, sherq nergisgüli we krëst güllükler a’ilisidiki köp sandiki ösümlüklerning gül rëtige oxshash.
|
|
omumen |
|
omumen[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] asasiy jehettin, omumiy jehettin qarighanda, omumlashturup ëytqanda:[misal:] okul omumen baligha ziyanliq emes idi, ayal manga rehmet ëytip, balini yögep qaytip ketti.
|
|
omumlashturmaq |
|
|
|
omumlashturushmaq |
|
|
|
omumlashturulmaq |
|
|
|
omumlashmaq |
|
omumlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] xelq arisigha, omumning icige keng tarqalmaq؛ omumning birdek ëtirap qilip qollinishigha, da’imliq heriketlirige tetbiqlishigha ërishmek:[misal:] bu medeniyet herikiti u caghda tëxi ishci-dëhqanlar ammisi arisigha omumlishish imkaniyitige ige emes idi.
|
|
omumluq |
|
|
|
omumiy |
|
omumiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① pütkül xelqqe, omumgha ortaq bolghan, köpcilikni, omumni yaki shularning mesililirini özige obyëkt qilghan:[misal:] omumiy yighin.[yeshmisi:] ② jem’iy؛ hemmini öz icige alghan, yighinda:[misal:] bu yilqi omumiy kirimingiz qancige yetkendu[yeshmisi:] ③ omumyüzlük:[misal:] emet omumiy mudapi’ege mes’ul idi.
|
|
omumiy uqturush |
|
|
|
omumiyet |
|
|
|
omumiyetcil |
|
omumiyetcil[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] omumni nezerde tutidighan, omumgha mayil bolghan, köpcilik terepte turidighan:[misal:] xelq bizning omumiyetcil bolushimizni telep qilidu, dëdi bashliq sadiqning qolini siqip.
|
|
omumiyliq |
|
omumiyliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] omumiy ehwal, omumiy weziyet, omumiy keypiyat:[misal:] ular omumiyliqni asas qilip, dölet pilanining yëtekcilikini angliq qobul qilip, türlük zira’etlerning tërilghu pilanini muwapiq orunlashturdi.
|
|
omumyüzlük |
|
|
|
omumyüzlüklük |
|
omumyüzlüklük[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] hemmini, barliq tereplerni öz icige alghanliq yaki shundaq halet:[misal:] idiye — medeniyet terkiblirini dawamliq yëngilap we toluqlap, uning ilgharliqini, omumyüzlüklükini, pütün millet terkibidiki jelp qilish hem uyushturush qudritini hemishe saqliyalaydighan bolushi zörür.
|
|
omundurmaq |
|
|
|
omunmaq |
|
omunmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] arzu qilmaq, teme qilmaq, ümid qilmaq:[misal:] balam, omunup qalma, u yerdin hëcnëme ëlip këlelmidim, dëdi apisi balisining bëshini silap.
|
|
omunushmaq |
|
|
|
on |
|
|
|
on bëshi bolsimu |
|
|
|
on jëni bolsimu |
|
on jëni bolsimu[yeshmisi:] herqance küclük bolsimu, küci nahayiti zor bolsimu:[misal:] qëni, buzup baqe, eger buzidighan bolsang, on jëning bolsimu, bu yerdin saq ciqip këtelmeysen.
|
|
on jënining biri qalmaq |
|
on jënining biri qalmaq[yeshmisi:] bek maghdursizlinip carcap ketmek, halidin ketmek, aranla jëni qalmaq:[misal:] uni bir dëmisile, dëdi xurshidixan qollirini bëlige tirep, on jënimning birsi qaldi.
|
|
on sekkiz ming alem |
|
on sekkiz ming alem[yeshmisi:] pütün dunya, jimi iqlim, pütün alem:[misal:] hemmidin köngül ittik, közni yumup acquce on sekkizming alemni aylinip ciqalaydu, dep jawab bëriptu qiz.
