ئىزاھى |
l |
|
l[yeshmisi:] hazirqi zaman ëlipbesining yigirmebirinci heripi, ret tertipi jehettin yigirme birincini körsitidu. hazirqi zaman uyghur tilidiki mene perqlendürüsh roligha ige fonëma. «l» heripining ayrim shekli «l», bëshidin ulinidighan shekli «l», bash we axiridin ulinidighan shekli «l», ayighidin ulinidighan shekli «il», oqulushi yaki nami «lë». «l» tawushi üzük tawush bolup, tawush ciqirish orni jehettin til uci cish tüwi tawushi, tawush ciqirish usuli jehettin qowuz (yan) tawushi, tawush perdisining titiresh-titirimesliki jehettin jarangliq üzük tawushtur. «l» tawushning fonëtikiliq alahidiliki hazirqi zaman uyghur tilidiki «al, qal, sal, cal, kel, bol, qil» pë’illiri türlengende boghum axirida kelgen «l» tawushi janliq tilda cüshüp qalsimu, hazirqi zaman uyghur edebiy tilining imla we teleppuzida cüshürülmeydu. mesilen: imla we teleppuzda janliq tilda alsila a:sila kelsem ke:sem qalghan qa:ghan calmaq ca:maq bolsa bo:sa
|
|
la’eqel |
|
la’eqel[söz türkümi:] yüklime.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] hëcbolmighanda, az dëgende, eqellisi:[misal:] shuji mendin la’eqel sükütlük raziliq almay turup, bu toghrida ashundaq care körüwëtelmeydu.
|
|
labdur |
|
|
|
labdurlashturmaq |
|
|
|
labdurlashmaq |
|
|
|
labdurluq |
|
|
|
labradur |
|
|
|
laboratoriye |
|
|
|
laboratoriyilik |
|
|
|
laborant |
|
|
|
lap (Ⅰ) |
|
lap (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] emeliyetke uyghun kelmeydighan, artuqce mubalighe qilinghan, quruq, yalghan gep؛ po:[misal:] yoq dëmeng turmushta mundaq por tërektek kattini, kespi shu bilmeydu hergiz lap urushtin bashqini. ∥ yigitlik caghlirimda ashundaq bir qizni körginimde «xiyalimgha hëcqandaq pikir kelmeytti» dësem lap gep bolup qalar.
|
|
lap (Ⅱ) |
|
|
|
lapas (Ⅰ) |
|
lapas (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] celle:[misal:] bu waqitta bir esker hoylida qëlip, ëghil, lapas, samanliqlarni tekshürüwatatti.
|
|
lapas (Ⅱ) |
|
|
|
lapaslatmaq |
|
|
|
lapaslashmaq |
|
|
|
lapaslimaq |
|
|
|
lappide |
|
|
|
lapcaytmaq |
|
|
|
lapcaymaq |
|
lapcaymaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer nerse bësilip eslidiki sheklidin özgermek, öz halitini özgertmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] özini tashlimaq, ëzilmek:[misal:] cüshtin këyin yaki bazargha ciqip këtishetti yaki lapciyip olturushup quruq parang soqushatti.
|
|
lapcuq |
|
|
|
lapci |
|
|
|
lapcin |
|
|
|
lapciyishmaq |
|
|
|
lapxor |
|
|
|
lapsang |
|
|
|
lapqut |
|
|
|
lapqutlashturmaq |
|
|
|
lapqutlashturulmaq |
|
|
|
lapqutlashmaq |
|
lapqutlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ikki yaki uningdin artuq a’ile özliride bar oxshash nersilerni nöwet bilen ishletmek, öz’ara ariyet ëlishmaq, öz’ara hemkarlashmaq:[misal:] bezi jaylarda dëhqanlar özlükidin teshkillinip lapqutlishish, hemkarliship ishlesh guruppilirini quruwaptu.
|
|
lap-lap |
|
|
|
lata |
|
lata[til teweliki:]］parisce［[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① konirap ketken eski-tüski rext yaki rext parcisi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bosh, boshang, ezme, lamzelle:[misal:] hey lata, qolunggha ale mawuni. nëmance naz qilisen, ice eli ilajsiz yene azraq icip qoydi.
|
|
lataghilap |
|
|
|
lataqonc |
|
|
|
latapet |
|
latapet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] güzellik, xushxuyluq, nazukluq, mulayimliq:[misal:] körmekte u hetta qelblerdiki, güzellik latapet, dagh we yarini.
|
|
latapetlik |
|
latapetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yëqimliq, güzel, këlishken cirayliq:[misal:] uning goya süretlerdiki perizattek latapetlik turqi, mektep qiyapiti bilen sëlishturghanda asman-zëmin perq qilatti.
|
|
lata-puta |
|
|
|
latariye |
|
|
|
latqa |
|
|
|
latqiliq |
|
latqiliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] latqisi bar, latqa yatqan yaki arilashqan:[misal:] latqiliq ëriq. latqiliq köl.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] latqa yighilghan, döwilengen jay.
|
|
latipurush |
|
|
|
latipurushluq |
|
|
|
latilashturmaq |
|
|
|
latilashturulmaq |
|
|
|
latilashmaq |
|
latilashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] bosh, ezme, lamzelle haletke kelmek؛ këreksiz bolup qalmaq:[misal:] barghance latiliship këtip barisenghu, dëdi u semetke homiyip qarap.
|
|
latin |
|
latin[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] ① miladiyidin ilgiriki 1000-yilning aldi-keynide italiye yërim arilidiki tibëris deryasining töwenki ëqimigha jaylashqan lati’om tüzlenglikide yashighan qebililer ittipaqi. desleptikiliri miladiyidin burunqi 1000-yilliri yawropa icki quruqluqidin köcüp ciqqan hindi-yawropaliqlar bolup, këyin bashqa qebililernimu özige qoshuwalghan. ular qulluq jem’iyetning deslepki caghlirida qulluq tüzümdiki bezibir kicik sheher döletlirini qurghan. rim ene shularning biri. [yeshmisi:] ② latin tili we rim medeniyitining tesiri birqeder zor bolghan, hindi-yawropa til sistëmisining rim til tarmiqidiki tillarda sözlishidighan ottura dëngizning shimaliy qirghiqidiki ahalilar yeni hazirqi italiye, fransiye, ispaniye, portugaliye qatarliq döletlerning ahalisini körsitidu.
|
|
latince |
|
latince[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① qedimki rim tarixi we medeniyitige a’it.[yeshmisi:] ② latin tiligha, qedimki rimliqlar tiligha a’it. [yeshmisi:] ③ latin ëlipbe jedwili asasida ishlengen, latinlashturulghan:[misal:] latince alfawit. latince yëziq.
|
|
lajuwerd |
|
lajuwerd[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil mënëral, yeni hawa rengdin toq kök renggice bolghan renglerde körünidighan bir xil tash matëriyal. sel süzük yaki tutuq. qattiqliqi 55.5, may parqiraqliqigha ige. uning icige köpince sëriq tömür rudisining ushshaq daniciliri arilashqanliqtin, siliqlanghan yüzi köp hallarda qëniq kök, arqa körünüshi yaltiraq, zöhre yultuzining renggide bolidu.
|
|
lacin |
|
lacin[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] qushlar klasi, lacin a’ilisidiki bir qush. erkikining uzunluqi 40 santimëtir këlidu. bash qismi bilen boynining yan terepliridiki pey-tükliri qara renglik, azraq köküc arilash, qara alisimu bar. dümbe terepliri kök kül reng, qorsaq qisimliri aquc hem qara alisi bar. ucushi tëz, yirtquc këlidu, cong qushlarnimu owliyalaydu. shimalda köpiyidu, dölitimizning jenubida qishni ötküzidu, shinjangdimu bar.
|
|
lacindane |
|
lacindane[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① zenjiwil a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. sirtqi shekli bajyawgha oxshaydu, güli ac sëriq, mëwisi yapilaq shar sheklide. uruqi anar danisigha oxshash bolup, xush puraydu. mëwisi we uruqi dora qilidu. [yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning mëwisi yaki uruqi.
|
|
laxsa |
|
|
|
laxshigir |
|
|
|
laxu |
|
laxu[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] mushu nam bilen atalghan millet we bu milletke mensup kishi.ular asasen ëlimizining yünnen ölkisining lensang laxu aptonom nahiyisi we mënglyen deyzu-laxu-wazu aptonom nahiyisige olturaqlashqan. qalghan qisimliri shuangjyang, gëngma, jinggo qatarliq nahiyilerge tarqaq olturaqlashqan. cet ellerdin birma, tayland qatarliq döletlerdimu bir qisim laxular yashaydu.
|
|
laxuce |
|
|
|
laza |
|
laza[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① ceyze a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi tuxumsiman tömüne shekillik, güli aq, mëwisi köpince yung qelemning ucigha oxshash, panusqimu oxshaydu, yürek shekilliklirimu bar. renggi kök, pishqandin këyin qizil rengge kiridu. adette acciq temi bar bolup, tamaqqa ishlitilidu, ashqazanni quwetligüci dora yasashqimu ishlitilidu. [yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning mëwisi.
|
|
lazër |
|
lazër[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞inglizce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] bezi maddilarning atomidiki zerriciler yoruqluq yaki ëlëktrning tesir qilishi bilen, töwen ënërgiye derijilik atomdin yuqiri ënërgiye derijilik atomgha özgirip, faza, castota we yölünüshliri pütünley oxshash bolghan yoruqluq (nur) lazër nuri dep atilidu. uning alahidiligi renggi intayin sap, ënërgiyisi yüksek derijide merkezleshken bolidu. adette sana’et, herbiy ishlar, tëbabetcilik, tekshürüsh, ölcesh, pen tetqiqati, alaqe ishliri qatarliq jehetlerde keng qollinilidu.
