ئىزاھى |
f |
|
f[yeshmisi:] hazirqi zaman uyghur ëlipbesining on altinci heripi, ret tertipi jehettin on altincini körsitidu. hazirqi zaman uyghur tilida mene perqlendürüsh xususiyitige ige bolmighan tawush. «f» heripining ayrim shekli «f», bëshidin ulinidighan shekli «f», bash we ayighidin ulinidighan shekli «f», ayighidin ulinidighan shekli «f», oqulushi yaki nami «fë» dur. «f» tawushi üzük tawush bolup, tawush ciqirish orni jehettin cish-kalpuk tawushi, tawush ciqirish usuli jehettin siyrlangghu tawush, tawush perdisining titiresh-titirimesliki jehettin jarangliq üzük tawushtur. «f» tawushning fonëtikiliq alahidiliki 1. cet tildin qobul qilinghan eslide «f» tawushi bilen yëzilghan bir qisim sözler teleppuzda omumen «p» teleppuz qilinghacqa, yëziqtimu «p» bilen ipadilinidu. mesilen: eslisi imlasi teleppuzi teklif teklip teklip shikaf ishkap ishkap defter depter depter ferman perman perman 2. rus tilidin qobul qilinghan famililerdiki «ow, ëw, yëw» qoshumciliridiki «w» tawushi «f» bilen yëzilidu. mesilen: türgënëf, osmanof…
|
|
fa |
|
|
|
fabrika |
|
|
|
fabrikant |
|
|
|
fabi |
|
|
|
farada |
|
farada[söz türkümi:] miqtar söz.[til teweliki:]］rusce＞inglizce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] ëlëktr sighimi birliki. birdane kondënsatorgha bir kulun zeret qacilanghanda, ëlëktr potënsi’ali bir wolt örleydu. bu caghda uning ëlëktr sighimi bir farada bolidu. emeliy ishlitishte, hemishe [SX(]1[]0000001[SX)]farada (mikro farada)yaki tëximu kicik birlik qollinilidu. bu nam engliye fizika alimi faradiy(Michael Faraday)ni xatirilesh yüzisidin bërilgen.
|
|
farfur |
|
farfur[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] gawling topisi qatarliqlarni qizdurush arqiliq teyyarlinidighan matëriyal. qattiq we cürük, aq yaki sëriq këlidu, sapalgha qarighanda siliqraq bolidu:[misal:] farfur xish. farfur buyumlar.
|
|
farmakopiye |
|
farmakopiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] döletning qanunida belgilengen hemde dorilarning nami, xaraktëri, shekli, terkibi, ishlitish miqdari we tengshesh, saqlash usulliri qatarliqlar xatirilengen kitab, qamus.
|
|
farëngëyt |
|
|
|
farëngëyt tërmomëtiri |
|
|
|
farëngëyt tëmpëratura shkalisi |
|
farëngëyt tëmpëratura shkalisi[kesip türi:]＞mëtë’orologiye＜[yeshmisi:] farëngëyt tërmomëtirida qollinilidighan hemde atmosfëra bësimi astida suning muzlash nuqtisi 32 gradus, qaynash nuqtisi 212 gradus qilip belgilengen bir xil shkala, u jem’iy 180 teng bölekke bölüngen bolup, herbir bölek bir gradusqa wekillik qilidu. bu shkala adette «F»arqiliq ipade qilinidu.
|
|
faza |
|
faza[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] özgirishcan ëlëktr yolining bir terkibiy qismi, mesilen, üc faziliq özgirishcan tok gënëratorining üc dane orami bolup, herbir oram bir faza dëyilidu.
|
|
faziliq |
|
|
|
fassi’ola |
|
fassi’ola[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil parazit qurt. renggi qizil, shekli zenjiwilge oxshap këtidu, shorighuc texsisi bolidu. yëtilgenliri ademning incike üciyide parazit yashaydu, tuxumliri ademning cong teriti bilen sirtqa ciqidu. lëcinkisi yëssi burmiliq qulule tënide yëtilip, su yangiqi, bëjik qatarliq su ösümlüklirige yëpishiwalidu. adem icide yashighanda, qorsaq aghrish, köpüsh we ic sürüsh qatarliq alametler körülidu.