|
|
on gülining biri ëcilmighan |
|
on gülining biri ëcilmighan[yeshmisi:] yapyash؛ bëshidin hëcqandaq ish ötmigen, hayatqa emdila köz acqan:[misal:] adem dëgende arzu-hewes bolidu emesmu, men tëxi yash, on gülümning biri ëcilmidi, dëdi u naraziliq bildürüp.
|
|
onlar xanisi |
|
|
|
on ikki muqam |
|
on ikki muqam[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] uyghurlarning yürüshleshtürülgen cong tiptiki en’eniwi muzikisi. jem’iy on ikki bolup, herbir muqam cong neghme, dastan we meshreptin ibaret üc cong türge bölünidu.
|
|
on ikki mücel |
|
on ikki mücel[kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] her on ikki yil bir qëtim dewr qilidighan we herbir yil bir haywanning nami bilen atilidighan yil hësablash usuli. adette bu on ikki yil cashqan, uy, yolwas, toshqan, bëliq, yilan, at, qoy, maymun, toxu, it, tongguz dëgen tertip boyice këlidu.
|
|
oneylen |
|
|
|
onbëshi |
|
|
|
ontologiye |
|
|
|
onlap |
|
|
|
onluq |
|
|
|
onluq kesir |
|
onluq kesir[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] onluq addiy kesirning bir xil alahide ipadilinish shekli. mesilen [SX(]32[]001[SX)] ni 23.0 qilip yëzishqa bolidu, yeni[SX(]7532[]0001[SX)] ni 357.2 qilip yëzishqa bolidu, otturidiki «.» belge onluq kesir cëkiti dëyilidu, onluq kesir cëkitining ong teripidiki san onluq kesir bolidu.
|
|
oninci |
|
oninci[söz türkümi:] san.[yeshmisi:] tertipi «10»reqimi bilen belgilengen, tertip jehette toqquzincidin këyin, on birincidin burun turidighan؛ 10-nomurluq:[misal:] uning netijisi sinip boyice oninci orunda bolup, elaci hësablanmisimu, yaxshilar qatarida idi.
|
|
ohu |
|
ohu[söz türkümi:] imliq söz.[yeshmisi:] ① kütülmigen xushalliq imasini bildüridu:[misal:] ohu... tawqish, mëning kicik yol bashlighucum dëdi basit ikki qolini baligha sunup.[yeshmisi:] ② heyran qëlish, te’ejjüplinish yaki zoqlinish imasini bildüridu:[misal:] ohu, mundaqmu gep bar deng tëxi, men nedimu shunce köp pul tapalaymen dëdi u heyranliqtin közlirini cekceytip.
|
|
ohuy |
|
ohuy[söz türkümi:] imliq söz.[yeshmisi:] «ohu»gha qarang:[misal:] ohuy, mawu karametni körüng, be’eyni magizinning özighu, dëdi qurban derwazidin putini ëlipla.
|
|
o’uguyya |
|
|
|
ow |
|
ow[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① yawayi haywanlar, bëliq, türlük qush qatarliqlarni tutush ishi, qolgha cüshürüsh, olja ëlish pa’aliyiti:[misal:] bay owdin qaytip këlip qarisa, mal-mülki yoq, cakirimu yoq turghudek.[yeshmisi:] ② türlük yollar bilen tutulghan, qolgha cüshürülgen yaki tutush, qolgha cüshürüsh obyëkti qilinghan türlük yawayi haywanlar, bëliq yaki qush qatarliqlar:[misal:] sattar aka ow izdep, ëgiz taghlargha nezer sëlip kelmekte idi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] aldanghan, tuzaqqa cüshürülgen kishi:[misal:] tang ëtishi bilenla bu leniti büwi yene kocigha ciqip, cirayliq bir yigitni owgha aylandurup, öyige ekirdi.
|
|
owci |
|
owci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ow owlashni yaxshi köridighan, uninggha mahir, da’im ow owlap turidighan kishi:[misal:] usta owci shir atar, qawul dëhqan boz acar (maqal).