|
|
lazijang |
|
|
|
lazigül |
|
lazigül[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］laza+gül［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] lazining özgergen türi, yeni ceyze a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümülük. temi nahayiti acciq. mëwisini istëmal qilghili we dora ornida ishletkili bolidu. yiltizi bilen gholi rëmatizim, adet heddidin artuq këlish këselliklirini؛ mëwisi tal hem ashqazan ze’ipliki, ishtihasizlik we tolghaq qatarliq këselliklerni dawalashqa ishlitilidu.
|
|
laziliq |
|
|
|
lazim |
|
lazim[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] bëjirilishi zörür bolghan؛ kërek, zörür:[misal:] obul hesen ibni tahir uninggha: undaq qamlshmighan gepni qoyung eger lazim tëpilidiken jënimnimu sizge pida qilishqa teyyarmen, deptu.
|
|
lazimet |
|
lazimet[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] lazim boldighan nerse:[misal:] o polkownik imiropni meghrurane keypiyatta kütüwaldi we uning «altayni azad qilish pilani», tallighan ofitsërliri, telep qilghan lazimetlirining hemmisini testiqlidi.
|
|
lazimetlik |
|
|
|
lazimliq |
|
lazimliq [yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] kërek bolidighan, ishlitidighan, ëhtiyajliq:[misal:] lazimliq nerse.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] lazim bolidighan yëri, ëhtiyajliq teripi:[misal:] buning hëc lazimilqi yoq.
|
|
las |
|
las[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] ① harwa, aptomobil caqining kamëri, top we shu qatarliq nersilerning yëli ciqip ketkendin këyinki birdinla makcayghan haliti. [yeshmisi:] ② ademlerning birer ish tesiridin birdinla boshishish haliti.
|
|
lasside |
|
|
|
las-las |
|
|
|
lagh |
|
|
|
laghaylatmaq |
|
|
|
laghaylashmaq |
|
|
|
laghaylimaq |
|
laghaylimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] bikar yürmek, ish qilmay waqtini bihude ötküzmek:[misal:] anglisam amraq imishsen gülge baghwendinmu bek, rastmu, undaqta laghaylap yürme gülzar aldida.
|
|
lagh-lagh |
|
|
|
laghildatmaq |
|
|
|
laghildashmaq |
|
|
|
laghildimaq |
|
|
|
laq |
|
|
|
laqa-luqa |
|
|
|
laqqa |
|
|
|
laqqide |
|
|
|
laqildatmaq |
|
|
|
laqildashmaq |
|
|
|
laqildimaq |
|
|
|
lak |
|
lak[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] smola, zighir yëghi yaki skipidar qatarliqlardin ishlengen bir xil sir. rengsiz këlidu. adette yaghac jabduqlarning yüzige sürkilidu. bu caghda jabduq yüzide bir qewet süzük perde hasil bolup, yaghacning esliy yolliri ëniq körünidighan bolidu. [yeshmisi:] ② közning cörisige sürkülidighan qara renglik perdaz buyumi.
|
|
lakat |
|
|
|
lakatliq |
|
|
|
laktoza |
|
laktoza[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] bir xil organik birikme. molëkolla formulisi .Ｃ１２Ｈ２２Ｏ１１. aq renglik kristal yaki parashok. süt emgüci haywanlarning sütide bolidu, adem sütide 85 laktoza bar. adette balilar yëmeklikliri we dora matëriyallirini teyyarlashta ishlitilidu.
|
|
laktomëtir |
|
|
|
laklatmaq |
|
|
|
laklashmaq |
|
|
|
laklanmaq |
|
|
|
laklimaq |
|
|
|
lakmus |
|
lakmus[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞gül［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] kladoniye otidin ajritip ëlinidighan, turaqliq shekli yoq kök parashok. suda ëriydu, analiz ximiyide indikator qilinidu.
|
|
lakilozung |
|
|
|
lagër |
|
lagër[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[yeshmisi:] ① herbiyler yaki kollëktipning ahale turushluq yerdin yiraqqa jaylashqan waqitliq turar jayi؛ qarargah:[misal:] herbiy lagër. pi’onërlar lagëri[yeshmisi:] ② mehbuslar, esirge cüshken tutqunlarni saqlaydighan jay:[misal:] jaza lagëri. [yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] mu’eyyen bir meslektiki ijtima’iy, siyasiy guruh؛ meslekdashlar kollëktipi:[misal:] jahangirlar lagëri. sotsiyalizm lagëri.
|
|
langshiq |
|
|
|
langqa (Ⅰ) |
|
|
|
langqa (Ⅱ) |
|
|
|
langgaza |
|
|
|
lal |
|
|
|
lalaymaq |
|
lalaymaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] boshashmaq, ëzilenggülük qilmaq:[misal:] qizim, qacanghuce laliyip olturisen, ornungdin turup mantigha xëmir yughurmamsen dëdi ana qizigha.
|
|
lale |
|
lale[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] gülsamsaq a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. adette u meshhur menzire ösümlüki hësablinidu. yiltizi we güli tinclandurush dorisi qilinidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning güli [yeshmisi:] ③ ayallarning ismi.
|
|
lale-reyhan |
|
|
|
lalma |
|
lalma[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① u yer bu yerde qatrap, eskiliklerdin ozuq izdep yüridighan, igisiz:[misal:] lalma it.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tëgishlk ish bilen shughullanmay, öymu’öy, kocimukoca qatrap yüridighan bikar telep:[misal:] lalma bolghuce salma bol (maqal).∥ kimningkide kec bolsa shuningkide qorsiqini toydurup öyige qaytmaydighan, ish dëse qacidighan bu qorsaq baqti lalmini kim bilmeydu, dëdi anarxan ana icide.
|
|
lalmiliq |
|
|
|
lalu |
|
|
|
lalizar |
|
|
|
lalizarliq |
|
|
|
laligül |
|
|
|
lam |
|
|
|
lama |
|
|
|
lampa |
|
|
|
lamprofir |
|
lamprofir[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] magmiliq tagh jinisliri arisidiki alahide tutuq renglik, tömürlük jins türidiki bir xil tagh jinisi. terkibide qëniq renglik minëral miqdari bek yuqiri bolup, asasen amfibol we qara cirimtaldin teshkillengen.
|
|
lampucka |
|
|
|
lam-jim |
|
|
|
lam-jim dëmey |
|
lam-jim dëmey[yeshmisi:] gep söz qilmay, hëcqandaq awaz ciqarmay:[misal:] «düshmen qacsa batur köpiyer» dëgendek, mushu caghqice lam-jim dëmey olturushqan sheher conglirimu cüshinip, sözge ariliship këtishti.
|
|
lamzelle |
|
|
|
lamzellilik |
|
|
|
lantan |
|
lantan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt. belgisi .(Lanthanum) La kül reng, sirek yer mëtallirining biri. lantan, sëriy we tömürning qëtishmisi caqmaq tëshi yasashta ishlitilidu.
|
|
landish |
|
|
|
lansit |
|
lansit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] xordiliq haywan. kicik bëliqlargha oxshaydu. tënining uzunluqi alte-yette santimëtir etrapida, yërim süzük, bëshi we quyruqi ucluq këlidu. tënide xordisi, dümbe palaqcisi, saghra palaqcisi we quyruq palaqcisi bolidu. dëngiz boyidiki qumluq topa arisida yashaydu.
|
|
lanolin |
|
|
|
lawa (Ⅰ) |
|
|
|
lawa (Ⅱ) |
|
lawa (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] derex shëxi, yopurmiqi, eski-tüski qeghezler we gende, qigh qatarliq cirigen exletler.
|
|
lawazim |
|
lawazim[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] idare, teshkilat qatarliqlarda tesis qilinidighan wezipe, emel, mensep.
|
|
lawazimat |
|
|
|
lawazimatci |
|
|
|
lawazimatciliq |
|
|
|
lawa-latqa |
|
|
|
lawan |
|
lawan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] enber derixi a’ilisidiki da’im yëshil turidighan cong derex. yopurmiqi tuxumsiman, güli sütke oxshash aq renglik, mëwisi tuxumsiman, qaniti bolidu. asiya qit’esining tropik belwagh rayonlirida ösidu.yaghicidin öy jahazilirini, ishik-dërizilerni yasashqa bolidu.
|
|
lawr |
|
|
|
lawrëntsiy |
|
|
|
lawza |
|
lawza[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① temi yoq, temsiz, tatliq emes:[misal:] lawza qoghun.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] kishige yaqmaydighan, kishini yirgendüridighan, qamlashmighan؛ ehmiyetsiz, tëtiqsiz:[misal:] lawza gep.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] hayani bilmeydighan, hayasiz؛ tëtiqsiz:[misal:] lawza kishi. qasim jisa dëgen tolimu lawza adem idi.
|
|
lawzilashturmaq |
|
|
|
lawzilashmaq |
|
lawzilashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① tatliq temi yoqalmaq؛ temsiz. lawza bolup qalmaq:[misal:] ëtizgha shum boya peyda bolghandin bëri qoghunning temi barghansëri lawziliship këtip baridu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] pucek, tuturuqsiz, kishilerge yaqmaydighan gep qilghili turmaq؛ gepliri tëtiqsiz, lawza bolushqa bashlimaq:[misal:] qandaq adile, men dëgendek cirayliqmiken bizning ela dëdi reqib lawziliship, ëytinga, eladek güzel yigitke qandaq qiz yaq dëyelsun.[yeshmisi:] ③ ongaysiz halgha cüshüp qalmaq, let bolmaq:[misal:] u qolidin kelmeydighan ishni zormuzor qilimen dep axir taza lawzilashti.
