ئىزاھى |
s |
|
s[yeshmisi:]] hazirqi zaman uyghur ëlipbesidiki on ücinci herp, ret tertipi jehettin on ücincini körsitidu. hazirqi zaman uyghur tilidiki mene perqlendürüsh roligha ige fonëma. «s» heripining ayrim shekli «s», bëshidin ulinidighan shekli «s», bash we axiridin ulinidighan shekli «s», ayighidin ulinidighan shekli «s», oqulushi yaki nami «së» dur. «s» üzük tawush bolup, tawush ciqirish orni jehettin til uci cish tawushi, tawush ciqirish usuli jehettin siyrlangghu tawush, tawush perdisining titiresh-titirimesliki jehettin jarangsiz üzük tawushtur. «s» tawushining fonëtikiliq alahidiliki bezi sözlerning axirqi boghumida kelgen «s» tawushi janliq tilda tetür assimlatsiye yüz bërip aldinqi boghumning axiridiki tawushni özige oxshitiwalidu. imla we teleppuzda eks ettürülmeydu. mesilen: imla we teleppuzi janliq tilda yüz-yüzsiz yüssiz tuz-tuzsiz tussiz pish-pishsun pissun
|
|
sa |
|
|
|
sa’adet |
|
|
|
sa’adetlik |
|
sa’adetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] zor bext, sa’adetke ërishken؛ bextlik:[misal:] köngül yayraydu shadliqtin, ejeb obdan zaman boldi, weten baghri sa’adetlik, quyashliq hör makan boldi.
|
|
sa’adetmen |
|
|
|
sa’adetmenlik |
|
|
|
sa’et |
|
sa’et[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① bir sotkining 24 din birige yeni 60 minutqa teng bolghan waqit birliki:[misal:] men bir sa’ettin këyin ornumdin turdum.[yeshmisi:] ② waqitni sa’et, minut, sëkunt boyice hësablap körsitip bëridighan eswab.[misal:] yasin pat-pat sa’itige qarap qoyatti.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞ma’arip＜[yeshmisi:] oqutushtiki herbir qëtimliq ders waqti, adette 45 minut bolidu:[misal:] bizge her heptide töt sa’et xenzu tili dersi bar.[yeshmisi:] ④ purset, peyt:[misal:] yaxshi sa’ette toy qilip, melikini hatemge nikahlap berdi.[yeshmisi:] ⑤ erlerning ismi.
|
|
sa’etci |
|
|
|
sa’etcilik |
|
|
|
sa’et-sa’etlep |
|
|
|
sa’etsaz |
|
|
|
sa’etsazliq |
|
|
|
sa’etlep |
|
sa’etlep[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] birnecce sa’et serp qilip, birnecce sa’et dawamida:[misal:] u bir yildin bëri olturghan jayida pëshanisini tutup sa’etlep olturup qalidighan, xeqqe arilashmaydighan bolup qalghanidi.
|
|
sa’etlik |
|
sa’etlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① sa’iti bar, sa’et ornitilghan:[misal:] dadam qoli bilen sherq tereptiki sa’etlik munarni körsetti.[yeshmisi:] ② melum sa’et dawam qilghan yaki dawam qilidighan:[misal:] sekkiz sa’etlik ish tüzümi.[yeshmisi:] ③ sa’et ölcimi boyice retke turghuzulghan:[misal:] sa’etlik ders pilani.
|
|
saba (Ⅰ) |
|
|
|
saba (Ⅱ) |
|
|
|
sabahet |
|
|
|
sabahetlik |
|
|
|
sabiq |
|
|
|
sap (Ⅰ) |
|
|
|
sëpi özidin |
|
|
|
sap (Ⅱ) |
|
sap (Ⅱ)[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cang-tozandin xaliy, süzük, pakiz:[misal:] hawa shu qeder sap idi, asmanda tolun ay kületti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bashqa arilashmisi bolmighan, taza:[misal:] sap altun. ＊ uning awazi jarangliq, mongluq hem sap idi.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] dagh tegmigen؛ yamanliq, eyib-nuqsan, illettin xaliy؛ pak:[misal:] sap exlaq. sap ishq.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:]süpet.[yeshmisi:] bashqa birining ejri arilashmighan, halal:[misal:] yangridi kökte, sap mëhnet sazi. dëhqanlar bundin bolushti razi.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] pütünley, tamamen:[misal:] siz toghra tijaret qilmay sap qanun tëshidiki ishlarni qilip yürsingiz. men sizge qandaqmu eqil körsitimen
|
|
sapa (sapasi) (Ⅰ) |
|
sapa (sapasi) (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① sapliq, pakliq. [yeshmisi:] ② süpet, ünüm qedir-qimmet:[misal:] bilimlikning bahasi yoq, bilimsizning sapasi yoq (maqal).[yeshmisi:] ③ menpe’et, huzur, halawet:[misal:] jahalet semeridin bizge bir kün köp xata bardur, ëytingizcu bügünki halimizning qaysi biride sapa bardur.
|
|
sapa (sapasi) (Ⅱ) |
|
sapa (sapasi) (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce［[yeshmisi:] purzhina yaki bulutsiman sulyaw orunlashturulghan, yölencüklük yumshaq orunduq, bezilirining ikki yan teripide qolni qoyidighan tutquci bolidu.
|
|
sapasiz |
|
|
|
sapaq |
|
sapaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① eswablarning qol bilen tutidighan qismi؛ deste, sap:[misal:] ilidin ciqqan picaqning sapiqi dane-dane. özlirining koylirida boldum telwe-diwane.[yeshmisi:] ② ösümlükning yopurmiqi, güli, mëwisini shax yaki pëlikige tutashturup turidighan qismi؛ bagh:[misal:] qoghun pishsa, sapiqida turmas (maqal).[yeshmisi:] ③ özüm bergide ghuzhmek orunlashqan üzüm daniliri topi؛ sap:[misal:] üzümni yeng, sapiqini sorimang (maqal). ＊ qaysi sapaqni üzüsiz ∥ xizmetci bir sapaq üzüm ekeldi.
|
|
sapiqida yiglep qalghan |
|
|
|
sapaqsiz |
|
|
|
sapaqliq |
|
|
|
sapal |
|
|
|
sapaliq |
|
sapaliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① sapasi bar, yaxshi, ünümlük:[misal:] sapaliq ish.[yeshmisi:] ② huzur bëridighan, huzurluq:[misal:] güller ara qizilgül, barcisidin sapaliq, hörmiting shu, bir gülsen, bulbulunggha wapaliq.
|
|
sapan |
|
sapan[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yer aghdurush ücün ishlitilidighan bir xil dëhqanciliq saymini. uning xilliri köp bolidu, beziliri ulaghlargha, beziliri traktor qatarliqlargha söritilip, yer aghdurulidu.
|
|
sapayi |
|
|
|
sapayici |
|
|
|
sapturmaq |
|
|
|
sapsapci |
|
sapsapci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] öz menpe’itini közlep eplep-seplep bashqilarni aldaydighan, saxtipez, qizil köz adem:[misal:] pasar otining küli cong, sapsapcining gëpi cong (maqal).
|
|
sapquc |
|
|
|
sapla |
|
|
|
saplatmaq |
|
|
|
saplashturmaq |
|
|
|
saplashturulmaq |
|
|
|
saplashmaq (Ⅰ) |
|
|
|
saplashmaq (Ⅱ) |
|
|
|
saplanmaq |
|
|
|
sapliq (Ⅰ) |
|
sapliq (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① türlük mëtallardin yasalghan, sap bëkitilgen cömüc:[misal:] ashpez ustam qolidiki sapliqini ocaq bëshida qoyup, udulla, hëliqi kishining aldigha bar.[yeshmisi:] ② sëpi bar kicik qazan:[misal:] ashpez bëliqlarni yuyup-tazilap, sapliqqa sëlip, ot yëqip qorushqa bashlaptu.
|
|
sapliq |
|
sapliq[yeshmisi:] ① (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sëpi bar, sap bëkitilgen:[misal:] ëliqul kalte sapliq bir aptomatni mürisige ësip këliwatatti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sap qilishqa layiq yaghac:[misal:] men sapliq tëpip, paltamni destiliwëlish oyigha keldim-de, qoyuq ormanliq icige kirip kettim.
|
|
sapliqⅢ |
|
sapliqⅢ[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sap, pakiz bolush, arilashmilardin xaliyliq, pakliq:[misal:] okulning terkibi hem sapliq derijisini bilish biz ücün bekmu muhim.
|
|
saplimaq |
|
|
|
sapma |
|
|
|
sapmaq |
|
sapmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① töshük icidin ötküzmek:[misal:] yingnige yip sapmaq. ＊ bozekni tapsam, burnigha yip sapsam (maqal).[yeshmisi:] ② kiymek:[misal:] men kalicimni saptim, utturilap bu yaqqa mangdim.
|
|
satar |
|
satar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] uyghurlarning kamance bilen calidighan bir xil calghu eswabi. shekli tembürgha oxshap këtidu. 7 din 13 kice tari bolup, awazi nahayiti yëqimliq, muqam ahanglirigha nahayiti mas këlidu.
|
|
satarci |
|
|
|
satarmen |
|
|
|
sata-satqu |
|
sata-satqu[yeshmisi:] sëtishni oylighan we sëtishqa layiq bolghan, pulgha yaraydighan:[misal:] teng kelmeydighan bay qizigha, pulum yoq, satay dësem sata-satqu qoyum yoq.
|
|
satquci |
|
|
|
satquzmaq |
|
|
|
satquzulmaq |
|
|
|
satqun |
|
satqun[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] wijdanini, öz kishilirini sëtip, qarshi terepke ötken, sëtilghan kishi؛ xa’in:[misal:] ular ikki satqunni derhal tutup këlish ücün yolgha ciqti.
|
|
satqunluq |
|
|
|
satma |
|
satma[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qoghun we bashqa zira’etlerni saqlash yaki waqitliq turalghu qilish ücün derex shaxliri, qomush qatarliqlardin yasalghan waqitliq öy, kolba:[misal:] satma qurup öy qilduq, bu öylerde toy qilduq, merikemde üc toyni bir qëtimda toy qilduq.
|
|
satmaq |
|
satmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① pulgha almashturmaq, melum bahada pul ëlip bermek:[misal:] boway aldirash alma satmaqta idi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] öz menpe’itini dep wetenge, bashqilargha satqunluq, xa’inliq qilmaq:[misal:] yaman at igisini atar, yaman dost dostini düshmenge satar (maqal).[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] neps we pul ücün ësil xisletni yoq qilmaq:[misal:] abruyini satmaq. inawitini satmaq.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] bimenileshtürmek؛ taratmaq:[misal:] gep satmaq.
|
|
satorn |
|
|
|
satira |
|
|
|
satirash |
|
|
|
satirashxana |
|
|
|
satirashliq |
|
|
|
satirici |
|
|
|
satirik |
|
|
|
sarxaroza |
|
sarxaroza[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] ① organik birikme. u aq renglik kristal bolup, tatliq temge ige, shëker qomushi yaki qizilcidin ëlinidu. [yeshmisi:] ② shëker qomushining siqip ciqirilghan süyini qaynitish arqiliq ëlinidighan qent.
|
|
saxarin |
|
|
|
saxal |
|
|
|
saxawet |
|
saxawet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① merdaniliq, sëxiylik:[misal:] xosh-xosh, saxawette tengdashsiz eziz melikem, nëme ish idikin, biz teyyar.[yeshmisi:] ② bashqilargha xalis qilghan yardem, in’am:[misal:] ilajimiz bolmidi qiling bizge saxawet, qadir xuda-igemdin sizge bolur shapa’et.
|
|
saxawetci |
|
saxawetci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bashqilargha xeyr-ëhsan, saxawet qilghuci:[misal:] qedruqimmet alimide sen mëning qimmetlikim, hem wapadarim, saxawetcim, yene himmetlikim.
|
|
saxawetxana |
|
|
|
saxawetlik |
|
saxawetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bashqilargha saxawet qilidighan, saxawitini ayimaydighan:[misal:] alemde qoli ocuq, saxawetlik merdlerdin nahayiti köp kishi ötken.[yeshmisi:] ② xeyr-ëhsan, in’amliri bar؛ himmet we in’amgha bay:[misal:] kök bughdayni kökletken, karametlik aq’östeng. ili alem xelqige saxawetlik aq’östeng.
|
|
saxta |
|
saxta[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① aldash meqsitide eslige oxshitip ishlengen, yasima, yalghan:[misal:] saxta pul. saxta höjjet.[yeshmisi:] ② cin köngüldin bolmighan, yasima, sün’iy:[misal:] saxta külke, saxta muhebbet.[yeshmisi:] ③ heqiqiy bolmighan, asassiz, yalghan:[misal:] saxta körünüsh. ＊ düshmenlerning reswasi ciqip saxta qiyapiti ashkarilandi.
|
|
saxta qilmaq |
|
|
|
saxtipez |
|
saxtipez[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yalghanciliq, aldamciliq bilen ish qilidighan, bashqilarni saxta qilidighan kishi:[misal:] saxtipez nadanni tapidu, bilimliktin qacidu (maqal). ∥ eslide siz ötüp ketken saxtipez adem ikensiz.
|
|
saxtipezlik |
|
saxtipezlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bashqilarni aldap, saxta qilidighan qiliq, heriket:[misal:] bilim mesilisi — pen mesilisi, u qilcilikmu saxtipezlikni we meghrurluqni kötürmeydu.
|
|
saxtilashturmaq |
|
|
|
saxtilashturushmaq |
|
|
|
saxtilashturulmaq |
|
|
|
saxtilashmaq |
|
saxtilashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① esliy halitidin özgermek, yalghan, yasima haletni peyda qilmaq:[misal:] yasinning qolimu bulghiniptu, etken kawaplirimu saxtilishiptu.[yeshmisi:] ② heqiqettin, emeliyettin yiraqlashmaq:[misal:] bu qoshnimizning hazirqi gëpi bashqicirek, uning deydighanlirimu saxtilashqili turdi.
|
|
saxtiliq |
|
saxtiliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① yalghanliq, yasalmiliq:[misal:] shundaq qilip on yildin këyin bu kishilerning saxtiliqi teltöküs ashkarilandi.[yeshmisi:] ② saxta ish-heriket, qilmish:[misal:] saxtiliqni hemmidin baldur semimiy ademler sëzidu.
|
|
saxtiyan |
|
|
|
saxu |
|
|
|
sada |
|
sada[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① tawush, awaz؛ ün:[misal:] sada ciqmaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] jawab, inkas: bu telep kishiler arisida qattq sada peyda qildi.
|
|
sadasiz |
|
|
|
sadaq |
|
|
|
sadaqet |
|
sadaqet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] cin köngüldin ipadilengen semimiylik, wapadarliq, sadiqliq:[misal:] shah uning sadaqitidin söyünüp, melikini uninggha yatliq qilmaqci boptu.
|
|
sadaqetsiz |
|
sadaqetsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sadaqiti yoq, sadaqettin yiraq, biwapa:[misal:] sadaqetsiz, wapasiz kishi oxshaysiz bes emdi sizge deydighan gëpim yoq
|
|
sadaqetsizlik |
|
|
|
sadaqetlik |
|
sadaqetlik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sadaqiti bar, semimiy, sadiq, wapadar:[misal:] muhebbet dëmek sadaqet dëmek bolidu. sadaqetlik kishi ishencini yoqatmaydu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] semimiy sadiq bolush, sadiqliq, wapadarliq:[misal:] sadaqetlikning qancilik yaxshi ish ikenliki toghrisida birqance cöceklerni obdan bilimen.
