ئىزاھى |
h |
|
h[yeshmisi:] uyghur hazirqi zaman ëlipbesining yigirme tötinci heripi, ret tertipi jehettin yigirme tötincini körsitidu. hazirqi zaman uyghur tilidiki mene perqlendürüsh roligha ige fonëma. «h» heripining ayrim shekli «h» bolup bëshidin ulinidighan shekli «h», bash we axiridin ulinidighan shekli «h», axiridin ulinidighan shekli bëshidin ulinidighan shekil bilen o’ishash. oqulushi yaki nami «hë». «h» tawushi üzük tawush bolup, tawush ciqirish orni jehettin boghuz tawushi, tawush ciqirish usuli jehettin siyrlangghu tawush, tawush perdisining titiresh-titirimesliki jehettin jarangliq üzük tawushtur. «h» tawushining fonëtikiliq alahidiliki ereb, pars tilidin qobul qilinghan sözlerning axiridiki «h» tawushi janliq tilda cüshüp qalsimu, edebiy tilning imlasi we teleppuzida cüshürülmeydu. mesilen: imla we teleppuzda janliq tilda padishah-padishahim padisha-padishayim guwah-guwahci guwa-guwaci siyah-siyahim siya-siyayim
|
|
ha |
|
ha[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] xushal bolup yaki qarshi terepni mensitmey külgende ciqidighan awaz:[misal:] exmet «ha-ha-ha» dep qaqaqlap külgende, uning dopdoghilaq yüzi anardek qizirip, yoghan közliri qisilip ketti.
|
|
habba |
|
|
|
habba qilmaq |
|
|
|
hap |
|
|
|
hap etmek |
|
|
|
hap tögileng |
|
|
|
hap qilmaq |
|
|
|
hapash |
|
|
|
hapash bolmaq |
|
hapash bolmaq[yeshmisi:] ① dümbisige ciqmaq, dümbisige minmek:[misal:] derhal hapash bulung, dëdi eziz jiddiyliship.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tayanmaq, yöliniwalmaq؛ artilmaq:[misal:] ular qacanghice hapash bolidiken bizge, özüm barimen, dëdi ayal yoldishigha warqirap.
|
|
hapashlatmaq |
|
|
|
hapashlimaq |
|
hapashlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ademni dümbisige mindürmek, dümbisige ëlip kötürmek, yüdümek:[misal:] shu esnada epkesh kötürüp yëtip kelgen dilshad mëni hapashlighinice yëza doxturxanisigha ëlip mangdi.
|
|
happa |
|
|
|
hapiti-shapiti |
|
|
|
hapitigha shapiti |
|
|
|
hapiz |
|
|
|
hapizliq |
|
|
|
hapila-shapila |
|
|
|
hatem |
|
hatem[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] riwayetlerde sëxiyliq, merdlik, qoli ocuqluq bilen dang ciqarghan epsaniwi shexs:[misal:] bu cöcek dastandur, epsane emes, armanda uni bir ishtmigen adem. bu cöcek gülbaghdur, weyrane emes dermanda, seylige kelmigen hatem.
|
|
hajet |
|
hajet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① këreklik, zörürlük, zörüriyet, ëhtiyaj:[misal:] hajiti yoq. hajet emes.[yeshmisi:] ② mohtajliq؛ telep:[misal:] hajitimizghu köp, hazirce mundaq bir ish bilen këliwidim, dëdi ayal ittik sirtqa qarap qoyup qazigha.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] cong-kicik teret:[misal:] hajet qilmaq. hajetke ciqmaq. hajetke barmaq.
|
|
hajet bolmaq |
|
hajet bolmaq[yeshmisi:] ① zörür bolmaq, zörüriyiti bolmaq:[misal:] usta hajiti bolmisimu arqa-arqidin bash isharisi qilatti.[yeshmisi:] ② mohtaj bolmaq:[misal:] u pulgha hajet bolghanda, da’im pul jaylap berdim.
|
|
hajet qilmaq |
|
|
|
hajetxana |
|
|
|
hajetsiz |
|
|
|
hajetlik |
|
|
|
hajetmen |
|
hajetmen[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] birer nersige ëhtiyaji bolghan, hajiti cüshken, birer telipi yaki iltimasi bar adem:[misal:] shuningdin këyin loqman herqandaq hajetmen kelse, xalighance qerz bëridighan boptu.
|
|
hajetmenlik |
|
|
|
haji |
|
|
|
hajip |
|
hajip[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] tarixiy söz.[yeshmisi:] ① ishik baqquci, derwaziwen.[yeshmisi:] ② ordining katipi:[misal:] ilik hajip bu meslihetni sutuq bughraxangha yetküzüp, uning pikrini almaqci boldi.
|
|
hajiliq |
|
|
|
hadiruskun |
|
|
|
hadiruskunciliq |
|
|
|
hadis |
|
hadis[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ajayip, nahayiti, intayin:[misal:] hadis obdan ish boldi, dëdi qadir ayshemge caqcaq qilip.
|
|
hadise |
|
hadise[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① tebi’ette, ijtima’iy hayatta yüz bëridighan özgirish:[misal:] tebi’iy hadise. ijtima’iy hadise.[yeshmisi:] ② tebi’ette, ijtima’iy hayatta, turmushta yüz bëridighan ziyanliq hem tasadipiy weqe, këlishmeslik:[misal:] hadisige ucrimaq. qatnash hadisisi. mashina hadisisi.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] pelsepidiki bir katëgoriye, u shey’ilerning tashqi baghlinishi bolup, mahiyetni ipadileydu, kishiler shey’ilerning mahiyitini, hadisini tehlil we tetqiq qilish arqiliq andin bileleydu:[misal:] oqughucilarning exlaqqa baha bërish sewiyisini hadisidin mahiyetke, özgidin özge, bir tereplimiliktin etrapliq bolushqa qarap tedrijiy tereqqiy qildurush lazim.
|
|
hadisishunas |
|
|
|
hadisishunasliq |
|
|
|
har |
|
|
|
har almaq |
|
|
|
har kelmek |
|
|
|
hararet |
|
hararet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① küclük derijidiki issiqliq, tept:[misal:] otning harariti. quyashning harariti.[yeshmisi:] ② birer jisimning, maddining qizish yaki issitilish derijisi؛ tëmpëraturisi:[misal:] öyning harariti 83℃ tin ashmasliqi kërek.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] hëssiy tept؛ lezzet؛ illiqliq:[misal:] qizning pak yürikide bir xil otluq hararet peyda boldi.
|
|
hararetsiz |
|
hararetsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① harariti, qiziqi, issiqi, tepti yoq؛ soghuq:[misal:] bügün hawa tutuq bolup quyash yultuzgha oxshash hararetsiz idi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] yëqimsiz؛ soghuq:[misal:] uning mijezidiki bezi alametler kishilerge bir xil hararetsiz tuyghu bëghishlaytti.
|
|
hararetlik |
|
hararetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① harariti, tepti bar؛ issiq, qiziq:[misal:] ene shu shepeqning ekside, ete yene qaytip kelmekci bolghan hararetlik quyashning eksini körgendek boldum.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] issiq, illiq, yëqimliq:[misal:] tomurlirida yashliqning ottek qiziq qëni qaytap turghan hararetlik ikki qol bir-birige jüpleshti.
|
|
haraq (Ⅰ) |
|
|
|
haraq (Ⅱ) |
|
|
|
haraqxor |
|
|
|
haraqxorluq |
|
|
|
haraq-sharab |
|
|
|
haraqkesh |
|
haraqkesh[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] haraq icishni adet qilghan, da’im haraq icidighan, haraq icmise turalmaydighan, haraqxumar adem:[misal:] bu haraqkeshni nedin tëpiwalding, dep warqirap ketti anisi.
|
|
haraqkeshlik |
|
haraqkeshlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] haraqqa bërilish aditi, haraq icmise turalmasliq:[misal:] bizning ejdadlirimiz nahayiti ilgiriki zamanlardila haraqkeshlikning ziyinini toluq cüshinip, uni qattiq cekligen.
|
|
haram |
|
haram[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] sheri’et hökmige muwapiq kelmeydighan, sheri’ette yëyish-icish ceklengen, halal emes:[misal:] ghaljir xudani bilmes, it haramni (maqal).[yeshmisi:] ② normal, ëhtiyajliq bolmighan, zörüriyiti, këriki yoq:[misal:] haram shax. haram putaq.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] ciqish këlish qoshumcisi bilen këlip «nikahsiz, qanunsiz» dëgen menini bildüridu:[misal:] haramdin tughulghan.[yeshmisi:] ⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] bashqilarni aldash arqiliq qolgha kirgüzülgen, mëhnet singdürülmigen:[misal:] haram mal. haram pul. haram oqet.
|
|
haram bolmaq |
|
haram bolmaq[yeshmisi:] ① yëgili, ickili bolmaydighan bolup qalmaq, haram qatarigha ötmek:[misal:] qoy haram boldi.[yeshmisi:] ② bikargha ketmek, yoqqa ciqmaq, nësip bolmasliq:[misal:] shundaq qilip, bizge üc künlük hëyt haram boldi.[yeshmisi:] ③ yirginclik, azabliq tuyulmaq:[misal:] akilar mushu halgha cüshüp qëlipsiler, bu sheher emdi bizge haram boptu, bu yerni tashlap bashqa yerge këteyli, deptu kenji oghul.
|
|
haram tamaq |
|
haram tamaq[yeshmisi:] ishlimey, ter tökmey, bashqilarning emgiki hësabigha yashaydighan؛ tiriktap, teyyartap:[misal:] haram tamaq adem.
|
|
haram tamaqliq |
|
haram tamaqliq[yeshmisi:] emgeksiz. ejirsiz, bikarni yep yëtish, bashqilarning emgiki bedilige yashash aditi:[misal:] biz hazirqi künde «dash qazanning tamiqini yëyish»ni, «topilangdin toqac oghrilaydighan»haram tamaqliqni tügettuq.
|
|
haram qilmaq |
|
haram qilmaq[yeshmisi:] ① yëgili, ickili bolmaydighan qilip qoymaq:[misal:] boghuzlap qoyayli dësem unimay kalini haram qilding, dëdi akam dadamgha, [yeshmisi:] ② israp qilmaq, yoq qilmaq, bikar qilmaq:[misal:] u bu künni haram qilishtin qorqidu we uni köngüllük bayram dep bilidu.[yeshmisi:] ③ yirginclik, azabliq nersige aylandurmaq:[misal:] sen bu ishliring bilen bu sheherni manga haram qilding, bügünla köcüp këtimen.
|
|
haram ketmek |
|
haram ketmek[yeshmisi:] ① israp bolup ketmek, bikar ketmek, zaye bolmaq:[misal:] buni anglighan ikki akisi:[misal:] sanga bergen tamaqmu haram këtiptu, dep ukisini taza uruptu.[yeshmisi:] ② naheq, bi’ejel ölüp ketmek:[misal:] eger yaqupjan barmisa, u haram këtip qalatti.
|
|
haramzade |
|
haramzade[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] öz’ara nikah qilinmighan er we ayaldin tughulghan bala:[misal:] meymune jin qiz shemhuresh oghli dehnesh dëwige qarap:[misal:] «pes haramzadilerning iplas nesli» dep til saptu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] quw, hiyliger, mekkar, aldamci:[misal:] xojayinimiz ötüp ketken muttehem, haramzade adem iken.
|
|
haramzadileshmek |
|
|
|
haramzadilik |
|
|
|
haramsüydük |
|
|
|
haramliq |
|
|
|
haramliqqa yoq |
|
|
|
harpa |
|
|
|
harduq |
|
harduq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① mëhnet qilip carcighanliq, talghanliq, harghinliq, hërish:[misal:] issiq su bilen yuyunush harduqni ciqiridu.[yeshmisi:] ② ishtin toxtap aram ëlish, dem ëlish:[misal:] harduq ciqarmaq. harduq almaq.
|
|
harduq cëyi |
|
harduq cëyi[yeshmisi:] toy-tökün, nezir-ciraghqa oxshash heshemiti jiqraq birer ish ötküzgen kishilerge dost-yar, buraderliri yaki qolum-qoshnilar teripidin yaki mushundaq ishlargha qarashqanlargha öy igisi teripidin bërilidighan cay, ziyapet:[misal:] harduq cëyi bermek.
|
|
harduq sorimaq |
|
|
|
harduq ëshi |
|
|
|
harduqqa ciqmaq |
|
|
|
harduqi ciqmaq |
|
harduqi ciqmaq[yeshmisi:] ① harghinliqi. carcighanliqi tügimek, yoqimaq:[misal:] jeng harduqi ciqti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer teshwishlik ishtin qutulup yenggillep qalmaq, köngli jayigha cüshmek, xatirjem bolmaq:[misal:] shu tapta hesen yëzini pütünley untup harduqi ciqqandek boldi.
|
|
harsiz |
|
|
|
harsizliq |
|
|
|
harsinmaq |
|
|
|
harghuzmaq |
|
harghuzmaq[yeshmisi:] «harmaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] abidem, bu lëpeksiz sëni harghuzup qoymisun, bir qolini men tutuwalay, dëdi bughrajan.
|
|
harghuzushmaq |
|
|
|
harghin |
|
harghin[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] harghan, carcighan, talghan:[misal:] qadir’axun yoghan harghin közlirini rishitke tikip, saqallirini silighinice sözlidi.
|
|
harghinliq |
|
|
|
harmas |
|
|
|
harmaq |
|
|
|
harmay-talmay |
|
|
|
harot |
|
harot[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] epsanilerdiki barliq tëxnikini bilidighan perishte:[misal:] bolup harot bilen marot, quruldi xilmuxil zawut, toqulghac rengmureng berqut, kiyip el oynishar boldi.
|
|
harwa |
|
|
|
harwida toshqan owlimaq |
|
harwida toshqan owlimaq[yeshmisi:] sewr qilip turup, hiyle-mikir bilen qolgha cüshürmek:[misal:] nijatning utup ciqishigha közi yetmigendin këyin hiyle-neyreng ishlitip, harwida toshqan owlighili ciqti.
|
|
harwikesh |
|
|
|
harwikeshlik |
|
|
|
harwiliq |
|
harwiliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] harwisi bar, harwigha ige:[misal:] mana hazir u ikki harwiliq bolup qaldi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] harwigha ciqip, harwida olturup, harwa bilen:[misal:] bir top kishiler atliq, harwiliq we bezide qoralliq këlip xamanni pak-pakiz quruqdap këtetti.
|
|
harwini quruq ëlip qacmaq |
|
harwini quruq ëlip qacmaq[yeshmisi:] qolidin kelmisimu cong ishlarni qildim dep lap urmaq؛ aghzida sheher almaq:[misal:] jënim, dëdi köküyün bir’az jim turghandin këyin, sen shundaq harwini quruq ëlip qëciwërisen.
|
|
harimi |
|
harimi[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] nikahsiz tughulghan, dadisi namelum, haramdin bolghan:[misal:] hoy gholam dëgen harimi, qëni sen bu zadi nëme ish dep soraptu bay.
|
|
haza (Ⅰ) |
|
|
|
haza ëshi |
|
|
|
haza (Ⅱ) |
|
haza (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] melum waqit, peyt, mezgil(asasen «bir» sözi bilen bille këlip birikken söz yasaydu):[misal:] yalmawuz xotun terini pürleshtürgen halda, sëxiy közliri bilen birhazaghice qarap turuptu.
|
|
hazici |
|
|
|
hazidar |
|
|
|
hazidarliq |
|
|
|
hazir |
|
hazir[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer ish-heriketni bëjirishke teyyar:[misal:] mana, men hazir[yeshmisi:] ② peyda, mewjut, bar:[misal:] shu küni qarlighac wicirlighanda ordida menmu hazir idim.[yeshmisi:] ③ nutuq sözlinip turghan peytning özide, shu an, shu mezgil:[misal:] u hazirla qoshcilarning qëshigha bërishi kërek idi.[yeshmisi:] ④ nutuq sözlinip turghan waqittin sel burun, aldin؛ yëqinda:[misal:] bu ishning bolup ötkinige hazir bir yil boldi.[yeshmisi:] ⑤ nutuq sözlinip turghan waqittin sel këyin:[misal:] men hazirla qaytip këlimen.[yeshmisi:] ⑥ mushu künlerde, mushu waqitlarda:[misal:] hazir jahanning ong-tetürini bilgili bolmaydighan bolup këtiptu.
|
|
haziren |
|
|
|
hazirenlik |
|
hazirenlik[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] «hazirenlikke»ge qarang:[misal:] dëmek bu xet icide gheyriy sir bar, bolur bap axirida bizge ashkara... köceyli hazirenlik bashqa gepke, nezerbaghdin udul yarbagh terepke.
|
|
hazirenlikke |
|
hazirenlikke[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] hazirce, waqtince:[misal:] shuning ücün, hazirenlikke tömürning bir qisim metlublirini qandurup, yolwasni yumshaq gepler bilen qepeske solap ëlishimgha medetkar bolushlirini ötünüp soraymen.
|
|
hazirjawab |
|
|
|
hazirjawabliq |
|
|
|
hazirce |
|
|
|
: |
|
:[misal:] u ittik këlip bizdin harduq soridi a’it, mushu waqittiki, mushu zaman, mushu künlerdiki:[misal:] ekber gepni birinci etretning hazirqi ehwalini misalgha ëlip sëlishtin bashlidi.
|
|
hazirqi zaman |
|
hazirqi zaman[yeshmisi:] ① hazir biz bashtin kecürüwatqan dewr. dölitimizning tarixini dewrlerge bölüshte, köpince 4-may herikitidin ta hazirghice bolghan dewr közde tutulidu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] pë’illarda ipadilinidighan zaman sheklliridin biri. u pë’il ipadiligen ish-heriketning sözlengen waqitta orundiliwatqanliqini bildüridu.
|
|
hazirlatmaq |
|
|
|
hazirlashmaq |
|
|
|
hazirlanmaq |
|
|
|
hazirliq |
|
|
|
hazirliqsiz |
|
|
|
hazirliqqa |
|
hazirliqqa[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] hazirce, dermehellikke:[misal:] hazirliqqa yëter, këyin nëme bolidu, birnerse dëyish qiyin.
|
|
hazirlimaq |
|
|
|
haziliq |
|
|
|
hasa |
|
|
|
hasirap-hömüdep |
|
|
|
hasiratmaq |
|
|
|
hasirashmaq |
|
|
|
hasirimaq |
|
|
|
hasil |
|
|
|
hasilat |
|
hasilat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] hasil bolghan, peyda bolghan nerse, möjize, netije:[misal:] netije-hasilat zalim hökümetning namerdlik bilen basturushi, dëhqanlarning qayta talan-taraj, sersan we qul qilinishi bilen yekünlinip qaldi.
|
|
hasile |
|
|
|
hasilkalam |
|
hasilkalam[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] gepning, sözning qisqisi, xulasisi, yeküni:[misal:] katta jaylarda oqughan, bashqa yoghan selle qonghan, axunluq derije qoshulghan, hasilkalam, birer heqiqet sözlesh ücün yarimighan oqush bilen yoghan desturning nëme xasiyiti
|
|
hasiliq |
|
|
|
hasiliy |
|
hasiliy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] birer ish-heriket yaki nersidin hasil bolghan, hasil qilinghan, wujudqa ciqqan:[misal:] madda birlemci, cünki u tuyghu tesewwur we angning menbesi؛ ang ikkilemci hasiliy nerse, cünki u maddining inkasi. mewjudiyetning inkasi.