|
|
lawziliq |
|
lawziliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kishining könglige yaqmaydighan, kishini yirgendüridighan, tëtiqsiz söz, heriket؛ bimene qiliq, hayasizliq:[misal:] sen tola lawziliq qilma.
|
|
lawuleshker |
|
|
|
lawuldatmaq |
|
|
|
lawuldimaq |
|
|
|
lay |
|
lay[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① nemlik tesiride yaki su bilen ariliship yumshaq we yëpishqaq haletke kelgen tupraq:[misal:] meryem güppide laygha yëqildi.[yeshmisi:] ② topigha saman, yung, su arilashturup mexsus ëtilgen qurulush matëriyali:[misal:] lay etmek. lay qilmaq. men neq alte ay qurulushta lay toshudum.
|
|
layaqet |
|
|
|
layaqetsiz |
|
|
|
layaqetsizlik |
|
|
|
layaqetlik |
|
layaqetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] layaqiti bar, layaqetke ige:[misal:] serke layaqetlek bolsa, pada xewp-xeterge ucrimaydu. serke layaqetsiz bolsa, özinimu, padinimu xewp-xeterde qoyidu. dëdi mexsut muhiti.
|
|
laypas |
|
laypas[söz türkümi:] süpet. [qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] löm-löm, sörelme palas, ëzilenggü, qashang, miljing, mijiq.
|
|
layci |
|
|
|
layciliq |
|
|
|
layxorek |
|
|
|
layxush |
|
layxush[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] süzük emes, lay arilash, lëyighan:[misal:] u dem ëliwalmaqci bolup, yolning boyidiki qoyuq saye tashlap turghan tërekning tüwige bërip layxush su ëqiwatqan ëriqning boyidiki cimliqta olturdi.
|
|
laysiman |
|
|
|
layghezel |
|
layghezel[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ëzilenggü, boshang, hurun, qolidin ish kelmeydighan lamzelle, leqwa:[misal:] bizge undaq hurun, layghezel ademler kërek emes.
|
|
layghezelleshtürmek |
|
|
|
layghezelleshmek |
|
layghezelleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] layghezel bolup qalmaq؛ hurun, boshang, ish xoshyaqmas, ëzilenggü bolup qalmaq:[misal:] exmet shu ishtin këyin, qolidiki ishlarning hemmisini tashlap özi bilgen yerlerde yürüp, layghezelliship ketkenidi.
|
|
layghezellik |
|
layghezellik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] izilenggülük, boshangliq, hurunluq, leqwaliq:[misal:] mënngce, dëdi u sözini xulasilap, bizning rehberlikimizde ongcil layghezellik bar.
|
|
layqa |
|
layqa[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞su ishliri＜[yeshmisi:] köl, derya, su ambiri qatarliqlarda cöküp qalghan sëghiz yaki bashqa suyuqluqlar süzülgende astigha cökken topa-cang we bashqa cökündiler. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] lay yaki bashqa topa-cang qatarliqlar ariliship bulghanghan, lëyighan:[misal:] layqa su.
|
|
laylatma |
|
laylatma[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞su ishliri＜[yeshmisi:] layqa suni tindurup, layqisini astigha cöktürüp tutup qëlish ücün mexsus yasalghan kölcek.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] lay-qumlar yighilip qalghan, lay-qum tinip qalghan:[misal:] laylatma yer.
|
|
laylatmaq |
|
|
|
laylashmaq |
|
laylashmaq[yeshmisi:] ① «laylimaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] ular ikkiylen öyning tëmini laylashti.[yeshmisi:] ② süzüklükini yoqatmaq, lëyimaq:[misal:] we lëkin, bu jiddiy talash-tartishning ciqmidi ayighi zadi üzülüp. bu sirliq weqening körünmidi hëc tëgimu. laylashqan suyi süzülüp.
|
|
laylanmaq |
|
|
|
lay-lay |
|
|
|
laylempe |
|
|
|
layliq |
|
|
|
laylimaq |
|
laylimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① tam qatarliqlarni lay bilen suwimaq, siypimaq؛ lay salmaq:[misal:] öyning tëgini laylimaq.[yeshmisi:] ② lëyimaq, topa-tozanlar bilen bulghimaq (suyuq nersiler heqqide).
|
|
layiq |
|
layiq[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] toghra, mas këlidighan؛ muwapiq, munasip, sazawer:[misal:] u xelq oqutqucisi bolushqa layiq. ＊ heqiqiy hörmetke layiq adem men emes, siz.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bab, muwapiq:[misal:] layiq adem. ∥ layiq körmek.＊ bu magizinda manga layiq këlidighan kiyim-këcek yoq iken. [yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] tëgishlik, heqliq:[misal:] jazalashqa layiq. mukapatlashqa layiq.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qizning tallighan yigiti yaki yigitning tallighan qizi, obyëkti:[misal:] layiq izdimek.＊ u qizning layiqi bar.
|
|
layiqsizliq |
|
|
|
layiqlashturmaq |
|
|
|
layiqlashturulmaq |
|
|
|
layiqlashturushmaq |
|
|
|
layiqlashmaq |
|
layiqlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] layiq, mas haletke kelmek؛ maslashqan, özleshmek, mas kelmek, könmek:[misal:] yillarning ötüshi bilen biz mushu cölge layiqliship congqur yiltiz tartqan ikenmiz.
|
|
layiqliq |
|
|
|
layiqida |
|
|
|
layihe |
|
layihe[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① öy-imaret, mashina, türlük shekildiki qurulush qatarliqlarni qurush heqqide sizip teyyarlanghan ülge؛ cërtyozh, xerite.[yeshmisi:] ② qarar, perman, qanun qatarliq höjjetlerning muhakimige qoyush ücün teyyarlanghan deslepki nusxisi:[misal:] layihe tüzmek.
|
|
layihici |
|
|
|
layihiletmek |
|
|
|
layihileshmek |
|
|
|
layihilenmek |
|
|
|
layihiligüci |
|
|
|
layihilimek |
|
|
|
layyëgek |
|
layyëgek[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］lay+yëgek［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil bëliq. tëni silindir sheklide, quyruqi sel yapilaq, tenggicisi kicik. shilimshiq suyuqluqi bolidu. dümbisi qara hem sepkünlük, qorsaq qismi aq yaki kül reng këlidu, bëshi kicik hem ucluq, ëghizda besh jüp qilciqi bolidu. adette köl-derya, sazliq, suluq ëtiz qatarliq jaylardiki lay icide yashaydu.
|
|
le’el |
|
|
|
le’el-yaqut |
|
|
|
lep |
|
|
|
leper |
|
|
|
leperci |
|
|
|
lepeng |
|
|
|
lepeng-lepeng |
|
|
|
lepengletmek |
|
|
|
lepengleshmek |
|
|
|
lepenglimek |
|
lepenglimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] u yaqqa-bu yaqqa cayqalmaq, dawalghumaq, lingshimaq, tewrenmek:[misal:] yerge cüshti lepenglep, eski juwa dolida. ikki toqac tileymen men xudaning yolida.
|
|
leppide |
|
leppide[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① «lep» qilip, «lep» qilghan halda. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birdinla, derhalla, ushtumtut, tuyuqsizla:[misal:] uning könglide mushu xiyal leppide peyda bolup yene tëzla ghayib boldi.
|
|
lepshitmek |
|
|
|
lepshirin |
|
|
|
lepshishmek |
|
|
|
lepshimek |
|
lepshimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] dawalghumaq, cayqalmaq, tewrimek, lepenglimek:[misal:] jimjit we salqin orman, lepship turghan yëshil otlar we xilmuxil ëcilghan rengdar güller kishining zoqini qozghaytti.
|
|
lep-lep |
|
|
|
leplime |
|
leplime[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] könglekning müre, yeng, ëteklirige yaki ishik, dërize perdilirining üsti teripige lepildep turush ücün tutulghan tar bir qewet rext:[misal:] könglekning leplimisi bir’az uzun bolup qaptu. ∥ leplime könglek.
|
|
lepildetmek |
|
|
|
lepildeshmek |
|
|
|
lepildimek |
|
|
|
let |
|
let[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] birer ishta yëngilishtin këlip ciqqan uyilish tuyghusi؛ mat, iza, osal:[misal:] let bolmaq, let qilmaq. dëse let, dëmise derd (maqal).
|
|
letipe |
|
letipe[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] külkilik weqe-hadise heqqidiki kicik hëkaye. u xelq ëghiz ijadiyitining eng ammibab zhanërliridin biri bolup, uningda jem’iyettiki nacar xahish, yaman qiliq we xiyanetci, parixor, jazanixor, peskesh kishiler pash qilinidu؛ xelqning danaliqi, sezgürlüki we tedbircanliqi ipadilinidu:[misal:] nesridin ependi letipiliri. seley caqqan letipiliri.[yeshmisi:] ② ayallarning ismi.
|
|
letipici |
|
|
|
letipileshmek |
|
|
|
lejwe |
|
|
|
lexte |
|
|
|
lexte-lexte |
|
|
|
lexshe |
|
|
|
lexshe-lexshe |
|
lexshe-lexshe[yeshmisi:] pare-pare, parce-parce:[misal:] eger derhal ëtingdin cüshüp el bolmaydighan bolsang, ustixiningni lexshe-lexshe, tëningni pare-pare qilip tashlaymen.