|
|
fashizm |
|
fashizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞italiyance［[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] eng eksiyetcil bolghan mustebitlik tüzüm hem shu xil idë’ologiye sistëmisi. u memliket icide «dëmokratiye» sheklini bikar qilip, özlirining tërrorluq hökümranliqini yolgha qoyidu؛ sirtqa qarita qoralliq tajawuzciliq we milliy zulum siyasitini yürgüzidu. u italiye mustebiti mussolinning fashistlar partiyisidin bashlanghan.
|
|
fashizmci |
|
|
|
fashist |
|
|
|
fashistlarce |
|
|
|
fashistlashmaq |
|
|
|
fashistliq |
|
|
|
faktor |
|
|
|
fakultët |
|
|
|
fagaw |
|
fagaw[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] gürüc uni, aq un qatarliqlardin ëcitip teyyarlinidighan yëmeklik, bezide shëker, cilan, üzüm qatarliqlarmu qoshulidu.
|
|
fagot |
|
|
|
fangjën |
|
|
|
famile |
|
famile[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] shexs ismigha qoshulup këlip, shu shexsning neslini, yeni atisini yaki bowisini bildüridighan a’iliwi nam:[misal:] exmetjan sowët ittipaqigha ciqip oqushqa kirgen waqtida, ana terep bowisi qasim’axunning ismini özige famile qilip tizimgha aldurghan.
|
|
famililik |
|
|
|
fantaziye |
|
fantaziye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ①＞psixologiye＜[yeshmisi:] jem’iyet telipi yaki shexsiy arzular asasida, kelgüsi shey’iler üstide qilinghan ijadiy tesewwur, perez؛ xiyal:[misal:] ilmiy fantaziye. fantaziye filim.[yeshmisi:] ② emelge ëshishi qiyin bolghan yaki mumkin bolmaydighan xiyaliy arzu, xam xiyal:[misal:] fantaziye bolsa bolghay sözliginim, lëkin ishqa ashar yazghan közliginim.
|
|
fantaziyilik |
|
fantaziyilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] emeliyette bolmaydighan yaki bolup baqmighan, oylap, toqup ciqirilghan, xiyaliy, oydurma:[misal:] fantaziyilik roman. fantaziyilik hëkaye.
|
|
ferd |
|
|
|
ftor |
|
ftor[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] gaz ëlëmënt. belgisi F (fluorum). ac sëriq, yëshil renglik, sësiq puraqliq. ximiyilik xususiyiti nahayiti aktip bolup, hidrogën bilen biwasite birikse partlaydu. nurghunlighan mëtallar ftor gazida köyidu.
|
|
ftorluq |
|
|
|
frazë’ologiye |
|
frazë’ologiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce＞［[yeshmisi:] ① til＜[yeshmisi:] tilshunasliqning turaqliq birikmilerning qurulmisi, menisi we ularning tildiki qollinilishi, tereqqiyati qatarliq mesililerni tekshürüp tetqiq qilidighan bir tarmiqi.[yeshmisi:] ② terkibidiki sözlerni xalighance özgertishke bolmaydighan, peqet pütün birikme sheklidila ishlitilidighan hem adettiki söz yasash qa’idisi bilen tehlil qilishqa bolmaydighan turaqliq söz birikmiliri:[misal:] uyghur tili frazë’ologiyisi.
|
|
frazë’ologiylik |
|
|
|
fransuz |
|
|
|
fransuz tili |
|
|
|
fransuzce |
|
fransuzce[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] fransuzlargha xas, fransuz tili, edebiyati we medeniyitige a’it:[misal:] fransuzce adet. fransuzce kitab.[yeshmisi:] ② fransuz tili:[misal:] fransuzce ögenmek.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] fransuz tilini ishlitip, fransuz tili bilen:[misal:] fransuzce sözlimek.
|
|
fransiy |
|
|
|
frank |
|
|
|
front |
|
front[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] urush waqtida, düshmen qoshuni bilen ucrishidighan jay, jeng meydani؛ aldinqi sep:[misal:] shu kecte pütün sheher xelqi frontqa këtiwatqan oghul-qiz jengciler bilen qiyqas-cuqanlar icide xushlashti.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞mëtë’orologiye＜[yeshmisi:] atmosfëradiki soghuq hawa massisi bilen illiq hawa massisini ayrip turidighan tar, ötkünci belwagh.
|
|
fruktoza |
|
fruktoza[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme, yeni saxaroza, shëker qatarliqlarni teshkil qilghuci madda. molëkola formulisi . Ｃ６Ｈ１２Ｏ６ aq renglik kristal halitide bolup, tatliq këlidu, mëwe-cëwe, hesel qatarliqlar terkibide bolidu.