|
|
owciliq |
|
owciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ow owlash ishi, ow owlash pa’aliyiti, herikiti:[misal:] men owciliqni yaxshi körimen, lëkin këyik boghuzlighanni yaman körimen, jawab berdi ayding.
|
|
owlatmaq |
|
|
|
owlashmaq |
|
|
|
owlanmaq |
|
|
|
owlimaq |
|
owlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① yawayi haywan, yawa qush we shu qatarliqlarni miltiq, qapqan, qiltaq, basmaq qatarliqlarni ishlitish yaki terbiyilengen it, bürküt, lacin, qarcigha qatarliqlargha aldurush arqiliq tutmaq, qolgha cüshürmek:[misal:] këyik owlap taghqa ciq, yarni izdep baghqa ciq (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] mayil qilmaq:[misal:] bizning kona kitablirimizda «el könglini owlighanlar meqsetke yëtidu, elni aghritqanlar hesret cëkidu» dëgen gep bar.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] aldimaq, aldap tuzaqqa cüshürmek:[misal:] owliyalmaytti uning hoshyar, ghubarsiz qelbini, naz-xushamet, hiyle-neyreng mahiri, mestanisi.
|
|
owush |
|
|
|
oy (Ⅰ) |
|
|
|
oy (Ⅱ) |
|
oy (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① birer kishi yaki nerse heqqide mulahize qilish, pikir yürgüzüsh jeryani؛ öz könglide, icide qilinghan pikir, mulahize:[misal:] baygha künde bayram, künde toy, kembeghelge künde qayghu, künde oy (maqal).[yeshmisi:] ② birer nersini eske cüshürüsh, ëside, xatiriside saqlash qabiliyiti؛ es, eqil:[misal:] uning oyigha derhalla hëliqi molla kishi keldi.[yeshmisi:] ③ tesewwur, perez:[misal:] uning oyice bolghanda, qarim coqum özi këlishi kërek idi.[yeshmisi:] ④ meqset, niyet, muddi’a:[misal:] sen xata oydin qaytip, toghra yolgha cüshmigice ajrishishqa heqqing yoq
|
|
oypang |
|
oypang[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] melum bir tekshilikke nisbeten congqur, pes, orni töwenrek bolghan, oyman:[misal:] oypang yer.
|
|
oypangliq |
|
|
|
oy-pikir |
|
|
|
oycan |
|
oycan[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] oygha patqan, xiyal sürgen, xiyalcan؛ tola oylaydighan:[misal:] he, dëdi xan oycan halda, ularni ceklesh kërek.
|
|
oycanliq |
|
|
|
oy-congqur |
|
|
|
oyci |
|
oyci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] oygha, xiyalgha qattiq bërilgen yaki köp oylaydighan kishi؛ xiyalperes:[misal:] oy oylaysen, oy oylaysen, oycimiding sen. tagh baghrida yëtiwapsen, qoycimiding sen.
|
|
oy-xiyal |
|
|
|
oy-dongghul |
|
|
|
oydurma |
|
oydurma[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qesten oydurup ciqirilghan yalghan gep-söz, betnam, bohtan؛ asasi yoq yalghan söz:[misal:] «partiyige qarshi guruh» toghrisidiki üstümge yüklengen oydurmilar yelkemni bir yoghan qoram tash bolup basti.
|
|
oydurmaq |
|
oydurmaq[yeshmisi:] ① «oymaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] ular jinayetcilerge azgal oydurdi.[yeshmisi:] ② yalghandin gep tapmaq, bohtan toqumaq, pitne-pasat tërimaq؛ töhmet caplimaq:[misal:] bashliqni xushal qilish ücün bezide xëli cong geplernimu oydurup ciqimiz.