|
|
lexme |
|
|
|
lexmileshtürmek |
|
|
|
lexmileshtürüshmek |
|
|
|
lexmileshtürülmek |
|
|
|
lexmileshmek |
|
|
|
lexmilik |
|
|
|
lerzan |
|
|
|
lerze |
|
lerze[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① küclük tesir netijiside yüz bëridighan qattiq titresh, qattiq silkinish؛ titrek؛ zilzile:[misal:] lerzige salmaq. lerzige kelmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer hakimiyet, sinip, tüzüm qatarliqlargha bërilgen qattiq zerbe؛ shularda körülgen muqimsizliq, tewrinish, dawalghush:[misal:] janabiy sultan hazir xandanliqning teqdiri ëghir lerzige duc kelmekte.
|
|
lezzet |
|
lezzet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① tem, mezze:[misal:] tamaqning lezziti. hörmet qilsang izzet körisen, caynap yëseng lezzet körisen. [yeshmisi:] ② huzurlinish tuyghusi, huzur, zoq:[misal:] biz muhebbetlik turmushning taza lezzitini sürüwatqan waqtimizda birdin ongushsizliqqa ucriduq.
|
|
lezzetsiz |
|
lezzetsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① lezziti yoq, lezzet bermeydighan, tatliq emes, temsiz:[misal:] lezzetsiz ta’am. lezzetsiz mëwe. lezzetsiz nerse.[yeshmisi:] ② huzur-halawiti, mezzisi yoq؛ köngülsiz, yëqimsiz؛[misal:] lezzetsiz turmush.
|
|
lezzetsizlik |
|
|
|
lezzetlenmek |
|
|
|
lezzetlik |
|
lezzetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① mezzilik, shërin؛ tatliq:[misal:] lezzetlik tamaq. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] huzur-halawet bëghishlaydighan, zoqluq, yëqimliq:[misal:] lezzetlik hayat. lezzetlik turmush.
|
|
lezzetlinishmek |
|
|
|
leziz |
|
leziz[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] yëqimliq؛ shërin, tatliq, lezzetlik:[misal:] neqeder leziz-he, oqush hayati
|
|
lesh |
|
lesh[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] lesh a’ilisidiki suda yashaydighan saman gholluq ösümlük. adette köl, kölcek qatarliq toxtam sularda köp ucraydu, yopurmiqi leyligüci yopurmaq we sugha cökküci yopurmaq dep ikki xil bolidu, tüwide teg yopurmiqi bolidu. güli kicik, gül rëti bashaqsiman këlidu leshning shinjangda 15 xil türi bar.
|
|
leshker |
|
leshker[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] tarixiy söz.[yeshmisi:] qoralliq qisim, armiye, esker:[misal:] leshker almaq.leshker tartmaq. ＊ intizamliq leshker yëngilmes (maqal). ＊ ömer batur leshkerlerni bashlap jeng teyyarliqini körüptu.
|
|
leshkergah |
|
|
|
leqem |
|
leqem[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① mijez-xulqi, xususiyiti yaki jismaniy jehettiki birer belgisige asasen kishiler teripidin qoyulghan nam:[misal:] leqem qoymaq. leqem singmek. leqimini atimaq.[yeshmisi:] ② texellus:[misal:] mutellipning edebiy leqimi «qaynam örkishi» idi.
|
|
leqemci |
|
|
|
leqemlenmek |
|
leqemlenmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] leqem qoyulmaq, leqem bilen atalmaq:[misal:] bu xil leqemler arqiliq adette leqemlengücining ashu haywan yaki ucar qanatqa oxshap këtidighan belgilik bir xususiyiti, mu’eyyen alahidiliki mubalighilik halda ima qilinidu.
|
|
leqemlik |
|
|
|
leqwa |
|
leqwa[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kallisi tëz ishlep ketmeydighan, eqli kem؛ kalwa, döt:[misal:] niyaz nëmidëgen leqwa nerse he[yeshmisi:] ② palec, palaket, ze’ip:[misal:] u leqwa iken, tëz mangalmaywatidu.
|
|
leqwalashturmaq |
|
leqwalashturmaq[yeshmisi:] «leqwalashmaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] ya xushalliq, ya endishidin dërek bermeydighan bir xil sëzim zeytonemning wujudini cirmap, put-qolini leqwalashturup qoydi.
|
|
leqwalashturushmaq |
|
|
|
leqwalashturulmaq |
|
|
|
leqwalashmaq |
|
|
|
leqwaliq |
|
leqwaliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① eqilsizliq, kalwaliq, dötlük:[misal:] leqwa dëgen leqwaliqini qilmamdu dëdi kicik’axun.[yeshmisi:] ② paleclik, küc-quwwetsizlik, madarsizliq, ze’iplik.
|
|
lek |
|
|
|
lek-lek |
|
lek-lek[yeshmisi:] yüzminglarce, nahayiti köp, san-sanaqsiz, hësabsiz:[misal:] lek-lek adem. lek-lek qoshun.
|
|
leglek |
|
leglek[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞tenterbiye＜[yeshmisi:] bir xil oyuncuq. bambuk yërindisi, cigh bilen yasalghan ramgha qeghez yaki shayini caplash arqiliq yasilidu. üstige cigilgen uzun yipning ucini tutuwëlip, shamalning yönilishi boyice asmangha qoyup bërip ucurup oynashqa bolidu.
|
|
leng (Ⅰ) |
|
|
|
leng (Ⅱ) |
|
|
|
lengpung |
|
|
|
lengpungci |
|
|
|
lengpungciliq |
|
|
|
lengze |
|
|
|
lengger (Ⅰ) |
|
|
|
lengger (Ⅱ) |
|
|
|
lenggerci |
|
|
|
lengngide |
|
lengngide[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① «leng» qilghan halda, «leng» qilip. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birdinla, tëzla:[misal:] u toluq ottura mektepte oquwatqanda boyi lengngide ösüp ketti-de, walibolni yaman emes oynaydighan bolup qaldi.
|
|
leng-leng |
|
|
|
lengmen |
|
|
|
lengmentaqtaq |
|
lengmentaqtaq[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］lengmen+taqtaq［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüci haywanlarning bir türi. bëshi öy cashqininingkige oxshap këtidu, quliqi cong, arqa puti we quyruqi nahayiti uzun, aldi puti qisqa hem sekreshke mahir këlidu. tükliri köp hallarda sëriq yaki qongurgha mayil kül reng bolidu. cöl-jezire yaki otlaqlarda uwa kolap yashaydu, këcisi heriket qilip, ot-cöp yiltizi we uruqi bilen ozuqlinidu.
|
|
lengmenxana |
|
|
|
leleng |
|
|
|
lelengletmek |
|
|
|
lelengleshmek |
|
|
|
lelenglimek |
|
lelenglimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] u yaq-bu yaqqa doqurup, laghaylap yürmek, bikar yürmek:[misal:] yuqiri sinipta oquydighan cong balilardin teshkil qilinghan «isyancilar» mektepke hökümranliq qilip, lelenglep yüretti.
|
|
lembuq |
|
|
|
lempe |
|
|
|
lempilik |
|
|
|
lenet |
|
lenet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] kecürüshke bolmaydighan eyibi, qebih herikiti, ëghir gunahi ücün bildürgen qattiq qarghish؛ nepret:[misal:] lenet oqumaq. lenet yaghdurmaq. lenetke qalmaq.
|
|
lenetgerdi |
|
|
|
lenetlenmek |
|
|
|
lenetlik |
|
lenetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] lenet oqushqa, qarghishqa, nepret yaghdurushqa tëgishlik؛ nepretlik:[misal:] bu lenetlik ötmüshning iz tamghisi köpcilik kishilerning yürikidin öcüshi mumkinmidi
|
|
lenet-nepret |
|
|
|
lenitiy |
|
lenitiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce＞parisce［[yeshmisi:] ① birawning lenitige, qarghishiqa ducar bolghan, lenetlengen, betbext, eblex:[misal:] hu, adem bolmighan leniti eslide balaning bëshi sen ikensen-de qarap turup shundaqmu qilghuluqmu[yeshmisi:] ② bëshini yeydighan, qarghish tegkür, ölgür, shori qurghur؛ qebih, qabahetlik؛ lenetgerdi:[misal:] leniti kona jem’iyet.
|
|
lehet |
|
lehet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] qebrining icki qismi, jeset qoyulidighan jay؛ ic gör:[misal:] kim ilimni yar tutsa, xar bolmaydu ebedke. ölgendimu kömülmes, rohi uning lehetke.
|
|
leheng |
|
|
|
lehje |
|
|
|
lehze |
|
lehze[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] közini yumup acquce ötidighan waqit, nahayiti qisqa waqit:[misal:] mu’ellim astilap toxtidi sözdin, bir lehze arigha cökti sukunat. cüshendim, ömürge mëhman emes biz, küreshning sehnisi iken bu hayat
|
|
lew |
|
lew[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] adem yaki bezi haywanlar ëghizining cörisidiki muskul toqulmisi, kalpuk:[misal:] lëwini cishlimek. lew tawushi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] cet, yaqa, girwek؛ qirghaq:[misal:] supining lëwi. kölning lëwi. bizdin texminen 200 mëtir yiraqliqta östengning lëwide bir qiz bir nersige qarap ëngiship turatti.
|
|
lëwini cishlimek |
|
lëwini cishlimek[yeshmisi:] ① sewr qilmaq, taqet qilmaq, cidimaq:[misal:] acciqing kelse, lëwingni cishle (maqal).[yeshmisi:] ② arzu, meqsitige yëtelmeslik, hesret-nadamet cekmek, nadamet qilmaq؛ qattiq pushayman qilmaq:[misal:] «kishining yërige ishlep, qaldim lëwimni cishlep»؛ dëgen kebi derd-hesret emdi bizdin bek yiraq.