|
|
flagëllar |
|
flagëllar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir yaki birnecce tal qamca tükini heriket orgini qilidighan addiy haywan. tatliq su yaki tuzluq sularda yashaydu. beziliri haywan tënide parazit yashaydu. mesilen, ëwglëna, qara bezgekni peyda qilghuci qurt we tamca qurt qatarliqlargha oxshash.
|
|
flangë |
|
|
|
flangë texse |
|
|
|
flanël |
|
|
|
flot |
|
flot[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] ① melum stratëgiyilik dëngiz rayonlirida jeng qilish wezipisini üstige alghan dëngiz armiye küci. adette u su üsti herbiy paraxoti, su asti paraxoti, dëngiz armiyisining awi’atsiye qismi, dëngiz armiyisining quruqluqta jeng qilghuci qismi qatarliqlardin terkib tapidu.[yeshmisi:] ② urush qilish yaki melum wezipining ëhtiyajigha asasen nurghun paraxotlardin waqitliq qurulghan sep:[misal:] biz qudretlik quruqluq armiyisigila emes, belki qudretlik hawa we dëngiz flotighimu ige bolushimiz kërek.
|
|
florën |
|
|
|
florin |
|
|
|
flëyta |
|
flëyta[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞italiyance［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] yellik calghu eswabi. köpince mëtaldin yasilidu, neyge oxshaydu. üstide töshükliri bolup, bu töshükler üstide tilliri bolidu.
|
|
foto |
|
foto[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] «fotografiye» sözining qisqartilghan shekli:[misal:] foto apparat.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yoruqluq hadisiliri bilen baghlanghan, yoruqluqqa a’it:[misal:] foto bi’ologiye. foto qarshiliq. foto ëlëktr ëffëkti. foto ëlëmënt.
|
|
foto apparat |
|
foto apparat[yeshmisi:] süret tartish ücün ishlitilidighan bir xil mëxanizm. adette köz, lënta qapcuqi, zatwor, dalnomëtir, menzire ramkisi we fotomëtir qatarliq böleklerdin terkib tapidu.
|
|
foto basma |
|
|
|
foto tëlëgraf |
|
foto tëlëgraf[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] foto ëlëktr ëffëktidin paydilinip, simliq yaki simsiz radi’o qurulmisi arqiliq resim, jedwel, xet-cek, höjjet qatarliqlarni biwasitila yiraq jaylargha yetküzüp bëridighan bir xil alaqe shekli yaki shundaq qurulma.
|
|
foto tëlëgramma |
|
|
|
foto süret |
|
foto süret[yeshmisi:] foto’apparat arqiliq tartilghan süret. bu xil süret adette nur sezgüc qeghezni süret ëlinghan nëgatip astigha qoyup, nëgatipni nurlandurup, cüshken kölenggini uningda muqimlashturush arqiliq hasil bolidu.
|
|
fotosintëz |
|
|
|
fotograf |
|
fotograf[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞kino＜[yeshmisi:] foto’apparat bilen süret tartquci mutexessis, fotografiye mutexessisi:[misal:] u ishtin cüshüp bolghuce, teshwiqat kadiri fotografni alahide kütüwëlish ücün mexsus raslanghan öyge bashlap ketkenidi.
|
|
fotografiye |
|
fotografiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] foto’apparatlar arqiliq, obyëktip tarqitidighan hem qayturidighan nurlinishlar tesiride nur sezgüci qatlamlarda yüz bëridighan fizikiliq hem ximiyilik özgirishlerni muqimlashturush yoli bilen, jisimlar we optik signallarning turghun teswirini hasil qilish usulliri we jeryanliri közde tutulidu.
|
|
fotomëtir |
|
|
|
foton |
|
foton[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] nurni teshkil qilghuci asasiy zerrice, u belgilik ënërgiyige ige bolup, yoruqluq ënërgiyisining eng kicik birliki hësablinidu. uning ënërgiyisi nurning dolqun uzunluqigha qarap özgirip turidu, dolqun uzunluqi qance qisqa bolsa, fotonning ënërgiyisi shunce cong bolidu.