|
|
hashar |
|
|
|
hasharat |
|
hasharat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] boghum putluq haywanlarning bir klasi. ularning tëni bash, kökrek we qorsaqtin ibaret üc qisimgha bölünidu. kökrek qismida üc jüp puti, ikki yaki bir jüp qaniti bolidu. bezilerning qaniti bolmaydu؛ qorsaq qismida boghumliri ikki yënida hawa töshükciliri bolidu, bu nepeslinish orgini hësablinidu. köp sandiki hasharatlar tuxum lëcinka, qorcaq we yëtilgen tendin ibaret töt basqucni bësip ötidu. mesilen, hesel herisi, pasha, ciwin, bürge, cëketke we kökpit qatarliqlargha oxshash.
|
|
hasharatxor |
|
|
|
hasharatxorluq |
|
|
|
hasharatshunas |
|
|
|
hasharatshunasliq |
|
|
|
hasharci |
|
hasharci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] üstige hashar mejburiyiti cüshken, hashargha qatnashquci kishi:[misal:] gomindangcilar yene tuz’awat, qoghan, bozdönglergimu hasharcilarni apirip cong-cong poteylerni yasatquzdi.
|
|
hashiye |
|
hashiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞metbu’atciliq＜[yeshmisi:] kitab, depter waraqlirining töt etrapidiki xet yëzilmighan aq jaylar:[misal:] qedimki zamanda kitablar hashiyesige nahayiti muhim tekitlesh, pikir-mulahiziler, izahlar hetta pütün eser yëzilatti.
|
|
haqaret |
|
haqaret[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① qopal gep-sözler bilen bashqilarning abruyigha, izzet-hörmitige tëgish, söküsh:[misal:] güljennet bolsa ezizning aghzidin bundaq haqaret ciqishini zadila kütmigecke, öz ëghirliqini yoqitip, yiqilay-yiqilay dep qaldi.[yeshmisi:] ② bashqilarning izzet-hörmitige tëgidighan, kemsitidighan, könglini renjitidighan qopal we orunsiz gep؛ ahanet:[misal:] haqaret qilmaq. haqaret keltürmek.
|
|
haqaretletmek |
|
|
|
haqaretleshmek |
|
|
|
haqaretlenmek |
|
|
|
haqaretlik |
|
|
|
haqaretlimek |
|
haqaretlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① yaman, qopal, set gep-sözler bilen tillimaq, ahanet qilmaq, sökmek:[misal:] shunce qattiq haqaretlisimu hëcnëme dëmey turghinini qarimamdighan.[yeshmisi:] ② eyiblimek, kemsitmek, xorlimaq:[misal:] eyni caghda sen mëni quldek haqaretligen
|
|
haqaretname |
|
|
|
hak |
|
hak[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] në’organik birikme. molëkula formulisi . CaO aq renglik, shekilsiz qattiq madda, hak tash (ＣaＣ3)ni köydürüsh arqiliq ëlinidu. sugha yoluqsa parcilinip këtidu we kaltisiy gidroksidgha özgiridu hem köp miqdarda issiqliq ciqiridu. adette u qurulushta ishlitilidu, yëza igiliki we taziliq ishlirida qurt, mikroblarni öltürgüci qilinidu.
|
|
hak tash |
|
hak tash[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] cökündi jinslarning bir xili. muhim terkibi kaltisiy karbunat. taza hak tash aq renglik bolidu, biraq terkibide her xil arilashmilar bolghanliqi ücün her xil rengde ucraydu. adette u mëtallurgiye sana’itide, ximiye sana’itide we binakarliq qurulushida keng qollinilidu.
|
|
hakawur |
|
|
|
hakawurane |
|
hakawurane[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] hakawurluq bilen, kibir bilen, gidiyip:[misal:] mirza ëli tashqiridin hakawurane kiridu we këlip yölengüc kariwatta olturup, cawak calidu.
|
|
hakawurlarce |
|
hakawurlarce[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] hakawurlargha oxshash, hakawurlarning qiliqini qilip, hakawurlardek:[misal:] ular, salamdin songre, barghan pëti tördin orun ëlip hakawurlarce olturdi.
|
|
hakawurlashturmaq |
|
|
|
hakawurlashmaq |
|
|
|
hakawurluq |
|
|
|
hakci |
|
|
|
hakciliq |
|
|
|
haklatmaq |
|
|
|
haklashmaq |
|
|
|
haklanmaq |
|
|
|
hakliq |
|
|
|
haklimaq |
|
|
|
hakim |
|
hakim[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞tarix＜[yeshmisi:] orta asiya tarixida ötken hemde melum sheher we uning etrapidiki yëzilarda turup, xan emrini ijra qilidighan emeldar.[yeshmisi:] ② nahiye bashliqi:[misal:] bu kishi nahiyimizning hakimi bolidu.[yeshmisi:] ③ hökümran, emeldar:[misal:] bashqa ishlarda u bu yerge hakim bolsimu, lëkin hazir shu meydanda nazaretci uninggha hakim idi.[yeshmisi:] ④ erlerning ismi.
|
|
hakimbeg |
|
|
|
hakimliq |
|
hakimliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① hakimgha yüklengen wezipe, emel we uni ada qilish:[misal:] hakimliqqa saylanmaq.[yeshmisi:] ② hakimlarce qiliq, adet, xaraktër:[misal:] hakimliqini körsetmek.
|
|
hakimmutleq |
|
hakimmutleq[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] mustebit, istibdat:[misal:] qisas oti inqilabqa bolup hamilidar. prolëtar yëngiwashtin küresh bashlidi. inqilabning yalquni her yanni qaplap, hakimmutleq textini örtep tashlidi.
|
|
hakimmutleqliq |
|
|
|
hakimiyet |
|
|
|
hakimiyetlik |
|
|
|
hang (Ⅰ) |
|
hang (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① töt teripi tik, bek tëren, congqurluq:[misal:] shunce cong taghni ikkige bölüwetken hangning kengliki üc mëtirdin ëship cüshetti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ötüsh qiyin bolghan tosalghu, tosuq:[misal:] u ikkisining meniwi birikishi burunqi ish, hazir otturida hang bar. qandaq cüshengen bilenmu hang bar.
|
|
hang (Ⅱ) |
|
|
|
hang qatmaq |
|
hang qatmaq[yeshmisi:] qattiq heyran qalmaq, intayin, te’ejüplenmek, tang qalmaq:[misal:] xelcem tëxice aghzini acqinice u kishige hang qëtip qarap turatti.
|
|
hang qalmaq |
|
|
|
hangⅢ |
|
|
|
hang-tang |
|
|
|
hang-tang bolmaq |
|
|
|
hang-tangliq |
|
|
|
hangratmaq |
|
|
|
hangrashmaq |
|
|
|
hangrimaq |
|
|
|
hangghut |
|
|
|
hangghuq |
|
|
|
hangghirqay |
|
|
|
hangqaymaq |
|
|
|
hangga |
|
|
|
hangga ayaq |
|
|
|
hangga tërek |
|
|
|
hanggit |
|
hanggit[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil qush. pey tükliri bëghir reng, qorsaq qismi aq, tumshuqi yapilaq, putliri qisqa këlidu, barmaqliri arisida üzüsh perdisi bolidu. su boylirida topliship yashaydu, ucqanda retlik sep hasil qilidu. adette u pesil qushi hësablinidu.
|
|
hanggiz |
|
|
|
hang-hang |
|
|
|
hangwaqti |
|
|
|
hangwaqtiliq |
|
|
|
hangwaqmaq |
|
hangwaqmaq[söz türkümi:] pë’il.[qurulmisi:]］hang+baqmaq［[yeshmisi:] hëcnëmini sezmey, hës qilmay turup qalmaq؛ biperwaliq bilen turmaq؛ nëme qilishni bilmey qalmaq:[misal:] qarangghu dep hangwaqma, yoruqluqni izlep tap (maqal).
|
|
hal (Ⅰ) |
|
|
|
hal reng |
|
|
|
hal (Ⅱ) |
|
hal (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] zemburughlar peyda qilidighan zira’et kësili. kësellengen zira’etlerning yopurmaq, ghollirida dat renggide tockilar peyda bolidu, mehsulatqimu tesir yëtidu. u «dat kësili»depmu atilidu.
|
|
halⅢ |
|
halⅢ[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① mewjut bolghan yaki yüz bergen halet, ehwal:[misal:] bar bari bilen, yoqi hali bilen (maqal).[yeshmisi:] ② turq körünüsh:[misal:] halingizgha way[yeshmisi:] ③ jismaniy we rohiy halet؛ salametlik, keypiyat:[misal:] ëghir emgek uning halini qoymaytti.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] kibir:[misal:] hali üstün. hal peyda bolmaq.
|
|
hal tartmaq |
|
|
|
hal tegmek |
|
|
|
hal ëytmaq |
|
hal ëytmaq[yeshmisi:] ① özidin yuqiri orungha birer mesile heqqide erz ëytmaq:[misal:] men ishxana binasining aldida hal ëytip kelgenlerning derdini anglawatattim. manga tonush pikap ghuyuldap këlip «wish» qilip toxtidi.[yeshmisi:] ② birkim bilen sirdiship, uninggha könglidikini sözlep bermek؛ derd tökmek:[misal:] düshminingge hal ëytma, külgisi këlidu, dostungdin sir ayima, bilgüsi këlidu (maqal).
|
|
hali teng |
|
hali teng[yeshmisi:] ehwali ëghir, qiynalghan؛ hali xarablashqan:[misal:] rehim qilsila bëgim, atisining hali teng, ete-ögüngice tüzülüp qalsa yene xizmetliride bolar, dëdi tajixan yighlamsirap.
|
|
haligha xada boylimaydighan |
|
haligha xada boylimaydighan[yeshmisi:] özini cong tutidighan, bashqilarni közige ilmaydighan, hali cong, jazisi üstün؛ hakawur, tekebbur:[misal:] «uyaqtin këlipla buyaqtin özini köz-köz qilghili turdi, wayyey, haligha xada boylimay ketti», deytti u dimighida pine sürüp.
|
|
hali qalmasliq |
|
hali qalmasliq[yeshmisi:] ① xushalliqtin nëme qilishini bilmey paypëtek bolup ketmek؛ aware bolup ketmek:[misal:] bizni körüp uning hali qalmidi.[yeshmisi:] ② maghduridin, kücidin ketmek:[misal:] hërip bir qedem yürüshkimu hali qalmighan hatem derexning tüwige bardi-de, yëqildi.
|
|
haling shu |
|
|
|
hali yoq |
|
hali yoq[yeshmisi:] ① kibiri, congciliqi yoq, hakawur, tekebbur emes:[misal:] amangül hali yoq, aq köngül bir qiz idi.[yeshmisi:] ② maghduri, majali yoq؛ kücidin qalghan؛ kücsiz:[misal:] burunqidek undaq sirtlarda cëpip yüridighan halimiz yoq.
|
|
hala |
|
hala[söz türkümi:] yüklime.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] orun yaki waqit cëkini bildüridighan rewish we rewishdashlarning aldida këlip, cek uqumini küceytish rolini oynaydu:[misal:] sidiq kicikidin yaman öginip qalghacqa hala bügüngice birer ishning bëshini tutmay, laghaylap yüridu, dëdi tagham ulugh-kicik tinip.
|
|
halaqet |
|
|
|
halak |
|
|
|
halak bolmaq |
|
|
|
halak qilmaq |
|
|
|
halaket |
|
halaket[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ölüm, qirilish, yoqilish, meghlub bolush؛ weyran bolush:[misal:] halaket girdabigha bërip qalmaq.
|
|
halaketlik |
|
halaketlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] halaketke, weyran bolush, yoqilishqa ëlip baridighan؛ halak bolghan, weyran bolghan, yoqalghan:[misal:] halaketlik aqiwet.
|
|
halal |
|
halal[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] sheri’et hökmige muwapiq këlidighan, yëgili, ickili, paydilanghili bolidighan؛ haram emes:[misal:] ëshekning özi haram, küci halal (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birawning özige te’elluq bolghan, öz emgiki, öz teri bilen jughlighan:[misal:] halal mal. halal pul.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] qingghir yolda mangmaydighan, bashqilarni aldimaydighan؛ pak, sap dil, toghra:[misal:] insabliq, halal ademler öz a’ile cirighini öcürmeydu. ∥halal ishlimek, halal yashimaq.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] heq, toghra, muwapiq, tëgishlik, jayida:[misal:] u lükcekke musht halal tegdi.[yeshmisi:] ⑤ nikahlap ëlinghan, qanuniy (xotun heqqide):[misal:] sayim bu halal jüpti bilen menggü bextlik bolup alemdin ötüptu.
|
|
halalliq |
|
|
|
halallimaq |
|
|
|
halawet |
|
|
|
halawetlik |
|
|
|
halet |
|
halet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① hal, ehwal؛ weziyet:[misal:] bashlanghuc halet. herbiy halet. rohiy halet. qiyin halet.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] jümlide pë’il we süpetning aldida këlip, uningda ipadilengen ish-heriket yaki xususiyetning her xil halitini ipadileydighan jümle böliki.
|
|
hal-ehwal |
|
|
|
halbuki |
|
halbuki[söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] «ehwal shundaqki, emeliyet shuki» dëgen menilerdiki qarmu qarshi baghlighuci bolup, roli «emma, biraq, lëkin» baghlighucilirigha yëqin këlidu.
|
|
halpu |
|
|
|
halda |
|
halda[yeshmisi:] ① «halⅢ» sözining orun këlish qoshumcisi «-da» bilen türlengen shekli.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] halette, teriqide, rewishte:[misal:] bu caghda benggiler emdi qandaq rengdiki po ëtishni oylishiwatqandek, bëshini bir yerge ëngishtürgen halda dümceyginice yükünüp olturatti.
|
|
halsiratmaq |
|
|
|
halsirashmaq |
|
|
|
halsirimaq |
|
|
|
halsiz |
|
halsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hali, küc-quwwiti yoq؛ halidin ketken, madari qalmighan؛ dermansiz؛ ze’ip:[misal:] seherning illiq nuri cëdirning yocuqliridin ötüp, yerde halsiz yatqan ekberning yüzige cüshti.
|
|
halsizlandurmaq |
|
|
|
halsizlandurulmaq |
|
|
|
halsizlanmaq |
|
|
|
halsizliq |
|
|
|
halsizlinishmaq |
|
|
|
halqa |
|
halqa[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① mëtalni ëgip, ikki ucini bir-birige tutashturush arqiliq yasalghan cember sheklidiki buyum:[misal:] tömür halqa. zenjir halqisi. ishik halqisi.[yeshmisi:] ② qulaqqa ësilidighan zinnet buyumi. köpince altun, kümüsh qatarliq mëtallardin her xil shekilde yasilidu.[yeshmisi:] ③ cember, da’ire sheklidiki nerse, gerdish:[misal:] xan arslanbegni bashlap halqa bolup turghan mëhmanlar aldidin aylandi.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] bir-birige öz’ara baghlanghan we bir pütünlükni teshkil qilghuci böleklerdin biri:[misal:] ajiz halqa. ish halqiliri.[yeshmisi:] ⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] shey’ilerning eng muhim we hel qilghuc rol oynaydighan böliki:[misal:] xizmetning muhim halqini cing tutush.[yeshmisi:] ⑥ [köcme menisi:] [yeshmisi:] qorshaw, muhasire:[misal:] emir, begler arqa-arqidin këlip cëdir-bargahlirini tikip, kestiham shehirini halqigha aldi.
|
|
halqitmaq |
|
|
|
halqishmaq |
|
|
|
halqiliq |
|
halqiliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① halqisi bar, halqa ornitilghan, halqa asqan:[misal:] halqiliq derwaza. halqiliq qiz.[yeshmisi:] ② halqa yasashqa bolidighan, halqa yasash ücün teyyarlanghan, halqigha tushluq:[misal:] halqiliq tömür.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] hel qilghuc, muhim jiddiy:[misal:] halqiliq peyt. halqiliq mesile. halqiliq waqit.
|
|
halqiliq at |
|
halqiliq at[kesip türi:]＞tenterbiye＜[yeshmisi:] ① gimnastika eswabi, yeni yaghac atning bir xili. körünüshi at sheklige oxshaydu. üstige ikki dane yërim halqa ornitilghan.[yeshmisi:] ② gimnastika musabiqe türi. buningda tenheriketciler halqiliq at üstide halqini tutup yaki atning dümbisige tayinip her xil heriketlerni orunlaydu.
|
|
halqimaq |
|
halqimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① atlimaq, ashmaq:[misal:] ëriqtin halqimaq. tamdin halqimaq.[yeshmisi:] ② birer cek yaki da’irining sirtigha ciqip ketmek؛ ëship ketmek:[misal:] uning yëshi elliktin halqidi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer sahe yaki ishta bashqilardin ötüp ketmek؛ üstün turmaq:[misal:] qasim öginishte bashqa sawaqdashliridin halqip, közge köründi.
|
|
hal-kün |
|
|
|
hallazlimaq |
|
|
|
hallashmaq |
|
hallashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ehwallashmaq, mungdashmaq, sözleshmek, pikirleshmek:[misal:] ularning hallishiwatqanliqini anglap, kitab körüp olturghan sawaqdashlirimu sorap qaldi.
|
|
hallang |
|
|
|
hallanmaq |
|
hallanmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① hal-küni, turmushi yaxshilanmaq:[misal:] tömür a’ilisi, qoraygha kelgendin bëri bir’az hallinip qaldi.[yeshmisi:] ② küc-quwwet, maghdur peyda bolmaq, maghdurlanmaq:[misal:] rehim atam, yëngila këseldin qopti. sel halliniwalsun, dëdi tashway köpcilikke qarap.
|
|
hallese |
|
|
|
halliq |
|
|
|
hal-mung |
|
|
|
hal-oqet |
|
hal-oqet[yeshmisi:] hal we oqet, hal-kün, hal-ehwal؛ tirikcilik, me’ishet:[misal:] shundaq qilip, balilarning hal-oqiti kündin-künge yaxshilinip këtiptu.
|
|
hal-oqetlik |
|
|
|
halu |
|
|
|
halwa |
|
|
|
halwici |
|
|
|
ham |
|
|
|
hamaqet |
|
hamaqet[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] eqilsiz, exmeq, nadan, döt:[misal:] hamaqetni harmang dëme, harghanda özi toxtaydu (maqal).
|
|
hamaqetleshmek |
|
|
|
hamaqetlik |
|
hamaqetlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] eqilsizliq, exmeqliq, dötlük:[misal:] boway bilen momay öz kecürmishlirini sözlep, padishahning hamaqetlikidin shikayet qiliptu.
|
|
haman |
|
haman[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① dawamliq, toxtimay, da’im, hazirghice, hëlihem:[misal:] lëkin u manga purset bermey, haman qistap këliwerdi.[yeshmisi:] ② birer weqe yaki hadise yüz bergen peytning özide, ashu zaman, shu anda:[misal:] iskiripka cay üstilige qoyulushi haman qedirdin uni ëlipla baghrigha basti.[yeshmisi:] ③ herqance qilghan bilen, qandaq bolushidin qet’iynezer, axirqi hësabta, coqum, beribir:[misal:] hayat haman muhebbetke mohtaj, muhebbet mëhir-shepqetke.
|
|
hamane |
|
hamane[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] herqance qilghan bilen, axirqi hësabta, beribir, coqum:[misal:] insanning dunyagha kelmiki bardur, birküni hamane ölmiki bardur.