|
|
lewen |
|
lewen[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] shërin söz, gëpi tatliq؛ yëqimliq, güzel:[misal:] colpan be’eyni tang asminida parlighan colpan yultuzning özi bolup, ajayip lewen idi.
|
|
lewenleshmek |
|
|
|
lewenlik |
|
|
|
lewey |
|
lewey[söz türkümi:] imliq söz.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① bashqilar teripidin caqirilghan caqiriqqa «he, he’e, xosh» dëgen menilerdiki hörmet jawabi:[misal:] muhemmedjan dëdi dadisi balisini caqirip, lewey dada, dëdi oghli hayal qilmayla.[yeshmisi:] ② «nëme, nëme deysen» dëgen menidiki soraqni bildüridu:[misal:] lewey, yene bir qëtim denga.
|
|
lewey-lewey |
|
|
|
lew-cish |
|
|
|
lewz |
|
lewz[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① gep, söz:[misal:] hem anamning köz yëshi, lewzi ücün, aldida perzentlik, qerzim ücün[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bergen wede ehde:[misal:] lewzide turmaq. lewzidin yëniwalmaq.＊ adem emes lewzidin yanghan, öz xelqidin, yurtidin tanghan.
|
|
lewleshtürmek |
|
|
|
lewleshtürülmek |
|
|
|
lewleshmek |
|
lewleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] lewler öz’ara dügileklenmek؛ lewlerning ishtirak qilishi bilen hasil bolmaq:[misal:] uyghur tilida «a, e, ë, i» sozuq tawushliri lewleshmeydu, o, u, ö, ü sozuq tawushliri lewlishidu.
|
|
lewhe |
|
lewhe[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] alahide yaxshi netije yaratqan, musabiqide utqan orun yaki shexslerge teqdim qilish ücün üstige xatirilesh, teqdirlesh heqqidiki sözler yëzilghan bayraqce, bayraq sheklidiki cuciliq rext:[misal:] lewhe teqdim qilmaq.
|
|
leysilimek |
|
|
|
leyletmek |
|
|
|
leyleshmek |
|
|
|
leylek |
|
leylek[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ul＜[yeshmisi:] qushlarning bir uruqdishi. ten shekli tornilargha oxshap këtidu. tumshuqi uzun lëkin tüz, peyliri kül reng, aq yaki qara renglik këlidu. su boyida yashaydu, bëliq we raklar bilen uzuqlinidu. köp ucraydighanliri aq leylek.
|
|
leyli |
|
|
|
leyli-reyhan |
|
|
|
leyliqazaq |
|
leyliqazaq[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］leyli+qazaq［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] epyüngül a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. ghoza mëwisi dora qilinidu. temi acciq-cücük bolup, sel qëriq, tilni qoruydu, tebi’iti sel soghuq, zeherlik. aghriqni basidu, yötelni, hasirashni we ic sürüshni toxtitidu.
|
|
leyligek |
|
leyligek[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] hasharatlarning bir a’ilisi. ara licinkisi suda bir yildin besh-alte yilghice yashaydu. yëtilginide ikki jüp qanat bar. quyriqida ikki yaki üc tal yipsiman qilciqliri bar. yëtilgini da’im su üstide ucidu. ömri qisqa bolup, birqance sa’ettin bir heptigice bolidu.
|
|
leyligüc |
|
|
|
leyligüclük |
|
|
|
leyligüci |
|
|
|
leyligül |
|
leyligül[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ①］leyli+gül［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] tügmigül a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. güli, yiltizi we uruqi dora bolidu. zeherni qayturush, yiringlarni ciqirish, cong-kicik teretni rawan qilish roli bar. qara leyligül (qarigül) boyaq qilinidu. [yeshmisi:] ② ayallarning ismi.
|
|
leylime |
|
|
|
leylimek |
|
leylimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① sugha cöküp ketmey, sugha ciliship su üstide turmaq:[misal:] su üstide leylimek. ＊ alma atsam deryagha leyliwëlip cökmeydu, sen yarimning otliri lawuldaydu öcmeydu.[yeshmisi:] ② hawa boshluqida cüshüp ketmey yaki tëz kötürülüp ketmey asta heriket qilmaq:[misal:] hawada leylimek. qurup bëghidin üzülgen yupurmaqlar yënik shamalda asta leylep yerge qonidu.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] hëcbir ish qilmay, laghaylimaq, lelengshimek, bikar yürmek:[misal:] u hemishe ishlimey leylep yüridu.
|
|
loba |
|
|
|
lobëliye |
|
|
|
lop |
|
|
|
lopa |
|
|
|
lop-lop |
|
|
|
lopolit |
|
lopolit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] magma jins qatlimi arisigha bösüp kirgende, jins qatlimining merkiziy qismi magmining turghun halettiki bësimigha ucrap shekillinidighan tëgi qaniti olturushqan dassiman jins. uning cong kicikliki oxshimaydu. ayrim congliri ultra asasiy jins bolup, di’amëtiri necce on kilomëtirdin necce yüz klomëtirgha yëtidu.
|
|
lopuldatmaq |
|
|
|
lopuldashmaq |
|
|
|
lopuldimaq |
|
|
|
lot |
|
|
|
loxo |
|
loxo[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bëliqning bir türi. tëni cong, bash teripi yoghan, quyruq teripi incike këlidu. dümbe qismida qara daghliri bolup, qorsaq teripi azraq aq këlidu. töt tal burutining ikkisi ajiz bolidu.
|
|
lorroptalum |
|
|
|
lozung |
|
|
|
lozunka |
|
|
|
loghuldimaq |
|
|
|
loq (Ⅰ) |
|
loq (Ⅰ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] may we göshi jiq, sëmiz, göshlük:[misal:] loq gösh, göshning loq yëridin almaq.
|
|
loq (Ⅱ) |
|
|
|
loqshimaq |
|
|
|
loq-loq |
|
|
|
loqma |
|
loqma[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① ëghizgha bir qëtimdila sighidighan yëmek parcisi؛ bir caynam, bir kapam:[misal:] bir loqma gösh.＊ kishining ëghizigha salghan loqmisigha köz salma. kishining qolidiki loqmisigha qarash nahayiti cong eyibtur. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] sözlewatqan kishining sözi ayaghlashmay turup bashqilar teripidin qisturulghan söz:[misal:] bawudun aka, rastini ëytsam, dep taghisining gëpige loqma saldi abdughëni.
|
|
loquldatmaq |
|
|
|
loquldimaq |
|
|
|
lok (Ⅰ) |
|
|
|
lok (Ⅱ) |
|
lok (Ⅱ)[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] ① töge mangghanda, bolupmu tëz yürgen caghdiki lokkisining herbir silkingen qopal haliti:[misal:] töge yügürgende uning lokkisi lok, lok qilidu.[yeshmisi:] ② bezi ademler ittikrek mangghan yaki astiraq yügürgendiki qopal heriket haliti.
|
|
lokta |
|
|
|
lokdan |
|
lokdan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] derwaza, ishik qatarliqlarni taqash ücün ornitilghan taqaq؛ yaghac qulup:[misal:] barat, hoylining derwazisini taqighanmiding zenjirlengen dehliz öyningmu lokdanni cüshürgenidim.
|
|
lokka |
|
|
|
lokkide |
|
lokkide[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] «lok» qilip, «lok» qilghan halda:[misal:] u, maghdursizlinip öre turghudek majali qalmighanliqtin «lokkide» zongziyip olturup qaldi-de, xunük közlirini parqiratqinice repiq akining arqisidin yighlamsirap qarap qaldi.
|
|
lokkiliq |
|
|
|
lok-lok |
|
|
|
lokuldatmaq |
|
|
|
lokuldashmaq |
|
|
|
lokuldimaq |
|
|
|
logarifma |
|
logarifma[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] eger (a≠1)ak=b bolsa, u halda k dëginimiz a ni asas qilghan b ning logarifmisi bolidu we logab=k qilip yëzilidu. adette 10 ni asas qilghan logarifma onluq logarifma diyilidu we «lg» belgisi bilen ipadilinidu. buningdin bashqa (2.82817...)e ni asas qilghan logarifmimu bar. bu xil logarifma tebi’ii logarifma diyilidu we «ln»belgisi bilen ipadilinidu.
|
|
logarifmilatmaq |
|
|
|
logarifmilanmaq |
|
|
|
logarifmiliq |
|
|
|
logarifmilimaq |
|
|
|
logika |
|
|
|
logikishunas |
|
|
|
logikishunasliq |
|
|
|
logikiliq |
|
logikiliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] logikigha a’it؛ logika qanuniyetlirige asaslanghan؛ mentiqiy:[misal:] logikiliq katëgoriye. logikiliq qanuniyet. logikiliq xulase.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] birer nersining öz xislitidin, xaraktëridin, öz icki qanuniyetliridin këlip ciqidighan؛ zörüriy, qanuniy:[misal:] logikiliq baghlinish.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] nersining tepekkür jeryanidiki inkasi.
|
|
long |
|
|
|
longqa |
|
|
|
longngide |
|
longngide[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] «long» qilip, «long» qilghan halda:[misal:] qismet coruq ornidin longngide turup, güs-güs dessep mëngip, yighin sehnisige ciqti.
|
|
long-long |
|
|
|
longildimaq |
|
|
|
longyen |
|
longyen[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① sopun derixi a’ilisidiki da’im yëshil turidighan derex. miwisi sharsiman yëyishke bolidu, temi tatliq, dorigha qoshushqimu bolidu, quwetlendürgüci dora hësablinidu, fujyen, guangdung qatarliq jaylardin ciqidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning mëwisi.