|
|
forma |
|
forma[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① birer nersining tashqi körünüshi, shekli, nusxisi, pasoni:[misal:] u sheher formisida sëlinghan kök derwaziliq yoghan öyning aldigha këlip toxtidi.[yeshmisi:] ② melum bir sahediki kishiler ücün mexsus tikilgen, tikilish alahidiliki we belgiliri oxshash bolghan kiyim:[misal:] jengcining herbiy formisigha ici köyetti.
|
|
format |
|
format[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞metbu’atciliq＜[yeshmisi:] kitab, gëzit-zhurnal qatarliqlarning cong-kiciklik ölcimi. adette u bir pütün basma qeghizining teng halette bölüngen böleklirining sani arqiliq belgilinidu. mesilen, bir pütün qeghez 16 teng bölekke bölünse, bu basma buyumining ölcimi 16 format؛ eger 32 teng bölekke bölünse, bu basma buyumining ölcimi 32 format bolidu.
|
|
formatsiye |
|
|
|
formal |
|
|
|
formal logika |
|
formal logika[kesip türi:]＞logika＜[yeshmisi:] tepekkür shekli we qanuniyiti toghrisidiki pen. u tepekkürning uqum, höküm we eqliy xulase qatarliq asasiy shekillirini we eyniyet qanuni, ziddiyet qanuni, ücincisi mustesna qanuni qatarliq tepekkur qanunlirini tetqiq qilidu.
|
|
formaldëgid |
|
formaldëgid[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme. u rengsiz gaz jisim bolup, ghidiqlighuci sësiq puraqqa ige. adette sulyaw, partlatquc dora we boyaq qatarliqlargha ishlitilidu.
|
|
formalizm |
|
formalizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞logika＜[yeshmisi:] logika, edebiyat-sen’et qatarliq penlerde asasiy mezmungha sel qarap shekil, formigha artuqce ehmiyet bëridighan, rë’alizmgha qarimuqarshi bolghan bir xil idë’alistik uqum؛ shekilwazliq, resmiyetcilik.
|
|
formalizmci |
|
|
|
formalin |
|
|
|
formula |
|
formula[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince＞［[yeshmisi:] ① mat＜[yeshmisi:] birqance miqdarlar otturisidiki munasiwet shertlik belgiler arqiliq yëzilghan ipade. mesilen, ikki sanning yighindisi S, ayrimisi d bolsa, bu ikki sanni tëpish formulisi mundaq bolidu: cong san [SX(]1[]2[SX)](s+d) yaki kicik sattawining ximiyiwi belge yaki ko’ëffitsëntlar arqiliq yëzilghan ipadisi:[misal:] suning formulisi. sulfat kislatasining formulisi.
|
|
formulilashturmaq |
|
|
|
formulilashturulmaq |
|
|
|
formulilashmaq |
|
|
|
formi’at |
|
|
|
formi’at kislata |
|
|
|
forënt |
|
|
|
fosfat |
|
|
|
fosfat kislata |
|
fosfat kislata[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] an’organik birikme, süzük kristal jisim, hawada asanla ërip parcilinip, kislataliq xususiyitini ashkarilaydu. uning qoyuqraq ëritmisi köprek ishlitilidu. köpince u rë’aktip tejribe dorisi qilinidu, shundaqla uningdin oghut, tëbbiy dora, boyash dorisi qatarliqlarni yasighili bolidu.
|
|
fosfatlar |
|
|
|
fosfatliq |
|
|
|
fosfatliq may |
|
|
|
fosfor |
|
fosfor[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtallo’id ëlëmënt. belgisi (Phasphorum)P. renggige qarap aq fosfor )sëriq fosfor(, qizil fosfor we qara fosfor qatarliqlargha bölünidu. u muhim bir xil oghut hësablinidu. adem we haywanlarning nërwa, mënge )bash (we söngek toqulmilirining hemmisidila fosfor bolidu.
|
|
fosforluq |
|
|
|
fosforit |
|
|
|
fosfin |
|
|
|
fosgën |
|
fosgën[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] bir xil organik birikme, rengsiz, zeherlik gaz, uningdin boyaq we upa-englik, etir qatarliq puraqliq buyumlar ishlinidu. nepes ëlish organlirini asan zeherleydu. birinci dunya urushida jahangirlar uni zeherlik gaz ornida ishletkenidi.