|
|
hamanem |
|
|
|
hamma |
|
hamma[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① balilargha nisbeten ata yaki anisining aca-singilliri:[misal:] almas bolsa kütülgen adem yëtip kelgüce, ëliqulning hammisining öyige bërip, ëlishani yoqlap këlishni qarar qildi.[yeshmisi:] ② özidin conglargha muaji’et qilish, hörmet bildürüsh ücün qollinilidighan söz:[misal:] qëri hamma mëhriban-köyümcan ayal idi.
|
|
hamma aca |
|
|
|
hammal |
|
|
|
hammalliq |
|
|
|
hammam |
|
|
|
hammamci |
|
|
|
hamile |
|
|
|
hamilidar |
|
hamilidar[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] ① qorsiqida hamilisi bar؛ ikkiqat, ëghir’ayagh:[misal:] hamilidar ayal.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] asas, sewebci:[misal:] hesh-pesh dëgüce yërim ay ötüp ketti, xushalliq yaki dil azabigha hamilidar minutlar yëtip keldi.
|
|
hamilidarliq |
|
|
|
hamini |
|
hamini[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] axirqi hësabta, hamane, beribir:[misal:] özliri hamini öy salghandin këyin ikki ëghiz salimen dëmey töt-besh ëghizliq salsila, dëdi hakimgha yëza bashliqi tursun.
|
|
hamiy |
|
hamiy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] yöligüci, asrighuci, himayici, qollighuci, yölek؛ terepdar:[misal:] hamiy bolmaq.
|
|
hamiyliq |
|
|
|
hannat |
|
|
|
hah |
|
|
|
hah-hah |
|
|
|
haw |
|
|
|
hawa |
|
hawa[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞mëtë’orologiye＜[yeshmisi:] yer shari etrapidiki atmosfëra qewitini hasil qilghan gaz jisim. rengsiz, puraqsiz bolup, asasliq terkibi azot bilen oksigën. uninggha yene nahayiti az miqdarda gëlëy, argon, në’on, kripton, ksënon qatarliq inërtliq ëlëmëntlar we su pari, karbon ( (Ⅳ)) oksid, mikro’organizmlar hem bashqa arilashma maddilarmu arilashqan bolidu:[misal:] sap hawa. hawadin nepes almaq.[yeshmisi:] ② yer üstidiki atmosfëra boshluqi؛ boshluq:[misal:] sadirning qolidiki bayraq hawada leylep qaldi.[yeshmisi:] ③ atmosfëraning ehwali:[misal:] ocuq hawa. hawa özgermek. hawa tutulmaq.[yeshmisi:] ④ birer jayning yer üsti shara’iti؛ iqlimi:[misal:] tagh hawasi. ＊ bu yerning hawasi manga yaqidu.[yeshmisi:] ⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] keypiyat؛ weziyet:[misal:] u yerde siyasiy hawa nahayiti yaman.
|
|
hawa bësimi |
|
hawa bësimi[kesip türi:]＞mëtë’orologiye＜[yeshmisi:] atmosfëraning jisim yüzige cüshüridighan bësimi. bu xil bësim dëngiz yüzidin ëgizligensëri, shunce ajizlaydu. mesilen, yuqiri boshluq yaki ëgiz taghlardiki hawa bësimi tüz yerningkidin ajiz bolidu.
|
|
hawa tapan |
|
|
|
hawa rayi |
|
hawa rayi[kesip türi:]＞mëtë’orologiye＜[yeshmisi:] belgilik rayon yaki belgilik waqit icide atmosfërada yüz bergen türlük mëtë’orologiyilik özgirishler. mesilen, tëmpëratura, nemlik, hawa bësimi. yëghin, shamal, bulut qatarliqlar.
|
|
hawa reng |
|
|
|
hawadan |
|
|
|
hawasiz |
|
hawasiz[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hawasi yoq, hawasi shalang.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] hawadin xaliy, hawadin ayrilghan halda, hawa bolmighan shara’it astida, hawadin nepeslenmey:[misal:] janliqlarning hawasiz yashishi mumkinmu
|
|
hawasizlandurmaq |
|
|
|
hawasizlandurulmaq |
|
|
|
hawasizlanmaq |
|
|
|
hawalandurmaq |
|
|
|
hawalandurulmaq |
|
|
|
hawalanmaq |
|
hawalanmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] sap hawadin nepes almaq, hawa yëmek:[misal:] ular shu teriqide bir ay seper qilip, etrapi bostanliq bir bulaq bëshigha yëtip keptu. hawalinip harduqini ciqarmaq boptu.
|
|
hawale |
|
|
|
hawaliq |
|
|
|
hawanca |
|
hawanca[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] tömür, coyun, tash, yaghac qatarliqlardin yasilidighan, dora-dermek hem shuninggha oxshash nersilerni yanjish ücün ishlitilidighan öy saymini.
|
|
hawayi-hewes |
|
hawayi-hewes[yeshmisi:] shehwaniyliq, eysh-ishret, keyp-sapa:[misal:] turdixan dellining cüshenciside bularning her ikkisi bir-biridin qëlishmas pahishe mestaniliri, hawayi-hewes ac közliri idi.
|
|
hawshitmaq |
|
|
|
hawshishmaq |
|
|
|
hawshimaq |
|
|
|
haw-haw |
|
|
|
hay |
|
hay[söz türkümi:] imliq söz.[yeshmisi:] ① hey:[misal:] sa’adet ishikni acti-de:[misal:] nëluper, hay nëluper, dep towlidi.[yeshmisi:] ② kishilerning birer yaman herikitini tosush imasini bildüridu:[misal:] hay, andaq qilmayli, shunce yaxshi köklewatqan köcetni yuluwetsek xuda aldidimu, bende aldidimu gonah emesmu
|
|
hay bermek |
|
|
|
hay dëmek |
|
|
|
haya |
|
haya[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] nomusluq ish we heriketlerdin özini cetke ëlish, iza tartish hëssi؛ nomus, sherm, ar, uyilish:[misal:] haya qilmaq. haya ketmek. ＊ kishidin haya ketse o rnigha bala këler (maqal). ＊ haya yoq yerde iman yoq (maqal).
|
|
hayat |
|
hayat[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] adem we janliqlarning fizi’ologiyilik mewjutluqi, yashishi؛ yashash:[misal:] insanlarning hayati. janliqlarning hayati. ösümlükler hayati.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] janliqlarning yashash, heriket qilish qabiliyiti؛ jëni:[misal:] hayati bilen oynashmaq. hayati xewp icide qalmaq. hayatini teqdim qilmaq. hayatini saqlap qalmaq.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yashawatqan yaki yashash, heriket qilish qabiliyitige ige barliq janliq mewjudatlar:[misal:] bayashat küz künlirining aptipi barce hayatqa külüp qaraytti.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yashawatqan, ölmigen, tirik:[misal:] hayat qalmaq. hëc nerse özgermigen, u hayat caghdikidekla idi.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tirik mewjudatlarning peyda bolghan, tughulghan waqtidin ta ölgen waqtigha qeder ötidighan yashash mudditi, ömri:[misal:] eger birer hajiting bolsa ëyt men uni orunday. cünki, sëning hayating nahayiti azla qaldi.[yeshmisi:] ⑥ [söz türkümi:]isim.[yeshmisi:] adem, jem’iyetning pa’aliyet we yashash yosuni؛ turmush, tirikcilik:[misal:] ijtima’iy hayat. a’iliwi hayat. maddiy hayat. meniwi hayat.[yeshmisi:] ⑦ erlerning ismi.
|
|
hayatbexsh |
|
hayatbexsh[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] hayat ata qilidighan؛ janliqning yashishi ücün shert-shara’it hazirlap bëridighan, küc-quwwet, tëtiklik we zoq-shoq bëghishlaydighan:[misal:] hayatbexsh etmek.
|
|
hayatliq |
|
|
|
hayat-mamat |
|
|
|
hayat-mamatliq |
|
|
|
hayatiy |
|
|
|
hayajan |
|
|
|
hayajanlandurmaq |
|
|
|
hayajanlanmaq |
|
|
|
hayajanliq |
|
hayajanliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① hayajanlanghan, hayajan eks ëtip turghan:[misal:] hayajanliq keypiyat. hayajanliq awaz.[yeshmisi:] ② kishilerni hayajangha salidighan, hayajanlanduridighan, tesirlik:[misal:] hayajanliq shë’ir.
|
|
hayajanlinishmaq |
|
|
|
hayasiz |
|
hayasiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hayasi yoq, hayani, nomusni bilmeydighan, uyalmaydighan؛ uyatsiz, qëlin:[misal:] hayasiz adem.
|
|
hayasizliq |
|
|
|
hayal |
|
|
|
hayal qilmay |
|
hayal qilmay[yeshmisi:] waqitni ötküzüwetmey, këcikmey, arqigha sozmay:[misal:] yigit yënidiki yilanning bëshini dasqa tashlighaniken, hayal qilmay, qizning icidin yoghan bir yilan ciqip dasqa cüshüp ölüptu.
|
|
hayal ötmey |
|
|
|
hayalsiz |
|
|
|
hayallimaq |
|
hayallimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] hayal bolmaq, hayal qalmaq؛ këcikmek:[misal:] men qaytay, emdi hayallisam ular tuyup qalidu, dëdi u.
|
|
hayaliq |
|
hayaliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hayasi bar, haya qilishni bilidighan, uyatcan, nomuscan:[misal:] hayaliq qiz.
|
|
hayan |
|
|
|
haynigha qalmaq |
|
haynigha qalmaq[yeshmisi:] ① paydisigha qalmaq.[yeshmisi:] ② saq qalmaq, qutulmaq:[misal:] men këtimen, haynigha qalghan jan barmu, mundaq yingne bilen quduq qazghanning nëme paydisini körduq, dëdi adil cëcilip.
|
|
hayankesh |
|
hayankesh[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] da’im payda, nep ëlish koyida bolidighan, erzan ëlip, qimmet satidighan adem.
|
|
hayankeshlik |
|
|
|
hayt |
|
hayt[söz türkümi:] imliq söz.[yeshmisi:] caqirish, towlash imasini bildüridighan söz:[misal:] qacan «hayt» dësingiz, biz shu haman teyyar, dëdi abduraxman.
|
|
hayt dep qoymaq |
|
hayt dep qoymaq[yeshmisi:] xewerlendürüp qoymaq, uqturup qoymaq:[misal:] siz bolsingiz bashliq, yëtishelmey qalsang «hayt» dep qoy dep aghzi yumshaqliq qiling, dëdi ayzimxan yoldishigha.
|
|
haytaq |
|
haytaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shepshek, tentek, bengwash, shash؛ shallaq:[misal:] özüm haytaq, salagha bosh bolghandikin nëme qilay dëdi shirmuhemmet.
|
|
haytaq atmaq |
|
|
|
hayt-huyt |
|
|
|
hayt-huyt dëgüce |
|
|
|
hayqirtmaq |
|
|
|
hayqirmaq |
|
|
|
hayqirishmaq |
|
|
|
hayqiriq |
|
|
|
hayhat |
|
|
|
hay-hay |
|
hay-hay[yeshmisi:] ① bashqilarni birer yaman qilmishtin tosush, rayini yandurush ücün ishlitilidu:[misal:] hay-hay, urushmanglar[yeshmisi:] ② zoqlinish, yaqturush menisini bildüridu:[misal:] hay-hay ölen, hay ölen, gül qayda bar, yari-yar, bir yaxshigha bir yaman her jayda bar, yari-yar.
|
|
hay-huy |
|
|
|
haywan |
|
haywan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① heriket qilish we sëzish iqtidarigha ige bolghan, insandin bashqa herbir mewjudat؛ janwar:[misal:] burader, ucidighan nersining hemmisila qush boluwermeydu, dunyada ucidighan haywanlar köp.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] qopal, medeniyetsiz, shepqetsiz, qebih ademlerge qarita ëytilghan haqaret sözi:[misal:] ghezeplengen xelq insan qiyapitige kiriwalghan bu haywanlargha nepret yaghdurushqa bashlidi.
|
|
haywanat |
|
|
|
haywanat imbri’ologiyisi |
|
haywanat imbri’ologiyisi[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] haywanlarning tuxumi uruqlinip, balisi shekllinip yëtilgüci bolghan jeryanni tetqiq qilidighan pen. tuxumning piship yëtilishi, uruqlinishi, organlarning hasil bolushi, ajrilishi qatarliq tereqqiyat jeryanining seweblirini tejribe usuli arqiliq analiz qilidu.
|
|
haywanlarce |
|
|
|
haywanliq |
|
haywanliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] haywangha oxshash qiliq؛ qopalliq, medeniyetsizlik:[misal:] qilmishi haywanliq oxshimaydu insangha, acliq gadayliq, ordisi idi bizning yëza.
|
|
haywaniy |
|
|
|
he (Ⅰ) |
|
he (Ⅰ)[söz türkümi:] yüklime.[yeshmisi:] ① so’al jümlilerning aldigha këlip, qaritish rolini oynaydu:[misal:] he, nedin këliwatisen[yeshmisi:] ② bayan meylidiki jümlilerning aldigha këlip, telep hasil bolghanliqini yaki ishning muwapiq tëpilghanliqini bildüridu:[misal:] he, emdi qorsaq toydi. ＊ he, bu ishing yaraydu.[yeshmisi:] ③ buyruq-telep meylidiki jümlilerning bëshida këlip, shu ishqa nöwet kelgenlikini bildüridu:[misal:] he, emdi mangayli. ＊ he, emdi sözle.[yeshmisi:] ④ bayan meylidiki jümlilerning bëshida këlip, cüshengenlik, ësige alghanliq menisini bildüridu:[misal:] he... isimge keldi. ＊ he... siz ikensiz-de[yeshmisi:] ⑤ bayan meylidiki jümlilerning bëshida këlip, cöcügenlik yaki ëniq anglimighanliqni bildüridu:[misal:] he kelmidi he ömerjan ornidin sekrep turidu.[yeshmisi:] ⑥ birer ishqa zorlash, ündesh rolini oynaydu:[misal:] he, qeghez al. yaz:[misal:] «pulgha satmaymiz». yazdingmu
|
|
he (Ⅱ) |
|
he (Ⅱ)[söz türkümi:] imliq.[yeshmisi:] ① jümlining (Ⅱ)shexs bayan meylidiki xewirining axirida këlip, so’al menisini bildüridu:[misal:] uning ismimu cirayliq iken-he[yeshmisi:] ② yëngi cüshengenlik imasini bildüridu:[misal:] shu ishqa xapa bolghan ikensen-he[yeshmisi:] ③ eslewatqanliq imasini bildüridu:[misal:] hezretliri üc ishni yaxshi köridila:[misal:] birinci pul, ikkincisi padishahni, ücincisi, he... xënimni.[yeshmisi:] ④ yëngi eske alghanliq imasini bildüridu:[misal:] he toghra, siz hëliqi mëni «kök laza» dep tillighan balighu, rastmu.[yeshmisi:] ⑤ «he’e» ning rolida ilik ëlish imasini bildüridu:[misal:] qasimni kördüngmu he, kördüm. ＊ bazargha baramsen he.[yeshmisi:] ⑥ bayan meylidiki jümlilerning axirida këlip, sözligücining shu jümlide ipadilengen ish heriketke bolghan hës-tuyghusini ipadileydu:[misal:] bu derya nëmidëgen tëz aqidu-he
|
|
he dep |
|
|
|
he dësila |
|
he dësila[yeshmisi:] ① he dëgende:[misal:] ëshekke kücüng yetmise ur toqumni dep, he dësila shiëringülge warqiraydikenla, dëdi u ünlük qilip.[yeshmisi:] ② da’im, hemishe:[misal:] lëkin u he dësila mescit-medrisilerni cörgileydighan bolup qaldi.
|
|
he dëgende |
|
|
|
he’e |
|
|
|
hebesh |
|
|
|
hebbe |
|
|
|
hebbelli |
|
|
|
hebbulmülük |
|
|
|
he-pe dëyishmek |
|
he-pe dëyishmek[yeshmisi:] yardemleshmek, hemkarlashmaq, qiliship bermek:[misal:] dostum, ilaji bolsa kel, bir-ikki kün he-pe dëyiship berseng tügeydu.
|
|
hepesh |
|
|
|
hepeshxan |
|
hepeshxan[söz türkümi:] isim. [qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] «qiliqsiz, nomusi yoq» dëgen menidiki til-haqaret sözi (ayallar heqqide):[misal:] erke-naynaq setengler, ghiljing hepeshxanlar bilen olturush, meshrep, oyun-tamasha... sapla betqiliq ish
|
|
hepte |
|
|
|
hepte-heptilep |
|
|
|
heptireng |
|
|
|
heptilep |
|
|
|
heptilik |
|
heptilik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hepte dawam qilidighan, heptige mölcerlengen؛ hepte icide inawetke ötidighan:[misal:] heptilik xizmet.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]süpet.[yeshmisi:] heptide bir qëtim ëlip bërilidighan:[misal:] heptilik yighin. heptilik dem ëlish. heptilik zhurnal.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bir hepte dawamlishidighan pa’aliyet:[misal:] kino heptiliki.
|
|
heptiyek |
|
|
|
hepse |
|
|
|
hay-huy |
|
|
|
hepsixana |
|
|
|
hepsile |
|
hepsile[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] xatirjemlik, tincliq arambexshlik, keyp:[misal:] tursun hepsilisini yoqatqan ademdek, bëshini töwen sëlip congqur xiyalgha patqan halda olturatti.
|
|
hepsilisi pir bolmaq |
|
|
|
hepshimek |
|
|
|
hepireng |
|
|
|
hepileshmek |
|
hepileshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① waqitni birer ish bilen ötküzmek؛ birer ish bilen shughullanmaq, meshghul bolmaq:[misal:] burutluq yigit traktor kozupining keyni qaniti bilen hepilishiwatatti.[yeshmisi:] ② ëytishmaq, qërishmaq:[misal:] nametler shu küni kün boyi mömin aka bilen hepileshti. lëkin toghra we iradilik mömin akini ular boysunduralmidi.
|
|
hepilek |
|
hepilek[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① hiyliger, aldamci, quw.[yeshmisi:] ② yaypang, yënik we icige jiq nerse sighmaydighan (cine heqqide):[misal:] hepilek cine.
|
|
hetta |
|
hetta[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] sözligüci neziride melum ish-herikettin ish-heriketning yene bir ashurup körsitilgenlikini ipadileydu:[misal:] kelgüside jiger, börek, yürek qatarliq organizmlarni hetta tirik ademlerni tonglitip saqlighili bolidu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] yüklime.[yeshmisi:] jümlining nuqta qilinghan bölikining aldigha qoshulup, shu bölekning ilgirilep ëytilghanliqini bildüridu we köpince shu menidiki «-mu» yüklimisi bilen masliship këlidu:[misal:] ular xelqning azadliqi ücün hetta jëninimu ayimidi.
|
|
hettaki |
|
hettaki[söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] «hetta» sözining küceytilgen shekli:[misal:] ademler, haywanlar, hettaki ösümlüklermu, bu dunyagha kelgendin këyin angliq we angsiz halda yashash ücün tirishidu.
|
|
hetteng |
|
|
|
hettengey |
|
|
|
hettemsha |
|
|
|
hej |
|
|
|
hejengge |
|
|
|
hejw |
|
hejw[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] ijtima’iy turmushtiki yaki kishilerdiki kemcilik, yëtishsizliklerni zangliq qilip, mesxirilep, külkilik qilip teswirlep yëzilghan bedi’iy eser؛ satira:[misal:] hejw qilmaq.