|
|
lola |
|
lola[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] siganlargha mensup kishi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] mughember, hiyliger, quw, heyyar:[misal:] lola adem. ＊ he, nëme ishingiz bar dëdim men uning salimigha jawab bermeyla, könglümde bolsa «wayyey, sëningdek lola qelenderlerni jiq körgenmen» dep oylayttim.
|
|
loliliq |
|
|
|
lom |
|
|
|
lomodi |
|
|
|
loyla |
|
loyla[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] loyla a’ilisidiki bir yilliq saman gholluq ösümlük. gholi tüz, yopurmiqi üc bulung sheklide bolup, nöwetliship ösidu. güli sarghuc yëshil. yumran yopurmiqi istëmal qilishqa bolidu.
|
|
loyi |
|
|
|
loyiliq |
|
|
|
lushyen |
|
|
|
lughet |
|
lughet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer tildiki sözlerni toplam hem melum tertipte (adette alfawit tertipide) retlep, izahlap yaki bashqa tilgha terjime qilip tüzgen kitab:[misal:] izahliq lughet. xenzuce-uyghurce lughet.[yeshmisi:] ② tildiki barliq sözler, söz zapisi, söz bayliqi:[misal:] lughet bayliqi. lughet sostawi. lughet terkibi.
|
|
lughetci |
|
|
|
lughetcilik |
|
|
|
lughetshunas |
|
|
|
lughetshunasliq |
|
|
|
luminal |
|
luminal[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] bir xil dora, yeni organik birikme, molikula formulisi Ｃ１２Ｈ２２Ｏ３Ｎ２. aq renglik parqiraq kristal, temi qëriqraq. cong mënge postliqining rolini cekleydu, az bir qismi tinclandurghuci dora, yene bir qismi uyqu dorisi qilinidu, buning tesir qilish waqti uzunraq.
|
|
lunxur |
|
|
|
löt |
|
|
|
löje |
|
|
|
löngge |
|
löngge[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] paxta yiptin tiwit ciqirip toqulghan, yüz, qol, bedenni sürtüsh ücün ishlitidighan taziliq buyumi.
|
|
löm |
|
|
|
lömshitmek |
|
|
|
lömshimek |
|
|
|
löm-löm |
|
|
|
lömmide |
|
|
|
lömüldetmek |
|
|
|
lömüldeshmek |
|
|
|
lömüldimek |
|
|
|
lükcek |
|
lükcek[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] urush-talash, jëdel-majiradin yanmaydighan, exlaqi, peziliti nacar, exlaqsiz:[misal:] yoqal özüngning xilini tap, lükcek ∥ sen lükcekni pütün mehellidikilerning hemmisi bilidu.
|
|
lükceklik |
|
|
|
lüy |
|
|
|
lüyjang |
|
|
|
lë |
|
|
|
lëpap |
|
|
|
lëpapliq |
|
|
|
lëpaplimaq |
|
|
|
lëpez |
|
|
|
lëpek |
|
|
|
lëpekgül |
|
lëpekgül[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］lëpek+gül［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] qamcigül a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük.yiltizi dorigha ishlitidu. temi cücümel, sel qëriq, tebi’iti mötidil, zehersiz. yasalmisi jiger we börekke quwwet bëridu, tizgha maghdur bëridu. xam ishletse, qanni mangdurup, uyup qalghan qanni tarqitidu. ishshiqni yandurup, aghriq toxtitidu. [yeshmisi:] ② shuxil ösümlükning güli.
|
|
lëpton |
|
lëpton[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] massisi protunning massisidinmu kicik bolghan fërmi’on. ëlëktron myu’on we nëytrino qatarliqlar. ularning ortaq alahidiliki shuki: erkin aylinish kwant sani oxshashla [SX(]1[]2[SX)], massisi intayin yënik, atom yadrosi bilen öz’ara küclük tesir qilish roli yoq.
|
|
lëptinit |
|
lëptinit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] terkibide dala shipati, kwarts köprek, cirimtal yaki bashqa tutuq minëral azraq (adette 30 tin az), özgergen kristalliri ushshaq daniciliq, teng daniciliq, danicisiman qurulmigha ige bolghan (adette 1mm din kicik) rayon da’irilik özgergen jins.
|
|
lëcek |
|
|
|
lëceklik |
|
|
|
lëza |
|
|
|
lës |
|
lës[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] nan, samsa, pëcine-pirenik qatarliq un we göshtin teyyarlinidighan yëmekliklerni icige sëlip qizitish arqiliq pishurulidighan qangaltir texse؛ duxopka texsisi.
|
|
lëktor |
|
|
|
lëktorluq |
|
lëktorluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] lëktorlargha yüklengen ish, wezipe؛ lëktorlar qilidighan xizmet:[misal:] lëktorluq qilmaq. lëktorluqqa teyinlenmek ＊ on necce yilliq lëktorluq xizmitini ishlesh emeliyitimge asasen, bezibir tesiratlirimni yoldashlar bilen ortaqlashturmaqcimen.
|
|
lëksika |
|
lëksika[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] ① birer til yaki di’alëkttiki sözler yighindisi:[misal:] uyghur tili lëksikisi. lopnur di’alëkti lëksikisi.[yeshmisi:] ② lëksikologiye:[misal:] til ilmi fonitika, lëksika we grammatkidin ibaret üc qisimdin terkib tapidu.
|
|
lëksikiliq |
|
|
|
lëksikologiye |
|
|
|
lëksiye |
|
|
|
lëkin |
|
lëkin[söz türkümi:] baghlighuci.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① mene jehettin bir-birige qarimuqarshi ikki jümlini baghlash rolini oynaydu:[misal:] bu ikkisi könglide shundaq oylighan bolsimu, lëkin aghizida bu sözlerni ëytalmidi.[yeshmisi:] ② menisi bir-birige zit bolsimu, emma bir-birini ret qilmaydighan ikki jümlini baghlaydu:[misal:] bügün hawa ocuq, lëkin sel soghuq.[yeshmisi:] ③ birinci abzasta bayan qilinghan pikirge ikkinci abzasta eksice pikir bayan qilishqa toghra kelgende ikkinci abzasning bëshida këlip, bu ikki abzasni baghlash rolini oynaydu:[misal:] ... lëkin xizmitimizde bezibir yëtersizliklermu saqlandi.
|
|
lëgata |
|
|
|
lëmpira |
|
|
|
lënta |
|
lënta[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① bëzek we zinnet ücün ishlitidighan tar, uzun rext.[yeshmisi:] ② birer qurulushning pütüp, ishlepciqirishqa kirishkenlikige simowol qilinghan uzun qizil rext:[misal:] lënta kesmek.[yeshmisi:] ③ uzun tasma shekildiki tëxnikiliq buyum:[misal:] kino lëntisi. ün’alghu lëntisi. ＊ ular ün’alghuni toghrilap hörmetlik mëhmanning «yëngiliq» lirini lëntigha ëliwaldi.
|
|
lëntisiman |
|
|
|
lëntiliq |
|
lëntiliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] lëntisi bar, lënta cigilgen, lënta ësilghan:[misal:] anining közi abduraxmanning meydisidiki «amanliqni saqlash nemuncisi» dëgen sëriq lëntiliq mëdalgha cüshtide-de söyünc icide oghlini baghrigha basti.
|
|
lëninizm |
|
lëninizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] jahangirlik we prolëtariyat inqilabi dewridiki markisizm, yeni jahangirlik we prolëtariyat inqilabi dewride prolëtariyat diktatorisi, sotsiyalizm we kommunizm qurush dewride marksizmni rawajlandurush we konkrëtlashturushtin ibaret bolghan lënince telimat.
|
|
lëninizimliq |
|
|
|
lë’o |
|
|
|
lë’on |
|
|
|
lëw |
|
|
|
lëwamizol |
|
|
|
lë’ishman |
|
lë’ishman[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] addiy haywan. yumilaq yaki ëllips sheklide bolup, qizil qan dancisidin kicikrek këlidu. hasharat (kumuta), haywanlar (it) yaki adem tënide parazit yashaydu we qara këzik kësellikini keltürüp ciqiridu. u engliye doxturi lë’ishman (William boog Leishman) teripidin bayqalghacqa, shuning nami bilen atalghan.
|
|
lëyborstlar |
|
|
|
lëybing |
|
|
|
lëyitmaq |
|
|
|
lëyimaq |
|
|
|
libas |
|
|
|
libëral |
|
libëral[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] libëralizm terepdari؛ libërallar partiyisining ezasi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] prinsipsiz, teshkilsiz, intizamsiz, biperwa hem shexsiy menpe’etni tekitleydighan kishiler.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] libëralizmgha a’it؛ libëralizm ghayilirini yaqlaydighan, ipadileydighan:[misal:] libëral partiye. libëral burzhu’aziye.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] prinsipsiz, teshkilsiz. intizamsiz, biperwa, shexsiy menpe’etni tekitleydighan:[misal:] libëral munasiwet.
|
|
libëralizm |
|
libëralizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] ① ⅩⅨesir we ⅩⅩ esirning bashliridiki buzhu’aziyining siyasiy idiywi ëqimi.[yeshmisi:] ② inqilabiy qoshundiki bir xil xata idiywi istil. uning asasliq ipadiliri:[misal:] prinsipsizliq, teshkilsizliq, intizamsizliq, biperwaliq we shexsi menpe’etni tekitlesh qatarliqlardin ibaret.