|
|
sadaqetmen |
|
sadaqetmen[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sadaqetlik, semimiy, wapadar, sadiq:[misal:] men janabingizning sadaqetmen we merd adem ikenlikingizni yaxshi bilimen.
|
|
sadaqetmenlik |
|
|
|
sadaqetname |
|
|
|
sadda |
|
sadda[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① murekkep emes, addiy:[misal:] ikkimiz uning sadda so’alidin külüp kettuq.[yeshmisi:] ② ance puzur, alahide emes, adettikidek:[misal:] uning kiyimliri nahayiti sadda idi.[yeshmisi:] ③ artuqce tekellup yaki quwluqni bilmeydighan, addiy, tüz, kemter:[misal:] katip sadda bowayning gëpidin külüp gül’ayshemge qaridi.
|
|
saddilashturmaq |
|
|
|
saddilashturulmaq |
|
|
|
saddilashmaq |
|
saddilashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] kiyinish, yürüsh-turush, mu’amile jehette addiy-sadda bolup qalmaq:[misal:] aminem yëzigha qedem basqandin këyinla, tedrijiy saddiliship yëzidiki qizlargha singipla ketkenidi.
|
|
saddiliq |
|
|
|
sadir |
|
sadir[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] yüz bergen, peyda bolghan:[misal:] mëning qandaq kemcilik-xataliqlirim bolsa, bu silerning otturanglarda xizmet qilish jeryanida sadir boldi.[yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
sadigha |
|
|
|
sadighang këtey |
|
|
|
sadiq |
|
sadiq[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] cin köngüldin bërilgen, semimiy, sadaqetlik:[misal:] nëghmet sheherge yötkilip uzun ötmeyla bu sadiq cakirinimu yötkep këliwalghandi.[yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
sadiqliq |
|
|
|
sar |
|
|
|
sara (Ⅰ) |
|
|
|
sara (Ⅱ) |
|
|
|
sarapan |
|
|
|
sarasime |
|
sarasime[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] nëme qilishni bilmey hoduqqan, temtirigen, ganggirighan halet:[misal:] istihkamgha yëqinlap, qol bombilar tashlandi. düshmenlerning icide sarasime bashlandi.
|
|
sarasimilik |
|
sarasimilik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] kishini sarasimige salidighan, sarasime peyda qilidighan:[misal:] men ashundaq sarasimilik xiyallar icide özümni qoyidighan jay tapalmay qaldim.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sarasime icidiki halet, sarasime:[misal:] bu xewerni anglighan sheher ahalisi sarasimilikke cömdi.
|
|
sarang |
|
|
|
sarang tapmaq |
|
sarang tapmaq[yeshmisi:] saranggha ciqarmaq, exmeq qilmaq:[misal:] ademni sarang tapqan sëning saqilingni yulsam, shert ada boluwëridu, dëdi ghulam we palcining saqiligha ësildi.
|
|
sarang qëtish |
|
|
|
sarangliq |
|
sarangliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① eqlidin azghanliq, nërwisi adashqanliq, kalwaliq:[misal:] bu yerdiki hemme kishi uning sarangliqini biletti.[yeshmisi:] ② sarang kishilerde bolidighan qiliq, heriket:[misal:] yigitlik waqtida ademde bir xil sarangliq bolidu.
|
|
saray |
|
saray[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① xan, padishah we ularning wezir-wuzraliri, a’ile-jemeti turghan hemde türlük meqsetler ücün xizmet qilidighan her xil xanilar, zallar we hoylilardin teshkil tapqan heshimetlik jay؛ orda:[misal:] yazliq saray. qishliq saray.[yeshmisi:] ② ijtima’iy meqsetler ücün sëlinghan we jahazlanghan yaki tenterbiye we yaki her xil medeniy köngül ëcish pa’aliyetliri, soda ishliri bolup turidighan jay, zal, bina:[misal:] xelq sariyi. medeniyet sariyi. ordining resmiyet sariyi.[yeshmisi:] ③ yoluci we sodigerler qonidighan yataq, hoylisi we ëghili bolghan mëhmanxana, deng:[misal:] bir küni ependim bazargha kirip aghinisi bilen bir sarayda qonup qëliptu.[yeshmisi:] ④ mexsus mëhmanlar ücün sëlinghan yaki teyyarlanghan congraq öy, mëhmanxana:[misal:] yigitler bolsa, salining ayrim yasighan sariyini igiligenidi.[yeshmisi:] ⑤ ambar, iskilat:[misal:] soghuq saray. yangaq sariyi.
|
|
sarayliq |
|
|
|
saraywen |
|
|
|
saraywenlik |
|
|
|
sart |
|
|
|
sarja |
|
|
|
sarjan |
|
|
|
sarjanlatmaq |
|
|
|
sarjanlashmaq |
|
|
|
sarjanlanmaq |
|
|
|
sarjanlimaq |
|
|
|
sarce |
|
sarce[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] gholqanat a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. otlaqlarda ösidu. adette pütün tëni dorigha ishlitilidu, issiqni qayturush, süydük rawan qilish rollirigha ige.
|
|
sarsilimaq |
|
|
|
sarsimaq |
|
|
|
sarghaytmaq |
|
|
|
sarghaydi |
|
sarghaydi[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞tenterbiye＜[yeshmisi:] uyghurlarning en’eniwi oyunliridin biri. buningda on mëtir ëgizliktiki xadigha bir dane caqpelek aylinidighan qilip ornitilidu. caqpelek girwekliridin melum ariliq qaldurup ikki yaki uningdin artuq ilenggüc bëkitilidu, oyun jeryanida ilenggücke adem olturidu. caqpelekni pirqiritidighan toghra yaghacni bir yaki birqance adem aylanduridu. caqpelekni peydinpey aylinishigha egiship ademmu teng ëgizge kötürülidu.
|
|
sarghaymaq |
|
sarghaymaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① sëriq tüs almaq, renggi sëriqlashmaq:[misal:] bir tereptin cirayi tëximu sarghiyip ketken mamut zongziyip olturup hedep yötiliwatatti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] qattiq derd we azab cekmek:[misal:] ishqi otungda sarghiyip, turargha halim qalmidi. sëghindurdung mëni shunce, cidargha halim qalmidi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] mohtajliqtin bashqilargha yëlinmaq:[misal:] atam bilmes, anam bilmes mëning halimni. igem alla özi bilur sarghayghinimni.
|
|
sarghuc |
|
|
|
sarghiyishmaq |
|
|
|
sarqit |
|
|
|
sarqitmaq |
|
|
|
sarqitilmaq |
|
|
|
sarqishmaq |
|
|
|
sarqima |
|
|
|
sarqimaq |
|
sarqimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① sirghip cüshmek:[misal:] bezide acciq ter tamciliri pëshanemdin sarqip cüshüp közümgimu kirip këtetti.[yeshmisi:] ② köcmek, yötkelmek:[misal:] tünde keng asmanda meghrur sarqighan yultuz kebi, «lap» qilip öcsemmu sende, bir yorup caqnap ötey.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] melum bir terepke mayil bolmaq, qiysaymaq:[misal:] tekshürüsh herqance toghra yol bilen bardi dëgendimu, qiyas terepkirek sarqip këtip qaldi, dëdi reyhanem mulahize bilen.
|
|
sarqindi |
|
|
|
sarkoma |
|
|
|
sargas |
|
sargas[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] qongur yüsünlerning bir uruqdishi. ösümlük tëni nahayiti yumshaq, gholi üc qirliq, yopurmiqi tömene sheklide këlidu. köpince dëngizning qirghaqqa yëqin jaylirida ösidu.
|
|
sarucka |
|
|
|
sarwa |
|
|
|
sarwan |
|
|
|
saz (Ⅰ) |
|
saz (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① uyghur milliy calghu eswabliri yeni dutar, tembur, satar, rawab qatarliqlarning omumiy nami. [yeshmisi:] ② muzika, ghezelxanlarning sadasi, küyi:[misal:] birinci mehbus: uning «tashway» dëgen sazini anglighan bolghiyding
|
|
saz (Ⅱ) |
|
saz (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① yaxshi, saq, jayida:[misal:] az bolsun saz bolsun (maqal). ＊ ish qoraling saz bolsa, musheqqiting az bolar (maqal).[yeshmisi:] ② yëqimliq, mungluq؛ jarangliq:[misal:] u neps we saz awazi bilen patihe oqughandin këyin, cong cinidiki shorpini otlap qoydi.[yeshmisi:] ③ tengkesh qilinghan, sazlanghan:[misal:] saz qilmaq.
|
|
sazⅢ |
|
|
|
sazang |
|
|
|
sazangsiman |
|
|
|
sazangsiman medde |
|
sazangsiman medde[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil parazit qurt. yëtilgenlirining uzunluqi 12 — 24 santimëtir etrapida këlidu. erkiki congraq bolup, sazanggha oxshaydu, renggi aq yaki ac sëriq, aldinqi ucida ëghizi bolidu. adette ademlerning ücey diwarigha caplishiwalidu.
|
|
sazangsiman ösükce |
|
|
|
sazangsimanlar |
|
|
|
sazawer |
|
|
|
sazayi |
|
sazayi[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① ibret ücün xelq’alemge körsitish, ashkarilash, koca aylandurush:[misal:] alsa bazar, almisa sazayi (maqal).[yeshmisi:] ② aqiwet؛ jaza:[misal:] oqush qandaq oqushken u oqughanning sazayisini az körmidim.
|
|
sazende |
|
sazende[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] bir yaki birqance sazni mukemmel cëlishni bilidighan kishi, sazci, muzikant:[misal:] zikri elpetta usta sazende bolup, ghuljida tughulghan.
|
|
sazendilik |
|
|
|
sazci |
|
|
|
sazlatmaq |
|
|
|
sazlashmaq |
|
|
|
sazlanmaq |
|
|
|
sazliq (Ⅰ) |
|
|
|
sazliq (Ⅱ) |
|
|
|
sazlimaq |
|
sazlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] muzika eswablirining tar, simlirini öz’ara mas qilip toghrilimaq, tengkesh qilmaq؛ saz qilmaq:[misal:] ayal yükünüp olturup barbitni qoligha aldi we uni titrep turghan qolliri bilen sazlidi.
|
|
sazikep |
|
|
|
sasung |
|
|
|
saghadawa |
|
|
|
saghan |
|
|
|
saghdurmaq |
|
|
|
saghra |
|
|
|
saghru |
|
|
|
saghrughi |
|
|
|
saghriliq |
|
|
|
saghlam |
|
saghlam[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① aghriqtin, këseldin xaliy؛ saq, tendurus:[misal:] ayallar tolghan we saghlam cëghida shox, güzel bolidu.[yeshmisi:] ② garang-gurung yaki ghizh-ghizhdin xaliy, boghulmighan, saz:[misal:] bu saghlam, jelp qilghuci, bëjirim awazning qandaqtur bir yerliri sadiqqa tonushtek bilindi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] ziyanliq, nacar illetlerdin xaliy؛ pak, sap:[misal:] raziye uning saghlam közqarashqa ige qeyser yigit ikenlikinimu cüshinip yetkenidi.∥ ular qurulush ishlirining saghlam rawajlinishigha tüptin kapaletlik qildi.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] rohiy jehettin zeximlenmigen, saq:[misal:] salamet tende saghlam eqil (maqal).
|
|
saghlamlashturmaq |
|
|
|
saghlamlashturulmaq |
|
|
|
saghlamlashmaq |
|
saghlamlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① aghriq, këseldin xaliy, saq, saghlam haletke kelmek, saqaymaq:[misal:] balilarning beden haliti kündin-künge saghlamliship we tolup baridu.[yeshmisi:] ② ziyanliq, nacar illetlerdin xaliy bolmaq؛ pak, sap, saghlam bolmaq:[misal:] her derijilik partiye yacëykiliri saghlamlashti.
|
|
saghlamliq |
|
|
|
saghliq |
|
|
|
saghmaq |
|
|
|
saq |
|
saq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① këseldin, zeximlinishtin xaliy؛ saghlam:[misal:] ten saqliq dölet.[yeshmisi:] ② terkibide ziyan-zexmet yetken, buzulghan jayi bolmighan؛ buzulmighan:[misal:] yigit silerning tëxnik bölümide mushundaq saq nersini buzidighan ish barmu[yeshmisi:] ③ eyib, nuqsan, yaman illlettin xaliy؛ pak sap:[misal:] tazni taz dëse ölgüsi këler, saqni taz dëse külgüsi këler (maqal).[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] tirik, hayat:[misal:] balamning ölükigimu, tirikigimu sili ige, men silige uni saq tapshurghan.[yeshmisi:] ⑤ kem-ziyadisi yoq, del, toluq:[misal:] mëni saq bir ay kësek quydurdi.[yeshmisi:] ⑥ [köcme menisi:] [yeshmisi:] hushyar, segek:[misal:] sëghizghandin saq adem.
|
|
saqa |
|
saqa[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① cong oshuq:[misal:] saqisi alcu cüshmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] nanning girwiki؛ nanning parcisi:[misal:] saqa yighmaq. nanning saqisi köymek.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞mashinisazliq＜[yeshmisi:] polattin shar sheklide yasalghan dëtal, sharik.[yeshmisi:] ④ bilyart we balilar oyunlirida ishlitilidighan yumilaq sharce.
|
|
saqa oyuni |
|
|
|
saqaq (Ⅰ) |
|
|
|
saqaq (Ⅱ) |
|
|
|
saqal |
|
|
|
saqal erlubagha yetmek |
|
|
|
saqal targhiqi |
|
saqal targhiqi[yeshmisi:] ① saqal taraydighan kicikkine targhaq. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] kicik turup conglarning ishigha, gep-sözige arilishiwalidighan, atikarci:[misal:] bu saqal targhiqi nedin boldi emdi, dëdi dadam aghinemning tola sözliginini yaqturmay.
|
|
saqal tashlimaq |
|
|
|
saqal ciqmaq |
|
saqal ciqmaq[yeshmisi:] ① ëngekke saqal peyda bolmaq. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] balaghetke yetmek, cong bolmaq:[misal:] esta-paxta, noghuc-taxta, saqilim ciqsun, xep toxta
|
|
saqaldiki ash |
|
saqaldiki ash[yeshmisi:] ëhtiyajni qanduralmaydighan, nezerge ëlinmaydighan, addiy, kicikkine nerse:[misal:] uning xizmiti aldida sëning ishingni saqaldiki ash dësimu bolghudek.
|
|
saqalgha tükürmek |
|
|
|
saqalgha ësilmaq |
|
|
|
saqalgha yamashmaq |
|
|
|
saqilini qirqimaq |
|
|
|
saqilining astigha kiriwalmaq |
|
|
|
saqal-burut |
|
|
|
saqal-buruttin ayrilip qalmaq |
|
|
|
saqalduruq |
|
|
|
saqalsiz |
|
saqalsiz[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] saqili yoq, saqal ciqmaq؛ saqilini qirdurghan:[misal:] u sëni saqalsiz körüshni isteydu. azraq sewr qil[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]isim.[köcme menisi:] [yeshmisi:] ayal kishi:[misal:] biz: «saqalsizlar picaq sürsek haram bolup qalarmu» dep jim turushtuq.