|
|
fokstrot |
|
|
|
fokus (Ⅰ) |
|
fokus (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] sunghan yaki qaytqan parallël nurlarning öz’ara kësishken yaki toplanghan nuqtisi:[misal:] pëtinqi linzining fokusi.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] ëllips, gipirbola, yaki parabolalar bilen alahide munasiwetke ige bolghan nuqta. mesilen, ëllipsning ikki fokusidin ëllipisning üstidiki xalighan bir nuqtighice bolghan ariliqlarning yighindisi bir turaqliq san bolidu.
|
|
fokus ariliqi |
|
|
|
fokus (Ⅱ) |
|
|
|
folklor |
|
|
|
fontan (fontani) |
|
fontan (fontani)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞italiyance［[yeshmisi:] ① küclük bësim bilen yer üstige ëtilip ciqip turidighan su, gaz, nëfit qatarliqlar:[misal:] urghup yer qëtidin ciqqan süzük su, boluptu bihësab merwayit jala. kümüshtek her jala qayrilip cüshüp, yasap zor bir fontan turar bagh ara.[yeshmisi:] ② menzirini güzelleshtürüsh yaki bashqa ëhtiyajlar tüpeylidin köl yaki munasiwetlik jaylargha ornitilidighan, ëghizidin yuqirigha su ëtilip ciqip turidighan turuba neycisi, shundaq qurulma:[misal:] tün perdisi cüshüshke bashlighanda, yighin binasining aldidiki cong ciraghlar tengla nur cëcishqa bashlap, fontandin ëtilip ciqqan süzük sulargha ajayip cirayliq hösn kirgüzgenidi.
|
|
fontangül |
|
|
|
fontanliq |
|
|
|
fond (Ⅰ) |
|
fond (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① dölet yaki xelqning melum birer ish ücün ajratqan puli, meblighi:[misal:] jama’et fondi. parawanliq fondi.[yeshmisi:] ② ghemlep, toplap qoyulghan bayliq yaki mewjut bar nerse:[misal:] lughet fondi. uruqluq fondi.
|
|
fond (Ⅱ) |
|
|
|
fondstërling |
|
|
|
fonograf |
|
|
|
fonografiye |
|
|
|
fonologiye |
|
|
|
fonolit |
|
fonolit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] yanar taghlarni shekillendüridighan ac renglik, yoshurun krstalliq jins. terkibide köp ishqarliq dala shpati, dala shpatsimanlar we az miqdarda magniy-tömürlük minërallar bolidu.
|
|
fonon |
|
|
|
fonëtika |
|
|
|
fonëtikiliq |
|
|
|
fonëma |
|
|
|
fonizm |
|
fonizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］fransozce［[kesip türi:]＞güzel sen’et＜＜[yeshmisi:] fransiye hazirqi zaman ressamliq ëqimliridin biri. bu ëqimdikiler subyëktip tesiratni tekitleydu, cong reng parciliri we siziqlar bilen mubalighe qilip, shekli ozgergen obrazlar arqiliq «saplashturulghan» zinnetlik ünümni qoghlishidu.
|
|
fudaw (fudawi) |
|
|
|
fudawyüen |
|
|
|
furatsilin |
|
furatsilin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞tëbabet＜[yeshmisi:] bir xil dora, yeni organik birikme. u ac sëriq renglik parashuksiman madda bolup, köp xil baktëriyilerning aldini ëlish yaki uni yoqitish rolini oynaydu, tëre we shilliq perdilerge sirttin sürtüp dëzinfëksiye dorisi qilishqa bolidu.
|
|
furan |
|
furan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞inglizce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme, u rengsiz suyuqluq bolup, dora yasashta paydilinilidu, hemde ximiye sana’itining muhim xam eshyasi hësablinidu.
|
|
furfurul |
|
furfurul[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme. u bir xil rengsiz suyuqluq bolup shal paxili, medek, xuasing shakili qatarliqlarni xam eshya qilip gidrolizlash arqiliq teyyarlinidu. adette u sulyaw, sintëtik tala, sintëtik kawcuk we dora qatarliqlarning xam matëriyali hësablinidu.
|
|
fuga |
|
fuga[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] murekkep küylük muzika shekilliridin biri. bir tëmiliqi «yekke fuga», ikki tëmiliqi «qosh fuga», üc tëmiliqi «üc fuga» dep atilidu. uni öz aldigha eser qilip paydilinishqimu, muqeddime bilen birleshtürüp yürüshlük ahang qilip paydilinishqimu bolidu.