|
|
libëralizmliq |
|
libëralizmliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① libëralizmgha a’it؛ libëralizm ghayilirini yaqlaydighan, ipadileydighan:[misal:] ularning memlikitide prosiye burzhu’aziyining fë’odallargha we mustebit sulalige qarshi kürishi, qisqisi, lëbëralizmliq heriket barghansëri jiddiyleshti.[yeshmisi:] ② prinsipsizliq, teshkilsizlik, intizamsizliq, shexsiy menpe’etni tekitlesh we biperwaliq qilish qatarliqlardin ibaret bolghan:[misal:] bundaq özümge munasiwetsiz dep kari bolmay yürüshtek libëralizmliq pozitsiye inqilab we qurulush ishlirigha ziyan yetküzidu.
|
|
libëralist |
|
libëralist[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① libëralizim terepdari. [yeshmisi:] ② prinsipsiz, teshkilsiz, intizamsiz, biperwa, shexsi menpetni tekitleydighan kishi.
|
|
libëralistliq |
|
|
|
lip |
|
lip[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] heriketning yënik we tizlik bilen ëlip bërilish haliti:[misal:] nilqidin atlinip ciqqan qoshunning ili wadisi, jungghar dalaliridiki jenggiwar yürüshliri «lip» qilip uning köz aldidin ötüp ketti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]süpet.[yeshmisi:] aghzighice liq toldurulghan, liq.
|
|
lipa |
|
|
|
liparit |
|
liparit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] kislataliq ëtilma jinsning bir xili. terkibi granit bilen oxshash. cipar qurulmiliq kwarts, ishqarliq shipati (süzük dala shipati anortoklaz) uning cipar kristali bolidu. bezide az miqdarda plagi’oklaz bolidu. asas maddisi omumen ziclashqan yushurun kristalliq yaki eynek maddiliq bolidu, bezide yumilaq danice qurulmiliqimu bolidu.
|
|
lippide |
|
lippide[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① «lip» qilip, «lip» qilghan halda:[misal:] shu esnada shu yerge peyda bolghan bir herbiy emeldargha yandash mangghan uyghur ayal gülqizni körsitip «lippide» köz ishariti qiliwaldi, emeldar asta toxtap qaldi.[yeshmisi:] ② liqmuliq, toshquce, liqqide:[misal:] rështiler ëshilgen wapadarliqtin, keshtiler tikilgen mëhri yipide. tutushar dost-yaran meshrepke bëyit ëytip mey, cinige quyup lippide.
|
|
liptik |
|
|
|
lip-lip |
|
|
|
lipildatmaq |
|
|
|
lipildashmaq |
|
|
|
lipildimaq |
|
|
|
litawri |
|
litawri[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］grëkce［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] mistin qazangha oxshitip yasalghan urghuluq calghu, ëghizigha tëre tartilip, burma ornitilidu, shu burmini cëngitish yaki boshitish arqiliq awazning yuqiri töwenliki tengshilidu. u asasen simfoniyilik orkëstirda ishlitilidu.
|
|
litosfëra |
|
litosfëra[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] ① yer shari üsti qismining atmosfëragha nisbeten ëytilghan qattiq litosfëra qatlimi, yeni qëlinliqi texminen 60 120 kilomëtir, yer tewresh dolqun sür’iti yuqiri bolghan belwagh. u granitliq jins, bazalitliq jins we ultra asasiy xususiyetlik jinslardin terkib tapqan yer postining hemmisini we üstünki mantilning üsti qismini öz icige alidu.[yeshmisi:] ② barsifëragha nisbeten ëytilghan litosfëra, yeni yer posti.
|
|
litir |
|
|
|
litirlatmaq |
|
|
|
litirlashmaq |
|
|
|
litirlanmaq |
|
|
|
litirlimaq |
|
|
|
litirliq |
|
litirliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] litirgha toghra këlidighan, litirgha toshidighan:[misal:] yuquridiki birnecce xil usulni qollanghanda, 150 litirliq tonglatquda yiligha 10070 kilowat tok tëjep qalghili bolidu.
|
|
litiy |
|
litiy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt. belgisi .(lithium) Li kümüshtek aq we mëtallar icide eng yënik, yumshaq, ximiyiwi xususiyiti bek aktip. atom ënërgiyisi sana’iti, her xil qëtishmilar, alahide eyneklerni yasash we batariye ishlesh qatarliqlaarda keng qollinilidu.
|
|
litiyliq |
|
|
|
liji |
|
|
|
licinka |
|
licinka[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] hasharatlardiki törelme tuxum icide yëtilip bolghandin këyin tuxumni yërip ciqqan kicik organizm. mesilen, pasha licinkisi, ciwin quriti, parazit qurt qatarliqlar.
|
|
lira (Ⅰ) |
|
|
|
lira (Ⅱ) |
|
lira (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ① tarliq we urup cëlinidighan qedimki grëk calghu eswabi.[yeshmisi:] ② okra’in we bëloruslaning kamance bilen cëlinidighan calghu eswabi[yeshmisi:] ③ qedimki grëk calghusining shekli asasida muzika sen’itige simowol qilinghan shekillik belge, muzika gërbi.
|
|
lirik |
|
|
|
lirika |
|
|
|
lirikici |
|
|
|
lirikciliq |
|
|
|
lirikliq |
|
lirikliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] lirikigha a’it, lirikigha xas xususiyetlerni, hës-tuyghularni, kecürmishlerni ipadileydighan:[misal:] lirikiliq shë’ir. lirikiliq eser.
|
|
lizozima |
|
lizozima[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] baktëriyilerni ëriteleydighan maddilar. bu xil maddilar baktëriye hüjeyre perdisini tüzgüci köp qentlik maddilarni parcilap, baktëriyilerning weyran bolush we ölüshini ilgiri süridu. köz yëshi, mangqa, shölgey, aq qan danicisi we tuxum ëqi qatarliqlarning terkibide lizozima bolidu.
|
|
lizol |
|
|
|
lizu |
|
|
|
lizuce |
|
|
|
lisu |
|
lisu[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] mushu nam bilen atalghan millet we bu milletke mensup kishi. ular asasen memlikitimizning yünnen ölkisining nujyang liso aptonom oblastigha topliship olturaqlashqan. qalghan bir qismi yünnen ölkisining lijyang, dicing, dali we sicwen ölkisining shjang qatarliq jaylirigha tarqaq olturaqlashqan cet ellerdin bërma, taylandlardimu bir qisim lisular yashaydu.
|
|
lisuce |
|
|
|
lishaynik |
|
|
|
lifit |
|
|
|
ligh |
|
|
|
ligh-ligh |
|
|
|
lighir |
|
|
|
lighirlatmaq |
|
|
|
lighirlashmaq |
|
|
|
lighir-lighir |
|
|
|
lighirlimaq |
|
lighirlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] «lighir, lighir»qilmaq. «lighir, lighir»qilip tewrenmek:[misal:] qiz ghemkin we meyus idi. közliride yash lighirlap yaltiraytti. bu qoyning sëmizlikidin quyruqliri lighirlap turatti.
|
|
lighildatmaq |
|
|
|
lighildashmaq |
|
|
|
lighildimaq |
|
|
|
liq |
|
liq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] toluq toshquzulghan, aghzighice qacilanghan, zic jaylashqan:[misal:] cëlekte liq su bar idi. ∥ u özi ëlip kelgen haraqtin bir piyalige liq toldurup qoyup, yalghuz iciwetti.
|
|
liqqide |
|
|
|
liqlatmaq |
|
|
|
liqlashmaq |
|
|
|
liqlanmaq |
|
|
|
liqlimaq |
|
liqlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] liqqide toldurmaq, qacilimaq؛ icide bosh orun qaldurmay toldurmaq:[misal:] meghpiretxan aca cögünni liqlap, ucaqqa qoydi-de, yene birnecce tal quruq otunni ocaqqa üstilep tizdi.
|
|
liqmuliq |
|
liqmuliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] aghzighice qacilanghan, toshquce, lëpmulip:[misal:] taji’axun aka yash ucqunlarni ta’amgha teklip qilip, ikki tengnide liqmuliq shorpa ekeldi.
|
|
lik (Ⅰ) |
|
|
|
lik (Ⅱ) |
|
|
|
likang |
|
|
|
likanglatmaq |
|
|
|
likanglimaq |
|
|
|
likkide |
|
|
|
lik-lik |
|
|
|
likildatmaq |
|
|
|
likildimaq |
|
|
|
lignin |
|
lignin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] bir xil yuqiri molëkuliliq aromatik guruppidiki polëmërliq birikme. ösümlüklerning yaghaclashqan toqulmilirining hüjeyre postida köp miqdarda bolidu. silëlozilarning ariliqlirini toldurup turidu, haywanlar hezim qilalmaydu, tupraqta crindige aylinalaydu, sana’ette ajritip alghili bolidu. ishlitilishi nahayiti keng.
|
|
ligninlashmaq |
|
|
|
ling (Ⅰ) |
|
|
|
ling tasma |
|
ling tasma[yeshmisi:] ishni yaki toxtatmaydighan yaki tügetmeydighan, ongshap qilalmaydighan, boshang, layghezel:[misal:] ling tasma adem. ＊ aqpasha puqrasi dëgen mushundaq lamzelle, ling tasma bolamdu dëdi hapiz.
|
|
ling (Ⅱ) |
|
|
|
lingjang |
|
|
|
lingshitmaq |
|
|
|
lingshishmaq |
|
|
|
lingshiq |
|
lingshiq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① lingship, tewrinip turidighan:[misal:] abdurishitxan-padishah, xelqperwerlik, adilliq köz qarishi bar, sha’ir emma meydani lingshiq, 35 yashlarda. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ishni gac-gac qilmay ezweylep olturidighan yaki gepni gac-gac qilmay lingship qilidighan, injiq:[misal:] lingshiq adem.
|
|
lingshimaq |
|
lingshimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] u yan-bu yan yaki astin-üstin midirlap tewrenmek, silkinmek:[misal:] sol tereptiki bir tüp qarighay shëxining tuyuqsiz lingship, üstidiki qarning peske tökülgenlikini körüp qaldim.