|
|
saqal-sumbat |
|
|
|
saqalliq |
|
saqalliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] saqili bar, saqal ciqqan:[misal:] shu caghda ap’aq saqalliq bir qëri kishi peyda boptu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] saqili köp, jiq:[misal:] saqalliq er.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] [köcme menisi:] [yeshmisi:] er kishi:[misal:] yaq, aranglarda saqalliq biri yoqmu, deptu momay sözini izahlap.
|
|
saqaw |
|
|
|
saqaytmaq |
|
saqaytmaq[yeshmisi:] ① «saqaymaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] men qolingizni coqum saqaytip, sizning qaytidin sehnige ciqishingizgha yardem bërimen.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birterep qilmaq, hel qilmaq:[misal:] bu ishni özliri saqaytiwetsile, dëdi shuji bosughidin ciqiwëtip.
|
|
saqaytilmaq |
|
|
|
saqaymaq |
|
saqaymaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① aghriq yaki kësili tüzülüp yaxshilanmaq, saq bolup qalmaq:[misal:] shu dorini yep yürüp ashqazinimmu saqiyip ketti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] buzulghan jayi tüzelmek, catiqi onglanmaq:[misal:] mashinang saqaydi, buzulghan saymanlarning hemmini yenggüshliwettim.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birterep bolmaq, hel bolmaq:[misal:] shundaq, axiri bu majiramu saqaydi.
|
|
saqci |
|
saqci[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞qanun ishliri＜[yeshmisi:] ① döletning amanliqi we jem’iyet tertipini qoghdash wezipisini üstige alghan qoralliq küc we uning terkibidiki herbir xadim, jama’et xewpsizliki xadimi:[misal:] saqci da’iriliri. saqci idarisi.[yeshmisi:] ② qoralliq muhapizetci:[misal:] bu meslihet diwige maqul keldi we üc künlük möhlet bilen hatemni bir öyge bashlap saqci qoydi.[yeshmisi:] ③ jama’et xewpsizlik orgini:[misal:] u acciqida saqcigha bërip melum qilmaqci boldi.
|
|
saqcixana |
|
|
|
saqciliq |
|
saqciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① saqcilar qilidighan xizmet, ish, kesip:[misal:] saqciliq qanuniyiti boyice ëytqanda, öz herikitimiz, öz sözimizge ige bolushimiz lazim.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] saqcilargha xas, saqcilar ücün ishlengen:[misal:] saqciliq kiyimi kiymek.
|
|
saq-salamet |
|
saq-salamet[yeshmisi:] ① kësel, zeximlinishtin, ongushsizliqqa ucrashtin xaliy؛ aman-ësen:[misal:] qizingizni saq-salamet kicik apingizgha tapshurimen[yeshmisi:] ② tirik, hayat:[misal:] ay misali yarim sen, kün misali yarim sen. cüshümge kirip qapsen, saq-salamet barmu sen[yeshmisi:] ③ kem-ziyadisi yoq, toluq:[misal:] uningdiki nersiliringning hemmini öyüngge saq-salamet yetküzüp qoydum.
|
|
saqsiz |
|
|
|
saqsizliq |
|
|
|
saqlatmaq |
|
|
|
saqlashmaq |
|
|
|
saqlaqliq |
|
|
|
saqlandi |
|
saqlandi[söz türkümi:] süpet. [qollinilish da’isrisi:] til haqaret.[yeshmisi:] bashqilar teripidin bëqiwëlinghan, asrandi, yëtim oghlaq:[misal:] eger tegküsi kelmise, bash-közlirini tarap, yasinishni kim qoyuptu bu set saqlandigha
|
|
saqlanma |
|
|
|
saqlanmaq |
|
saqlanmaq[yeshmisi:] ① «saqlimaq» pë’ilining özlük derijisi:[misal:] emdi zembirek oqidin saqlinishning bashqa amali qalmighanidi.[yeshmisi:] ② «saqlimaq» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] boway yancuqida saqlinip qalghan bir tengge pulni ciqirip xojayingha uzatti.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] ëhtiyat qilmaq, agah bolmaq, özini muhapizet qilmaq:[misal:] düshmenge nishanimizni bildürüp qoyushtin saqlininglar.[yeshmisi:] ④ dawamliship kelmek, mewjut bolup turmaq:[misal:] bu qëtimqi saylam xizmitide bezi mesililermu saqlandi.
|
|
saqliq |
|
|
|
saqlimaq |
|
saqlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① öz yënidin, öz da’irisidin orun bërip turghuzmaq:[misal:] boway adilning somkilirini saqlap bërishke derhal maqul boldi.[yeshmisi:] ② birer meqset yaki birer kishi ücün ëlip qoymaq, ëtibar bilen qaldurmaq:[misal:] segish ücün östeng boyi yaqiliduq, jandin eziz balimizni özlirige saqliduq.[yeshmisi:] ③ birer halet, xususiyet, körünüshni özgertmey öz pëti qaldurmaq, dawamlashturmaq:[misal:] hawa tengshesh kanayliri sëxning tëmpëraturisidiki nemlikni bir xil saqlap turatti.[yeshmisi:] ④ muhapizet qilmaq, qoghdimaq, asrimaq:[misal:] qizni anisi saqlisun, oghulni atisi saqlisun (maqal). ＊ isma’il sopum turupla xaman saqlashni telep qilip turuwaldi.[yeshmisi:] ⑤ qutquzmaq, xalas qilmaq:[misal:] towa, mëni bu ölümdin qaysi küc, nëme teqdir saqlap këliwatidikine[yeshmisi:] ⑥ tirik qaldurmaq:[misal:] shu qëtimqi jengde u ikki qëtim mëni saqlap qaldi.[yeshmisi:] ⑦ perwish qilmaq, baqmaq:[misal:] bu künlerde bizdeklerge jan saqlashmu tes bolup qaldi.[yeshmisi:] ⑧ untumay dawamliq yad ëtip turmaq, yad etmek:[misal:] sizning sözliringizni menggü ësimde saqlaymen.[yeshmisi:] ⑨ yoshurmaq:[misal:] bigizni qapta saqlighili bolmighinidek, uning bu jinayiti tëzla ashkarilinip qaldi.[yeshmisi:] 01 melum bir xislet we tesirini ziyangha ucratmay, bulghimay, yoqatmay muhapizet qilip kelmek:[misal:] ippet-nomusini saqlimaq. abruyungni yashliqingdin saqla (maqal).[yeshmisi:] 11 ri’aye qilmaq, emel qilmaq:[misal:] yighin tertipini saqlimaq. ders intizamini saqlimaq.[yeshmisi:] 21 kütüp turmaq:[misal:] tillaxan uni uzaq saqlidi.[yeshmisi:] 31 aman-ësen qilmaq, saq-salamet qilmaq:[misal:] biz sëpilgha ciqqanda xudayim saqlisun oqtin. ejebmu qutulmiduq, zulum bilen zorluqtin.
|
|
saqlinishcanliq |
|
saqlinishcanliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bir halettin yene bir haletke yaki bashqa bir tüske asan özgirip ketmeydighan xususiyet, alahidilik:[misal:] sen’ette milliy en’enilik saqlinishcanliq küclükrek bolidu, hetta birqance ming yil dawam qilishi mumkin.
|
|
saqmusaq |
|
saqmusaq[yeshmisi:] ① këseldin xaliy, saghlam:[misal:] men sëni alliqacan mijilip ketti dësem saqmusaq ikensenghu.[yeshmisi:] ② buzulmay, ziyan-zexmet yetmey:[misal:] sewzining orekte 10 ay saqmusaq turghanliqini körgen emet heyran qaldi.[yeshmisi:] ③ kem-ziyadisi yoq, toluq؛ del:[misal:] gëpingizni mushundaq egitip yürginingizge saqmusaq besh yil boldi.
|
|
saqit |
|
|
|
saqilalghuc |
|
|
|
saqliq |
|
|
|
saqiy |
|
|
|
saqiyqush |
|
saqiyqush[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］saqiy+qush［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil su qushi. tënining uzunluqi ikki mëtirgha yëtidu, qaniti cong, tumshuqi uzun we uci ilmek këlidu. su üzüsh we bëliq tutushqa mahir këlidu, topliship yashaydu.
|
|
saqiyliq |
|
|
|
saqiyishmaq |
|
|
|
saksofon |
|
saksofon[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] duxowoy calghu. mistin yasilidu, türi köp, awaz töshükliride klapanliri we kunupkisi, ucida püwleydighan mushtiki bolidu. adette duxowoy orkëstiri we simfoniye orkëstirliride ishlitilidu. uni yene yekke cëlishqimu bolidu.
|
|
saksigorni |
|
saksigorni[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] duxowoy calghu, yeni saksofunning özgergen shekli bolup, kaniyi saksofonningkidin congraq këlidu. adette duxowoy orkëstiri we simfoniye orkëstirliride köp ishlitilidu.
|
|
saklar |
|
saklar[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] miladiyidin burunqiⅢesirde ottura asiyada yashighan carwici xelqlerning biri. ular këyince hon, türk qebililiri bilen ariliship këtip, uyghurlarning ëtnik menbeliridin bir bolup qalghan.
|
|
sakyamuni |
|
|
|
sang |
|
|
|
sangbëgi |
|
|
|
sangci |
|
|
|
sangram |
|
|
|
sangza |
|
|
|
sangqa |
|
|
|
sangqar |
|
|
|
sangqara |
|
|
|
sangqishmaq |
|
|
|
sangqimaq (Ⅰ) |
|
|
|
sangqimaq (Ⅱ) |
|
|
|
sanggap |
|
|
|
sanggilatmaq |
|
|
|
sanggilashmaq |
|
|
|
sanggilaqliq |
|
|
|
sanggil-sunggul |
|
|
|
sanggilimaq |
|
sanggilimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① peske qarap ësilip turmaq؛ töwenge qarap ëgilmek, sëlinmaq:[misal:] mömin tartip yirtiwetken könglikimning yaqisi hem yëngimu tëzimghice sanggilap turatti. ＊ qedirdinning bëshi ixtiyarsiz meydisige sanggilidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] boshashmaq, solashmaq:[misal:] biraq enwer sanggilap, etigende ganggirap. uyqusini acalmay caymu icmey aldirap.
|
|
sangliq |
|
|
|
sal |
|
sal[söz türkümi:] isim. [yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞qatnash ishliri＜[yeshmisi:] köl, deryalarda yürüsh yaki uningdin ötüsh ücün, yaghac, taxtaylarni bir-birige cëtish arqiliq yasalghan qatnash qorali:[misal:] yigit yaghaclarni cëtip sal yasap deryadin aralgha ötüptu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞ormanciliq＜[yeshmisi:] suda ëqitip yötkesh ücün, bir-birige cëtilghan yaghaclar:[misal:] hepte-heptilep kün-tün su icide yürüp, sal yasap iligha yaghac yötkeyttuq.
|
|
sala (salasi) (Ⅰ) |
|
sala (salasi) (Ⅰ)[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① isim.[yeshmisi:] qol barmaqlirining arisi, ariliq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] melum yönilishte yol-yol qilip tekshilengen, tüptüz, tekshi qilinghan:[misal:] sala ëtiz.
|
|
sala (salasi) (Ⅱ) |
|
sala (salasi) (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] këlishtürüsh yaki öz rayidin qayturush ücün qilinghan dewet, bërilgen teklip, mesilihet؛ sülhi:[misal:] mana qismet’axun turuptu, özi hemme salada bar, shundaq emesmu qismet’axun
|
|
salapet |
|
|
|
salapetlik |
|
|
|
salat (Ⅰ) |
|
|
|
salat (Ⅱ) |
|
|
|
salaci |
|
|
|
salaciliq |
|
|
|
salar |
|
|
|
sala-sala |
|
|
|
salasun |
|
|
|
salasunluq |
|
|
|
sala-sülhi |
|
|
|
salakesh |
|
|
|
salakeshlik |
|
|
|
salager |
|
|
|
salagerlik |
|
|
|
salalashturmaq |
|
|
|
salalashturulmaq |
|
|
|
salalashmaq |
|
|
|
salam |
|
salam[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① lughet menisi:[misal:] «tincliq, amanliq». tilimizda qaratma sözlerning aldida këlip, «tinic-amanmu siz (siler)» dëgen menini bildüridu:[misal:] salam adile, qandaq ehwaling yazliq tetilni yaxshi ötküzdüngmu[yeshmisi:] ② yënida bolmighan kishige özining aman-ësenlikini izhar qilghan we uningmu aman-ësen bolushi ümid qilinghan tilek:[misal:] inik’ana melikining salimini yetküzüp, ularni mëhmanxanigha teklip qildi.[yeshmisi:] ③ erlerning ismi.
|
|
salam bermek |
|
salam bermek[yeshmisi:] ① birkim bilen ucrashqanda yaki birkimni izdep barghanda qarshi tereptikige ëgilip, qolini köksige ëlip hörmet isharitini qilmaq؛ «essalamu’eleykum» dep tinc-amanliq sorimaq:[misal:] ebilghazi attin aldirimay cüshüp, asimgha salam bërip qol uzatti.[yeshmisi:] ② qolini melum formida yuqiri kötürüp yaki cëkisige tegküzüp hörmet bildürmek (pi’onër we herbiyler heqqide):[misal:] bala manga qarap pi’onërlarce salam berdi.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] namazdin parigh bolush aldida qedide olturup bashni ong we sol terepke cörimek:[misal:] exmet sopum ikki terepke salam bërip du’agha qol kötürdi.
|
|
salamandar |
|
salamandar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] qosh makanliq haywan. shekli keslencükke oxshaydu. bëshi yapilaq, tërisi qopal, dümbisi qara, qorsiqi qizghuc sëriq, töt puti qisqa, quyruqi yapilaq këlidu. suda yashaydu.
|
|
salamet |
|
salamet[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① tëni, bedini kësel we eyibtin xaliy؛ saq:[misal:] salamet tende saghlam eqil (maqal).[yeshmisi:] ② buzulmighan, ziyan-zexmet tegmigen:[misal:] oghut küclük kepqalsa, bular shundaq alamet. qayta bir su bashlisa, bughday qalar salamet.[yeshmisi:] ③ xewp-xeterdin xaliy, tinc-aman, aman-ësen:[misal:] mana himitmu salamet yëningda turuptu. qëni ukam közüngni bir acqina.[yeshmisi:] ④ tirik, hayat:[misal:] salamet qaytip kelsem, balimizni birlikte terbiyileymiz, eger qurban bolup ketsem, sen yaxshi terbiyiligin.[yeshmisi:] ⑤ ayallarning ismi.
|
|
salametcilik |
|
|
|
salametlik |
|
|
|
salam-tezim |
|
|
|
salam-sehet |
|
|
|
salamlashmaq |
|
|
|
salamliq |
|
|
|
salamu’eleykum |
|
|
|
salam-ilik |
|
|
|
salahiyet |
|
salahiyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① melum bir ish yaki pa’aliyet bilen shughullanghanda bolushqa tëgishlik layaqet, iqdar, shert: sizde herbiyge layiq salahiyet yoq iken.[yeshmisi:] ② kishining jem’iyettiki qanuniy orni؛ nopuz, abruyi, inawet, mertiwe:[misal:] xeyr boptu, men tëxi öz salahiyitimni toluq ashkarilighinim yoq.
|
|
salahiyetsiz |
|
salahiyetsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] salahiyiti yoq, salahiyitini yoqatqan:[misal:] burader, siz bu ishqa arilishishqa salahiyetsiz, shunga cirayliqce öyingizge këtiwëling.