|
|
oydurmici |
|
|
|
oydurmiciliq |
|
|
|
oy-döng |
|
|
|
oyrat |
|
oyrat[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] ming sulalisi zamanida memlikitimizning gherbiy qismida yashighan mongghul qebililiri. cing sulalisi zamanida oyrat yaki ëlot dep atalghan. ular balqash kölining sherqiy we gherbiy qismi hemde bügünki shinjang uyghur aptonom rayonining gherbi, hazirqi mongghuliye xelq jumhuriyitining gherbiy qismini öz icige alghan keng rayonlarda olturaqlashqan. ⅩⅤesirde, bu mongghul qebililiri birmehel birleshken.
|
|
oyghatquci |
|
oyghatquci[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] oyghitidighan, oyghitish rolini oynaydighan؛ ilhamlanduridighan, rohlanduridighan:[misal:] ular kishini oyghatquci ashundaq qiziq, yalqunluq sözler tesiridin waqitning qancilik ötüp ketkenlikinimu sezmeytti.
|
|
oyghatquzmaq |
|
|
|
oyghatmaq |
|
oyghatmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① uyquluq kishilerni uyqudin turghuzmaq, oyghaq haletke keltürmek:[misal:] mensurning anisi cuqan kötürüp qoshnilirini oyghatmaqta idi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] zulumgha, adaletsizlikke qarshi turup, erkinlik ücün küresh qilidighan cüshence we rohni peyda qilmaq hem uni küclendürmek:[misal:] kün-tün hem uyqu yoq wijdan azabi tëximu, elni oyghatmaq tilek hertangda bir cuqan bilen.[yeshmisi:] ③ janlandurmaq, janliq, jushqun haletke keltürmek؛ jimjit, süküt icidiki halitini janliq, jushqun haletke keltürmek:[misal:] oyghitidu güdük üni seherni, dawam qilar hayat yëngi seperni.[yeshmisi:] ④ peyda qilmaq, bar qilmaq yaki küceytmek, örletmek؛ rawanlashturmaq, acmaq:[misal:] balilarning süren-cuqanliri kishide yëza hayatigha xas bir xil shërin tuyghularni oyghitatti.[yeshmisi:] ⑤ azad qilmaq, xaliy qilmaq, bikar qilmaq (oy-xiyal heqqide):[misal:] ekberning sözi hashim akini ëghir xiyaldin oyghatti.
|
|
oyghaq |
|
oyghaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① uxlimighan, uyqudin xaliy:[misal:] u tëxicila oyghaq idi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] hoshyar, janliq, yüreklik, sezgü:[misal:] zep köyümcan anamsen mëning, sadiq, oyghaq balangmen sëning.
|
|
oyghaqliq |
|
|
|
oyghanmaq |
|
oyghanmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① uyqudin xalas bolmaq, oyghaq haletke kelmek, uyqudin turmaq:[misal:] yasin shiwirghanning ensiz awazidin cöcüp oyghinip ketti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] heriketke kelmek, qozghalmaq, janlanmaq:[misal:] cöl oyghandi... qizip ketti jeng, müshküllerge kökrekni kerduq. ko’inlundin ëlip tash östeng, abihayat bashlap ekelduq.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] peyda bolmaq, hasil bolmaq, qozghalmaq, barliqqa kelmek (türlük hës-tuyghular heqqide):[misal:] mëning qelbimde uninggha nisbeten hararetlik bir tuyghu oyghinishqa bashlidi.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] ang, sewiyisi ösüp, özlirining kishilik hoquqini, erkinlikini, azadliqini yaki abruy inawitini qolgha keltürüsh, tiklesh ücün atlanmaq, küresh qilmaq, qozghalmaq:[misal:] zalimlarning zulimigha cidimighan xelq axiri oyghandi.[yeshmisi:] ⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] gheplet basqan, rohiy jehettin cüshkünleshken yaki azghan halettin qutulup normal haletke ötmek, özini ongshiwalmaq, rusliwalmaq:[misal:] men sizning tizrek oyghiniwëlishingiz ücün mensur bilen tonushup ciqishingizgha yol qoyimen
|
|
oyghitishmaq |
|
|
|
oyghitilmaq |
|
|
|
oyghinishmaq |
|
|
|
oylatmaq |
|
|
|
oylatmaq (Ⅱ) |
|
|
|
oylashmaq |
|
oylashmaq[yeshmisi:] ① «oylimaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] biz hazirni körüp, kelgüsini oylishimiz kërek.[yeshmisi:] ② pikir qilmaq, mulahize yürgüzmek, oylimaq:[misal:] awwal öyge bërip emeliy ehwalni körimen, andin bu heqte oyliship baqimen, dëdi u keskin qilip.