|
|
lingge |
|
|
|
linggir |
|
|
|
linggirtaqtaq |
|
linggirtaqtaq[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］linggir+taqtaq［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞tenterbiye＜[yeshmisi:] balilarning tenheriket saymini. adette bir parce uzun taxtayni otturidin tërep qoyup, ikki adem bëshida qarimu qarshi olturup, nöwetliship puti bilen yerge tëpip, taxtayning kötürülüshi we töwetlishishi bilen bille ciqip-cüshüsh arqiliq oynilidu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] turalghusi yoq, bir yerde toxtimighan:[misal:] linggirtaqtaq gepni qilmay üzüp gep qil.
|
|
linggircaq |
|
|
|
linggirletmek |
|
|
|
linggirlimek |
|
|
|
linggir-linggir |
|
|
|
lingngide |
|
lingngide[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] «ling» qilip, «ling» qilghan halda:[misal:] u bir küciwidi, lingngide asmangha kötürüldi. ayrupilan lingngide yerdin kötürüldi. taxtayning bir uci lingngide kötürülüp ketti.
|
|
ling-ling |
|
|
|
lingildatmaq |
|
|
|
lingildashmaq |
|
|
|
lingildimaq |
|
|
|
lilangëni |
|
|
|
lilla |
|
lilla[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] rast, heq, nahayiti toghra, adil:[misal:] lilla adem.lilla gep.
|
|
lillalashmaq |
|
|
|
lillaliq |
|
lillaliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] adilliq, toghriliq:[misal:] eynek, eynek rehimsiz sen, baghri tash, hemme jüpki lillaliqta bir sen taq. yatmidimu sirlar yatmas icingde, cëcimdiki baldur cüshken bir tal aq.
|
|
lim |
|
|
|
limtaq |
|
|
|
limfa |
|
limfa[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] organizmdiki toqulmilar ariliqini toldurup turidighan tengsiz, süzük suyuqluq. terkibide limfa sharcisi bolup, toqulma suyuqluqining limfa neycisige singip kirishidin shekillinidu. limfa neycisining tüzülüshi wëna qan tomurigha oxshaydu. u bedenning herqaysi qisimlirighice tarqalghan. limfa adette limfa neycisi arqiliq aylinip, eng axirida wëna tomurigha kiridu we toqulma suyuqluqining qan suyuqluqi arisigha ëqip kirishide wasitilik rol oynaydu.
|
|
limfatik |
|
|
|
limliq |
|
|
|
limon |
|
|
|
limonat |
|
|
|
limonin |
|
|
|
limit |
|
limit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] matëmatikidiki bir uqum. eger özgergüci miqdar x tedrijiy özgirip belgilik miqdar a gha intilse yeni ularning ayrimisining mutleq qimmiti her qandaq bërilgen musbet sandin kicik bolsa, belgilik miqdar a özgergüci miqdar x ning limiti dëyilidu we x→a yaki lim x=a qilip yëzilidu. mesilen, sanlar arqimu’arqi‘liqi ,[SX(]n[]n+1[SX)] ,[SX(]2[]3[SX)],[SX(]1[]2[SX)] ning limiti 1. u lim[DD(X]n←[DD)][SX(]n[]sn+1[SX)]=1 qilip yëzilidu.
|
|
limingraf |
|
|
|
lindëra |
|
lindëra[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] kamfora a’ilisidiki da’im yëshil turidighan catqal yaki kicik derex. mëwisi qara, yiltizi dora qilinidu. ashqazanni küceytish, aghriq peseytish qatarliq rollargha ige. jëjyang ölkisining tyentey nahiyisidin ciqidighanliri eng dangliq.
|
|
linza |
|
|
|
liniye |
|
liniye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① ëlëktr ëqimi, suyuqluq, par, qatnash wastiliri shuningdek heriketcan jisimlar bësip ötidighan yol؛ sim:[misal:] liniye bësimi. liniye toki. qatnash liniyisi. ＊ liniye ceyneklirining hemmisi qoymay cëqilip ketti.[yeshmisi:] ② siziq؛ ret, sep:[misal:] aptomobillar liniyisi. tanka liniyisi.[yeshmisi:] ③ yönilish؛ terep:[misal:] etisi tün yërimidin awwal zerbidarlar ikki liniye boyice düshmen istihkamigha tëgish qildi.[yeshmisi:] ④ düshmen yaki qarshi terepke yëqin jaydiki mudapi’e yaki ot ëcish nuqtiliridin terkib tapqan sistëma:[misal:] aldinqi liniye. mudapi’e liniyisi. dëngiz qirghiqi liniyisi. ot küci liniyisi. ＊ yapon «padishah eskerliri» ni basqan zor soqush paraxoti ulugh okyan frontining aldinqi liniyilirige qarap këtip baratti.
|
|
liwan |
|
liwan[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] liwan jumhuriyiti ottura dëngizning sherqiy qirghiqigha jaylashqan. yer meydani 10 ming 400 kuwadirat këlomëtir, ahalisining mutleq köpcilikini erebler teshkil qilidu, yene ermenler, türkiyilikler we grëtsiyilikler bar. ahalisining mutleq köp qismi ereb tili qollinidu, dölet tilimu ereb tili bolup, fransoz we ingliz tilliri omumyüzlük qollinidu. ahalisining ％51ti islam dinigha, ％49ti xristi’an dinigha ëtiqad qilidu (ereb xristi’anlëri we az bir qisim ermen, grëk we bashqa millet xiristi’anlëridin teshkillengen, 600 ming nopus sün’iy mezhipige, bir milyondin köpreki shi’e mezhipiee tewe. liwanda eng burun xana’inlar olturaqlashqan bolup, këyin ereb impriyisi we osman türk impriyilirining hökümranliqida bolghan. 1-dunya urushidin këyin firansiyning wekaliyet bashqurushidiki jay bolup, 2-dunya urushi waqtida engliye-firansiyiler bölüp igiliwalghan, 1943-yili 11-ayning 22-küni musteqilliq jakarlap, 1971-yili 11-ayning 9-küni dölitimiz bilen dëplomatik munasiwet ornatqan. liwan yëza igilik döilti bolup, dëhqanciliqda aplësin, alma, üzüm, köktatni asas qilidu, yene az miqdarda bughday, tamaka, qizilca we zeytun tërilidu. sana’iti këyim-këcek, yëmeklik, tamaka, haraq we öy saymanliri yasashni asas qilidu. liwan ottura sheriqtiki meshhur sayahet orni bolup, burun sayahet kirimi dölet kirimining 5/1ni teshkil qilghan. asaliq sheherliri: ① bëyrut, dölet paytexti, ottura dëngizning sherqidiki eng cong sheher, döletning shundaqla ottura sherqning soda, qatnash, pul-mu’amile we medeniyet sayahet merkizi bolup, dölet sana’itining yërimi mushu sheherge jaylashqan. ② tiripoli, iraq may turubisining axirqi bëkiti bolup, nëfiit pishshiqlap ishlesh we toqumiciliq sana’iti merkizi. ③ se’idi. shamaldin dalda yaxshi port, bëliqciliq merkizi we se’udi erebistani nëfit turubisining axirqi bëkiti.
|
|
liwiye |
|
liwiye[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] büyük ereb liwiye xelq sotsiyalistik awam döliti afriqining gherbige jaylashqan. yer meydani 1 milyon 759 ming 540 kwadrat kilomëtr, ahalisining köp qismini erebler, az qismini parpalar we cet el muhajirliri teshkil qilidu. ereb tili dölet tili bolup, mutleq köp qisim ahalisi islam dinigha ëtiqad qilidu. qedimki liwiyilikler miladidin burunqi Ⅶ esirde nomidiye padishahliqini qurghan. miladi Ⅶ esirning axirida ereb impëriyisining bir qismi, ⅩⅥ esirning bëshida osman impëriyisining teweliki bolghan. 1912-yili italiyining mustemlikisi bolghan. 2-dunya urushidin këyin b d t ning bashqurishida bolup, 1951-yili 12-ayning 24-küni musteqil bolup, liwiye birleshme padishahliqini qurghan. 1963-yili 4-ayning 15-küni fidiratsiye tüzümini bikar qilip, namini liwiye padishahliqigha özgertken. 1969-yili 9-ayning 1-küni idris sulalisi aghdurup tashlinip, ereb liwiye jumhuriyiti qurulghan. 1977-yili 3-ayda hazirqi namigha özgertilgen. 1978-yili 8-ayning 9-küni dölitimiz bilen diplomatik munasiwet ornatqan. liwiyining nëfit zapisi mol bolup, 4 milyard 500 milyon tonnigha, tebi’iy zapisi 674 milyard tonnigha yëtidu. nëfit sana’iti liwiyining eng muhim sana’et tarmiqi bolup, zor miqdariki nëfit kirimi liwiyini afriqa boyice eng bay döletke aylandurghan. ahalisining 52% ti carwiciliq we dëhqanciliq bilen shughullinidu. carwiciliq ishlepciqirishi iqtisadida muhim orunda turidighan bolup, asasliq qoy we töge bëqilidu. asasliq sheherliri: ① tiripoli, dölet paytexti. döletning siyasiy, iqtisad, qatnash merkizi, eng cong porti, sheher 3000 yilliq tarixqa ige. ② bengasi, ikkinci cong shehiri, qedimdin afriqa quruluqliqigha ötidighan muhim soda merkizi bolghan.
|
|
lyen |
|
|
|
lyenjangliq |
|
|
|
lyutëtsiy |
|
|
|
lyumën |
|
|
|