|
|
fugüen |
|
fugüen[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] ① burunqi waqitlardiki armiye icide memuriy xizmet öteydighan ofitsër.[yeshmisi:] ② ofitsërlarning amanliqigha mes’ul herbiy-xadim, kanwoy:[misal:] uning herbiy xizmet qilghinigha toptoghra töt yil bolghan bolup, ikki yil alahide xizmet lyenide؛ ikki yil batalyon komandirining fugüeni bolup ishlidi.
|
|
fulminat |
|
|
|
fulminat kislata |
|
fulminat kislata[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik kislata. molëkula formulisi HONC. ucushcan, turaqsiz madda bolup, adettiki tëmpëraturida nahayiti asan polimirlinidu, suda az ëriydu, sirke kislatasi we ëfirda yaxshi ëriydu, zeherlik.
|
|
funksi’onal |
|
|
|
funksiye |
|
funksiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] bashqa miqdarning özgirishige egiship özgirip turidighan özgirishcan miqdar, yeni özgergüci miqdar X ning melum bir da’iridiki herbir qimmitige nisbeten, ikkinci bir özgergüci miqdar Y uninggha mas këlidighan bir yaki birnecce qimmetke ige bolsa, u halda Y ni X ning funksiyisi deymiz. bu xil munasiwet adette y=f(x) bilen ipadilinidu. [yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] hüjeyre toqulmiliri yaki eza qatarliqlarning roli we pa’aliyet iqtidari:[misal:] matëriyalistlar psixikiliq pa’aliyet adem tënining bir xil funksiyisi, psixika bedenge tayinidu dep qaraydu.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] adem, shey’iler we organ qatarliqlarning bolushqa tëgishlik roli؛ wezipisi yaki pa’aliyet da’irisi:[misal:] pulning funksiyisi.
|
|
funksiyilik |
|
funksiyilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① funksiyige yeni mu’eyyen wezipige ige, belgilik wezipini üstige alghan, hoquqluq:[misal:] siyasiy qanun tarmaqliri dölet hakimiyitini yürgüzidighan funksiyilik organlardur.[yeshmisi:] ② funksiyige a’it, funksiyige alaqidar bolghan:[misal:] funksiyilik özgirish. funksiyilik baghlinish. funksiyilik teqsimat.
|
|
fëtishizm |
|
|
|
fëdëratsiye |
|
|
|
fëdratip |
|
|
|
fërma |
|
|
|
fërmënt |
|
fërmënt[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] janliqlar tënidiki hüjeyriler hasil qilidighan yilimsiman organik madda. aqsildin tüzülidu. adette u organizmlar icidiki ximiyiwi özgirishni tëzlitish yeni ten icidiki oksidlinish, hezim qilish we ëcitish roli qatarliqlarni ilgiri sürüsh rolini oynaydu. bir xil fërmënt peqet melum bir tür yaki melum bir xil ximiyiwi özgirishke qarita katalizatorluq rolini oyniyalaydu.
|
|
fërmi |
|
|
|
fërmi’on |
|
|
|
fërmiy |
|
|
|
fëstiwal |
|
|
|
fëshir |
|
|
|
fëshir sütlük’oti |
|
fëshir sütlük’oti[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] sütlük’ot a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi uzuncaq bolup aylinip ösidu, güli taq jinsliq, ghoziliq mëwe tutidu. mëwisi yapilaq këlidu. yiltizi zeherlik bolup dorigha ishlitilidu, belghem boshitish, aghriq toxtitish roligha ige.
|
|
fëldshër |
|
|
|
fëldshërliq |
|
|
|
fëlyeton |
|
|
|
fëlyetonci |
|
|
|
fënantrën |
|
fënantrën[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] hidrokarbon birikmilirining bir türi. u antratsinning izomiri bolup, rengsiz, parqiraq kirstaldur. adette kokus mëyini distillesh arqiliq ëlinidu. boyaq we partlatquc dora qatarliqlarni yasashqa ishlitilidu.
|
|
fëndüy |
|
|
|
fënol |
|
fënol[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince+grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme. bënzoldiki bir hidrogën atomi gidroksil radikali bilen almashqandin këyin hasil bolidu. sap fënol rengsiz krstal bolup, yoruqluqqa yoluqsa, hal qizil rengge özgiridu. ötkür puraqqa ige, zeherlik, adette u ciritishning aldini alghuci we hasharat öltürgüci dora süpitide köp ishlitilidu. uningdin bashqa yene sana’etkimu xam eshya qilinidu.