|
|
oylanmaq |
|
|
|
oyluq |
|
|
|
oylishilmaq |
|
|
|
oylimaq |
|
oylimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] birer nersini eske ëlip, pikir qilmaq, mulahize yürgüzmek؛ yad etmek, eslimek:[misal:] men da’im silerni, ashu qedirlik, illiq mehellimizni oylap turimen
|
|
oylinilmaq |
|
|
|
oyma |
|
|
|
oymat |
|
oymat[söz türkümi:] isim. [qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] ① on modin tartip yüz moghice këlidighan tërilghu yer, tërilghu meydani.[yeshmisi:] ② oy, oyman, oymanliq.
|
|
oymatlashmaq |
|
oymatlashmaq[söz türkümi:] pë’il. [qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] bölek-bölek tërilghu yerler öz’ara tutashturulup bir tutash, bir gewde halitige kelmek, birleshtürülmek, kölimi congaytilmaq, meydanlashturulmaq.
|
|
oymaq (Ⅰ) |
|
oymaq (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] xurum yaki mëtaldin yasalghan, barmaqqa kiyip yingnining arqa teripidin ittirish ücün ishlitilidighan buyum:[misal:] orghaq tutup atang qalghuce, oymaq tutup anang qalsun (maqal).
|
|
oymaq (Ⅱ) |
|
oymaq (Ⅱ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① kolap congqur hasil qilmaq, oyman halatke keltürmek:[misal:] ularning öyi altunluqtiki yarliqqa oyup yasalghan gemilerning biride idi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] kolash, yunush yaki kësish yoli bilen birer nersining yüzige birer iz yaki shekil ciqarmaq:[misal:] tamgha oymaq. neqish oymaq.
|
|
oymaqsiz |
|
oymaqsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] oymiqi yoq, oymaq tutmighan, ishletmigen:[misal:] oymaqsiz xotun bolmas, tighsiz er bolmas(maqal).
|
|
oymaqliq |
|
|
|
oyman |
|
|
|
oyman-congqur |
|
|
|
oyman-döng |
|
|
|
oymanliq |
|
|
|
oymici |
|
oymici[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tash, yaghac we shu qatarliq nersilerge türlük gül, neqish yaki tëkistlarni oyidighan usta:[misal:] mamut oymici kërem boytaqning özige ghezep bilen qarap turghanliqini körüp, gëpini izahlashqa ötti.
|
|
oymiciliq |
|
|
|
oymikar |
|
oymikar[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] «oymici»gha qarang:[misal:] atisi idi tashci hem oymikar, këletti yillar dawam tashtin qattiq. hesretning qaynimida üzgen ata, körmidi ömride hëc xopluq-shadliq.
|
|
oymikesh |
|
|
|
oymikeshlik |
|
|
|
oynatmaq |
|
|
|
oynash |
|
|
|
oynashmaq |
|
|
|
oynaq |
|
oynaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] kishige shadliq bëghishlaydighan, jushqun, yenggil, shox (türlük nersilerning herikiti heqqide):[misal:] zeytunemning közliri yene shu burunqidekla shox, oynaq idi.
|
|
oynaqlatmaq |
|
|
|
oynaqlashmaq |
|
oynaqlashmaq[yeshmisi:] «oynaqlimaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] sherbet sular oynaqliship, ünce-marjan cëcip keldi, qirghaqlargha oghul-qizlar... ussul oynap, ëship keldi.