|
|
hejwiy |
|
|
|
hejwiyci |
|
|
|
hejwiyleshtürmek |
|
|
|
hejwiyleshtürüshmek |
|
|
|
hejwiyleshtürülmek |
|
|
|
hejwiyleshmek |
|
|
|
hejwiylik |
|
|
|
hejiletmek |
|
|
|
hejileshmek |
|
|
|
hejilenmek |
|
|
|
hejilimek |
|
|
|
hejim (hejmi) |
|
hejim (hejmi)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer jisimning boy, en we ëgizlik jehettiki cong-kicikliki؛ boshluqta igilep turghan orni. adette kub arqiliq ölcinidu:[misal:] binaning hejmi. yaghacning hejmi.[yeshmisi:] ② birer idish yaki boshluqning qancilik nerse sighduralaydighanliqi, sighimi, icining congluq derijisi:[misal:] qacining hejmi. quduqning hejmi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] omumen nersining köp-azliq derijisi, miqdari:[yeshmisi:] ishning hejmi. maqalining hejmi.
|
|
hejimlik |
|
|
|
hed (heddi) |
|
hed (heddi)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer belge yaki ish-heriketning adette yüz bëridighan eng yuqiri derijisi, nuqtisi, cëki:[misal:] heddidin ashmaq. heddidin tashqiri. heddidin artuq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ish-heriketni qilish heqqi, hoquqi:[misal:] bu özlirining emri, özliri buyrughan ishni qilmasliqqa mëning nëme heddim bar deyla dëdi gholam baygha.
|
|
hede |
|
|
|
heddi-hësab |
|
|
|
heddi-hësabsiz |
|
heddi-hësabsiz[yeshmisi:] san-saniqi yoq, san-sanaqsiz, ceksiz:[misal:] uni qoghlawatqan adilning qelbide heddi-hësabsiz öclük, qisas yighilghanidi.
|
|
hedis |
|
|
|
hedilik |
|
|
|
hediye |
|
|
|
hediyici |
|
|
|
hediyilik |
|
|
|
her |
|
her[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] közde tutulghan bir xil nersilerni we ademlerni bir-birdin tekitlesh ücün qollinilidu:[misal:] her kishi. her bahar. ＊ her gülning puriqi bashqa (maqal).[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] «bir» sözi bilen birikip[yeshmisi:] , melum köp sanliq shey’ining herbirini yaki birdin yuqiri sanlar bilen birikip, melum köp sanliq shey’ining shu san icidiki birliklirining herbirini bildüridu:[misal:] herbir oqughuci bir parcidin maqale yazdi. ＊ bu dorini her töt sa’ette bir qëtim icisiz. ＊ her sekkiz künde bir nöwet barimen.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] köpince köplüktiki isim aldigha këlip, ashu isimdin ipadilengen adem yaki nersini maxtap, ashurup ipadilesh ücün xizmet qilidu:[misal:] uning öyide her kitablar bar. ＊ pëleklerge her yoghan tawuzlar cüshkili turdi. [yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] waqit-sa’et we jay, terep menisidiki sözler bilen këlip, peyt we orunni bildürgüci qoshma rewishlerni yasaydu:[misal:] her mehel. her yan. her seper.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] bezi isim we süpetlerning aldida këlip shu isim yaki süpet bildürgen nersining bashqa bir türini bildüridu:[misal:] her xil öyler. her sahe kishiliri. her yangza güller.
|
|
her bab bilen |
|
her bab bilen[yeshmisi:] her türlük, her xil usul, amal-care bilen؛ eplik peytni qoldin bermey, eplik peytni kütüp turup:[misal:] oynashmang erbab bilen, jaylaydu her bab bilen (maqal).
|
|
her tereplime |
|
|
|
her türlük |
|
|
|
her xil |
|
|
|
her da’im |
|
|
|
here (Ⅰ) |
|
|
|
here (Ⅱ) |
|
|
|
herej |
|
|
|
hereng-sereng |
|
|
|
herem |
|
herem[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① musulmanlar hej qilghanda muqeddes bilip tawap qilidighan mekkidiki kebe hem medinidiki muhemmed peyghemberning meqbirisi.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞tarix＜[yeshmisi:] xan-padishah, yuqiri derijilik mensepdarlar xanidanliridiki ayallar ücün mexsus ajritilghan öyler, hujrilar:[misal:] eger iltipat bolsa, men heremge kirip melikemning xizmitini qilip ölüp ketsem arminim yoq idi.
|
|
herem’aghisi |
|
|
|
herembagh |
|
|
|
heremxana |
|
|
|
heremgah |
|
|
|
herbir |
|
|
|
herbirliri |
|
|
|
herbiy |
|
herbiy[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] urushqa alaqidar؛ urush, jeng ishliri bilen baghlanghan:[misal:] herbiy esir. herbiy sir. herbiy mexpiyetlik. herbiy halet. herbiy istëhkam.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] urushqa lazimliq, urush ücün zörür bolghan؛ armiyige a’it:[misal:] herbiy zawut. herbiy këme. herbiy ayropilan.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] armiyidiki kishi, armiye xizmetcisi:[misal:] doxturxanida nëme qilip yürisiz dëdi u herbiy.
|
|
herbiy rayon |
|
herbiy rayon[kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] herbiy istratëgiye ëhtiyajigha asasen bölüngen rayon. uningda rehberlik apparati tesis qilinghan bolup, u mezkur rayon icidiki armiyining urush qilish, telim-terbiye, siyasiy, arqa sep ishliri, muhapizet ishliri, herbiy xizmet we xelq eskerliri xizmiti qatarliq xizmetlirige bir tutash rehberlik qilidu.
|
|
herbiy sep |
|
|
|
herbiy meshiq |
|
|
|
herbiy halet |
|
|
|
herbiy özgirish |
|
|
|
herbiy yürüsh |
|
|
|
herbiyce |
|
|
|
herbiyleshtürmek |
|
|
|
herbiyleshtürülmek |
|
|
|
herbiyleshmek |
|
herbiyleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① herbiy shara’it we herbiy tüzümge maslashmaq:[misal:] biz u künlerde yëtip-qopush we intizamda rasttinla herbiyleshkeniduq.[yeshmisi:] ② herbiy qatarigha ötmek, herbiy bolmaq:[misal:] uning kiyimliri, mëngish turushdin herbiyleshken siyaqi bilinetti[yeshmisi:] ③ herbiyler we herbiy kücler mewjut bolmaq؛ herbiyler orunlashmaq:[misal:] jiddiy toqunush cëgradiki herbiyleshken rayonlarni peyda qildi.
|
|
herbiylik |
|
|
|
herp |
|
|
|
herplik |
|
|
|
herpmuherp |
|
|
|
herras |
|
|
|
herqacan |
|
herqacan[söz türkümi:] almash.[qurulmisi:]］her+qance［[yeshmisi:] ① «herqandaq waqitta», «herqandaq caghda», «her da’im», «hemishe» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] herqacan teyyar turmaq. herqacan este tutmaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] «belki», «ëhtimal» dëgen menilerde yüklime rolida këlidu:[misal:] silerning etret kembeghel, herqacan neq puli yoqtu
|
|
herqance |
|
|
|
herqandaq |
|
|
|
herqandaq bolsa |
|
herqandaq bolsa[yeshmisi:] nëmila bolmisun, nëmila bolghan bilen, nëmila dëgenbilen؛ her halda:[misal:] herqandaq bolsa menmu aningiz, cëcingizni yuyup-tarap qoyay, deptu ana qizgha.
|
|
herqandaq qilghan bilen |
|
|
|
herqaysi |
|
|
|
herqeyer |
|
|
|
herqisma |
|
herqisma[söz türkümi:] rewish.[qurulmisi:]］her+qisma［[yeshmisi:] herxil, türülük-türlük, xilmuxil hem ghelite, qisma-qisma:[misal:] herqisma xiyal qilmaq.
|
|
herkim |
|
|
|
hergiz |
|
|
|
hernëme |
|
|
|
hernëme bolsa |
|
hernëme bolsa[yeshmisi:] herqandaq shara’ittimu, herqandaq ish bolsimu, ish qilip, herhalda:[misal:] hernëme bolsa yaratqan igem mëni silige ucrashturuptu.
|
|
hernëme dëmek |
|
|
|
her nëme qilip |
|
|
|
herhalda |
|
|
|
her-her |
|
|
|
heriket |
|
heriket[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① adem we nersilerning yaki ularning melum qisimlirining eslidiki tinc halettin özgirishi؛ qimirlishi:[misal:] qol-put herikiti. herikettin toxtimaq.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] jisimlarning ornini özgertish hadisisi. adette bir jisim bilen bashqa jisimlar otturisidiki nisbiy orun yötkilish közde tutulidu.[yeshmisi:] ③ birer ishqa kirishish, birer nerse qilishqa urunush؛ intilish, tirishish, tereddut:[misal:] qëcishqa heriket qilmaq.[yeshmisi:] ④ emeliyet؛ qiliq؛ yürüsh-turush:[misal:] sözi bilen herikiti birdek bolush. qanunsiz heriket.[yeshmisi:] ⑤ [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] tebi’ette shundaqla pütkül alemde yüz bëridighan barliq özgirish we jeryanlar.[yeshmisi:] ⑥ [köcme menisi:] [yeshmisi:] tesiri congraq bolghan ammiwi ijtima’iy pa’aliyet؛ inqilab:[misal:] 4 may herikiti. milliy azadliq herikiti. ishcilar herikiti. dëhqanlar herikiti.[yeshmisi:] ⑦ [köcme menisi:] [yeshmisi:] seperwerlik:[misal:] heriketke kelmek. heriketke keltürmek.[yeshmisi:] ⑧ [köcme menisi:] [yeshmisi:] tedbir, amal-care:[misal:] eger partkom bu qëtim dadil heriket qollanmaydighan bolsa, nahiyining pütün ishigha yaxshi rehberlik qilalmaydu.
|
|
heriketcan |
|
heriketcan[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① heriketlinip turidighan؛ orni özgirip turidighan:[misal:] heriketcan hüjeyre. heriketcan oq. heriketcan ghaltek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] gheyretlik, ishcan, pa’aliyetcan:[misal:] u tolimu heriketcan adem bolghanliqtin yalghuz özi ishlep shunce ademni bëqip kelgenidi.
|
|
heriketcanliq |
|
|
|
heriketsiz |
|
heriketsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] herikiti yoq, heriket qilmighan, jim:[misal:] uning heriketsiz közliridin hëcqandaq ipadini bilgili bolmaytti. ∥ mushundaq heriketsiz yëtiwersek, uzungha qalmay ozuq-oqetmu tögeydu
|
|
heriketsizlik |
|
|
|
heriketlendürgüc |
|
|
|
heriketlendürmek |
|
|
|
heriketlendürüshmek |
|
|
|
heriketlendürülmek |
|
|
|
heriketlenmek |
|
heriketlenmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① heriketke kelmek, heriket qilmaq, qozghalmaq:[misal:] traktorning matori heriketlendi.[yeshmisi:] ② birer heriket ëlip barmaq, birer pa’aliyetni qilmaq, ishqa kirishtürmek. seperwerlikke kelmek:[misal:] amma toluq heriketlendi.
|
|
heriketlik |
|
|
|
heriletmek |
|
|
|
herileshmek |
|
|
|
herilenmek |
|
|
|
herilimek |
|
|
|
hezer |
|
|
|
hezret |
|
hezret[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① köpince «hezretliri» sheklide ulughlash, hörmetlesh meniside këlidu:[misal:] padishah hezretliri.[yeshmisi:] ② hörmet yüzisidin bezi shexslerning ismining axirigha qoshulup texellusi ornida qollinilidu:[misal:] ëli hezret. isma’il hezret.[yeshmisi:] ③ qeshqer shehirining sherq teripidiki apaq xoja maziri jaylashqan yëzining nami.
|
|
hezriti |
|
hezriti[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shexslerni hörmetlesh ücün qollinilidu:[misal:] bu bëshimgha cüshti sewda, medet qil hezriti musa, ashiqlar piri yüsüp-zileyxa, ghëribni sanga tapshurdum.
|
|
hezil |
|
hezil[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] satirik gep söz yaki komëdiyilik ish-heriket, caqcaq:[misal:] tömürci cidighusiz derijide aghrip, azablawatqan bëlini rusliwëlip hezilge hezil bilen jawab berdi.
|
|
hezilek |
|
hezilek[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ayallargha oxshash xususiyetke ige er, hëjiqiz, köt, becce:[misal:] him, unimu er dëgili bolamdu u ussulci hezilekqu dëdi zemzemqari.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]süpet.[yeshmisi:] öz sözi, wedisining höddisidin ciqalmaydighan, birer ishni bëjirish qolidin kelmeydighan؛ namerd:[misal:] tazimu bir hezilek ikensen. men sëni yigit dep qarap gëpingge ishiniptimen, dëdi semet uninggha.
|
|
hezileklik |
|
|
|
hezilkesh |
|
|
|
hezilkeshlik |
|
|
|
hezilleshmek |
|
hezilleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] hezil qilshmaq؛ qiziq, külkilik geplerni qiliship, oynashmaq, caqcaqlashmaq:[misal:] qizcaq deymu, reyhan deymu emdi sizni hezilleshmeng, agranom qiz deysiz emdi.
|
|
hezim |
|
|
|
hezim qilmaq |
|
hezim qilmaq [yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞fizi’ologiye＜[yeshmisi:] adem yaki haywanlar öz tënide ozuqluqlarni fizikiliq we ximiyilik rollar arqiliq suda asan ëriydighan, shuningdek organizm shümüreleydighan haletke keltürmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] özleshtürmek, congqur hem pishshiq biliwalmaq, ornashturmaq, yaxshi bilmek:[misal:] eng yaxshisi bir qëtimda bir dersni ötken yaxshi. eger bir qëtimda ders köp ötülüp ketse hezim qilghili bolmaydu.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] cüshenmek, tëgige yetmek:[misal:] u dëgen bir bashlanghuc mektepnimu oqumighan xotun, shunga bu geplerni uninggha dëgen bilen hezim qilalmaydu, eng yaxshisi dëmigen tüzük.
|
|
hezim qilish sistëmisi |
|
hezim qilish sistëmisi[kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] adem we haywanlar tënidiki ëghiz boshluqi, qizil önggec, ashqazan, kicik ücey, cong ücey qatarliqlardin teshkil tapqan sistëma. adette u yëmekliklerni hezim qilish we ozuqluqni shümürüsh rolini oynaydu.
|
|
heset |
|
|
|
hesetxor |
|
hesetxor[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] bashqilargha heset qilidighan, körelmes, ici tar؛ cidimas:[misal:] hesetxor wezir. ＊ qorquncaq sehetxor bolar, namerd qesemxor bolar (maqal).
|
|
hesetxorluq |
|
|
|
hesel herisi |
|
hesel herisi[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil hasharat. tënining yüzide nahayiti zic tiwit tükciler bolidu. aldinqi qaniti arqa qanitidin cong, erkikining sezgü münggüzcisi sel iik neshtiri bolidu. ademni caqidu we topliship yashaydu. ishci here gül we shuning bilen ösümlüklerni canglashturidu.
|
|
heselci |
|
|
|
heselcilik |
|
|
|
heseldan |
|
|
|
hesen-hüsen |
|
hesen-hüsen[kesip türi:]＞mëtë’orologiye＜[yeshmisi:] atmosfëradiki bir xil nur hadisisi, yeni quyash nurining hawa boshluqidiki ushshaq su tamciliri arisidin ötkende sunushi we qaytishi netijiside shekillinidighan renglik yay. sirtidin icige qarap qizil, apëlsin reng, sëriq, yëshil, kök, qara kök we binepshe rengde körünidu, adette quyashqa udul yönilishte peyda bolidu.
|
|
hesret |
|
|
|
hesretsiz |
|
|
|
hesretlendürmek |
|
|
|
hesretlenmek |
|
|
|
hesretlik |
|
|
|
hesretlinishmek |
|
|
|
hesret-nadamet |
|
|
|
hesse |
|
hesse[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer nersining ayrim bir qismi؛ bölek, ülüsh:[misal:] hosulning töttin üc hessisi.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] bir sanni ikkinci bir sangha bölgende këlip ciqqan bölünme.[yeshmisi:] ③ yërim:[misal:] sadir shu olturghinice tün hessidin ashqanda layihini qaytidin özgertip ciqti.[yeshmisi:] ④ merte, barawer:[misal:] üc ay jeryanida bu qerz üc qatlinip, eslidikisidin alte hesse ëship ketti.[yeshmisi:] ⑤ ülüsh:[misal:] hesse qoshmaq. ＊ bu yilqi mukapatta anang bilen ikkinglarning bir kishiliktin hessisi bar.[yeshmisi:] ⑥ shërik bolush yaki eza bolush ücün tölinidighan heq, pay.
|
|
hessidar |
|
|
|
hessidarliq |
|
|
|
hessilep |
|
|
|
hessilenmek |
|
|
|
hessilik |
|
|
|
hessilimek |
|
|
|
hessiney |
|
|
|
heshem |
|
heshem[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① sölet, daghdugha:[misal:] yigitlikke heshem kërek, hajiliqqa herem (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ishni qilish, emelge ashurush yolidiki awarigercilik؛ bejanidilliq؛ serp qilinghan küc:[misal:] heshem qilmaq. ＊u goya shu küni öyige xëzir këlidighandek heshem bilen teyyarliq qildi.
|
|
heshemet |
|
heshemet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] katta heshem, sölet, daghdugha, debdebe؛ heywet:[misal:] zamanisida ilci shehiri boyice közge cëliqqudek heshemiti bar bu qoruning derwazisi künciqishqa qaraytti.
|
|
heshemetci |
|
|
|
heshemetcilik |
|
|
|
heshemetxor |
|
|
|
heshemetxorluq |
|
|
|
heshemetsiz |
|
heshemetsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] heshemiti yoq, heshemiti bolmighan, daghdugha qilinmighan؛ addiy:[misal:] jinaza mehellidin nahayiti heshemetsiz, yënik heriketler bilen uzitildi.
|
|
heshemetlik |
|
heshemetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] xëli heshemiti bar, daghdughisi küclük, debdebilik, söletlik؛ körkem, heywetlik:[misal:] heshemetlik sheher.
|
|
heshemxor |
|
|
|
heshemxorluq |
|
|
|
heshem-derem |
|
|
|
heshemsiz |
|
|
|
heshemlik |
|
heshemlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] heshem qilinghan, söletlik, daghdughiliq, heywetlik:[misal:] heshemlik toy.
|
|
hesh-pesh |
|
|
|
hesh-pesh dëgüce |
|
|
|
heshtar |
|
|
|
heshterxan |
|
heshterxan[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] tal tërekler a’ilisidiki 30 mëtir etirapida ösidighan ëgiz derex. shaxliri zic ösüp tüwrüksiman derex baraqsinini shekillendüridu. yopurmiqi üc bulungluq, tüwi shina shekillik, qowziqi kül reng aq, yol boyigha östürülidighan derexlerning biri bolup, yaghici cürük këlidu.