|
|
fënolftalë’in |
|
fënolftalë’in[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme. u, rengsiz kristal bolup, ispirittiki ëritmisi nitral yaki kislataliq ëritmide rengsiz, asasliq ëritmilerde bolsa qizil bolidu. ximiyilik analizda indikator qilinidu.
|
|
fënologiye |
|
|
|
fënil’amin |
|
|
|
fënil’ëtilin |
|
|
|
fë’odal |
|
fë’odal[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] fë’odalizm jem’iyitidiki iqtisadiy jehette yer igilep dëhqanlarni ëkisplatatsiye qilidighan, siyasiy jehette hökümran orunda turidighan cong yer igiliri, pomëshciklar[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] fë’odallar tebiqisige, sinipigha mensup, xas, tewe, alaqidar bolghan:[misal:] fë’odal kücler. fë’odal pomëshciklar. fë’odal ëkispilatatsiye.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] fë’odalliq jem’iyetni, tüzümni yaqlaydighan yaki uning tesiri singgen:[misal:] ulargha fë’odal a’ile bashliqlirigha xas bësim ishlitish we terbiye bërish usuli bilen mu’amile qilishqa hergiz bolmaydu.
|
|
fë’odalliq |
|
fë’odalliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① fë’odalizmgha mensup, xas, alaqidar:[misal:] fë’odalliq munasiwetler. fë’odalliq jem’iyet.[yeshmisi:] ② fë’odalizm qa’ide-prinsiplirigha asaslanghan:[misal:] fë’odalliq tüzüm. fë’odalliq tertip.
|
|
fë’odalliq jem’iyet |
|
fë’odalliq jem’iyet[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] jem’iyet tereqqiyati tarixidiki besh xil ijtima’iy formatsiyining biri. uning belgisi, pomëshciklar yerlerni igiliwalghan, dëhqanlarning yëri nahayiti az yaki zadila yëri yoq bolup, peqet pomëshciklarning yërini tëriydu, emma mehsulatning mutleq köp qismini pomëshciklar tartiwalidu. fë’odalliq jem’iyet qulluq jem’iyetke qarighanda birqeder ilghar bolup, dëhqanlarning xususiy igiliki bolidu. biraq ular ömür boyi yerge tayanghanliqtin emeliyette yenila jismaniy erkinlikke ige bolalmaydu.
|
|
fë’odalizm |
|
|
|
fëwral |
|
|
|
firuze |
|
firuze[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce＞parisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. yërim süzük bolup, hawa reng, kök yëshil, ac yëshil yaki azraq yëshil arilash kül reng qatarliq renglerde ucraydu. kristalliri üc yaqliq kristal sistëmisida. adette qimmet bahaliq muhim minëral hësablinidu. köpince bëzek buyumliri ücün ishlitilidu:[misal:] firuze közlük üzük.[yeshmisi:] ② ayallarning ismi.
|
|
fizik |
|
|
|
fizika |
|
fizika[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] tebi’iy penler icidiki asasliq bir pen. maddilarning xususiyiti, tüzülüshi we heriket qanuniyetlirini tetqiq qilidu. adette u akustika, issiqliq ilmi, magnitizm, optika we atom fizikisi qatarliqlarni öz icige alidu.
|
|
fizikiliq |
|
|
|
fizikiliq miqdar |
|
fizikiliq miqdar[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] fizikiliq xususiyetni ipadileydighan miqdar. mesilen, ëghirliq, massa, tëzlik, waqit, tëmpëratura, ish, ënërgiye, tok bësimi, tok ëqimi qatarliqlar.
|
|
fizikiliq özgirish |
|
fizikiliq özgirish[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] maddilarning peqet sheklidila özgirish bolup, ximiyilik terkibide özgirish bolmaydighan özgirish. mesilen, suyuqluqlarning horgha aylinishi yaki qëtishi qatarliqlargha oxshash.
|
|
fizi’olog |
|
|
|
fizi’ologiye |
|
|
|
fizi’ologiyilik |
|
|
|
fikus |
|
fikus[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] üjme a’ilisidiki da’im yëishl turidighan derex. uning yopurmiqi tuxum sheklide bolup, uci incike hem uzun, gül tegliki shargha yëqinraq shekilde, güli uning icige yoshurunghan bolidu. mëwisi yapilaq, pishqanda qara qongur rengge özgiridu. esli makani asiyadiki issiq belwagh rayonliridur. qowziqidin ëlinghan sütsiman suyuqluqtin qattiq derex yëlimi ishligili bolidu.