|
|
oynaqliq |
|
|
|
oynaqlimaq |
|
oynaqlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] yenggil, shox heriket qilmaq, erkilimek:[misal:] ucqin, ucqin keptirim, kök qehride perwaz qil, mollaq ëtip oynaqlap, köngüllerni xushal qil.
|
|
oynalmaq |
|
|
|
oynighuc (Ⅰ) |
|
oynighuc (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qoghunning baldur pishidighan bir türi. congluqi mushttek bolup, yoghinimaydu؛ cilge:[misal:] dada, manga bir oynighuc üzüp bëre, dep ghelwe qilghili turdi hëliqi kicik bala.
|
|
oynighuc (Ⅱ) |
|
|
|
oynighuc yipi |
|
|
|
oynimaq |
|
oynimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① aram ëlish xaraktëridiki pa’aliyetler bilen melike bolup waqitni oyun-külke bilen ötküzmek؛ erkin halda özi xalighan ishni qilip köngül acmaq:[misal:] qaziningning qaynishigha baq, balangning oynishigha baq (maqal). ＊ könglüng renjise, külüp oyna (maqal).[yeshmisi:] ② ussul, tansa, her xil tenheriket türliri qatarliqlarni orundimaq, bëjirmek:[misal:] töge ussul oynisa, yette taxta zedekni buzar (maqal).[yeshmisi:] ③ sehne eserliri yaki aldin belgilengen birer ish-herikette melum bir përsonazhning rolini almaq, shuning rolida ciqmaq:[misal:] u bu dramida qazining rolini nahayiti muweppeqiyetlik oynidi.[yeshmisi:] ④ shox, yëqimliq heriketlenmek؛ kishining zoqini keltürgüdek qiliq-heriketlerni qilmaq:[misal:] tashwayning barmaqliri rawab pediliri üstide oynaytti.[yeshmisi:] ⑤ birer nersini qol yaki munasiwetlik ezalar bilen türlük shekilde heriketlendürmek, midirlatmaq:[misal:] u gep qilmastin cëcining ucini oynap yerge qarap turatti.[yeshmisi:] ⑥ [köcme menisi:] [yeshmisi:] urghumaq, mewj urmaq, küwejimek:[misal:] wujudimiz gang polat, gheyret dëgen yürekte. gheyret bolghac yürekte, küc oynaydu bilekte.[yeshmisi:] ⑦ [köcme menisi:] [yeshmisi:] eks etmek, jilwe qilmaq, ipadilenmek:[misal:] enwer birdinla janlinip lewliride külke oynidi.[yeshmisi:] ⑧ [köcme menisi:] [yeshmisi:] yat jinstikiler bilen xupiyane halda bille bolmaq, yoshurun ucriship köngül acmaq, shehwaniy qiliq-heriketlerni qilmaq:[misal:] u bir dëdekni oynap qoyup, dëdekning boyida qalghandin këyin uni xotunluqqa ëliwalghan.
|
|
oyushmaq |
|
|
|
oyuq |
|
oyuq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① türlük nerse-këreklerni qoyush ücün öy we hoyla tamlirini oyush yaki öy tamlirigha yölep melum ëgizlikte tam qopurush yoli bilen ciqirilghan jay, tekce:[misal:] oyuqta orun-körpe nami bilen bir qucaq eski-tüski nersiler tizip qoyulghanidi.[yeshmisi:] ② qashtëshini ëlish ücün uning etrapini kolap boshitilghan boshluq.
|
|
oyuq (Ⅱ) |
|
|
|
oyuqce |
|
|
|
oyulmaq |
|
oyulmaq[yeshmisi:] «oymaq» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] boz ëcip östeng cëpip, ashliq tërildi deshtige. öy sëlip, zawut qurup, neqish oyuldi bestige.