|
|
heshtiyek |
|
|
|
heshqalla |
|
|
|
heshqipicek |
|
heshqipicek[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] yögey a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. gholi yamashquci ghol (yögimec ghol). yopurmiqi yürek sheklide, adette ücke yërilidu. uzun sapiqi bar, gül tajisi warunka shekillik. adette sus qizil, toq qizil, sösün kök, tüwi qismi aq rengde bolidu. menzire ösümlüki hësablinidu. mëwisi ghoza mëwe, uruqi qara, sürge dorisi qilishqa bolidu.
|
|
heq (heqqi) |
|
heq (heqqi)[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] toghra, cin, rast, heqqaniy:[misal:] heq gep. heq yol. ＊ dëhqanning ëytqini heq idi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] heqiqet؛ adalet:[misal:] heqni közle, heqni sözle.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qanun we jem’iyet tertipige toghra këlidighan erkinlik yaki imkaniyet؛ hoquq؛ heddi:[misal:] uning eyibleshke hëcqandaq heqqi yoq.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer kim yaki nersige tëgishlik hesse؛ rizq:[misal:] musa eysadin:[misal:] adash, kishining heqqi zadi kishide qalamdu-qalmamdu dep soraptu.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kishining qilghan ishi, mëhniti bedilige ëlinidighan pul, tölem:[misal:] ish heqqi, qelem heqqi.⑥ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer nersidin paydilanghanliqi ücün tölinidighan pul, tölem, kira:[misal:] su heqqi. tügmen heqqi. yol heqqi. mashina heqqi.[yeshmisi:] ⑦ tewelikⅢshexs we yönilish këlish qoshumciliri bilen türlinip këlip, söz, maxtash, alqish we shu qatarliqlarning birer kimning shenige qaritilghanliqini bildüridu:[misal:] xuda heqqi qudam, dëdi momay, bu qëtim gëpimni anglap qoysila, qalghan gepni këyin dëyisheyli, xosh men këtey.
|
|
heq telep qanuni |
|
heq telep qanuni[kesip türi:]＞qanun ishliri＜[yeshmisi:] puqralar bilen qanuniy shexslerning mal-mülük munasiwiti (mesilen, tölitiwëlish hoquqi, warisliq qilish hoquqi) shundaqla uninggha munasiwetlik bolghan kishilik gheyriy mal-mülük hoquqi (mesilen, emgek, nikah, a’ile qatarliqlar) belgilengen her xil qanun.
|
|
heqemsaye |
|
|
|
heqta’ala |
|
|
|
heqte |
|
heqte[söz türkümi:] tirkelme.[yeshmisi:] köpince almashlardin këyin këlip söhbet, mulahize, pikir, qatarliqlarning obyëktini körsitidu:[misal:] abdurazaq aka nijat bilen yene birhaza mushu heqte meslihetliship ciqip ketti.
|
|
heqdar |
|
heqdar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] ① mal-mülükke warisliq qilghuci؛ mal-mülük igisi:[misal:] u caghda heqdarning öy-makanini qayturup bërishi shert.[yeshmisi:] ② qerz bergüci:[misal:] sotqa qerzdar bilen heqdar birge kelgenidi.[yeshmisi:] ③ birer ishqa biwasite munasiwetlik shexs, guwahci, shahit:[misal:] biz bu qanliq paji’ening dewageri, heqdari we közetkücisi salahitimiz bilen öz xulasimizni yëzishqa heqliqmiz.
|
|
heqdarliq |
|
|
|
heqsiz |
|
|
|
heqsizliq |
|
|
|
heqqaniy |
|
|
|
heqqaniyet |
|
heqqaniyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] adilliq, toghriliq, heqiqet:[misal:] heqqaniyette cing turmaq, heqqaniyetni qoghdimaq.
|
|
heqqaniyetperwer |
|
heqqaniyetperwer[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] heqqaniyet terepdari, heqqaniyetni yaqlaydighan, heqqaniyet ücün kürishidighan:[misal:] gomindang da’iriliri dehshetlik herbiy heriket qozghap, minglighan-on minglighan heqqaniyetperwer, xelqcilliqni söyidighan kishilerni yirtqucluq elpazi bilen tuyuqsiz qolgha aldi.
|
|
heqqaniyetci |
|
|
|
heqqaniyetcil |
|
heqqaniyetcil[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] heqqaniyette cing turidighan, heqqaniy ish qilidighan, adaletperwer:[misal:] heyderning dadisi hëzim akam shundaq heqqaniyetcil, aq köngül adem idi.
|
|
heqqaniyetcillik |
|
|
|
heqqaniyetsiz |
|
|
|
heqqaniyetsizlik |
|
|
|
heqqaniyetlik |
|
|
|
heqqaniyliq |
|
|
|
heqqide |
|
|
|
heqliq |
|
heqliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① birer ish-heriket qilish hoquqigha ige, hoquqluq؛ heqqi bar:[misal:] sen ademsen, özüngni perishtidek sirliq qiliwëlishqa heqliq emessen.[yeshmisi:] ② yolluq, orunluq؛ toghra, muwapiq:[misal:] men ishinimen, bu xet sizni adil pikir qilishqa mejbur qilidu. siz dostliringizni heqliq yosunda eyibliyeleysiz
|
|
heq-naheq |
|
|
|
heqquw |
|
|
|
heqiqet |
|
|
|
heqiqeten |
|
|
|
heqiqetperwer |
|
|
|
heqiqetci |
|
|
|
heqiqetcilik |
|
|
|
heqiqetsiz |
|
|
|
heqiqetsizlik |
|
|
|
heqiqetlenmek |
|
|
|
heqiqetlimek |
|
|
|
heqiqiy |
|
heqiqiy[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] rasttinla bar, emeliy mewjut bolghan؛ rast, cin, toghra:[misal:] heqiqiy ehwal. heqiqiy weqe. heqiqiy bext.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] pak, sap, semimiy:[misal:] heqiqiy niyet. heqiqiy köngül. ＊ heqiqiy muhebbet.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] rast halda, cinliq bilen:[misal:] emgikige qarap heq ëlish heqiqiy emeliyleshti.
|
|
heqiqiy san |
|
|
|
heqiqiyliq |
|
heqiqiyliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] heqiqiy bolush, emeliylik, rasliq, toghriliq:[misal:] weqening heqiqiyliki.
|
|
hel (Ⅰ) |
|
hel (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] altun, kümüsh, tüc yaki qoghushun, alyumin qëtishmisining uwundisidin yasalghan boyaq:[misal:] hel bermek.
|
|
hel (Ⅱ) |
|
|
|
hel qilghuc |
|
|
|
helep |
|
|
|
helek |
|
helek[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] birer ish-heriket bilen bend, meshghul, shu ishqa artuqce urunghan؛ sersan, aware:[misal:] helek, bolmaq. ＊ men baralmay helek, u barmaymen dep helek (maqal).
|
|
helekcilik |
|
|
|
heleleng |
|
|
|
helem |
|
helem[söz türkümi:] rewish. [qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] ance az emes, xëli؛ xëli köp:[misal:] yaq, tursun shujini bilsilerghu, acciqi helem bar, asanla tirikip qalidu, dëdi alaqici kësipla.
|
|
helcilik |
|
|
|
helqum |
|
|
|
heliye |
|
|
|
hem |
|
hem[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] qoshma jümliler terkibidiki tengdash addi jümlilerni we jümle terkibidiki tengdash söz, söz birikmilirini bir-birige baghlaydu:[misal:] men bügün cüshtin këyin kitab kördüm hem xatire yazdim.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] yüklime.[yeshmisi:] jümlide birer bölektin këyin këlip, uni intonatsiye jehettin tekitlesh yaki menini küceytish ücün ishlitilidu, bundaq caghda «-mu» yüklimisining rolni oynaydu:[misal:] he’e, dëdi boway hem mëni tonughandek bolup.
|
|
hemek |
|
|
|
hemek nan |
|
|
|
hemel (Ⅰ) |
|
|
|
hemel (Ⅱ) |
|
|
|
hemel burji |
|
hemel burji[kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] ëkliptikidiki 12-burjning birincisi. belgisi r astronomiyilik uzunluqi °0tin °30 qice. esliy orni hemel yultuz türkümide bolup, yillarning ötüshi bilen hot yultuz türkümige yötkelgen, her yili 3-ayning 21-künining aldi-keynide quyash bu burjqa këlidu. bu waqittiki mewsüm etiyazliq kün tengliki bolidu. shunglashqa etiyazliq kün tengliki nuqtisi «hemel burcining birinci nuqtisi» dep atilidu.
|
|
hemelce |
|
|
|
hemtawaq |
|
|
|
hemjehet |
|
|
|
hemjor |
|
|
|
hemjins |
|
|
|
hemd |
|
|
|
hemdastixan |
|
|
|
hemde |
|
hemde[söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] jümlide tengdash ikki bölekni yaki ikki addiy jümlini, bir-birige baghlaydu, roli «hem», «we» ler bilen oxshash:[misal:] hökümranlarning exlaqimu qanungha oxshash ularning iradisini eks ettüridu hemde jem’iyette hökümranliq orunni tutidu.
|
|
hemderd |
|
|
|
hemderdlik |
|
|
|
hemdem |
|
|
|
hemdem xiyal |
|
hemdem xiyal[yeshmisi:] xam-xiyalni tola qilidighan, xiyalperes:[misal:] «uningda wapa yoq, alimadis këyin birer ish bolup qalsa, bu hemdem xiyal qorquncaq bizni aware qilishi mumkin», dep oylidi u.
|
|
hemdemleshtürmek |
|
|
|
hemdemleshmek |
|
|
|
hemdemlik |
|
hemdemlik[misal:] isim.[yeshmisi:] bashqa yar-yölekte bolush, yardemcilik, ülpet:[misal:] yashliq, muhebbet, tilekdashliq, hem iptixarning tengdashsiz hemdemlikini hës qildi.
|
|
hemdusana |
|
hemdusana[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] tengri, peyghemberler yaki bashqilarning shenige ëytilidighan medhiye, alqish sözliri, rehmet, teshekkür:[misal:] hemdusana oqumaq. hemdusana ëytmaq.
|
|
hemrah |
|
hemrah[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birge seper qilidighan, xizmet ishleydighan yaki birge yashaydighan kishi؛ hemseper؛ yoldash:[misal:] hemrah bolmaq. hemrah qilmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] planëtini aylinip heriket qilidighan asman jismi. özi nur tarqatmaydu. mesilen, ay yer sharining hemrahi bolghinigha oxshash.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yoli yaki yönilishi bir terepke qaritilghan, yoli bir:[misal:] hemrah shamal. hemrah derex. hemrah ayropilan.[yeshmisi:] ④ ayallarning ismi.
|
|
hemrahsiz |
|
hemrahsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hemrahi, yoldishi yoq, yekke, yalghuz:[misal:] hemrahsiz seperge ciqmaq.
|
|
hemrahlashmaq |
|
|
|
hemrahliq |
|
|
|
hemze |
|
|
|
hemsat |
|
hemsat[söz türkümi:] rewish. [qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] birdem, derhal, shu’an, shu dem.
|
|
hemseper |
|
|
|
hemsorun |
|
|
|
hemsöhbet |
|
|
|
hemsheher |
|
|
|
hemshërik |
|
|
|
hemshire |
|
hemshire[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① qiz qërindash:[misal:] gül selimining ikki hemshirisi bar iken.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] doxturxanilarda, bolupmu urush mezgilliride yaridarlargha qaraydighan, ularning yarilirini tëngish, okul sëlish qatarliq ishlirigha yademlishidighan ayal xadim:[misal:] shepqet hemshirisi.
|
|
hemshiwa |
|
hemshiwa[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] tügmigül a’ilisidiki ikki yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi börek sheklide yaki yumilaq. güli kicik, sus qizil renglik. yumran ucliri we yumran yopurmaqlirini köktat qilishqa bolidu.
|
|
hemqedem |
|
|
|
hemkar |
|
hemkar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] birer ishni bashqilar bilen birge bëjirgüci, yardemleshküci:[misal:] paraghet izliseng esla bilimdin özge yar tutma, snëing qedringni saqlashta bilimdek yaxshi hemkar yoq.
|
|
hemkarlashturmaq |
|
|
|
hemkarlashmaq |
|
|
|
hemkarliq |
|
|
|
hemkesip |
|
|
|
hemle |
|
|
|
hemme |
|
hemme[söz türkümi:] almash.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① melum köp sanliq shey’ining toluq san-miqdari ornida këlip «barliq, pütün, pütkül, jimi» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] hazir uning öyide kicik traktor, wëlisipit, harwa, ün’alghu... ishqilip hemme nerse bar.[yeshmisi:] ② «xilmuxil» yaki «herqandaq» dëgen menide këlidu:[misal:] uning qolidin hemme ish këlidu.
|
|
hemme qazanda qaynimaq |
|
hemme qazanda qaynimaq[yeshmisi:] turmushning hemme acciq-cücükini tëtimaq, hemme yaxshi-yaman yollarda mangmaq:[misal:] u yash cëghidila hemme qazanda qaynap ciqqanidi, shundaq bolghacqimu bezi qiyinciliq aldida ance way dep ketmeytti.
|
|
hemmini bir tayaqta heydimek |
|
hemmini bir tayaqta heydimek[yeshmisi:] hemmige bir xil pozitsiye tutmaq, hemmige oxshash mu’amile qilmaq:[misal:] siyaset boyice ish qilish kërek, emdi ilgirikidek hemmini bir tayaqta heydeshke bolmaydu.
|
|
hemmeylen |
|
|
|
hemnepes |
|
hemnepes[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] niyiti, meqsiti, herikiti bir, yëqin ülpet, yëqin dost؛ bir-birige yar-yölek:[misal:] hemnepes bolmaq.
|
|
hemnepeslik |
|
|
|
hemizek |
|
|
|
hemishe |
|
hemishe[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] herqandaq waqit, hemme waqit, her cagh, da’im:[misal:] u ademler bilen mu’amile qilghanda, hemishe semimiy we qizghin idi.
|
|
hemyastuq |
|
|
|
hemyan |
|
|
|
henefiyler |
|
|
|
henbeliyler |
|
|
|
henniwa |
|
henniwa[söz türkümi:] süpet. [qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] hemme, barliq, jimi؛[misal:] men bezi ishlarning tëgini bilmeydikenmen, pat-yëqinda henniwa sir ëcilidu.
|
|
he-hu |
|
|
|
he-hu bilen |
|
|
|
he-hu dëgüce |
|
he-hu dëgüce[yeshmisi:] tëz arida, birdemde, birpeste, hesh-pesh dëgüce؛[misal:] u he-hu dëgüce 15 düshmenni yer cishletti.
|
|
he-hu dëmek |
|
|
|
he-hucilar |
|
|
|
hewes |
|
|
|
heweskar |
|
|
|
heweskarliq |
|
|
|
heweslendürmek |
|
|
|
heweslenmek |
|
|
|
heweslik |
|
|
|
heweslinishmek |
|
|
|
hewesmen |
|
hewesmen[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] birer nersige hewes qilidighan, qiziqidighan we uni yaxshi köridighan, yaki uninggha ërishishni arzu qilidighan:[misal:] akam muzika öginishke tolimu hewesmen kishi idi.
|
|
hewesmenlik |
|
|
|
hewzikewser |
|
|
|
hey |
|
hey[söz türkümi:] imliq söz.[yeshmisi:] ① birkimning diqqitini özige jelp qilish, caqirish imasini bildüridu:[misal:] dilber, hey dilber yiraqtin bireylenning caqirighan awazi uning qoliqigha yëtip keldi.[yeshmisi:] ② pushayman qilish epsuslinish imasini bildüridu:[misal:] beziler sen nëmini bilisen deydu, men nëmishqa bilmeydikenmen, shunce waqit bille ishligen tursam, hey, ademning dostidin tola düshmini bolidiken.[yeshmisi:] ③ zoqlinish, razi bolush imasini bildüridu:[misal:] bosh kelmidingiz, hey yaman qiz, hey... dëdi sha’ir, re’isning külkisining pesiyishige ülgürtüpla zulpiyege qarap.[yeshmisi:] ④ ëcinish imasini bildüridu:[misal:] ukam kenjitay, dadam, mëhriban anam bicariler, hey... bu künlerni körelmidi, xep[yeshmisi:] ⑤ teqezzaliq imasini bildüridu:[misal:] hey... këcikip qalidighan bolduq-te[yeshmisi:] ⑥ yirginish imasini bildüridu:[misal:] hey... nëmidëgen set mexluq bu?
|
|
hey’et |
|
hey’et[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer wezipini bëjirishke belgilengen, ajritilghan yaki saylanghan kishiler guruppisi:[misal:] imtihan ëlish hey’iti, tekshürüsh hey’iti.[yeshmisi:] ② shu xil guruppa, teshkilatning ezasi:[misal:] hey’etler sehnidin orun ëlishti.
|
|
hey’et riyaset |
|
|
|
hey’etlik |
|
hey’etlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] hey’etke yüklengen wezipe, hey’et öteshke tëgishlik xizmet.ning küceytilip ëytilishi:[misal:] heytangey, herqance bolsimu öz wejini bilmey qalamdu dëdi u manga.
|
|
heydetmek |
|
|
|
heydeshtürmek |
|
|
|
heydeshmek |
|
|
|
heydekci |
|
heydekci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① birer ishni qilishqa heydeydighan, shu ishning qilinishini süyleydighan adem:[misal:] heydekci ishikni ghiccide ëcip ickirige kirip ketti.[yeshmisi:] ② birer ish-heriketning bashlinish, yüz bërish we emelge ëshishigha seweb bolghan nerse:[misal:] türtke, medet, ilham:[misal:] heydekci bolmaq.
|
|
heydekcilik |
|
|
|
heydelmek |
|
|
|
heydimek |
|
heydimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer terepke, birer jaygha qarap mëngishqa qistimaq, bërishqa mejbur qilmaq؛ qoghlimaq:[misal:] ishqa heydimek. taghqa heydimek.[yeshmisi:] ② özidin yiraqlashturmaq (oy-pikir, xiyal, hës-tuyghu qatarliqlar heqqide):[misal:] lëkin munu zey uning shërin xiyalinimu, közi yëtip turghan pilanlirinimu nëri heydiwetti.[yeshmisi:] ③ matorluq yaki matorsiz qatnash wasitilirini bashqurup mangdurmaq:[misal:] qëyiq heydimek. traktor heydimek.[yeshmisi:] ④ boshatmaq, ëlip tashlimaq (ish, xizmet qatarliqlar heqqide):[misal:] ishtin heydimek.[yeshmisi:] ⑤ mexsus eswab bilen yumshaq aghdurmaq, tërimaq:[misal:] (dëhqanciliq ëtizliri heqqide): toluq heydimek. ＊ yer heydiseng küz heyde, küz heydimiseng yüz heyde (maqal).
|
|
heyran (Ⅰ) |
|
heyran (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil qush, sirtqi shekli qarlighac a’ilisidiki qushlargha oxshap këtidu. quyruqi uzun bolup, jim turghanda qaniti quyruqidin ëship turidu. ucush sür’iti tëz we küci küclük këlidu. ëgiz imaret lempiliri yaki derex arisigha cangga yasaydu. ucqanda hasharatlarni tutup yeydu:[misal:] dëhqanciliq we ormanciliqqa paydiliq qush hësablinidu.
|
|
heyran (Ⅱ) |
|
heyran (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] birer kütülmigen ajayip, gheyriy-tebi’iy nerse yaki hadise tüpeylidin ademde peyda bolghan hang-tangliq؛ te’ejjüplinish, ganggirash:[misal:] heyran bolmaq. heyran qalmaq.