|
|
salahiyetsizlik |
|
|
|
salahiyetlik |
|
|
|
salawat |
|
salawat[söz türkümi:] tirkelme.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] yönilish këlishte kelgen bezi isimlargha tirkilip «hëcqisi yoq, meyli, sürüshte qilmasliq kërek» dëgen menilerde këlidu:[misal:] meyli mëning üstümdin qilinghan geplerge salawat, dëdi ekber.
|
|
salpa |
|
|
|
salpa-sayaq |
|
salpa-sayaq[yeshmisi:] ① makansiz, uyer-buyerde salipiyip yüridighan:[misal:] sen tëpip kelgen hëliqi salpa-sayaq pulgha tushluq ishlimey yene qacti.[yeshmisi:] ② qalaymiqan, retsiz, namuwapiq jaygha sëlinghan:[misal:] sheher ici-tëshini pakizlesh, salpa-sayaq koca öylerni tertipke sëlish alahide ish qilip tutuldi.
|
|
salpa-sulpang |
|
salpa-sulpang[yeshmisi:] kiyim-këciki retsiz, yürüsh-turushi rohsiz, ghemkin, sörem:[misal:] ilgiriki salpa-sulpang turqini tüzep, xëli tüzük kiyingen pasarda heqiqeten ajayip özgirishler boluwatatti.
|
|
salpa-sulpi |
|
|
|
salpang |
|
salpang[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] salpayghan, sanggilap turghan:[misal:] salpang qulaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] quliqi salpayghan adem yaki haywan:[misal:] uning yoruq alemde, birla ëshiki bar iken. japakeshke salpangmu, hermehel hemkar iken.
|
|
salpanglatmaq |
|
|
|
salpanglashmaq |
|
|
|
salpanglimaq |
|
|
|
salpaytmaq |
|
|
|
salpaymaq |
|
salpaymaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① bushiship sanggilap qalmaq, sanggilimaq:[misal:] u oghlining salpayghan qapaqlirigha qarap jim bolup qaldi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] boshashmaq؛ madarsizlanmaq, kücsizlenmek:[misal:] dadisi uning rohi cüshken halda salpiyip ketkenlikini körüp hëcnëme dëmidi.
|
|
salpirimaq |
|
|
|
salpiyishmaq |
|
|
|
saltang |
|
saltang[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① a’ilisi bolmighan, tenha, yalghuz:[misal:] gösh dangqangha tushluq, xënim saltanggha tushluq (maqal). ＊ atning saltingi yorgha bolur, ademning saltingi molla bolur (maqal).[yeshmisi:] ② üstide yüki yaki uciliqi bolmighan, yawidaq:[misal:] oruqlap halidin ketken ëshekler yüksiz saltang këliwatqan bolsimu putini aran yötkep mangatti.[yeshmisi:] ③ qorsiqida balisi yoq, ëghir’ayagh emes:[misal:] saltang xotun, saltang ëshek.[yeshmisi:] ④ quruq:[misal:] maqul, emma ëshikingning bëshini özüng tut, men tutsam boyni üzülüp këtip, saltang qalisen, men quyruqidin yöley, deptu weli bapkar.
|
|
salja |
|
salja[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] boghum putluq haywan. tëni ëllips sheklide bolup, bash, kökrek we qorsaq qismi birliship ketken, töt jüp puti bar.
|
|
saljimaq |
|
|
|
salci |
|
|
|
salciliq |
|
|
|
saldar |
|
|
|
saldu |
|
|
|
saldurmaq |
|
|
|
salgha |
|
salgha[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] uyghurlarning burunqi tash ëtish qoralliridin biri. aliqandek rext yaki tëre, könning ikki bëshigha uzun yip cigilidu, yipning ucini tutup yene bir ucidiki tashni bashtin aylandurup qoyup bëridu, tash yiraqqa ëtilidu.
|
|
salghici |
|
|
|
salqin |
|
salqin[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] issiqqa nisbeten soghuq, soghuqqa mayil, mötidil, sörün:[misal:] salqin hawa. salqin shamal. ＊ bëshingni salqin, qorsiqingni toq, putungni issiq tut (maqal).[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kishige huzur bëghishlaydighan, soghuqqa mayil mötidil hawa we mushundaq hawaliq jay:[misal:] salqinda olturmaq.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] xushyaqmastin, yaqturmighan halda, sus:[misal:] qiz etrapqa salqin bir köz tashlidi-de, ghingship hëliqi naxshini ëytti.
|
|
salqinlatmaq |
|
|
|
salqinlashturmaq |
|
|
|
salqinlashturulmaq |
|
|
|
salqinlashmaq |
|
|
|
salqinliq |
|
salqinliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] salqin halet, salqin, mötidilliq:[misal:] kiripla öyning salqinliqini hës qildim-de, intayin xushallandim.
|
|
salqinlimaq |
|
salqinlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① hawaning tëmpëraturisi issiqqa nisbeten soghuqraq, mötidil haletke kelmek:[misal:] këcining hawasi xëli salqinlap qalghanidi.[yeshmisi:] ② özini salqin hawagha salmaq, salqin yerde turmaq:[misal:] buni anglighan ëshek «menmu su icip salqinlap rahetlineycu» dep oylap, azgalgha cüshüptu.
|
|
salma (Ⅰ) |
|
|
|
salma (Ⅱ) |
|
|
|
salmaq (Ⅰ) |
|
salmaq (Ⅰ)[yeshmisi:] ①[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ëghirliq, wezin:[misal:] u damkratni tetür burap, traktorning caqini öz salmiqi boyice yaghac üstige awaylap cüshürüshke bashlidi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sani, hejmi, qimmiti, ehmiyiti jehettin tutqan orni:[misal:] xizmetning salmiqi. gepning salmiqi.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] asasliq, muhim:[misal:] tash östeng qurulushi «tereqqiyat xeritisi»de salmaq orunni igiligen muhim asasiy qurulush idi.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] özini tutuwalghan, ëghir-bësiq, puxta, temkin:[misal:] sabir salmaq we xatirjemlik bilen ishxanigha kirip keldi.
|
|
salmaq (Ⅱ) |
|
salmaq (Ⅱ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer nersining icige, da’irisige yaki üstige orunlashturmaq, jaylashturmaq, qoymaq, tashlimaq:[misal:] qilicni qëpigha salmaq. yancuqqa salmaq. aghzigha salmaq. xurjungha salmaq.[yeshmisi:] ② birnersige ësip, ötküzüp, tartip yaki tiklep ornatmaq, orunlashturmaq:[misal:] cac salmaq. halqa salmaq. üzükke köz salmaq. cish salmaq. ramgha eynek salmaq. dutargha tar salmaq.[yeshmisi:] ③ birnerse üstige del qilip cüshürmek:[misal:] saye salmaq. tamgha salmaq. ＊ alahidin ulargha közining qirinimu salmaptu.[yeshmisi:] ④ sanjip, tiqip yaki qisturup kirgüzmek:[misal:] okul salmaq. acquc salmaq.[yeshmisi:] ⑤ qeyt qilmaq, yazmaq:[misal:] maqul dada, dëgenliringni xetke sëlip qoyay.[yeshmisi:] ⑥ tashlap bermek:[misal:] qoygha ot salmaq. ëshekke saman salmaq.[yeshmisi:] ⑦ ewetmek, yollimaq:[misal:] xalta salmaq. ＊ xetni etisi etigende poctidin saldim.[yeshmisi:] ⑧ caplap yaki cëtip ornatmaq:[misal:] yamaq salmaq. ayaghqa cem salmaq. ötükke bashliq salmaq. belwaghqa ulaq salmaq.[yeshmisi:] ⑨ melum qaca icide pishurmaq:[misal:] meyzap salmaq. gülqent salmaq. tamaqqa tuz salmaq. qazangha gösh salmaq. sangza salmaq.[yeshmisi:] 01 birer qatnash qoraligha olturmaq, ciqarmaq:[misal:] men apamni bügünning poyizigha sëlip qoyup kirdim. ＊ balilarni harwigha sëlip, biz piyade mangduq.[yeshmisi:] 11 birer nersining üstige yaymaq, acmaq, yatquzmaq:[misal:] körpe salmaq. öyge gilem salmaq. dastixan salmaq. payandaz salmaq.[yeshmisi:] 21 hazirlimaq, teyyarlimaq:[misal:] tamaka salmaq. cilim salmaq.[yeshmisi:] 31 yaqmaq, tutashturmaq:[misal:] gülxan salmaq. isriq salmaq. tonurgha ot salmaq.[yeshmisi:] 41 yëship üstidin ëlip tashlimaq:[misal:] suni körmey ötük salma (maqal).[yeshmisi:] 51 peske qaritip egmek, sanggilatmaq؛ salpaytmaq:[misal:] abduniyaz bulungdiki orunduqta olturup, bëshini töwen saldi.[yeshmisi:] 61 bina qilmaq, berpa qilmaq, qurmaq, yasimaq, ornatmaq:[misal:] uwa salmaq. tonur salmaq. ocaq salmaq. mektep salmaq. tam salmaq.[yeshmisi:] 71 qattiq tegküzmek, urmaq:[misal:] musht salmaq. testek salmaq. kacat salmaq. tayaq salmaq.[yeshmisi:] 81 kesmek:[misal:] derexqe palta salmaq. ＊ picaqni awwal özüngge sal, aghrimisa kishsal (maqal).[yeshmisi:] 91 melum nerse bilen ölcimek:[misal:] yerge mëtir salmaq. jinggha salmaq.[yeshmisi:] 02 orap, cëngitip ajrimaydighan qilmaq, etmek؛ bëkitmek, bend qilmaq:[misal:] ishikke taqaq salmaq, zey salmaq. boynigha gire salmaq. kishen salmaq yügen salmaq. sirtmaq salmaq.[yeshmisi:] 12 soqmaq, urmaq (yürek, tomur heqqide):[misal:] adilning yüriki sëlip ketti.[yeshmisi:] 22 melum bir terepke yüzlendürüp qoyup bermek, ilgiriletmek, mangdurmaq:[misal:] qoylarni yaylaqqa salmaq.[yeshmisi:] 32 bir-biri bilen urushturmaq:[misal:] 3 qëtim bir qizil car xoraz bilen qara xorazni saldi.[yeshmisi:] 42 birer ishqa, heriketke, pa’aliyetke cüshürmek؛ ishtirak qildurmaq:[misal:] beygige salmaq. jengge salmaq. gepke salmaq. oyungha salmaq. ussulgha salmaq. urushqa salmaq. paranggha salmaq. emgekke salmaq.[yeshmisi:] 52 birer haletke keltürmek, cüshürmek؛ ducar qilmaq:[misal:] alemni lerzige salmaq. endishige salmaq. qelbini zilzilge salmaq. derdke salmaq.[yeshmisi:] 62 birer ehwal, halet yaki tuyghuni peyda qilmaq:[misal:] tehdit salmaq. ziyan salmaq. soghuqciliq salmaq, azab salmaq. guman salmaq.[yeshmisi:] 72 pikirlishishke, bir terep qilishqa sunmaq, hawale qilmaq:[misal:] del mushu waqitta toy mesilisini nahiyilik komitët mejlisige saldi.[yeshmisi:] 82 cüshken jayida turghuzup yaki otqa tenglep issiq ötküzmek, qaqlimaq:[misal:] qaq salmaq. kawap salmaq. ＊ etiyazning aptipigha këliningni sal, küzning aptipigha qizingni sal (maqal).[yeshmisi:] 92 melum tertip shekilge mas qilmaq, maslashturmaq, mas halda birleshtürmek:[misal:] ishni izigha salmaq. naxsha tëkistini ahanggha salmaq. qatnashni tertipke salmaq.[yeshmisi:] 03 melum mejburiyetni yüklimek, artmaq:[misal:] sëliq salmaq. alwan salmaq.[yeshmisi:] 13 teklip qilip, yallap ishletmek:[misal:] yaghacci salmaq. öyge xizmetci salmaq.[yeshmisi:] 23 melum bir teripige yëqin keltürüp mangdurmaq:[misal:] biz qashqir bayni aldimizgha sëlip yolgha ciqtuq. ＊ rawabingni calsangcu, mëni arqanggha salsangcu, men musapir, sen ghërib, bërip cöllerde calsangcu.[yeshmisi:] 33 cüshürmek, keltürmek, esletmek:[misal:] uning bu türqi ötken künlerni qaytidin ësimge saldi.[yeshmisi:] 43 tughmaq (qushlar heqqide):[misal:] bu qushlar etiyazda tuxum sëlip, bala ciqirip köpiyidu.[yeshmisi:] 53 yönilish këlish bilen türlengen bezi sezgü eza namlirigha qoshulup, shu eza wasitisi arqiliq melum qilghanliqni, esletkenlikni bildüridu:[misal:] uning imtihandin ötelmiginini qayta yüzige salmidi.[yeshmisi:] 63 ayrim isimlargha qoshulup këlip ularni pë’illashturidu:[misal:] qulaq salmaq. yol salmaq. shawqun salmaq.[yeshmisi:] 73 «-p, -ip, -up, -üp»ler bilen yasalghan rewishdashlar bilen këlip, rewishdash ipadilengen ish-heriketning orundilishining tasadipiy bolghanliq tüsini bildüridu:[misal:] yighlap salmaq. külüp salmaq. ëytip salmaq.[yeshmisi:] 83 yönilish këlishte kelgen bezi isim yaki süpetdashlar bilen këlip subyëktining shu isim yaki süpetdash bildürgen ish-heriketni orundighan haletke kiriwilishini bildüridu:[misal:] ruqiyem buni sëzip tursimu sezmeslikke, körüp tursimu körmeslikke salatti.
|
|
salmaqlashmaq |
|
|
|
salmaqlanmaq |
|
|
|
salmaqliq |
|
salmaqliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ëghir-bësiqliq, temkinlik, puxtiliq:[misal:] yoqsu oghlum, herbir ishta sewr we salmaqliq kërek, dëdi mennani.
|
|
salmu |
|
salmu[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil bëliq. dümbisi kül reng arilash ac yëshil, yan siziqining asti qismi kümüsh rengde këlidu, pütün tënide qara sepkünliri bolidu.
|
|
salname |
|
salname[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] yil tertipi boyice yëzilghan weqe, hadisiler tarixi؛ yilname:[misal:] shinjangning naxsha-ussul, muzikiciliqi heqqide ëlimizning tarixiy salname we tarix kitablirida xëli keng toxtalghan.
|
|
salnamici |
|
|
|
salon |
|
salon[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] fransuz tilida «mëhmanxana, kütüsh zali» dëgendek menilerni bildüridu. këyin yeni ⅩⅦ esirdin bashlap gherbiy yawropadiki aqsöngek, burzhu’azlarning tebiqisidiki edib we sen’etkarlarning hemishe cong-cong saraylargha yighilip edebiyat-sen’et yaki siyasiy mesililerni muhakime qilghan sorunlirimu «salon» dep atalghan.
|
|
salwar |
|
|
|
salwaratmaq |
|
|
|
salwarimaq |
|
|
|
salwang |
|
|
|
salyun |
|
salyun[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[yeshmisi:] tentenilik weqe, murasimlarda, bayram yaki birer tarixiy weqeni tebriklesh waqitlirida birnecce top yaki birnecce miltiqtin bir yoli ëtilidighan birqance tal oq.
|
|
sam |
|
sam[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] qedimki gherbiy asiya, shimaliy afriqa we afriqa tumshuqining bir qisim jaylirida yashighan, sam tilida sözleshküci xelqlerning ortaq nami.