|
|
oyum |
|
|
|
oyun |
|
oyun[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① köngül ëcish, aram ëlish ücün ëlip bërilidighan erkin meshghulat, heriket:[misal:] oyunning ëzi yaxshi (maqal).[yeshmisi:] ② öz’ara musabiqilishish, beslishish yüzisidin ëlip bërilidighan, belgilik qa’ide-tertipler asasida bolidighan türlük meshghulat, pa’aliyet:[misal:] uning dostliri da’im dëgüdek «tash terme», «top cakim» dëgendek oyunlarni oynaytti.[yeshmisi:] ③ kishilerge meniwi jehettin zoq bëridighan, toplanghan tamashibinlar arisida ötküzülidighan naxsha-ussul, cëlishishqa oxshash köngül ëcish pa’aliyiti:[misal:] oyun körüwatqan tamashibinlar ularni körüpla dürride orunliridin turushti.[yeshmisi:] ④ köngül yasap yaki qiziqciliq qilip qilinghan gep-söz yaki heriket, caqcaq, hezil:[misal:] oyun qilmaq. ＊ bu oyun emes rast shundaq boluwatidu, dëdi u renjigendek qilip.[yeshmisi:] ⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] asan, nahayiti ongay ish, tamasha, köngül ëcish ornidiki heriket-pa’aliyet:[misal:] müshükke oyun cashqangha qiyin (maqal).[yeshmisi:] ⑥ [köcme menisi:] [yeshmisi:] melum bir terepke qarshi belgilik derijide mexpiy ëlip bërilghan yoshurun pa’aliyet, qesten bashqa meqset bilen ëlip bërilghan pa’aliyet, hiyle-mikir, neyreng, suyiqest:[misal:] heqiqette bolsa taghdin mergen toplap ewetish tömür xelpining oyuni idi.
|
|
oyun ciqarmaq |
|
|
|
oyundin cinggha ciqmaq |
|
|
|
oyun qoymaq |
|
|
|
oyun qëpi |
|
oyun qëpi[yeshmisi:] oyun tamashigha heddidin ziyade bërilip ketken, oyun-tamasha bilenla meshghul bolidighan, bikar telep:[misal:] zakir bolsa oyun qëpi iken, shunga mekteptimu oquyalmaptu.
|
|
oyun qilmaq |
|
oyun qilmaq[yeshmisi:] caqcaq qilmaq, oynashmaq:[misal:] momay ëyttiki:[misal:] «mëning dëginim rast, manga oyun qilghuce, öz tengtüshliringizgha oyun qilsingiz bolmamdu»
|
|
oyun körsetmek |
|
oyun körsetmek[yeshmisi:] ① kishilerge xushalliq, zoq ata qilidighan türlük sen’et xaraktëridiki oyun-nomurlirini körsetmek؛ orunlimaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] quwluq-shumluq qilmaq, suyiqest qilmaq, hiyle ishletmek:[misal:] boldi, emdi özlirining shuncilik oyun körsetkenlirimu yëter
|
|
oyunperes |
|
oyunperes[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] oyungha amraq, da’im oyun-tamasha qilghusi këlidighan, oyun qëpi:[misal:] macildima, oyunperes exmeq, dëdi dadam qolumni silkip.
|
|
oyun-tamasha |
|
|
|
oyunca |
|
|
|
oyun-caqcaq |
|
|
|
oyuncuq |
|
oyuncuq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① balilarning oynishi ücün yasalghan her xil shekildiki nerse, buyum:[misal:] bu qizcaq momisining azabliridin xewersiz, özining oyuncuqliri bilen hepiliship olturatti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birawning arzusini sözsiz ijra qilidighan, nëme qil dëse shuni qilidighan kishi, qorcaq:[misal:] siz alliqacan bashliqingizning oyuncuqigha aylinip qalghanliqingizni bilemsiz ?
|
|
oyunci |
|
oyunci[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] oyun-tamashigha bek amraq, oynashni yaxshi köridighan؛ oyunqëpi:[misal:] oyunci bala.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] omumen her xil sen’et nomurliri we sërik oyunlirini tamashibinlar aldida oynap körsetküci artis:[misal:] bizning yëzigha turpan sen’et ömikining oyunciliri këlip üc meydan oyun qoydi.
|
|
oyunxana |
|
|
|
oyun-külke |
|
|
|