|
|
heyrane |
|
heyrane[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] heyran qalghan, heyran bolghan:[misal:] qoyni lale-reyhane, bulbul kakkuk mestane, körse herkim heyrane, güzel ili baghliri.
|
|
heyranciliq |
|
|
|
heyranliq |
|
|
|
heyran-hes |
|
|
|
heyret |
|
heyret[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] kütülmigen nerse, weqe, hadise qatarliqlargha ucrighanda sëzilidighan heyran bolush hëssiyati, heyran bolush, ejeblinish:[misal:] heyrette qalmaq.
|
|
heyz |
|
|
|
heykel |
|
heykel[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞güzel sen’et＜＜[yeshmisi:] adem yaki haywan gewdisining gips, tash, mëtal, yaghac we shu qatarliq qattiq matëriyallardin yasalghan teswiri:[misal:] qehrimanlar heykili.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] namda bar, emma qolidin ish kelmeydighan, emeliy hoquqi yoq emeldar:[misal:] uni «way bashliq» dep aghzingning shölgeyliri ëqip këtidiken, emeliyette u bir heykelghu
|
|
heykeltarash |
|
heykeltarash[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[kesip türi:]＞güzel sen’et＜＜[yeshmisi:] yonush, oyush, quyush yoli bilen tash, mis, yaghac, gips qatarliqlardin heykel yasighuci sen’etkar.
|
|
heykeltarashliq |
|
heykeltarashliq[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞güzel sen’et＜＜[yeshmisi:] «shekil yaritish sen’iti» ning biri, yeni cëkish, oyush, yasashtin ibaret. üc xil ishlesh usulining omumiy atilishi buningda yasighili bolidighan(sëghizlay) yaki cekkili, oyghili bolidighan (mesilen, mëtal, tash, yaghac qatarliq) matëriyallar arqiliq, emeliy hejmi bolghan obrazlar yasap ciqilidu.
|
|
heywe |
|
|
|
heywet |
|
|
|
heywetleshmek |
|
|
|
heywetlik |
|
heywetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① katta, zor, körkem:[misal:] heywetlik bina. heywetlik sheher. heywetlik bagh.[yeshmisi:] ② heywiti qaltis, beheywet, wehimilik؛ daghdughiliq:[misal:] heywetlik boran. heywetlik dolqun. heywetlik awaz.
|
|
heywilik |
|
|
|
heyyar |
|
heyyar[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① hiyle-neyringi tola, bashqilarni aldashqa usta؛ hiyliger, mekkar, mughember, quw:[misal:] heyyar adem. heyyar qiz. ＊ on tazning toqquzi heyyar (maqal).[yeshmisi:] ② bashqilarningkige, teyyargha ige boluwalidighan:[misal:] teyyargha heyyar bolmaq.
|
|
heyyarlarce |
|
|
|
heyyarlashturmaq |
|
|
|
heyyarlashmaq |
|
heyyarlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] heyyar haletke kelmek؛ quwlashmaq, hiyligerleshmek:[misal:] u qiz bala bolghini bilen, turmushning hemme qazinida qaynap heyyarliship ketken birnëme iken.
|
|
heyyarliq |
|
|
|
hop |
|
|
|
hot |
|
|
|
hot burci |
|
hot burci[kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] ëkliptikidiki 12 burjning biri. belgisi astronomiyilik uzunluqi 330 tin 360 qice, esliy orni hot yultuz türkümide bolup, yillarning ötüshi bilen delwe yultuz türkümige yötkelgen. her yili miladiye boyice 2-ayning 19-künining aldi-keynide quyash bu burjqa këlidu. bu waqittiki mewsüm egiz suyi bolidu.
|
|
hodkin |
|
|
|
hodkin këselliki |
|
|
|
hodud |
|
hodud[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer jayning cëki, axirqi nuqtisi, yaqisi, cëti:[misal:] mexmut bu caghda cëgra hodudi körünmeydighan «aqsay» östingining emgikide idi.[yeshmisi:] ② sani, miqdari:[misal:] hodudi yoq. bügün bazargha yighilghan ademning hodudi yoq idi.
|
|
hoduqturmaq |
|
|
|
hoduqqaq |
|
|
|
hoduqqaqliq |
|
|
|
hoduqmaq |
|
hoduqmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] nëme qilishini bilmey sarasimige cüshmek؛ temtirimek, ganggirimaq:[misal:] u bëshini kötürüp, özidin birqemdemla nërida külümsirep turghan rehmet mu’ellimni körgende, nëme ücündur hoduqup ketti.
|
|
hoduqushmaq |
|
|
|
hor |
|
|
|
hori bësiqmaq |
|
|
|
hori bësilmaq |
|
hori bësilmaq[yeshmisi:] melum pa’aliyet we herikettin toxtimaq, peskoygha cüshmek, tincimaq, jimiqmaq.
|
|
hori tügep, shori qalmaq |
|
hori tügep, shori qalmaq[yeshmisi:] hemme nëmisidin ayrilip quruq qol qalmaq:[misal:] öyüngni bëshinggha kiy, hori tügep, shori qalghan öyüngge xushtar emesmen.
|
|
hori ciqmaq |
|
hori ciqmaq[yeshmisi:] melum bir ish-heriketning siri, mexpiyetliki ëcilip ketmek, ashkarilinip qalmaq:[misal:] bu gepning zadi hori ciqip ketmisun, dëdi u.
|
|
hordatmaq |
|
|
|
hordashmaq |
|
|
|
hordaq |
|
|
|
hordalmaq |
|
|
|
hordanmaq |
|
|
|
hordimaq |
|
|
|
horlashmaq |
|
|
|
hornan |
|
hornan[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］hor+nan［[yeshmisi:] qasqangha sëlip, hordap pishurulidighan nan, jingmoma, moma:[yeshmisi:] hornan salmaq, hornan almaq.
|
|
hosul |
|
|
|
hosulci |
|
|
|
hosuldar |
|
|
|
hosuldarliq |
|
|
|
hosulsiz |
|
|
|
husulluq |
|
|
|
hosh (Ⅰ) |
|
|
|
hosh (Ⅱ) |
|
hosh (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞fizi’ologiye＜[yeshmisi:] ① kishining birer tesir yaki hadisini sëzish, pikir qilish, anglash qabiliyiti:[misal:] hoshidin ketmek.[yeshmisi:] ② ang؛ eqil, idrak:[misal:] hoshi jayida. hoshini yighmaq.
|
|
hoshsiz |
|
hoshsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] anglash, pikir qilish, sëzish iqtidarini yoqatqan, hëcnëmini sezmes bolup qalghan:[misal:] hoshsiz adem.
|
|
hoshsizlandurmaq |
|
|
|
hoshsizlandurushmaq |
|
|
|
hoshsizlandurulmaq |
|
|
|
hoshsizlanmaq |
|
|
|
hoshsizliq |
|
|
|
hoshshere |
|
hoshshere[söz türkümi:] imliq söz.[yeshmisi:] birer söz, birer ish heriketning köngüldikidek qilinghanliqigha, bëjirilgenlikige ëytilidighan teshekkür, razimenlik؛ barikalla:[misal:] bu kütülmigen ish hemmini heyran qaldurdi. bir-ikki sëkunttek jimjitliqtin këyin, «hoshshere», «ejeb obdan ish boldi» dëgen gepler yangrap ketti.
|
|
hoshluq |
|
|
|
hoshuqce |
|
|
|
hoshyar |
|
hoshyar[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] birer nerse yaki hadisini tëz sëzeleydighan, sezgür, cëcen, zërek؛ segek:[misal:] hoshyar turmaq.
|
|
hoshyarlashmaq |
|
|
|
hoshyarliq |
|
|
|
hoquq |
|
hoquq[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① dölet hakimiyiti teripidin belgilinidighan we qoghdilidighan, jem’iyettiki kishilerning öz’ara munasiwetlirini tertipke salidighan qanun-qa’idiler, formilar yighindisi:[misal:] puqraliq hoquqi. kishilik hoquqi.[yeshmisi:] ② qanun teripidin kapaletke ige qilinghan imkaniyet, erk, ixtiyar:[misal:] saylash hoquqi. saylinish hoquqi, dem ëlish hoquqi. siyasiy hoquq. ishlesh hoquqi. metbu’at hoquqi. paydilinish hoquqi.
|
|
hoquqxumar |
|
|
|
hoquqdar |
|
|
|
hoquqsiz |
|
|
|
hoquqsizliq |
|
|
|
hoquqshunas |
|
|
|
hoquqshunasliq |
|
|
|
hoquqluq |
|
|
|
hoga |
|
|
|
hogaza |
|
|
|
hoguna |
|
|
|
hong |
|
|
|
hola |
|
|
|
hololop |
|
hololop[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] birer ishni qarisighila ishleydighan, aldirangghu:[misal:] aldirangghu, hololoptin menggü yiraq bol, sewr qilsang sen ücün ocuqtur keng yol.
|
|
hololopluq |
|
|
|
holuqturmaq |
|
|
|
holuqqaq |
|
|
|
holuqqaqliq |
|
|
|
holuqmaq |
|
holuqmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] alaqzade bolmaq, aldirangghuluq qilmaq, temtirimek:[misal:] yolwasqa yoluqma, yoluqsangmu holuqma (maqal).
|
|
holuqushmaq |
|
|
|
homaymaq |
|
|
|
homiyishmaq |
|
|
|
honagh |
|
honagh[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer nerse toghrisida qilinghan mölcer, perez, oy:[misal:] bezide menmu elge nep yetküzsem, birer qëtim sawabqa erzigüdek ish qilsam dep tilep këtimen lëkin honagh honaghqa yetmey mushu künge keldim.
|
|
honighigha kelmek |
|
|
|
honlar |
|
honlar[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] jengo dewride yüen, jaw, cin padishahliqlirining shimaliy teripide köcmen carwiciliq bilen shughullanghan, memlikitimizde yashighan qedimki xelq.
|
|
honnaq |
|
honnaq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] galgha ciqidighan bir xil yaman süpetlik yara, qizil’önggec raki.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] quw, hiyliger, mekkar, köydürge, ici tar.
|
|
honuz |
|
|
|
hoy |
|
hoy[söz türkümi:] imliq söz.[yeshmisi:] ① ademlerni caqirish ücün qollinilidu:[misal:] hoy balam, exmetmusen, bu yerde nëme qiliwatisiler[yeshmisi:] ② birer ish, nersige heyran qëlish, ejeblinishni bildüridu:[misal:] hoy, bu majungying dëgen bekla yash birnëme ikenghu, mëning kicik inim bilen tengmu nëme dep picirlidi mërol mergen yënida turghan hoshurkantugha.
|
|
hoyla |
|
|
|
hoyla-aram |
|
|
|
hoyliliq |
|
|
|
hu |
|
hu[söz türkümi:] imliq söz.[yeshmisi:] qarghash, söküsh, ghezeplinish ipadilirini bildüridighan sözler bilen bille këlip shu sözlerning menisini ashurush rolini oynaydu:[misal:] u: hu itning kücüki dëgince ëtildi.
|
|
hujra |
|
hujra[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] yëtip-qopush ücün ajritilghan kicikrek öy, yataq öy, kicik öy:[misal:] hëkimning sözidin këyin sha’ir ornidin turdi-de, özining hujrisigha këtip qaldi.
|
|
hujridash |
|
|
|
hujriliq |
|
|
|
hujum |
|
hujum[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① heriket bilen adem yaki nersige tashlinish؛ hemle:[misal:] börining hujumi.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] birer tërrëtoriyini qolgha kirgüzüsh ücün uni mudapi’e qilip turghan yaki deslep hemle qilghan düshmen üstige zor herbiy küc bilen tashlinish:[misal:] hujumgha ötmek.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] tenbih, haqaret qilish, söküsh we shu qatarliqlar bilen birer kishige bërilgen zerbe:[misal:] caqcaq bilen qilinghan hujum.[yeshmisi:] ④ birer cong ish yaki tedbirni emelge ashurushqa qaritilghan omumiy xelq herikiti:[misal:] asasiy hujumni birlik mehsulatqa qaritish.
|
|
hujumci |
|
|
|
hujumluq |
|
|
|
hurra |
|
|
|
hurun |
|
hurun[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] emgek qilishni, ishleshni xalimaydighan, ish xushyaqmighan؛ yalqaw, ërincek:[misal:] hurun ëshek yükni ëghir kötürer (maqal).
|
|
hurunlashturmaq |
|
|
|
hurunlashmaq |
|
|
|
hurunluq |
|
|
|
huzur (Ⅰ) |
|
huzur (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] rahet, paraghet, aram, lezzet, tincliq, xatirjemlik:[misal:] huzur almaq. huzur qilmaq.
|
|
huzur (Ⅱ) |
|
huzur (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] birer kishining qëshida, yënida, köz aldida bolush؛ qatnishish, teshrip:[misal:] huzurida bolmaq. huzurgha barmaq.
|
|
huzurlandurmaq |
|
|
|
huzurlanmaq |
|
huzurlanmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] huzurluq hës qilmaq, huzur almaq, mezze qilmaq, lezzetlenmek, rahetlenmek:[misal:] ular gülzarliqni aylinip huzurliniptu.
|
|
huzurlinarliq |
|
|
|
huzurlinishmaq |
|
|
|
huzur-halawet |
|
|
|
huma |
|
|
|
huw |
|
|
|
huwqush |
|
huwqush[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］how+qush［[yeshmisi:] bir xil qush. tëni ac qongur renglik. xili köp, qara sepkünliri bar, bëshida münggüzsiman pey-tükliri bar. közi cong, lëkin yomilaq, këcide heriket qilidu. cashqan, qushqac qatarliq kicik haywanlarni tutup yeydu. insanlar ücün paydiliq. da’im këcilerde qorquncluq awaz ciqirip sayraydu. u yene «qarighu yapilaq»we «müshükyapilaq»depmu atilidu.
|
|
huwlatmaq |
|
|
|
huwlashmaq |
|
|
|
huwlimaq |
|
|
|
huwuldimaq |
|
|
|
hö |
|
|
|
höpüp |
|
|
|
höpiger |
|
|
|
höpigerlik |
|
|
|
höpigen |
|
|
|
hötüt-pötüt |
|
|
|
hötüt-pötüt dëmek |
|
hötüt-pötüt dëmek [qollinilish da’isrisi:] selbiy menidiki söz.[yeshmisi:] yoqilang geplerni qilip, uni-buni dep turup naraziliq bildürmek, qarshi gep qilmaq:[misal:] bu sheherlik partkomning qarari bunigha hëckimning hötüt-pötüt dëyishige heqqi yoq
|
|
hötütlimek |
|
|
|
höjjet |
|
höjjet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① hökümet organliri teripidin ciqirilghan:[misal:] resmiy yazma alaqe, uqturush qatarliqlar. yighin höjjiti. höjjet yetküzmek.[yeshmisi:] ② birer kishining kimlikini, meshghulatini körsitip bëridighan, hoquqini testiqlaydighan yazma pakit؛ ispat:[misal:] heyderxan ghoja qolida boz döngni «xanliq yer» deydighan höjjet zadi yoq idi.[yeshmisi:] ③ sëtish-sëtiwëlish, renige qoyush, tapshuruwëlish, ariyetke ëlish, toxtamlishish, ijarige ëlish qatarliq munasiwetlerni ispatlaydighan yazma ispat؛ talon, baghaqce qatarliqlar:[misal:] höjjet yëzip bermek, höjjet almaq. höjjet yëzip bermek.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞arxë’ologiye＜[yeshmisi:] ilmiy, ijtima’iy yaki tarixiy ehmiyetke ige bolghan yëziq, süret, eser qatarliq yazma matëriyallar.
|
|
höjjetshunas |
|
|
|
höjjetshunasliq |
|
|
|
höjjetleshtürmek |
|
|
|
höjjetleshtürülmek |
|
|
|
höjjetleshmek |
|
höjjetleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] birer ish, nerse yaki adem toghruluq pütüshken pikirni yëzip höjjet halitige keltürmek, resmiyleshtürmek:[misal:] öyning bahasini toxtitip, shu an höjjetleshkeniduq.
|
|
höjjetlik |
|
|
|
hödeyci |
|
hödeyci[söz türkümi:] isim. [qollinilish da’isrisi:] tarixiy söz.[yeshmisi:] tarixta xan, padishah, wang qatarliq emeldarlarning huzurigha birer hajet bilen yaki erz ëytip kelgenlerni xan, padishah, wanglargha xewer qilidighan we ularning jawabini hajetmenge yetküzidighan emeldar.
|
|
hödde |
|
hödde[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] payda-ziyangha, ishning aqiwitige özi ige bolush sherti bilen öz üstige alghan mes’uliyet؛ kötüre:[misal:] hödde almaq, hödde bermek. hödde qilmaq.
|
|
höddes |
|
|
|
höddiger |
|
|
|
höddigerlik |
|
|
|
höddileshmek |
|
|
|
höddilimek |
|
|
|
hör (Ⅰ) |
|
hör (Ⅰ)[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bashqilarning bashquruishida bolmighan, erkinliki özide bolghan؛ azad, erkin:[misal:] hör adem. hör zaman.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] quldarliq jem’iyettiki quldin bashqa ahalining omumiy atilishi.
|
|
hör (Ⅱ) |
|
|
|
hör-peri |
|
|
|
hör-ghilman |
|
hör-ghilman[yeshmisi:] hör we ghilman:[misal:] kemter, batur, temkin özi, zëhni dëngiz, shërin sözi, mëhri quyash, nurluq yüzi, höri-ghilman qeshqer qizi.
|
|
hörkiretmek |
|
|
|
hörkireshmek |
|
|
|
hörkirimek |
|
hörkirimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① ünlük awaz ciqarmaq:[misal:] buqa hörkireydu, quyruqi titreydu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ish tüpeylidin birawgha acciq bilen warqirimaq:[misal:] mensur xurshidixangha zerde bilen hörkiridi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] gepni yoghan qilip, özi bilgence ish qilmaq:[misal:] hörkirep öttüm emelning barida yolwas bolup, qaysi kün cüshtüm shu an öcti ünüm timtas bolup, ya yürektin aldi derd doxturgha söreshti derix ya udul mescitke kirdim el ara ciqmas bolup.
|
|
hörlük |
|
|
|
hörmet |
|
hörmet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① adem we nersining qimmitini cüshinip uni qedirlesh, ulughlash ezizlesh tuyghusi؛ izzet, ëhtiram wetenge hörmet. öz kespige bolghan hörmet. ＊ bulbul gül bar yerde, hörmet dost bar yerde (maqal).[yeshmisi:] ② amma arisida qazanghan inawet؛ abruy, ëtibar:[misal:] hörmet qilmaq. hörmet tapmaq. ＊ kishining hörmiti öz qolida (maqal).[yeshmisi:] ③ ayallarning ismi.
|
|
hörmet qarawuli |
|
|
|
hörmetcan |
|
hörmetcan[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bashqilarni hörmetleydighan, hörmetni qedirleydighan, yaxshi köridighan:[misal:] eslide alimjanning cirayi dëgendek këlishken bolmisimu, gep-sözi jayida, edeplik, hörmetjan yigit idi.