|
|
sama (Ⅰ) |
|
|
|
sama (Ⅱ) |
|
sama (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① uyghurlarning en’eniwi milliy naghra ussulliridin biri. [SX(]4[]4[SX)] takt ölcimide ijra qilinidu. köpince hëyt-bayramlarda opca oynilidu.[yeshmisi:] ② sopi-ishanlarning diniy pa’aliyetlerde, zikir, telqinge maslashturup ëlip baridighan bir xil herikiti. köpince ikki qol aldi-keynige tashlinip, bel ëgilgen halda pirqirap oynilidu.
|
|
samariy |
|
|
|
saman |
|
saman[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bughday, arpa qatarliqlar ghollirining yancilishidin hasil bolidighan mehsulat:[misal:] malgha saman bermek.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] sëriq, sarghayghan:[misal:] ana yurtung aman bolsa, renggiroyung saman bolmas (maqal).
|
|
saman gholluq ösümlükler |
|
|
|
saman qorsaq |
|
|
|
saman nerxi |
|
saman nerxi[yeshmisi:] nahayiti köp we ëtibarsiz, erzan:[misal:] ordilirida cöre qiz dëgen saman nerxi, cirayliq kënizekler shunce köp tursa, mushu cöre qizni mendin ayawatidila.
|
|
samanning astidin su yügürtmek |
|
|
|
samanning tëgidin su qoymaq |
|
samanning tëgidin su qoymaq[yeshmisi:] tuydurmay, yoshurunce ish qilmaq؛ ustiliq bilen hiyle-mikir ishletmek:[misal:] pikir berse qaraydu tetür, öc ëlishqa shunce mahir u. su qoyidu saman tëgidin «hüniri» köp, «usta» kadir u.
|
|
samanci (Ⅰ) |
|
|
|
samanci (Ⅱ) |
|
|
|
samanxana |
|
|
|
samandek |
|
|
|
samanliq |
|
samanliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] samini bar, saman arilashturulghan:[misal:] samanliq lay.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] saman saqlaydighan jay, samanxana:[misal:] mozayning yügürüshi samanliqqice (maqal).
|
|
samanliqta yingne axturghandek |
|
|
|
samanliqning acquci tegmek |
|
samanliqning acquci tegmek[yeshmisi:] birer mensep, emelge ërishmek:[misal:] xuda ëshekke bilip münggüz bermigeniken, mubada sanga samanliqning acquci tëgip qalidighan bolsa, qancilik nociliq qilar iding exmeq dëdi ular rehmetke homiyip.
|
|
samaniylar |
|
|
|
samanyoli |
|
|
|
samawar |
|
samawar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① mexsus cay qaynitish ücün ishlitilidighan, otturisida kanaysiman otluqi bar mis yaki qeleydin yasalghan jümeklik a’ile buyumi. uning otun we kömürni yëqilghu qilidighanlirida otluqining etrapigha orunlashturulghan su qacisi bolidu. tok ishlitilidighan samawarning mundaq otluqi bolmaydu.[yeshmisi:] ② samawarda cay qaynitip satidighan dukan, cayxana:[misal:] qizip ketken dukan, ashxana, samawarlar ketken jaranglap. qumderwaza restisi boylap, purar xushbuy ashmanta, kawap.
|
|
samawarci |
|
|
|
samawarxana |
|
|
|
samawi |
|
samawi[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① asmangha, ilahqa, erwahqa munasiwetlik, a’it؛ fantaziyilik:[misal:] samawi cöcek. ＊ uning pütkül pikir-xiyali dozax we diwe-mel’unlar toghrisidiki samawi körünüshler bilen baghlanghanidi.[yeshmisi:] ② kök, hawa reng:[misal:] bahar keldi, yashardi cöl, yashardi hem samawi köl, buquldap qirda keklikler këzer her yane-her yane.
|
|
samba |
|
|
|
sambusa |
|
|
|
samtur |
|
samtur[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] qedimki tarliq calghu eswabi. yaghactin uzun qilip yasilidu. deslepte 13 tar bëkitilgen bolup, këyin 16 ge köpeytilgen؛ hazir yenimu tereqqiy qildurulup 25 tar ornitilidighan boldi.
|
|
samdimaq |
|
|
|
samsa |
|
samsa[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bir xil yëmeklik. adette gösh, piyaz qatarliqlardin qilinghan qiymini xëmir jilit icige tügüp, tonurda pishurush arqiliq teyyarlinidu:[misal:] gösh samsa. samsa yaqmaq.
|
|
samsaq |
|
samsaq[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① gülsamsaq a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. köpince u tamaq temini tengshigüci matëriyal we dora ornida ishlitilidu, mikrob öltürüsh we baktëriyilerni tëzginlesh roligha ige.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning bëshi:[misal:] samsaq uni yëgenning tëni saq (maqal).
|
|
samsaqgül |
|
|
|
samsaqliq |
|
|
|
samsipez |
|
|
|
samsipezlik |
|
|
|
samsixana |
|
|
|
sam-ham |
|
sam-ham[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] sam we ham milletliri közde tutulidu. samlar — gherbiy asiya, shimaliy afriqa we afriqa tumshuqining bir qisim jayliridiki sam tilida sözlishidighan milletlerning ortaq nami. hamlar — shimaliy afriqa, afriqa tumshuqi we sherqiy afriqining bir qisim jayliridiki ham tilida sözlishidighan milletlerning ortaq nami.
|
|
samoray |
|
|
|
samorayliq |
|
samorayliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① samoraylargha xas mijez xaraktër, gep-söz, qiliq heriket.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞tarix＜[yeshmisi:] yaponiyining militaristliq tüzümi dewridiki yasawullirining ri’aye qilidighan bir xil fë’odal exlaqi. uning mezmuni fë’odal hökümranlargha mutleq sadiq bolush, hetta özi we a’ilisidikilirinimu halak qilishtin bash tartmasliqtin ibaret.
|
|
samirsin |
|
|
|
samiy |
|
|
|
san (Ⅰ) |
|
san (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① shey’ilerning az-köplüki, miqdari, saniqi:[misal:] bular san jehette ötkendikidin köp, süpet jehettimu yaxshi.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] shey’ilerning miqdarini ipadileydighan asasiy matëmatikiliq uqum. mesilen, tebi’iy san, pütün san, ratsi’onal san, irratsi’onal san, heqiqiy san, komplëks san we tüp san qatarliqlargha oxshash.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] reqem:[misal:] kitablarning xetliri nahayiti tutuq bolup, uningdiki sanlarni perq qilghili bolmaytti.[yeshmisi:] ④ gëzit-zhurnallarning qerel boyice ciqqan nusxiliri:[misal:] bügün «til we terjime» zhurnilining yëngi sani neshrdin ciqti.[yeshmisi:] ⑤ [kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] shey’ilerning hësabini, ret tertipini yaki nomurluq belgisini bildüridighan söz türkümi, mesilen, bir, ikki, birinci, ikkidin bir, üceylen, qiriqce dëgenlerge oxshash.[yeshmisi:] ⑥ [köcme menisi:] [yeshmisi:] yuqiridin pilan boyice cüshürülgen norma, shtat:[misal:] bir amal qilip qizim ücün bir san hel qilip bergen bolsingiz bolatti.[yeshmisi:] ⑦ [köcme menisi:] [yeshmisi:] könglige pükken pilan:[misal:] rehmetjan yenggil tin aldi. uning könglide melum san peyda bolghanidi.[yeshmisi:] ⑧ [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] shey’iler mewjutluqining kölimi, shey’iler tereqqiyatining derijisi, shuningdek shey’ilerning san arqiliq ipadileshke bolidighan mu’eyyenliki. mesilen, shey’ilerning az-köplüki, cong-kicikliki, ëgiz-pesliki, uzun-qisqiliqi, ëghir-yënikliki we tëz-astiliqi qatarliqlargha oxshash:[misal:] yasin sinip sanigha kirmisimu a’ilidin bir orunduq ekëlip sinipning bir burjikide ders anglawerdi.
|
|
sanlar arqimu’arqiliqi |
|
sanlar arqimu’arqiliqi[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] melum qa’ide boyice tizilghan bir qatar sanlar, mesilen, 1, 3, 5, 7..., 2, 4, 6, 8... sanlar arqimu’arqiliqi ceklik sanlar arqimu’arqiliqi we ceksiz sanlar arqimu’arqiliqi dep ikki xilgha ayrilidu.
|
|
sanimay sekkiz dëmek |
|
|
|
sani yoq |
|
sani yoq[yeshmisi:] sanap bolghili bolmaydighan, sanaqsiz؛ nahayiti nurghun:[misal:] derwazining ici-tëshida manga oxshash yol taliship turghan at harwa, öküz harwa, atliq, ësheklik, piyade kishilerning sani yoq.
|
|
san (Ⅱ) |
|
san (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] adem we haywan putining tiz bilen saghra otturisidiki qismi, yota:[misal:] san söngiki. ＊ qassap këlermish sanni kötürüp, naway këlermish nanni kötürüp (maqal).
|
|
sana |
|
sana[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① purcaq a’ilisidiki kicik catqal.dorigha ishlitilidu. belghem, sepra, sewda, köygen xilitlarni ciqirish, dimaghni pakizlash, bedenge jula bërish, sheqiqe, junun, bash aghriqi, biqin aghriqi qatarliqlargha qarita shipaliq roli bar. u yene sürge dorisi ornidimu ishlitilidu. [yeshmisi:] ② punusning pishqan uruqi. shekli taqigha azraq oxshaydu. tëbabetcilikte dorigha ishlitilidu.
|
|
sana’et |
|
|
|
sana’et inqilabi |
|
sana’et inqilabi[kesip türi:]＞siyasiy iqtisad＜[yeshmisi:] qol hünerning ornini mashina igileydighan, qol sana’et dukanlirining ornini zawutlar igileydighan ishlepciqirish tëxnika inqilabi, yeni sana’etlishish. sana’et inqilabi ⅩⅨ esirning bashlirida aldi bilen engliyide bashlinip, ⅩⅨ esirning otturilirigha kelgende fransiye, gërmaniye, amërika qatarliq döletlerde keyni-keynidin tamamlandi.
|
|
sana’etci |
|
|
|
sana’et-qatnash |
|
|
|
sana’etleshtürmek |
|
|
|
sana’etleshtürülmek |
|
|
|
sana’etleshmek |
|
|
|
sanatmaq |
|
|
|
sanatoriye |
|
|
|
sanashmaq |
|
|
|
sanaq |
|
sanaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① shey’ilerni birmubir, danimudane qilip sanash we sanashtin këlip ciqqan netije:[misal:] bërishte saniqi toqquz, ëlishta saniqi ottuz (maqal).[yeshmisi:] ② hësab-kitab, hësabat:[misal:] sanaq bashlandi. depterdiki tizim boyice aldi bilen yilliqcilarning ismi caqirilishqa bashlidi.[yeshmisi:] ③ san, reqem:[misal:] shu caghlarda sendek idim, yëngi kirgen mektepke. köndürgenidim qolumni, sanaq bilen herpke.
|
|
sanaq san |
|
sanaq san[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] 1, 2, 3, ... 100, 3000 dëgenlerge oxshash adettiki pütün sanlar.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] hësablash ölcimi qilinidighan sanlar.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] shey’ilerning pütün sanni ipadileydighan «qance necce» dëgen so’allargha jawab bolidighan sözler, mesilen, 1, 5, 10, 100, 1000 gha oxshash.
|
|
sanaqci |
|
|
|
sanaqsiz |
|
sanaqsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① sanalmighan, sani namelum:[misal:] tünügün peqet hashim akamning qoyila sanaqsiz qalghanidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] hësabsiz, nurghun:[misal:] këce, süzük asmanda sanaqsiz yultuzlar caqnaytti.
|
|
sanaqliq |
|
sanaqliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① sanalghan, sani melum:[misal:] yancuqumdiki pullarning hemmisi sanaqliq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birneccila, azla:[misal:] aridin sanaqliq künler ötüp, zey-shorgha qarshi heriket dadüy miqyasida bashlinip ketti.
|
|
sanaqliq küni qalmaq |
|
sanaqliq küni qalmaq[yeshmisi:] ömri, hayati axirlashmaq:[misal:] anam sheherde yalghuz, qaraydighan adem yoq, uning üstige qërip sanaqliq künlirila qaldi.
|
|
sanalmaq |
|
|
|
sanayinepise |
|
|
|
santonin |
|
santonin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce＞fransozce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] murekkep güllükler a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi nöwetliship ösüp, peysiman yërilidu, alahide xush puraqqa ige؛ güli bashsiman gül rëtide.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] organik birikmidin ibaret bolghan bir xil dora. yuqiriqi ösümlükning gülidin teyyarlinidu. rengsiz yaki aq renglik kristal halitide këlidu, medde cüshürüsh rolini oynaydu.
|
|
santigram |
|
|
|
santilitir |
|
|
|
santimëtir |
|
|
|
santimillimëtir |
|
|
|
sanjaq |
|
sanjaq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim. [qollinilish da’isrisi:] tarixiy söz.[yeshmisi:] bayraq, tugh. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] migh-migh, zic:[misal:] birdin yërim këcide, ciqti boran shiddette. dehshet saldi, baghdiki sanjaq mëwe, köcetke.
|
|
sanjaq-sanjaq |
|
sanjaq-sanjaq[yeshmisi:] ① migh-migh, nahayiti zic, qoyuq qatarlashqan:[misal:] ular tögidin cüshürülgen caghda sanjaq-sanjaq neyzilerning arisida turatti.[yeshmisi:] ② ghuzhmek-ghuzhmek:[misal:] u, qiya burilip, sanjaq-sanjaq üzümler sanggiliship turghan hoyligha tikildi.
|
|
sanjitmaq |
|
|
|
sanjishmaq |
|
|
|
sanjighaq |
|
|
|
sanjiq |
|
|
|
sanjiq’ot |
|
sanjiq’ot[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］sanjiq+ot［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ëyiqtapan a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. gholi tik, köp shaxlinidu. yopurmiqi üc-töt qaytilanghan peysiman murekkep yopurmaq bolup, nöwetliship ösidu. güli sus sösün yaki sëriq, konussiman gül rëtide bolidu. derya wadiliri, orman yaqiliri we catqalliqlarda ösidu. yiltizi dorigha ishlitilidu, höl issiqni qayturush, qanni sowutush we zeher qayturush roligha ige.
|
|
sanjilmaq |
|
|
|
sanjima |
|
|
|
sanjimaq |
|
sanjimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① ucluq, ötkür nersilerni küc bilen kirgüzmek, tiqmaq:[misal:] bigiz sanjimaq. ＊ herkim qilar özige yingne sanjar közige (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ucluq birnerse tiqilghandek aghrimaq:[misal:] tursunning qorsiqi sanjip aghrishqa bashlidi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] gep bilen cëqiwalmaq:[misal:] way pulni dep ölüp berme yene, u emdi caqcaq qilghan bolup resmiy sanjiwaldi.
|
|
sanduq |
|
sanduq[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] icige kiyim-këcek qatarliq nersilerni sëlip saqlashqa bolidighan, yaghac yaki tömürdin casa qilip yasalghan, ëcip-yëpishqa bolidighan a’ile buyumi:[misal:] yaghac sanduq. tömür sanduq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]miqtar söz.[yeshmisi:] sanaq sanlar bilen këlip, toshquce qacilanghan nersining miqdarini bildüridu:[misal:] melum boldiki, jem’iy 1500 tal miltiq, 200 sanduq oq ekëtilgen.