|
|
figura |
|
|
|
figura ciqirip muz tëyilish |
|
|
|
figura kankisi |
|
|
|
filadëlfun |
|
filadëlfun[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] tashyarghan a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan catqal. yopurmiqi uzun we ëllips sheklide bolup udul ösidu, güli omumiy gül rëtide, gül taji süt renggide këlidu. gül kassisi sarghuc yëshil bolup, xushbuy puraydu. adette menzire ösümlüki qilinidu.
|
|
filtir |
|
|
|
filtirlatmaq |
|
|
|
filtirlanmaq |
|
|
|
filtirlimaq |
|
|
|
fillit |
|
fillit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil mëtamorfiliq jins. nëpiz tarishisimantüzülmige ige. asasliq terkibi cirimtal, kwarts, xlorit qatarliqlar bolup, qizil, kül reng, sëriq, yëshil, qara qatarliq renglerde ucraydu. yipek parqiraqliqigha ige.
|
|
filolog |
|
|
|
filologiye |
|
filologiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] til-yëziq, edebiyat mesililirini, asasen yazma yadikarliqlardin paydilinip tetqiq qilidighan penlerning omumiy nami. keng menidiki filologiye tilshunasliq, yëziqshunasliq, fonëtika ilmi we shu qatarliqlarni öz icige alidu. hazirqi waqitta, köpince u tilshunasliqning bir tarmiqi hësablanmaqta.
|
|
filim |
|
filim[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞inglizce［[kesip türi:]＞kino＜[yeshmisi:] ① kino qoyush ücün ishlitilidighan lënta, kino lëntisi:[misal:] filim bësish apparati. * filim üzülüp qëlip, xëli kütüshke toghra keldi.[yeshmisi:] ② kino:[misal:] renglik filim. rengsiz filim. hëkaye filim. höjjetlik filim.
|
|
filyugër |
|
filyugër[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[kesip türi:]＞mëtë’orologiye＜[yeshmisi:] shamal yönilishini körsitip bëridighan eswab. adette ëgiz tüwrükning üstige ornitilghan bir tal ya oqisiman tömür bolup, shamalgha egiship aylinidu, strëlka dawamliq shamal kelgen terepni körsitip turidu.
|
|
filyu’orit |
|
filyu’orit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. ximiyilik terkibi kaltisiy ftorid bolup, aq-yëshil, binepshe renglerde ucraydu, eynek parqiraqliqigha ige, hemishe yaltirap turidu. adette u terkibide ftor bolghan muhim minëral hësablinidu. uningdin ftorid kislatasi we ftorluq sëmont ishligili bolidu, [yeshmisi:] mëtallorgiye sana’itide ëritküc qilinidu.
|
|
fin |
|
|
|
fince |
|
fince[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] fin xelqige, uning tili, edebiyati we medeniyitige a’it:[misal:] fince öy. fince kiyim.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] fin tili we yëziqi:[misal:] fincini bilmek.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:]rewish.[yeshmisi:] fin tilini ishlitip, fin tili bilen:[misal:] fince sözleshmek.
|
|
finik |
|
finik[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] gherbiy asiyadiki qedimki milletlerdin biri. asasen ottura dëngizning sherqiy qirghiqining otturisi we shimaligha tarqalghan )hazirqi liwan we suriyening dëngiz yaqisidiki jaylirigha toghra këlidu (. miladiyidin ilgiriki 2000-yillarda qulluq tüzümdiki bezi döletlerni qurghan, këyin uzun muddet misir pir’onlirining hökümranliqi astida bolghan, miladiyidin ilgiriki Ⅻ esirde musteqil bolup, ottura dëngizdiki bezi rayonlarda mustemlikilerge ige bolghan.
|
|
finik ëlipbesi |
|
finik ëlipbesi[kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] miladiyidin ilgiriki finiklar qollanghan bir xil ëlipbe. u qedimki misir yëziqidin özgergen sami herpliridin këlip ciqqan. herpliri jem’iy 22 bolup, hemmisi üzük tawushni ipadileydu. këyin finik herpliri asasida grëk herpliri, grëk herpliri asasida latin we slawiyan herpliri barliqqa kelgen. dëmek, finik ëlipbesi yawropadiki her xil yëziqlarning ortaq menbesidur.
|
|