|
|
hörmetsiz |
|
|
|
hörmetsizlik |
|
|
|
hörmetletmek |
|
|
|
hörmetleshmek |
|
|
|
hörmetlenmek |
|
|
|
hörmetlik |
|
|
|
hörmetlimek |
|
|
|
hörmet-ëhtiram |
|
|
|
hör-hör |
|
|
|
hör-hör yighlimaq |
|
|
|
hörü-pörü |
|
|
|
hörü-pörü dëmek |
|
hörü-pörü dëmek[yeshmisi:] orunsiz yoqilang gep-sözler bilen kishige heywe qilmaq, qattiq gepler bilen kishi aldida yoghanciliq qilmaq:[misal:] sen tëxi özüngni caghlimay, nëme mëning aldimda hörü-pörü deysen?
|
|
höristan |
|
|
|
hörigül |
|
hörigül[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］hör+i+gül［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] kaktus a’ilisidiki da’im yëshil turidighan catqal. asasiy gholi yumilaq tüwrük shekillik. tarmaq shaxliri yapilaq, yopurmaq sheklide bolidu, renggi yëshil, yopurmiqi bolmaydu. güli cong, aq renglik, tarmaq shaxlarning girwikide ösidu, toliraq këcisi ëcilidu. cëceklesh waqti nahayiti qisqa. menzire ösümlüki qilinidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning güli.[yeshmisi:] ③ ayallarning ismi.
|
|
höriyet |
|
|
|
höriyetperwer |
|
höriyetperwer[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] höriyetni, azadliqni xalaydighan, uni himaye qilidighan, qoghdaydighan:[misal:] höriyetperwer sha’ir.
|
|
höriyetperwerlik |
|
|
|
höriyetci |
|
|
|
hösn |
|
hösn[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ciray, jamal, körek, güzellik:[misal:] uning hösni girimsiz sehnige ciqsimu pütün zalni nurlanduruwetkidek idi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cirayliq qilip yëzilidighan, nepis körkem, güzel:[misal:] hösnxet.
|
|
hösn-jamal |
|
|
|
hösnxet |
|
|
|
hösnlik |
|
|
|
hösüt |
|
|
|
hösile |
|
|
|
hösile-sülket |
|
hösile-sülket[yeshmisi:] hösile we sülket, qizghinliq, xushxuyluq:[misal:] u bizni tolimu issiq ciray, mulayim hösile sülket, shërin sözler bilen qarshi aldi.
|
|
hökmet |
|
|
|
hökmetci |
|
|
|
höküm |
|
höküm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer mesile heqqidiki ëniq pikir, xulase:[misal:] höküm qilmaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] buyruq, emr, perman:[misal:] hökümning qattiqliqidin yëken qozuq yerge kiriptu (maqal).[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞qanun ishliri＜[yeshmisi:] sotning qarap ciqishini axirlashturidighan dëlolar üstide ciqarghan qarari:[misal:] höküm xëti. höküm ëlan qilmaq.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞log＜[yeshmisi:] shey’ilerning ehwali üstide kësim qilghuci tepekkür shekli. u jümle arqiliq ipadilinidu. hökümler addiy höküm we qoshma höküm dëgen türlerge bölinidu.
|
|
höküm sürmek |
|
höküm sürmek[yeshmisi:] ① öz hökümini ötküzmek. hökümranliq qilmaq, dewr sürmek:[misal:] turpandiki idiqut xanliqi bundin 1133 yil ilgiri qurulup, 400 yil höküm sürgen.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] boluwatqan ish-heriket, gep-söz, söhbet öz halitini özgertmey, söhbitimiz axirlashqandin këyin, arimizda xëli uzunghice ëghir süküt höküm sürdi.
|
|
höküma |
|
höküma[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① tëwip, doxtur:[misal:] muhemmet bëshir wang zamanisida xoten, yeken, qeshqer tereplerdin hökümarlar teklip qilinip, qumulda tibabetcilik rawaj tapqan.[yeshmisi:] ② danishmen, alim, peylasop, aldidin höküm qilghuci:[misal:] elqisse, padishah hökümalarni yene bir qëtim yighip oghlining bext-teliyini sorighanidi.
|
|
hökümet |
|
|
|
hökümetsiz |
|
|
|
hökümetsizlik |
|
|
|
hökümci |
|
|
|
hökümdar |
|
hökümdar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] aliy hoquq igisi, hökümdarliq qilghuci:[misal:] bu gepning qancilik rastliqidin qet’iynezer, uningda hökümdarlardiki mijez-xulqining bir teripi eks ëtilgen.
|
|
hökümdarliq |
|
|
|
hökümran |
|
|
|
hökümranliq |
|
|
|
hökümlengüci |
|
hökümlengüci[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞logika＜[yeshmisi:] hökümning bir terkibi qismi, yeni hökümde pikir obyëktini bildürgüci uqum. mesilen, «shëker tatliq nerse» dëgen hökümde «shëker» dëgen uqum hökümlengüci bolidu.
|
|
hökümlük |
|
|
|
hökümligüci |
|
|
|
hökümname |
|
|
|
hökünek |
|
|
|
höng |
|
|
|
höngretmek |
|
|
|
höngreshmek |
|
|
|
höngrimek |
|
|
|
hönggirek |
|
|
|
hönggirek atmaq |
|
|
|
hönggüreklimek |
|
|
|
höngngide |
|
|
|
höng-höng |
|
|
|
höl |
|
höl[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① su yuqqan, su iciwalghan, nem:[misal:] höl kiyim. höl bolmaq.[yeshmisi:] ② yëngi üzülgen yaki yëngi orulghan, süyi yaki shirisi qacmighan, qurumighan höl mëwe, höl nota. höl yaghac. höl bëde.
|
|
höl tamgha ëshek tepkendek |
|
höl tamgha ëshek tepkendek[yeshmisi:] peqet jayigha cüshmigen, layiqida bolmighan qamlashmighan؛ dangqan puti (gep-söz, ish-heriket heqqide):[misal:] höl tamgha ëshek tepkendek anglanghan bu perman taqetsizlinip turghan kishilerning hemmisini sëhirligendek qaturup qoydi.
|
|
höl temretke |
|
höl temretke[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] bir xil tëre kësili. köpince yüz, uruqdan xaltisi yaki töt mücining ëgilidighan qsmida peyda bolidu. köprek nërwa sëstëmisining funksiyisi tosalghugha ucrash sewebidin këlip ciqidu. buningda, tëre qizirish, qicishish, döngce eswiler yaki suluq qapartqular peyda bolush qatarliq alametler körülidu. saqayghandin këyinmu yene asanla qayta peyda bolidu.
|
|
höl xishqa dessimek |
|
|
|
hölten |
|
|
|
hölcilik |
|
|
|
höl-quruq |
|
|
|
hölletmek |
|
|
|
hölleshmek |
|
|
|
höllenmek |
|
|
|
höllük |
|
|
|
höllimek |
|
|
|
höl-yëghin |
|
|
|
hömüdeshmek |
|
|
|
hömüdimek |
|
hömüdimek[misal:] p.[yeshmisi:] nepsi qisilmaq, dëmi siqilmaq, hasirimaq:[misal:] ular her ikkisi hasiraytti, hömüdeytti.
|
|
hü |
|
|
|
hüp |
|
|
|
hüppide |
|
|
|
hüpletmek |
|
|
|
hüplimek |
|
hüplimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① zira’etlerning yopurmaqliri qëlin, zic bolup këtip, aptap körmey shamal tegmey, tiniq issiqta dimiqip hüplep qaptu. ＊ bu yil issiq qattiq bolghanliqtin, bughdaylar hüplep yëtip ketti.[yeshmisi:] ② qiziq we tinjiq aptap tesiridin nemliki qëcip solmaq.[yeshmisi:] ③ qiziq, tinjiq aptapta uzun turush sewebidin kësel bolmaq, aptap ötmek, issiq ötmek.
|
|
hüp-hüp |
|
|
|
hüjeyre |
|
|
|
hürpeytmek |
|
|
|
hürpeymek |
|
hürpeymek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] birer ish, birer nerse tüpeyli keypiyatini buzmaq, terini türmek:[misal:] derdini biraqla töküwëtishke orun tapalmighan zeytune boynini shaptul qëqip qizlargha hürpeydi.
|
|
hürpiyishmek |
|
|
|
hürrek |
|
|
|
hürrekleshmek |
|
|
|
hürreklik |
|
|
|
hürrek-hürrek |
|
|
|
hürmek |
|
hürmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① kona adet boyice du’a, durut oqup süp dëmek, süpköclimek, dem salmaq:[misal:] ana qorqqinidin yaqisini tutup birnëmilerni picirlap oqup hürgili turdi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] xirqirimaq, xiris qilmaq, qawimaq:[misal:] it hürer, karwan yürer (maqal).
|
|
hül |
|
|
|
hümelcay |
|
|
|
hümme |
|
|
|
hüner |
|
hüner[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① kishiler öginip, maharitini ishqa sëlish arqiliq turmushni qamdaydighan kesip, mulazimet:[misal:] hüner qilmaq. qol hüner. ＊ hüniri bar qol ölmes (maqal).[yeshmisi:] ② ustiliq, sen’et, maharet:[misal:] hünirini körsetmek.[yeshmisi:] ③ care-tedbir, hiyle-mikir, heyyarliq:[misal:] hüner ishletmek.[yeshmisi:] ④ xuy, qiliq:[misal:] hüner ciqarmaq.
|
|
hüner-sen’et |
|
hüner-sen’et[kesip türi:]＞güzel sen’et＜＜[yeshmisi:] shekil yaritish sen’itining biri. ikki türge bölünidu. biri kündilik buyumlar hüner-sen’iti, yeni zinnetlep pishshiqlap ishlengen turmush buyumliri mesilen, boyaqciliq, far-forciliq, öy saymanliri hüner-sen’iti؛ yene biri zinnet hüner-sen’iti, yeni mexsus tamasha qilip huzurlinidighan zinnet buyumlar. mesilen, pil cishi oymiciliqi, qashtëshi oymiciliqi, zinnetlik resim qatarliqlar.
|
|
hünersiz |
|
|
|
hünerlik |
|
|
|
hünerwen |
|
|
|
hünerwenlik |
|
|
|
hëjir |
|
|
|
hëjiqiz |
|
hëjiqiz[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] erlik xususiyitini yoqatqan, ayallargha oxshash xususiyetke öginip qalghan er؛ becce, köt, qongci.
|
|
hëc |
|
hëc[söz türkümi:] almash.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① peqet bolushsiz jümlilerdila këlip, «esla, zadi, peqet» meniside melum köp sanliq shey’ining yaki her xil belge, san, miqdari waqitlarning herqandiqini bildüridu:[misal:] köpni bilmigen azni hëc bilmes (maqal).[yeshmisi:] ② bezi sözlerge qoshulup birikken söz (birikken almash) yasaydu:[misal:] hëckim. hëcnëme. hëcqandaq. hëcqaysi. hëcqacan.
|
|
hëc qeyer |
|
|
|
hëc gep emes |
|
hëc gep emes[yeshmisi:] ① ongay, asan, qiyin emes:[misal:] bir ademni kötürüp urush ulargha hëc gep emes.[yeshmisi:] ② ejeb emes, ejeblinishke bolmaydu:[misal:] qëni bërip baqayli, epliship qalsa, hëc gep emes.
|
|
hëc gepning tayini yoq |
|
|
|
hëc gep yoq |
|
hëc gep yoq[yeshmisi:] hëc ish bolmaydu, eyib emes:[misal:] öckining da’im ocuq tursa hëc gep yoq, qoyning bir qëtim ëcilip qalsa, huyt-huyt (maqal).
|
|
hëc nerse |
|
hëc nerse[yeshmisi:] herqandaq bir nerse, hëcnëme:[misal:] balam, qorqmas ademdin hëc nerse qëcip qutulalmaydu, deptu.
|
|
hëc nerse emes |
|
|
|
hëc waqit |
|
|
|
hëc weqesi yoq |
|
|
|
hëc ish körmigen |
|
|
|
hëc ish yoq |
|
|
|
hëcbolmisa |
|
hëcbolmisa[söz türkümi:] yüklime.[qurulmisi:]］hëc+bolmisa［[yeshmisi:] «hëcbolmighanda»gha qarang:[misal:] toxtimas karwan yolidin gerce atlar bek oruq, tapqusi hëc bolmisa, bu izni bir kün newrimiz, ya ewrimiz.
|
|
hëcbolmighanda |
|
hëcbolmighanda[söz türkümi:] yüklime.[qurulmisi:]］hëc+bolmighanda［[yeshmisi:] bolmidi dëgende, az dëgende؛ ilaj bolmighan teqdirde:[misal:] padishahi’alem, toxu bëqishni bilmeydikensiz. deptu ependim, hëcbolmighanda, 40 mëkiyangha bir xoraz bolmisa bolamdu
|
|
hëcbir |
|
|
|
hëcqacan |
|
hëcqacan[söz türkümi:] almash.[qurulmisi:]］hëc+qacan［[yeshmisi:] herqandaq waqitta peqet, zadi, esla, mutleq:[misal:] kawa hëcqacan qoghun bolmas (maqal).
|
|
hëcqance |
|
|
|
hëcqandaq |
|
|
|
hëcqaysi |
|
|
|
hëcqisi |
|
|
|
hëcqisi yoq |
|
hëcqisi yoq[yeshmisi:] hëc weqesi yoq, kërek yoq, kari caghliq:[misal:] hëcqisi yoq, bizmu adem balisi emesmu, boluwëridu, deptu taz gedinini qashlap.
|
|
hëckim |
|
|
|
hëcne |
|
|
|
hëcnëme |
|
|
|
hëcnëmidin hëcnëme yoq |
|
hëcnëmidin hëcnëme yoq[yeshmisi:] birer asasi, sewebi bolmighan halda, bikardin-bikargha:[misal:] hëcnëmidin hëcnime yoq, mundaq qilishsaq, bashlighan ishimizni qandaq qilip bashqa ëlip ciqqili bolidu
|
|
hërip-carcap |
|
|
|
hërip-ëcip |
|
hërip-ëcip[yeshmisi:] hërip we ëcip, hërip-carcap, ming teslikte, aran-aran:[misal:] u bu yerge piyade mangghance hërip-ëcip yürüp, cüsh-pëshinlerde aran yëtip kelgenidi.
|
|
hëris |
|
hëris[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] birnersige ishtiyaq baghlighan, köngül qoyghan, ishqiwaz, amraq:[misal:] u baghwencilikke hëris we gülxumar adem idi.
|
|
hërislik |
|
|
|
hërismen |
|
hërismen[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] birer ishqa yaki birer nersige adettin tashqiri bërilidighan, qiziqidighan, intilidighan؛ mestane, amraq:[misal:] naxshigha hërismen kitabqa hërismen.
|
|
hërismenlik |
|
hërismenlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birnersige ishtiyaq bërilidighan, qiziqidighan, halet, amraqliq:[misal:] cayci ayal cayxanidin yiraqliship këtiwatqan ikki qizning arqisidin hërismenlik bilen qarighinice birhaza turup qaldi.
|
|
hëriqmaq |
|
|
|
hëzi |
|
hëzi[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] hushyar, diqqet, pexes, agah:[misal:] hëzi bolmaq.
|
|
hës (hëssi) |
|
|
|
hës qilmaq＞psixologiye＜ |
|
|
|
hësab |
|
hësab[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] nersilerning miqdarini sanap ëniqlash, sanash:[misal:] aghzaki hësab. hësabdin adashmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] (tewelik qoshumcisi bilen këlip) texmin, cama, mölcer:[misal:] mëning hësabimgha qarighanda. uning hësabice. ＊ öydiki hësab talagha toghra kelmeptu (maqal).[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sanaq idit؛ miqdar, san:[misal:] ottura hësab. hësabi yoq.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tizim, tizimlik:[misal:] yacëyka hësabida 13 partiye ezasi bar.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:]isim.[yeshmisi:] tewelik we yönilish këlish qoshumciliri bilen këlip: 1) birer kim yaki maddiy bayliq, ozuq-tülük pul:[misal:] ular kimning hësabigha yashaydu[yeshmisi:] 2) birer kim yaki nerse ücün, birer kim yaki nersining paydisigha, ornigha:[misal:] qasim bu yil 10-ayda bir yilliq wezipisini tamamlap, qalghan ikki ayda bolsa këler yil hësabigha ishlidi.[yeshmisi:] 3) birer kim yaki nerse tüpeyli birer kim yaki nersidin paydilanghanliqi ücün:[misal:] u, bu bir-ikki yildin bëri shërketning meblighi hësabigha bëyidi.[yeshmisi:] 4) birer kim yaki nersining bedilige ornigha:[misal:] u kishilerning otunlirini yërip bërish, sulirini toshup bërish we mal-waranlirini bëqip bërish hësabigha tirikcilik qilatti.[yeshmisi:] ⑥ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] (orun këlish bilen këlip) nezer-ëtibargha ëlinidighan hörmet qilinidighan, qedirlinidighan adem yaki nersiler qatari:[misal:] ular eyni caghda ataqta bar, hësabta yoq kishiler idi.[yeshmisi:] ⑦ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] (yönilish këlishte kelgen isim yaki almashlarning aldida këlip) mensup, tewe:[misal:] boldi. manga hësab, dëdi-de, yigit burulup sëlim akigha qarap sözini dawam qildi, boldi, siz këting, qalghan ishni men sözlishimen.[yeshmisi:] ⑧ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] kücke ige؛ barawer؛ toghra:[misal:] qërindashlar:[misal:] durus, almasning dëgini hësab, gep yoq, almasqa ishinimiz, dëyishti.[yeshmisi:] ⑨ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] hësabat؛ hësab-kitab:[misal:] bu hësab tügidi. qayta tilgha ëlip yürüshning hajiti yoq.[yeshmisi:] 01 [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] arifmëtika:[misal:] u hësabqa usta i.[yeshmisi:] 11 [söz türkümi:] isim.[köcme menisi:] [yeshmisi:] ilaj, tedbir؛ imkaniyet:[misal:] pul tapquce hësab tap (maqal).[yeshmisi:] 21 [söz türkümi:] isim.[köcme menisi:] [yeshmisi:] netije:[misal:] axirqi hësabta.
|
|
hësab emes |
|
hësab emes[yeshmisi:] ① inawetsiz:[misal:] ëliqulning dëgini hësab emes, [yeshmisi:] ② kupaye qilmaydu:[misal:] qizim, pul tëpishta hüner qilishnila bilgen bilen hësab emes, dëdi ana.
|
|
hësabta bar, hemdemde yoq |
|
hësabta bar, hemdemde yoq[yeshmisi:] nam, ataqta bar, emeliy ishta yoq:[misal:] tughqan, tughqan deydikensiler, undaq hësabta bar, hemdemde yoq tughqandin yat yaxshi.
|
|
hësabini almaq |
|
|
|
hësabi yoq |
|
hësabi yoq[yeshmisi:] nahayiti jiq, nurghun, sansiz:[misal:] gilemcilik karxanimiz ishqa kiriship ketse, uningdin këlidighan paydining hësabi yoq.
|
|
hësabat |
|
hësabat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① hësablash ishliri؛ hësab:[misal:] hey, siz bir ömür hësabat bilen shughullanghan ademghu[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞soda＜[yeshmisi:] pul, mal, yük qatarliqlarning kirim-ciqim xatirisi:[misal:] hësabat deptiri. hësabat taloni. hësabat jedwili.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] öz ishliri, birer tapshuruq qatarliqlarning bëjirilishi we shu qatarliqlar heqqide rehberlik, teshkilat yaki jama’etcilik aldida aghzaki yazma rewishte bërilidighan resmiy axbarat؛ doklat:[misal:] yilliq ishlar hësabati. ＊ bilip qoy, bizning sendin alidighan hësabatimiz tëxi burunqidek saqlinip turuptu.