|
|
sanduqce |
|
|
|
samduqci |
|
samduqci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sanduq yasighuci, satquci:[misal:] he’e, dëdim men, sanduqcilarghu az emesken, ikki ustini kengrek ziyaret qildim.
|
|
sanduqciliq |
|
|
|
sanduqluq |
|
sanduqluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① sanduqi bar, sanduq orunlashturulghan, sanduq shekillik:[misal:] sanduqluq ishkap. sanduqluq kariwat.[yeshmisi:] ② sanduq yasashqa yëtidighan, sanduq yasashqa layiq:[misal:] ustam bir sanduqluq yaghicim bar, bir sanduq yasap bërelemla.
|
|
san-sapa |
|
|
|
sansan |
|
|
|
san-sanaq |
|
|
|
san-sanaqsiz |
|
|
|
sanskrit |
|
|
|
san-süpet |
|
|
|
san-sipir |
|
|
|
sansiz |
|
|
|
sansizlighan |
|
|
|
sanliq |
|
sanliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① san bilen ipadiligen, miqdari san bilen körsitilgen: sanliq melumat.[yeshmisi:] ② qëtimliq, nöwetlik:[misal:] beshinci sanliq yighin.[yeshmisi:] ③ miqdari, sani melum nisbetni igiligen:[misal:] az sanliq milletler. ∥ bezide heqiqet az sanliqning qolida bolidu.
|
|
sanitar |
|
|
|
sanitarka |
|
|
|
sanighuc |
|
|
|
sanimaq |
|
sanimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① bir-birdin, danimudane ötküzüp sanini ëlip ciqmaq, san-miqdarini hësablimaq:[misal:] yënida bir puli yoq tögining cishini sanaptu (maqal). ＊ sen tash sanisang, xeq qum sanaydu (maqal).[yeshmisi:] ② bir-birlep tilgha almaq, ëytip ötmek:[misal:] alwan-sëliqi sansiz, sanisang yëtishmes söz. bahane, sewebi tola, baylar toymighur, ac köz.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] hësablimaq, dep bilmek:[misal:] ëytqina, kim arzugülni yigitlerdin kem sanaydu dëdi patime.
|
|
sanap dessimek |
|
|
|
saniyen |
|
saniyen[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ikkinci bir, yene bir, söngre:[misal:] du’ayisalamdin këyin saniyen sözimiz shulki, herbirlirining xet-salamlirini tapshurup alduq.
|
|
sahabe |
|
|
|
sahe (sahesi) |
|
|
|
sahib |
|
sahib[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer nersige ige bolghuci, ige. [yeshmisi:] ② birer ishta yardemleshküci xizmetci, mulazim:[misal:] shagirt bolay men sanga. heyran bilme sahibni. tapshurarmen qolunggha, emdi besh yüz talipni
|
|
sahibperman |
|
sahibperman[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］sahib+perman［[yeshmisi:] perman cüshürgüci, perman qilghuci:[misal:] manga emr qilar bolsang qelemde bagh bina qil dep, qilay ijra bu emringni özüng sahibperman bol.
|
|
sahibtedbir |
|
|
|
sahibtedbirlik |
|
sahibtedbirlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] pem-paraset, tedbir körsitish ishi؛ tedbirliklik, zëreklik:[misal:] shuningdin këyin imamniyaz sopi imamliqni qandaq cing tutsa, sahibtedbirliknimu shundaq tutti.
|
|
sahibjamal |
|
sahibjamal[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] güzel hösn-jamalgha ige, cirayliq, ziba:[misal:] sizge eqli-hoshi jayida we sahibjamal bir qizni layiq körüwatimen.[yeshmisi:] ② ayallarning ismi.
|
|
sahibjamalliq |
|
|
|
sahibxana |
|
sahibxana[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] ① öy igisi, sorunni uyushturghuci:[misal:] sahibxana mëhmanlarni ashqa teklip qilghandin këyin hemmeylen tamaq yëyish bilen bolup këtishti. ∥ sahibxana yigit ün’alghuning topcisini basti.[yeshmisi:] ② melum bir pa’aliyetke teklip qilip uyushturghuci terep yaki shexs:[misal:] sahibxana komanda.
|
|
sahibxaniliq |
|
|
|
sahibdewran |
|
sahibdewran[söz türkümi:] süpet.[qurulmisi:]］sahib+dewran［[yeshmisi:] rahet-paraghette yashighuci, dewr sürgüci:[misal:] ey yigitler arslani qilingiz teshrip qedem, sahibdewran bolung höri ghilman icide.
|
|
sahibqiran |
|
|
|
sahibqiranliq |
|
|
|
sahibkamal |
|
|
|
sahil |
|
sahil[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① dëngiz, derya, köllerning qirghiqi, boyi:[misal:] paraxot barghansëri dëngizsahiligha yëqinlap keldi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] etrap, da’ire: samsaq men ögengen desturlarda qursaq sahilige munasip dorilardin biri iken.
|
|
sawab |
|
sawab[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] diniy eqide boyice xudaning merhimitige layiq ish-emel:[misal:] -ajiz-oruqlargha yaxshiliq qilish sawab, -dëdi u manga nesihet qilip.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[köcme menisi:] [yeshmisi:] yaxshi ish, yaxshiliq:[misal:] sawabning köti töshük (maqal).[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] artuq, ewzel, yaxshi:[misal:] dadam rehmitimu «yer kökertkendin sawab ish yoq, shunga, dëhqangha jennetning ishiki ocuq» deytti.
|
|
sawabliq |
|
sawabliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] qilsa sawab bolidyyiq:[misal:] ey burader rehme qilghin bu nöwetmu sen manga, bu sawabliq ishqa yaghqay tengridin rehmet sanga.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sawab dep qaralghan ish, emel:[misal:] menki noruz beg ikki dunyaliq sawabliqni nezerde tutup mexsumni sëtiwëlip xarliqtin qutquzdum.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] xeyrlik, yaxshi:[misal:] dunyada eng sawabliq ish — yëtim-yësirlarning bëshini silash.
|
|
sawat |
|
sawat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① oqush-yëzishtin xewerdarliq, oqush-yëzishni bilish, xet-sawat:[misal:] sawat ciqarmaq.[yeshmisi:] ② birer sahege munasiwetlik zörür melumat, bilim:[misal:] siyasiy sawat. herbiy sawat.[yeshmisi:] ③ telim-terbiye, cüshendürüsh:[misal:] siler manga sawat sözlep bermey ciqqan hadisining sewebini ëytip bëringlar
|
|
sawatsiz |
|
sawatsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① xet-sawati yoq, oqush-yëzishni bilmeydighan:[misal:] sawatsiz adem. ∥ sawatsizning sawatini ciqarmaq.[yeshmisi:] ② yëterlik bilimi, melumati bolmighan:[misal:] men bu sahede sawatsiz. matëriyal, zapcas dëgenlerni uqmaymen.
|
|
sawatsizliq |
|
|
|
sawatliq |
|
|
|
sawatmaq |
|
|
|
sawashmaq |
|
|
|
sawagh |
|
|
|
sawaq |
|
sawaq[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① oqutush pa’aliyiti dawamida derslik yaki matëriyallarning belgilik waqit icide ötülidighan böliki, ders:[misal:] sawaq almaq. sawaq bermek. ＊ men yasaymen, sen aware bolma, sen mollamningkige bërip sawiqingni yadlawergin.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ongushsizliqlardin yekünlengen, ibret ücün paydilinidighan selbiy tejribe؛ ibret:[misal:] qadirlarning a’ilisining nikah tüpeylidin weyran bolghanliq paji’esi buninggha bir janliq sawaq.
|
|
sawaqdash |
|
|
|
sawaqdashliq |
|
|
|
sawalmaq |
|
|
|
sawam |
|
|
|
sawut |
|
|
|
sawutci |
|
|
|
sawutluq |
|
|
|
sawimaq |
|
sawimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① yung, paxta qatarliqlarni sawagh bilen urup, titip, topa-canglardin ajratmaq:[misal:] paxta sawimaq.[yeshmisi:] ② qamca, ciwiq qatarliqlar bilen urmaq:[misal:] yayilar bermigenni sawaytti, mangmighanni baghlaytti.
|
|
sa’il |
|
|
|
say |
|
|
|
say kelmek |
|
say kelmek [qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] yapsa kelmek, uyghun, muwapiq kelmek, del kelmek.
|
|
saya |
|
|
|
sayatin |
|
|
|
sayaz |
|
|
|
sayaq |
|
sayaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① her yerde öz bëshimce yüridighan, ige-caqisiz, sergerdan:[misal:] sayaq bala. sayaq yigit. ∥ sayaq yürgen tayaq yer (maqal).[yeshmisi:] ② topqa qoshulmay yüridighan, bibash:[misal:] sayaq kala.
|
|
sayaqdimaq |
|
|
|
sayaqliq |
|
|
|
sayangghu |
|
|
|
sayan |
|
sayan[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] terep, taman, yaq:[misal:] qar bilen möldür yëghiptu, tolisi taghlar sayan. alte ay toshmighuce, qaratmiding öyler sayan.
|
|
sayahet |
|
sayahet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] dem ëlish, körüsh, seyle qilish ücün bashqa jaylargha qilinghan ziyaret, seper:[misal:] shu küni padishahning sayahetke ciqidighan küni iken.
|
|
sayahetci |
|
|
|
sayahetcilik |
|
|
|
sayahetname |
|
|
|
saye |
|
saye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① kün nuri cüshmigen salqin jay:[misal:] wizhildap köydürüp këtiptu aptap, ya birer sayimu yoq iken shu tap.[yeshmisi:] ② yoruqluqni, kün nurini tosqan nersining kölenggüsi:[misal:] egrining sayisimu egri (maqal).[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] shepe, eser, alamet:[misal:] anining cirayidin qandaqtur bir endishining sayisi egip yürgendek qilatti.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] ghuwa körünüsh:[misal:] xiyallirim ketti uzaqqa, köz aldimda dehshetlik saye.[yeshmisi:] ⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] himaye, panah؛ medet, yardem:[misal:] jënim ukam, deptu ular, sëning sayengde bizmu mal-carwiliq bolup qalghan bolsaq
|
|
saye bolmaq |
|
saye bolmaq[yeshmisi:] ① saye hasil qilmaq, saye bermek:[misal:] sëriq söget saye bolar. sëriq adem ogha bolar (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] himayici, panah, yardemci bolmaq:[misal:] köz yashliringiz derdingizge saye bolalmaydu.[yeshmisi:] ③ arqisidin yürmek, egeshmek:[misal:] etidin keckice manga saye bolup yürisen, meqsiting nëme zadi dëdi u alimgha xapa bolup.
|
|
saye qilmaq |
|
saye qilmaq[yeshmisi:] ① melum birnerse bilen yoruqluq yaki kün nurini tosup saye cüshürmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tewsiye qilmaq, ündimek:[misal:] shundaq teqsir, men uzaqi yilila özlirige bu ishni saye qilghanidim, özliri ance qiriqmighan idile.
|
|
sayisidin qorqmaq |
|
|
|
sayisidin örkimek |
|
|
|
saye qilmaq |
|
saye qilmaq[yeshmisi:] ① melum birnerse bilen yoruqluq yaki kün nurini tosup saye cüshürmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tewsiye qilmaq, ündimek:[misal:] shundaq teqsir, men ozaqi yilila özlirige bu ishni saye qilghanidim, özliri ance qiziqmighan idile.
|
|
saydurmaq |
|
|
|
sayratmaq |
|
sayratmaq[yeshmisi:] ① «sayrimaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] men sanga ashiq bolup, söydüm yürektin bir ömür. ishqiwaz bulbul kebi ishqingda sayratting mëni.[yeshmisi:] ② maharet bilen xush küyler calmaq (saz-muzika heqqide):[misal:] sayritimen dutarimni cimen taghda yari-yar, körelmesler yighlashsun hesret-daghda, yari-yar.[yeshmisi:] ③ «ta-ta-tat» awaz ciqirip këlishtürüp atmaq:[misal:] reyhan ishaqning qolidiki pilimotni aldi-de, colaq tamning üstige qoyup sayritiwetti.
|
|
sayrashmaq |
|
sayrashmaq[yeshmisi:] «sayrimaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] biring bulbul biring tuti, sayrishinglar yari-yar, biring aydek, biring kündek, bext bolsun yari-yar.
|
|
sayrimaq |
|
sayrimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① yëqimliq, xush ahangda awaz ciqarmaq (qushlar heqqide):[misal:] bizning siniptiki japparning ikki sëriq qushqici bar iken, bek sayraydiken.[yeshmisi:] ② mungluq küyde awaz ciqarmaq:[misal:] qolumda yene sayridi rawab, naxshamni ëyttim, bulbuldek sayrap.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] cang keltürmek, yangratmaq:[misal:] jenggiwar signal xelq eskerlirini tëz yighilishqa caqirip, jeng marshigha sayrimaqta idi.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] selb. bir xil ahangda toxtimay sözlimek؛ watildimaq:[misal:] -bir ëghiz gep qilip qoysam, sayrapla kettingghu-dëdi u emetke külüp turup.
|
|
sayghaq (Ⅰ) |
|
sayghaq (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil hasharat. shekli herige oxshap këtidu, tënining sirtida qaramtul sëriq rengde yumshaq tükliri bolidu, ëghiz orgini rodimëntlashqan, cishisi kala tükliri arisigha tuxum salidu, licinkisi kala tënide parazit yashap, yëtilgendin këyin kala dümbisidin tëship ciqidu, yerge cüshkende bolsa qorcaqqa aylinidu.
|
|
sayghaq (Ⅱ) |
|
|
|
sayghaqⅢ |
|
|
|
sayghaqdimaq |
|
|
|
sayghaqliq |
|
|
|
saylatma |
|
|
|
saylatmaq |
|
|
|
saylashmaq |
|
|
|
saylam |
|
saylam[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① bëlet tashlash yaki qol kötürüsh qatarliq awaz bërish yoli bilen wekil yaki mes’ul xadimlarni saylash ishi:[misal:] eger saylam ötküzsek, amma jezmen ezimetni yëza bashliqi qilip saylaydu.[yeshmisi:] ② mushundaq saylash ishi ëlip bërilidighan yighin, murasim:[misal:] haji toxti bu saylamda kimni qollash kërekliki toghrisida sözlidi.
|
|
saylanghuci |
|
|
|
saylanmaq |
|
|
|
saylighuci |
|
|
|
sayliq |
|
|
|
saylimaq |
|
saylimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① qol kötürüsh yaki bëlet tashlash arqiliq wekil yaki mes’ul xadimliqqa körsetmek, teyinlimek:[misal:] xelq samsaq akini aptonom rayonluq xelq qurultiyining wekili qilip saylidi.[yeshmisi:] ② bahalash, sëlishturush arqiliq ilghap ciqmaq, tallimaq:[misal:] ular raziyemni munewwer xizmetci qilip saylidi.
|
|
saymaq |
|
|
|
saymaq (Ⅱ) |
|
|
|
sayman |
|
|
|
sayman-jabduq |
|
|
|
saymanliq |
|
|
|
sayoz |
|
|
|
saywa |
|
|
|
saywa üzüm |
|
|
|
sayiperes |
|
|
|
sayidatmaq |
|
|
|
sayidashmaq |
|
|
|
sayidimaq |
|
|
|
sayisida |
|
sayisida[söz türkümi:] tirkelme.[yeshmisi:] ① saye astida:[misal:] bughdayning sayisida qarimuq su iciptu (maqal).[yeshmisi:] ② arqiliq, arqisida؛ tüpeyli, tüpeylidin:[misal:] özlirining atidarciliq bilen qilghan iltipatliri sayisida bir az pulluq bolup qalduq.
|
|
sayisiz |
|
|
|
sayiqi |
|
|
|
sayik |
|
|
|
sayilandurmaq |
|
|
|
sayilandurush |
|
|
|
sayiliq |
|
sayiliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sayisi bar, saye cüshüp turidighan:[misal:] sayiliq bagh.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] saye yer:[misal:] biz sayiliqta olturduq.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] saye cüshürüsh ücün ornitilghan qurulma, sayiwen:[misal:] dadam bu sögetni hoylimizgha bir sayiliq bularmikin dep tikkeniken.
|
|
sayin |
|
|
|
sayiwen |
|
sayiwen[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① kün nuri yaki yamghurdin saqlinish ücün üstige künlüksiman rext tutulghan qurulma:[misal:] u sayiwen astida olturup doghapciliq qiliwatatti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bashpanah, hamiy, xeyrxah:[misal:] u eng ëghir künlerde özige sayiwen bolghan ashu aq köngül kishilerni ësidin ciqarmighanidi.
|
|
sayiwenlik |
|
|
|
sebder |
|
sebder[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi incike we uzun, güli sëriq yaki binepshe rengde ëcilidu. adette hoyla we baghcilarda menzire ücün östürülidu.
|
|
sebre |
|
sebre[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce＞erebce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] gülsamsaq a’ilisidiki da’im yëshil turidighan bir xil ösümlük. ösümlük tëni terkibidiki shirnisini dorigha ishletkili bolidu, teretni rawan qilish, ashqazanni küceytish we heyz mangdurush rollirigha ige. «aloy» depmu atilidu.
|
|
sebiy |
|
sebiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① wayigha yetmigen, gödek, kicik:[misal:] bu gül-giyahlar goya ussul oynawatqan sebiy qizlarni eslitetti.[yeshmisi:] ② turmush tejribisi kem, köp ish körmigen, nadan:[misal:] uning bu qiliqi sebiy qizni ganggiritip qoydi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] hiyle-mikirdin yiraq, pak, sap:[misal:] sebiy dillargha ejdading pighan, mung dadi iz saldi, bu cagh yanghan idi qehrughezep gülxani sen’etning.
|
|
sebiylik |
|
|
|
sep (Ⅰ) |
|
sep (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kishilerning melum tertipte tizilghan qatari:[misal:] sepke tizilmaq. sep bolmaq.[yeshmisi:] ② melum meqsette uyushqan kishiler topi, tarmaq, sahe:[misal:] wahap yashlar sëpige qarap yürüp ketti.[yeshmisi:] ③ jeng yaki küreshte bir rehberlik astida teshkillengen qoshun we mushundaq qoshun orunlashqan jay:[misal:] aldinqi sep.
|
|
sepke atlanmaq |
|
sepke atlanmaq[yeshmisi:] ① teshkillinip hazirlanmaq, teyyarlanmaq:[misal:] poskam gülbagh gungshëisida 4300 din artuq kishi sepke atlinip köcet tikip orman bina qilish boyice dolqun qozghiwetti.[yeshmisi:] ② küreshke, jengge kirmek:[misal:] xelq azadliqi ücün hemmimiz qesemyad qilip, sepke atlinayli.
|
|
sepni yarmaq |
|
sepni yarmaq[yeshmisi:] belgilik da’iride qarshiliq körsetken, tosqan melum qoshunni, topni bösüp ötmek:[misal:] dorghilar qance qilsimu, sepni yërip asimgha yëqinlishalmidi.
|
|
sep (Ⅱ) |
|
|
|
sepⅢ |
|
|
|
seper (Ⅰ) |
|
|
|
seper (Ⅱ) |
|
|
|
seperdash |
|
|
|
seperdashliq |
|
|
|
sepersiz |
|
|
|
seperwer |
|
|
|
seperwerlik |
|
seperwerlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] melum bir ish yaki pa’aliyetni orundash yolidiki jenggiwar, qizghin teyyarliq haliti we shundaq haletke yüzlendürüsh, dewet:[misal:] seperwerlik yighini. seperwerlik doklati.
|
|
seppen |
|
|
|
seppen ëytmaq |
|
|
|
septürmek |
|
|
|
sepci (Ⅰ) |
|
|
|
sepci (Ⅱ) |
|
|
|
sepdash |
|
sepdash[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] herbiy xizmette birge, bir septe bolghan kishiler (bir-birige nisbeten):[misal:] ular urush meydanlirida bir xendekte jeng qilghan yëqin sepdashlardin idi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bir sahe, bir teshkilat yaki bir orunda bille ishligen küresh qilghan kishiler (bir-birige nisbeten):[misal:] bilal ezizi lutpulla mutellipning yëqin sepdishi idi.
|
|
sepdashliq |
|
|
|
sepra |
|
sepra[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞tëbabet＜[yeshmisi:] sarghuc renglik, temi acciq, ötkür suyuqluq. u jigerde ishlinip öt xaltisigha cüshüp qoyuqlishidu. u maylarni parcilap hezim qilishqa yardem bëridu. sepra xiliti üstünlükni igiligen kishiler rohiy jehette ittik, asan acciqlinidighan, köz ëqi we tili sarghuc, uyqusi kem bolidu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qey, qusuq:[misal:] sepra qilmaq.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] asanla acciqlap qalidighan, cëcilghaq, tërikkek:[misal:] qattiq yillarmu ötti. qabil dëhqan jami sepra bowaygha aylandi.
|
|
sepra xaltisi |
|
|
|
seprasigha tegmek |
|
|
|
seprasi örlimek |
|
|
|
sepras |
|
|
|
sepralashmaq |
|
|
|
sepraliq |
|
sepraliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] asanla acciqlap qalidighan mijez, xaraktër:[misal:] u erkinning turghanliqini körüp, sepraliqi tutti-de, zerde bilen warqiridi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bedendiki seprani köpeytidighan, seprani qozghaydighan:[misal:] sepraliq nersiler jigerge ziyanliq.
|
|
sepra’ot |
|
sepra’ot[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］sepra+ot［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] sozap a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi peysiman murekkep yopurmaq, kicik yopurmaqliri tuxum sheklide, güli aq yaki sus bëghir renglik këlidu. yiltizi aq we posti qëlin. pütün ösümlük tëni alahide xushbuy puraydu. adette yiltiz posti dorigha ishlitilidu. yel heydesh, höllükni yoqitish, zeherni kësish we qicishqaqni bësish rollirigha ige.
|
|
sepsaldurmaq |
|
|
|
sepsalmaq |
|
sepsalmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] diqqet bilen sincilap qarimaq, tepsiliy qarap ciqmaq:[misal:] almixanning bëghi bar, gül tüwide cëngi bar, almixangha sepsëlinglar ong qëshida mëngi bar.
|
|
sep-sep |
|
|
|
sepsete |
|
sepsete[söz türkümi:] isim. [yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] toghra pikir qilish qa’idisige xilap pikir. u kishilerning obyëktip shey’iler we ularning qanuniyetlirini xata eks ettürüshidur.[yeshmisi:] ② tëgi yoq, asassiz, quruq gep:[misal:] sepsete satmaq.
|
|
sepsetici |
|
sepsetici[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] asassiz, bimene gep qilghuci, quruq gep, sepsete satquci:[misal:] sepsetici könmes ishta musheqqetke, yoqni bar dep köz yumghusi heqiqetke.
|
|
sepseticilik |
|
sepseticilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yalghan nezeriyilerni toqush, asassiz, bimene gep qilish, quruq gep sëtish we mushundaq adet:[misal:] alim dëgen sepseticilik bilen kün ötküzüshke adetlengen bir nëme.
|
|
sepsetiwaz |
|
|
|
sepsetiwazliq |
|
|
|
sepsëlishmaq |
|
|
|
sepkü |
|
|
|
sepküc |
|
|
|
sepkün |
|
sepkün[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] ① bir xil tëre kësili. buningda yüzde, bezide bedende sarghuc qongur yaki qara qongur rengdiki ushshaq daghlar peyda bolidu, aghrimaydu we qicishmaydu.[yeshmisi:] ② yüzde bolidighan shu xil dagh:[misal:] ruqiyeni burnining etrapidiki shalang sepkünlerni hësabqa almighanda, cirayliq qiz dëyishke bolatti.
|
|
sepkünlük |
|
|
|
sepletmek |
|
|
|
sepleshmek |
|
|
|
seplenmek |
|
|
|
seplik |
|
|
|
seplime |
|
|
|
seplimek |
|
seplimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① ëhtiyajgha asasen bosh, kem qalghan orunni adem yaki maddiy nersiler arqiliq toluqlimaq:[misal:] ulardin qaysibiri këmeyse yene birini sepleshke imkan yoq idi.[yeshmisi:] ② almashturmaq:[misal:] uni qalduruwëtip, ornigha sizni seplidim-de, ishni tamam qildim.[yeshmisi:] ③ qatmaq, qoshmaq:[misal:] dadimiz ölgende, uning qolidiki mata-cotaliri qerzge yetmey, öydiki jabduqlarmu seplep bërildi.
|
|
sepmek |
|
sepmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① suyuqluqni tozan yaki tamce qilip bashqa nersilerning üstige pürkimek, cacmaq:[misal:] hëliqi bëyit ëytquci qolidiki cayni ayalning yüzige septi, öyni külke awazi qaplidi.[yeshmisi:] ② talqan yaki un halitidiki nersilerni bashqa nersilerning üstige tozutmaq, cacmaq:[misal:] yarining üstige tuz sëpiptu(maqal).[yeshmisi:] ③ bir tekshi tarqitip cüshürmek, salmaq:[misal:] uning aq yerni körsila her xil uruqlarni sëpip qoyup këtidighan aditi bar idi.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] taratmaq, yaymaq, cacmaq:[misal:] oyghinimen awazing quliqimgha yetkende, tang colpini nurini yüzlirimge sepkende.
|
|
set |
|
set[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① körünüshi kishini özige jelp qilmaydighan, cirayliq emes, körümsiz:[misal:] yashning seti yoq, qërining cirayliqi yoq (maqal).[yeshmisi:] ② eyib dep qarilidighan, uyatliq:[misal:] yigit ademge «alimen dëgen qizni tartturup qoyuptu» dëgendin set ish yoq.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] qulaqqa yaqmaydighan, yëqimsiz ishitilidighan, qopal:[misal:] ular set awazda warqiriship-jarqiriship keynige yënishti.[yeshmisi:] ④ «yaxshi emes, yaman, uyat» dëgen meniside kësim rolida këlidu:[misal:] bu halgha cüshüp qëlish heqiqeten set.
|
|
set bolidu |
|
set bolidu[yeshmisi:] birer ish-heriketni qilmasliqqa ündep ëytilidu:[misal:] boldi qilsila, dadisi, gep bolsa cirayliq qilsila, bundaq warqirawersile, qolum-qoshnilar anglisa set bolidu.
|
|
seteng |
|
seteng[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cirayliq kiyinip, perdaz qilip yüridighan ayal:[misal:] sen tonumsen u setengni qaltis yasinipotu jumu[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] güzel, cirayliq, këlishken:[misal:] «bicare ayal yash waqtida xëli seteng, epcil bolghiytti
|
|
setengleshmek |
|
|
|
setenglik |
|
setenglik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cirayliq kiynip, perdaz qilip özini bashqilargha cirayliq, güzel körsitishke urunush aditi؛ cirayliqliq, sahibjamalliq:[misal:] u bir zamanlarda setengliki bilen ni-ni yigitlerni özige meptun qiliwalghanidi.
|
|
setcilik |
|
|
|
setr |
|
setr[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① basma yaki yazma matëriyallarning herbir yoli, qur:[misal:] hasil bolur qetrilerdin, bolur diwanlar hasil setrlerdin.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] qoruq, siziq:[misal:] ëh ejeb cagh yashliq bahari, qayda ketting emdi sen qëcip, qicqarmighan mëhmandek sörün, setrlerni eptimge cëtip.
|
|
setleshtürmek |
|
setleshtürmek[yeshmisi:] «setleshmek» pë’ilining mejburiy derijisi: u teletini ziyade setleshtürdi-de, tilini ciqirip, isqirtip, qolidiki suyuq layni anigha cacti.
|
|
setleshtürülmek |
|
|
|
setleshmek |
|
setleshmek[yeshmisi:] ① «setlimek» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] ularning hemmisi mëni setlishiwatidu, dëdi bala yighlap turup.[yeshmisi:] ② set, körümsiz bolup qalmaq:[misal:] laylar capliship, kettim setliship, qëcishti ular tëxi sekriship.[yeshmisi:] ③ bashqilar aldida set, yëqimsiz, uyatliq qiliqlarni qilmaq:[misal:] sizge birkim ot ëliship ber dëdimu yolingizgha mëngiwëring setleshmey
|
|
setlik |
|
setlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] körümsizlik, cirayliq emeslik:[misal:] wayjan, uning setlikini dëmemdighan, qarisa qorqqusi këlidu.
|
|
setlimek |
|
|
|
seth (sethi) |
|
seth (sethi)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] nersilerning üstünki teripi, yüzi:[misal:] ëh, güzellik güzellikmu shundaq bolarken, coghdek qelb tün qoynigha zinnet qosharken, yerde yultuz, yultuz emes nurluq ciragh u, kök sethide ükernimu nursiz qilarken
|
|
setin |
|
|
|
sej’e |
|
|
|
sejde |
|
sejde[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] namaz oqughan, ibadet qilghanlarning bëshini ëgip, ikki qolini yerge tirep, pëshanisini yerge tegküzüshi:[misal:] buni körgen hatem xushalliqidin xudagha shükürler qilip sejdige bash qoydi.
|
|
sejde qilmaq |
|
sejde qilmaq[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] namaz oqughan yaki ibadet qilghanda tiz cöküp, ikki qol bilen yerni tirep, pëshanini yerge tegküzmek, bash qoymaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bash egmek, boysunmaq, tiz cökmek:[misal:] yigit keynige burulup qarisa alamet yoghan betheywet 77 diwe yigitke sejde qilip, yer söyüp yatqudek.
|
|
sejdigah |
|
sejdigah[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] ① sejde qilidighan jay:[misal:] sejdigahqa bash qoymaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] muqeddes, eziz, ulugh jay:[misal:] bu waqitta uning kallisida dastixandin bashqa hëcqandaq ulugh sejdigah bolmaytti.
|
|
sedep |
|
|
|
sedepgül |
|
|
|
sedpare |
|
sedpare[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① yüz pare, pare-pare:[misal:] sedpare yüriki cëkidu pighan, tilida:[misal:] «qozamni saqlighin xuda». ∥yürikim sedparisi, basma köngleklik juwan. ejeb yaman derdi bar, shaye köngleklik juwan.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] perishan, weyran:[misal:] ziwirsha silerdinmu betterek sedpare
|
|
sedpariciliq |
|
sedpariciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] parakendicilik, perishanliq, bi’aramliq:[misal:] shu sedpariciliqta biringlar, coqan salisiler, shundaq qilip, mëhmanning könglini acimiz.