|
|
hësab-cot |
|
|
|
hësabci |
|
|
|
hësabsiz |
|
hësabsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sanap tügetkili bolmaydighan, nahayiti nurghun, sansiz, bihësap:[misal:] hësabsiz mal. hësabsiz pul
|
|
hësab-kitab |
|
|
|
hësablatmaq |
|
|
|
hësablash |
|
|
|
hësablash mashinisi |
|
hësablash mashinisi[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] matëmatikiliq hësablash ëlip baralaydighan mashina. buning beziliri mëxanizmlarning qurulmisidin yasilidu, mesilen, qol bilen aylandurulidighan hësablash mashinisi؛ beziliri ëlëktronluq ëlëmëntlardin yasilidu, mesilen, ëlëktronluq hësablash mashinisi.
|
|
hësablashmaq |
|
|
|
hësablaqliq |
|
|
|
hësablanmaq |
|
|
|
hësablighuc |
|
|
|
hësabliq |
|
hësabliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① öz’ara hësablashqan, hësab-kitab qilinghan, ëlim-bërimde ëniq bolghan:[misal:] hësabliq dost ayrilmas.[yeshmisi:] ② ance köp emes, ceklik miqdarda, sanaqliq:[yeshmisi:] hëytqimu hësabliq kün qaldi.
|
|
hësablimaq |
|
hësablimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer nersining miqdarini ëniqlimaq, ëditini almaq, sanimaq:[misal:] pulni hësablimaq, qol bilen hësablimaq. waqitni hësablimaq.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] namelum bir miqdarni hësablash yoli bilen ëniqlimaq, hësablap tapmaq.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] bahalimaq, perez qilmaq, mölcerlimek, oylimaq, .. dep qarimaq:[misal:] men uni siler dëgendek exmeq adem emes, dep hësablaymen.
|
|
hës-tuyghu |
|
|
|
hësdash |
|
|
|
hësdashliq |
|
|
|
hëssiz |
|
|
|
hëssiy |
|
|
|
hëssiy bilish |
|
hëssiy bilish[kesip türi:]＞logika＜[yeshmisi:] obyëktip shey’ining ayrim jeheti, hadise jeheti we tashqi baghlinishi toghrisida sezgü ezalirimiz arqiliq ishqa ashqan biwasite bilish, hës, idrak we tesewwurlar hëssiy bilish shekilliridur.
|
|
hëssiyat |
|
|
|
hëssiyatcan |
|
|
|
hëssiyatcanliq |
|
|
|
hëssiyatsiz |
|
hëssiyatsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] toghra tëz we congqur hës qilalmaydighan, hëssiyati yoq؛ tesir qilarliq hëssiyat ipadilenmigen:[misal:] adette, ademning sëzimi hëssiyatsiz këlidu dëyishidu, mëningce undaq emes.
|
|
hëssiyatliq |
|
hëssiyatliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hëssiyati bar؛ hëssiyati ipadilinip turghan, bashqilargha congqur tesir qilidighan:[misal:] elanurning nurghun kitab oqughan, hëssiyatliq we peziletlik qiz ikenliki bilinip turatti. ∥u shë’irni nahayiti hëssiyatliq oqudi.
|
|
hëssiyliq |
|
|
|
hës-hayajan |
|
|
|
hësip |
|
hësip[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qoyning yaghliq üciyining icige sugha arilashturulghan gürüc, sewze, jiger, qoyning ic mëyi qatarliqlarni quyup pishurulghan bir xil yëmeklik:[misal:] hësip qoymaq. hësip pishurmaq. ＊yanda hësip bolsa yëgili yaraptu (maqal).
|
|
hëshiq |
|
|
|
hëq |
|
|
|
hëq tutmaq |
|
|
|
hëqqide |
|
|
|
hëqiq |
|
hëqiq[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil mëniral. u kirimniy kislataliq kollo’idning qëtishmisidin hasil bolidu. adette bir xil rengde bolidu, lëkin tëximu köp ucraydighanliri her xil oxshimighan rengdiki qewetsiman, lëntisiman, siziqsiman, siziqliq gülsiman bolidu. u özining rengdarliqi we körkemliki bilen yaqut yaki hüner-sen’et buyumi qilinidu. adette hëqiqtin oq qazan, hawanca qatarliq sana’et buyumliri yasilidu.
|
|
hëqiqlimaq |
|
hëqiqlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] «hëq-hëq» qilip awaz ciqarmaq, «hëq-hëq» qilmaq:[misal:] uning yarisi yaman, hoshsiz halda hëqiqlap yëtiptu. qarnini tiktürmekci boluwidim, jerrah bolma?漾琦?dëdi.
|
|
hëkaye |
|
hëkaye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer kim, nerse, weqe yaki hadise heqqide aghzaki bërilidighan axbarat yaki melumat؛ birer nersining aghzaki bayani, tepsilati:[misal:] u melike berna bilen eqilliq otunci yigit wahit toghrisida hëkaye bashlidi.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] nesriy yol bilen yëzilghan kicikrek bed’iy eser.
|
|
hëkaye filim |
|
|
|
hëkayici |
|
|
|
hëkayiciliq |
|
|
|
hëkmac |
|
|
|
hëkmet |
|
hëkmet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① heddidin ziyade danaliq, danishmenlik, eqil-idrak:[misal:] weten ishqi bolup derman ilim-pendin göher tapti, dilimgha saldi ustazim ömür menasi hëkmetni.[yeshmisi:] ② bilish, cüshnish qiyin bolghan yoshurun, congqur mene, yoshurun sir؛ möjize:[misal:] urush sen’iti toghrisidiki kitablarda, biri jeng, toqquzi reng dëgen hëkmet bar. shu hëkmet boyice ish qilimiz.[yeshmisi:] ③ erlerning ismi.
|
|
hëkmetlik |
|
hëkmetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] danaliq bilen ëytilghan, congqur menilik, möjizilik, sirliq:[misal:] hëkmetlik söz.
|
|
hëkim |
|
hëkim[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① usta tëwip, doxtur:[misal:] hëkim teklip qilmaq.[yeshmisi:] ② danishmen, peylasup:[misal:] mezemzat hëkim xizmetkarlirining yardimi bilen atning üstide ordigha qarap këtiwëtip öz-özige picirlidi.[yeshmisi:] ③ erlerning ismi.
|
|
hëli |
|
hëli[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① bundin bir’az ilgiri yaki bir’az këyin, yëqindila, hazir:[misal:] bu yerge hëli keldim.[yeshmisi:] ② hazirqi peytte, hazirce:[misal:] tamaq waqtigha hëli baldur. ＊nademning köz yëshi toxtimidi. uning yëshi hëli toxtar emes idi.[yeshmisi:] ③ jümlide ayrighuci, baghlighuci wezipiside këlip, «gahi, birdem», «bir bolsa» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] uning qolliri titrep aldidiki höjjetlerni hëli u yaqqa, hëli bu yaqqa alatti.
|
|
hëli bikar |
|
|
|
hëlitin |
|
hëlitin[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] tëxi waqti yëtip kelmeste, tëxi ish bashlanmastin؛ hazirdin bashlap:[misal:] bu qiz hëlitin munce qilidu, eger nikahinggha ötse. sëni buljutmaydighangha oxshimamdu
|
|
hëlidin-hëli |
|
|
|
hëlidin-hëligha |
|
|
|
hëlighice |
|
|
|
hëliqi |
|
|
|
hëlile |
|
hëlile[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] cahar burjek a’ilisidiki da’im yëshil turidighan derex. yopurmiqi tuxum shekillik yaki soqicaq, güli bashaqsiman gül rëtide, gül tajisi yoq, gül kasisining renggi aq, mëwisi ückilik mëwe, shekli tuxumsiman, qurughanda besh qirliq bolidu. mëwisi dora qilinidu, ic sürüshni toxtitish, yötel toxtitish roli bar.
|
|
hëlile qoruq |
|
hëlile qoruq[yeshmisi:] yüzi hëlilidek pürleshken, qoruq basqan؛[misal:] hëliqi hëlile qoruq közümge «ay» körünüp, nëmishqa keynimge kiriwalidikine, dëdi u qiz, xuddi mëni uninggha ëytip qoy dëgendek.
|
|
hëlimu |
|
hëlimu[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① hëlihem, hazirmu, hazirghice:[misal:] men sizdin hëlimu ümid qilimen:[misal:] uning közi roshen, nërwisi hëlimu saz ishlep turuptu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bextige yarisha؛ hernëme bolsa:[misal:] hëlimu yaxshi sen bar ikensen, bolmisa ishim cataq idi.
|
|
hëlihem |
|
|
|
hëyt |
|
hëyt[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① hijriye hësabida her yili shewwal (10-ay) ning 1-küni, zulhejje (12-ay)ning 10-küni ikki qëtim këlidighan musulmanlarning diniy bayrimi:[misal:] rozi hëyt. qurban hëyt:[misal:] hëyt qilmaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] omumen birer muweppeqiyet, ghelibe munasiwiti bilen bolidighan xushalliq kün, bayram.
|
|
hëyt-ayem |
|
|
|
hëyt-bayram |
|
hëyt-bayram[yeshmisi:] hëyt we bayram:[misal:] ular hëyt-bayram, yekshenbilerde sa’etlirini taqap, betinkilirini parqiritip, közimizni qizartip yürüwatidu.
|
|
hëytlatmaq |
|
|
|
hëytlashmaq |
|
|
|
hëytliq |
|
|
|
hëytlimaq |
|
|
|
hëyiqturmaq |
|
|
|
hëyiqmaq |
|
hëyiqmaq[misal:] p.[yeshmisi:] birer ish-heriket, gep-söz qilishtin tartinmaq, xijil bolmaq, qorunmaq, uyalmaq:[misal:] basitning ayxangha tikilgen közliri birdinla yoghinap, kishi hëyiqqidek parqirap keti.
|
|
hëyiqishmaq |
|
|
|
hijarimaq |
|
|
|
hijaq |
|
|
|
hijaytmaq |
|
|
|
hijayghaq |
|
|
|
hijaymaq |
|
|
|
hijran |
|
|
|
hijranliq |
|
|
|
hijret |
|
|
|
hijriye |
|
hijriye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] islam dinining tarixiy yilnamisi. muhemmet peyghemberning mekkidin medinige köcken waqti yilnamining bashlinishi qilinghan, bu miladiyening 622-yil 16-iyulgha toghra këlidu. hijriyide bir yil 354 yaki 355 kün, yëngi ay körüngen kün ay bëshi bolidu. taq aylar 30 kün, jüp aylar 29 kün bir yil 12 ay hësablinidu. miladiyige sëlishturghanda heryli 10 yaki 11 kün perq qilidu. hijriyide kebise yil, kebise ay qoshulmay hësablinidu.
|
|
hijiyishmaq |
|
|
|
hid |
|
hid[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① maddilarning kishilerning sezgü ezalirigha tesir körsitish xususiyiti؛ puraq, buy:[misal:] kawapning hidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer nerse, hadise yaki haletning belgisi؛ shepe:[misal:] ölümning hidi.
|
|
hidini ciqarmasiliq |
|
hidini ciqarmasiliq[yeshmisi:] birer ish, nersini sir saqlap, ucurini, xewirini bildürmeslik, shepisini ciqarmasliq.
|
|
hidayet |
|
|
|
hidrokarbon |
|
|
|
hidrogën |
|
hidrogën[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] gaz ëlëmënt. belgisi . (Hydrogenium) H ëlëmëntlarning eng yenggili, rengsiz, puraqsiz, eng küclük oksidsizlighuci. hidrogënning üc xil izotopi protiyi, ditiriy we tritiydin ibaret.
|
|
hidrogënliq |
|
|
|
hidsiz |
|
|
|
hidlashmaq |
|
|
|
hidliq |
|
|
|
hidlimaq |
|
|
|
hirawul |
|
|
|
hirligudung |
|
hirligudung[söz türkümi:] süpet. [qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] gomush, kalwa, deldüsh, hangwaqti.
|
|
hisar |
|
|
|
hisarbëgi |
|
|
|
histëriye |
|
|
|
hing |
|
hing[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] künlüksiman güller a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. mëwisi qosh asmaq mëwe, shekli yapilaq, soqicaq bolidu. gholining otturisidiki sütlük shirnisi dora qilinidu, tosalghularni ëcish, medde cüshürüsh, zeher qayturush roligha ige.
|
|
hinggang |
|
|
|
hinggan |
|
|
|
hinggaytmaq |
|
|
|
hinggaymaq |
|
|
|
hilal |
|
hilal[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] yëngi ciqqan ay üc künlük ay:[misal:] gah bulut dëngizida aqar hilal, gah rujektin mung ilkide baqar hilal. peyti waqit tün yërimidin ketken ötüp, ehli yëza ëghir uyqu icre cökük.[yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
hilal ay |
|
|
|
hilbuwa |
|
|
|
hilbuwa oti |
|
hilbuwa oti[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] zenjiwil a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yer astida tom yiltizsiman gholi mëghizi dora qilinidu. meyde ëghirlishish, qusush, ici sürüsh, ishtihasi tutulush, qatarliq kësellerni dawalashqa ishlitilidu.
|
|
hilpirlimaq |
|
|
|
hil-hil |
|
|
|
hilhile |
|
|
|
hilhile yaghliq |
|
|
|
hilyun |
|
hilyun[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] gülsamsaq a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yer asti tügünek yiltizi göshlük, gholi uzun, incike, yopurmiqi tenggice sheklide, güli kicik, aq yaki sëriq arilash, mëwisi shirnilik mëwe, renggi qizil. tügünek gholini yëyishke bolidu, dorigha ishlitishkimu bolidu, issiqni yandurush, yötel peseytish, süydük rawanlashturush qatarliq rollargha ige.
|
|
him (Ⅰ) |
|
him (Ⅰ)[söz türkümi:] imliq söz.[yeshmisi:] te’ejjüp, shübhe, gumansirash, ishenmeslik qatarliq menilerni ipadileydu:[misal:] him, dëdi ömer uning sözlirini anglap bolghandin këyin oylanghan halda we tosattin sorap qaldi, enwer aka hazir öyide barmikin
|
|
him (Ⅱ) |
|
him (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① mehkem, cing:[misal:] him yapmaq, him etmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] del, mas, xop:[misal:] u qish künliri köpince ustixinigha him kelgen qara duxawa peltosini këyip yüretti.
|
|
himat |
|
himat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] panah bolghuci, arqa tirek, himaye qilghuci, qoghdighuci, yölek, yölencük:[misal:] himat bolmaq. himati küclük.
|
|
himatci |
|
|
|
himatsiz |
|
himatsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bashpanahi, arqa tiriki, yölencüki, panahi yoq:[misal:] himatsiz adem.
|
|
himalaya |
|
himalaya[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］sansikirtce［[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] asiya qity’esining jenubidiki gherbtin sherqqe sozulghan tagh. u gherbte pamir ëgizlikidin bashlinip sherqqe qarap junggu-birma cëgrisigha qeder 2500 kilomëtir sozulidu. u junggo-shizang rayonining jenubini, pakistan, hindistanning shimalini, nëpal, butan, sikkimlerning köp qismini öz icige alidu. bu tagh shimalda yaluzangbu derya wadisidin bashlinip jenubiy hindistan cëgrisigha qeder 200300 kilomëtir kenglikte sozulidu. uning dëngiz yüzidin otturice ëgizliki 6000 mëtir bolup, dunyada eng ëgiz tagh hësablinidu.
|
|
himaye |
|
himaye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer ishta yardem bërish؛ hamiyliq؛ medet:[misal:] himaye qilmaq.[yeshmisi:] ② xewp-xeter yaki hujumdin saqlinish, qoghdash, muhapizet, mudapi’e:[misal:] özlirini qutquzghuci dep qarap uni himaye qilidu.
|
|
himayici |
|
|
|
himayisiz |
|
himayisiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] himaye qilidighan birer adimi, qoghdighucisi bolmighan, himayige, qoghdighucigha ige emes:[misal:] tunji qëtim özini ajiz we himayisiz hës qilip ghezipini icige yutushqa mejbur boldi.
|
|
himzirhim |
|
|
|
himleshtürmek |
|
|
|
himleshmek |
|
|
|
himlenmek |
|
|
|
himlimek |
|
himlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] bir-birige jüplimek, yapsirigha keltürmek, yocuq qaldurmay etmek, jipsilimaq:[misal:] medikarlar qolmu qol tutush qilip, turubining aghzini tash bilen urup himlep qoyuptu.
|
|
himmet |
|
himmet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] bashqilargha qilinidighan yaxshiliq؛ yardem, merhemet, ghemxorluq, saxawet:[misal:] himmet körsetmek. himmet qilmaq.
|
|
himmet-saxawet |
|
|
|
himmetsiz |
|
himmetsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] birawgha yaxshiliq, yardem qilmaydighan, merhemetsiz, saxawetsiz himmetsiz qalmaq.
|
|
himmetsizlik |
|
himmetsizlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bashqilargha yaxshiliq, yardem qilmasliq, merhemetsizlik, saxawetsizlik.
|
|
himmet-shapa’et |
|
|
|
himmetlik |
|
himmetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bashqilardin yardimini ayimaydighan, merhemetlik, saxawetlik:[misal:] atam nahayiti himmetlik merd padishah, sizni hëc waqitta quruq qayturmaydu, dëdi u.
|
|
himirlash |
|
|
|
himiq |
|
|
|
hinayana |
|
|
|
hindi |
|
|
|
hindi okyan |
|
hindi okyan[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] yer sharidiki töt cong okyanning biri. asiya, jenubiy qutup, afriqa we okyaniyilerning otturisigha jaylashqan. kölimi 74 milyon 910 ming kwadrat kilomëtir këlidu. köp qismi jenubiy yërim sharda. otturice congqurluqi 3897 mëtir.
|
|
hindice |
|
hindice[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hindilarning tili, edebiyati yaki medeniyitige a’it:[misal:] hindice kiyim. hindice ussul. hindice naxsha.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] hindi tili:[misal:] u hindicini yaxshi bilidu.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] hindi tilini ishlitip, hindi tilida:[misal:] hindice sözleshmek.
|
|
hindicini |
|
hindicini[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] asiyaning sherqiy jenubigha, junggo bilen hindistan ariliqigha jaylashqan yërim aral. memuriy jehettin wëytnam, la’os, kambodzha, bërma, tayland, singapor hem malayshiyalarni öz icige alidu. yer meydani 2 milyon 70 ming kwadrat kilomëtir, ahalisi 180 milyondin ashidu (1984). u yene «junggoning jenubidiki yërim aral» depmu atilidu.
|
|
hindighalcek |
|
|
|
hiyle |
|
hiyle[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] aldash, saxta qilish ücün ishlitilgen usul, saxtiliq, neyreng.
|
|
hiyle qilmaq |
|
|
|
hiyle-mikir |
|
|
|
hiyle-mikirci |
|
|
|
hiyle-mikirlik |
|
|
|
hiyle-neyreng |
|
|
|
hiyliger |
|
hiyliger[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] hiyle-mikir, aldamciliq bilen shughullinidighan saxtipez, mekkar adem:[misal:] hiyligerdin tuxum alsang, icidin sëriqi ciqmas (maqal). ∥ uning hiyliger ademlikini xëli burunla sezgen.
|
|
hiyligerlik |
|
|
|