|
|
seddicin |
|
|
|
seddicin sëpili |
|
seddicin sëpili[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] miladiyidin ilgirikiⅢesirde cin shixuang döletni birlikke keltürgendin këyin, shimaldiki honlarning hujumidin saqlinish ücün herqaysi beglikler qorghan sëpillarni tutashturush asasida saldurghan uzun sëpil. gherbte jyayügüendin bashlinip sherqtiki shenxeygüende ayaghlishidu. omumiy uzunluqi texminen 6700 kilomëtir këlidu.
|
|
sedir |
|
|
|
sediqe |
|
sediqe[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] ① tilemci yaki mohtajlargha bërilidighan in’am, xeyr-ëhsan:[misal:] mexsut beg 30 ming dacen sediqe tarqatti.[yeshmisi:] ② nijat izdep, eziz ewliya-enbiyalarning rohigha atap xuda yolida bërilidighan ëhsan:[misal:] mescitlerning sediqe kirimini xelqqe, islamgha paydiliq ishlargha ishlitish kërek.
|
|
sediqe-pitir |
|
|
|
sediqici |
|
|
|
sediqixana |
|
|
|
ser (Ⅰ) |
|
|
|
ser (Ⅱ) |
|
ser (Ⅱ)[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bash, kalla.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] aldinqi qatardiki, xillanghan, bashlamci:[misal:] ser leshker.
|
|
serap (Ⅰ) |
|
|
|
serap (Ⅱ) |
|
|
|
seretan |
|
seretan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] ① seretan burji.[yeshmisi:] ② 24 mewsumning sekkizincisi. miladiye 5-ayning 20, 21 yaki 22-künlirige toghra këlidu:[misal:] sumbulda su sal, mizanda ter, seretanda or (maqal).[yeshmisi:] ③ rak:[misal:] hazir uyghur tëbabiti shipaxaniliri seretan, beres (aqkësel)kësellikliri üstide tetqiqat ëlip bërip. buninggha dora we carilar tëpiwatidu.
|
|
seretan burji |
|
seretan burji[kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] ëkliptikidiki 12 burjning tötincisi. astroomiyilik uzunluqi °90 tin °120 qice. esliy orni seretan yultuz türkümide bolup, yillarning ötüshi bilen jewza yultuz türkümige yötkelgen. her yili 6-ayning 22-künining aldi-keynide quyash bu yazliq küntoxtishi bolidu.
|
|
serengge |
|
serengge[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ot hasil qilghuci bir xil buyum, qëpi quta sheklide, icide incike yaghac parciliridin qilinghan ushshaq talliri bolidu. tallirining bir bëshi fosfor yaki günggürt birikmilirige cilanghan, qëpining yan teripige fosfor sürkelgen. tëlini qëpigha sürkigen haman ot hasil bolidu.
|
|
seremes |
|
|
|
seremjan |
|
seremjan[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] öy, zal qatarliqlarning icige qoyulghan bisat, jahaz, jabduq qatarliq nerse-kërek:[misal:] öy seremjanliri.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hemme nersiler xili-xili bilen öz jayi-jayigha retlik tizip qoyulghan؛ tertiplik, retlik:[misal:] hoyla ici shunce pakiz, seremjan, güllüklerdiki güller kishining zoqini qozghap turatti.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ishni jayi-jayida, tertiplik, retlik bëjiridighan؛ incike we puxta ish qilidighan:[misal:] seremjan adem. seremjan ayal.
|
|
seremjanlashturmaq |
|
|
|
seremjanlashturulmaq |
|
|
|
seremjanlashmaq |
|
seremjanlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① seremjini bar bolmaq:[misal:] öyliri obdanla seremjanliship qaldi.[yeshmisi:] ② seremjanliri retlik, jay jayigha qoyulmaq, seremjan haletke kelmek, seremjan bolmaq:[misal:] yaghaclar ishcilarning qizghin heriketlinishi bilen birdemdila seremjanlashti.
|
|
seremjanliq |
|
|
|
serbest |
|
serbest[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] özini erkin hës qilidighan؛ erkin, musteqil:[misal:] icip sunghan sharabingni bolup mest, ëlip birdem nepes, azad-serbest.
|
|
serbiz |
|
serbiz[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] murekkep güllükler a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi söget yopurmiqigha oxshash bolup, girwikide heriningkidek cishliri bolidu. gülining cörisi aq, otturisi sëriq, küzde ëcilidu.
|
|
serp (Ⅰ) |
|
|
|
serp (Ⅱ) |
|
|
|
serpay |
|
|
|
serplenmek |
|
|
|
serplimek |
|
|
|
serpush |
|
serpush[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] töpisi törük hem ëgizrek, cörisige qama yaki körpidin nisbeten tarraq jiyek tutulidighan bir xil tumaq, selle tumiqi:[misal:] boway bëshigha nëpiz serpush kiyiwalghanidi. ∥serpush tumaq.
|
|
serpiyat |
|
|
|
sertal |
|
sertal[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］ser+tal［[yeshmisi:] baraqsanlap, körkem ösken tal:[misal:] ishik aldi sertallar, shax-shaxida marjanlar, bizni dëgen yaranlar, her kocida weyranlar.
|
|
serxush (Ⅰ) |
|
serxush (Ⅰ)[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] keyp qilghan, keypi bar, bir’az mest, shirkeyp.
|
|
serxush (Ⅱ) |
|
|
|
serxushluq |
|
|
|
serxis |
|
serxis[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] serxis a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi peysiman murekkep yopurmaq, kicik yopurmaqliri orghaqqa oxshaydu, spora xaltisi top halettiki tengge sheklide bolup, yopurmaqning dümbe teripige tizilidu. yiltizi dorigha ishlitlidu. adette qan toxtitish we medde cüshürüsh dorisi qilinidu.
|
|
serxil |
|
serxil[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] aldinqi qatardiki, xillanghan, tallanghan:[misal:] serxil qoghun. ＊gülning serxili gül arisida, erning serxili el arisida (maqal).
|
|
serxillashturmaq |
|
|
|
serxillashturulmaq |
|
|
|
serxillashmaq |
|
|
|
serxilliq |
|
serxilliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ësilliq, aliyliq, xilliq:[misal:] bu bagh heqiqetenmu mëwilerning serxilliqi, molluqi bilen kishilerning diqqitini alahide tartatti.
|
|
serdar |
|
serdar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] qoshun bashliqi, leshker bëshi, qomandan:[misal:] hoshur beg serdarni ewetip xewer alghudek bolsa, 31 lek afghan leshkiri yëtip keptu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bashci, yolbashci, rehber:[misal:] el-yurtqa serdar bolghan adem qërindashliri ücün öz jënini pida qilalishi lazim.[yeshmisi:] ③ erlerning ismi.
|
|
serdan |
|
|
|
serrap |
|
serrap[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] konirighan söz.[yeshmisi:] pulni parcilap bërish yaki bashqa memliket puligha almashturup bërish ishi bilen shughullanghuci we almashturush arqiliq nep ëlip tirikcilik qilghuci kishi, pul, altun sodigiri:[misal:] serrap baziri.
|
|
serrapxana |
|
|
|
serrapliq |
|
|
|
serrac |
|
|
|
serracliq |
|
|
|
sersam |
|
|
|
sersan |
|
|
|
sersane |
|
sersane[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] sersaniliq icide, sersan bolup:[misal:] tëpirlap qepestiki qushtek, körginim yaman cüshtek, bolup yürgende sersane, anga yene elem qatti.
|
|
sersanciliq |
|
|
|
sersan-sergerdan |
|
|
|
sersanliq |
|
|
|
sersuk |
|
|
|
serqelem |
|
|
|
serkatip |
|
serkatip[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce+erebce［[qollinilish da’isrisi:] konirighan söz.[yeshmisi:] katiplarning bashliqi, bash katip؛ katip:[misal:] öy ici jimliqqa cökken shu qeder, serkatip qelimi yorghila peqet.
|
|
serkar |
|
serkar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ishni bashqurghuci, ish bëshi, rehber:[misal:] ish bilgüci aqillar boldiler xar, ish bilmigen nadanlar boldi serkar.
|
|
serke |
|
serke[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① picilghan erkek öcke:[misal:] qoyni serke bashlaydu, oyunni erke (maqal).[yeshmisi:] ② jerenning erkiki, erkek jeren:[misal:] jeren serkisi uduldiki ance ëgiz bolmighan taqir tagh terepke yol aldi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] bashqilarni yëtekligüci؛ yolbashci:[misal:] alim ularning serkisi iken. biz aldi bilen uni tëpip sözlisheyli.
|
|
serkerde |
|
serkerde[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［kona[yeshmisi:] ① lershker bëshi, qomandan:[misal:] sopi’axun qozghilang kötürgen we intayin ghelibilik jeng qiliwatqan xelqning meshhur serkerdiliridin bolup yëtishkenidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] yolbashci, bashliq:[misal:] janabliri danishmen serkerdimizni xatire sheripliridin ciqirip qoymighanla, dëdi u sipayilik bilen.
|
|
serkerdilik |
|
serkerdilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qomandanliq, yolbashciliq, rehberlik:[misal:] men janabiy pasibanning buyruqigha bina’en, qoshungha serkerdilik qilip yawni tarmar qilimen.
|
|
serkesh |
|
|
|
serkeshlik |
|
|
|
serkicöp |
|
serkicöp[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］serke+cöp［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] bashaqliqlar a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. bahar peslide deslep güli ëcilip, këyin yopurmaq ciqiridu. gül bashiqi üstide qoyuq ösken aq rengdiki tükliri bolidu. yiltizsiman gholini istëmal qilghili yaki dorigha ishletkili, yopurmiqidin yamghurluq kiyimlerni toqughili bolidu.
|
|
sergerdan |
|
|
|
sergerdanliq |
|
|
|
sergez |
|
|
|
sergüzesht |
|
sergüzesht[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] bashtin ötken weqeler, bashtin ötken ishlar, kecürmish:[misal:] «tömür xelpe yëghiliqi»da hayat qalghan bu ikki sepdash özlirining 20 yilliq sergüzeshtlirini hëkaye qiliship olturatti.
|
|
serlep-misqallap |
|
|
|
serletmek |
|
|
|
serleshmek |
|
|
|
serlenmek |
|
|
|
serleshker |
|
|
|
serlewhe |
|
|
|
serlewhisiz |
|
|
|
serlewhilik |
|
|
|
serlik |
|
|
|
serlimek |
|
|
|
sermaye |
|
sermaye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] tijaret yaki kesipke sëlinghan desmaye, meblegh, kapital, pul.
|
|
sermayidar |
|
sermayidar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] konirighan söz.[yeshmisi:] tijaret yaki kesipke sëlinghan pul, meblegh, mal-dunya, desmaye igisi؛ kapitalist.
|
|
sermayisiz |
|
|
|
sermayilik |
|
|
|
sermunshi |
|
|
|
serwaz |
|
|
|
serwer |
|
|
|
serwi |
|
|
|
seric |
|
|
|
serimek |
|
|
|
sezdürmek |
|
|
|
sezgü |
|
sezgü[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① obyëktip shey’ilerning adem mëngiside peyda qilghan inkasi, sëzim, tesir, tuyghu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] rohiy kecürmish, icki hëssiyat, tesirat؛ pikir:[misal:] uning pëshanisini congqur qoruqlar basqan, yüriki kelgüsining dehshetlik sezgüliri bilen tolghanidi.
|
|
sezgüci |
|
|
|
sezgür |
|
sezgür[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① sëzish iqtidari, sëzimcanliqi küclük؛ tashqi tesirni tëz sëzidighan, sëzimcan:[misal:] sezgür it. ∥ ademning quliqi, burni, tili, közi we tërisi nahayiti sezgür këlidu.[yeshmisi:] ② zërek, hoshyar:[misal:] u, nahayiti sezgür, cëcen, eqilliq qiz iken.
|
|
sezgürleshtürmek |
|
|
|
sezgürleshtürülmek |
|
|
|
sezgürleshmek |
|
sezgürleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] sezgür haletke kelmek, sezgür bolmaq, sezgürlüki ashmaq:[misal:] sabir tëximu sezgürliship ketti-de, «inqilab» ning deslepki yëtekicliridin biri bolup otturigha ciqti.
|
|
sezgürlük |
|
|
|
sezmek |
|
|
|
ses |
|
|
|
seskendürmek |
|
|
|
seskenmek |
|
seskenmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer tashqi amilning tesiridin birdinla cöcümek, titrimek, silkinmek:[misal:] jalal bëshida caqmaq cëqilghandek seskinip ketti. hemme birdin uninggha qaridi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bizarliq we yirginishlik hës qilmaq؛ bizar bolmaq, yirgenmek:[misal:] bu qiliqlarni körgende shundaq seskendim.
|
|
seskinishmek |
|
|
|
seghire |
|
seghire[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① balaghetke yetmigen nareside bala, sebiy bala.[yeshmisi:] ② yëtim bala, yëtim:[misal:] seghriler heqqi.
|
|
seqenqur |
|
seqenqur[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil bëliq, bëshi atqa, tëni rakqa oxshaydu we yapilaq këlidu. pütün tëni söngek halqilardin tüzülgen qattiq qasiraq icide turidu. renggi aq, sëriq yaki qongur renglerde bolidu. quyruqi ëgilidu, qasiraqliq kicik haywanlar bilen uzuqlinidu. erkikining qorsiqida bala yëtildürüsh xaltisi bolup, cishisi özining tuxumini uninggha salghandin këyin uruqlinidu we kicik bëlijanlarni ciqiridu. congliri adette tëbabette qimmetlik dora hësablinidu.
|
|
seqime |
|
|
|
sek |
|
|
|
sekte |
|
|
|
sekrat |
|
|
|
sekretme |
|
sekretme[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sekritip ciqirilghan, sekritilgen.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞su ishliri＜[yeshmisi:] su insha’atliri icidiki suni sekritip cüshüridighan pelempey shekillik qurulma.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kicik tashni su yüzini boylitip sugha atqanda, tashning su yüzide hasil bolidighan sekresh haliti:[misal:] sugha tash ëtip sekretme ciqarmaq.
|
|
sekretmek |
|
|
|
sekresh |
|
|
|
sekreshmek |
|
|
|
sekrigüc |
|
|
|
sekrime |
|
|
|
sekrimek |
|
|
|
sek-sek |
|
|
|
seksen |
|
|
|
seksen’ayagh |
|
|
|
seksenpacaq |
|
|
|
seksenput (Ⅰ) |
|
seksenput (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］seksen+put［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bughum ayaghliq haywan. tëni uzun hem yapilaq, dümbisi qara yëshil, qorsiqi sarghuc qongur, bëshida qamcisiman sezgü münggüzcisi bolidu. gewdisi nurghun boghumlardin tüzülidu. herbir boghumida bir jüptin putliri bolup, birinci jüp puti ilmek këlidu. uningda yene zeher bëzi bolup, zeher suyuqluqi ajritip ciqiridu. kicik hasharatlar bilen ozuqlinidu. tëbabetcilikte dorigha ishlitilidu.
|
|
seksenput (Ⅱ) |
|
|
|
seksenxalta |
|
seksenxalta[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］seksen+xalta［[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] doriger, doripurush:[misal:] ular bazar arilap mëngip, yëngidin ëcilghan seksenxalta dukini aldigha keldi.
|
|
sekkiz |
|
|
|
sekkizeylen |
|
|
|
sekkizlik |
|
|
|
sekkizinci |
|
|
|
sekleshmek |
|
|
|
sekildetmek |
|
|
|
sekildeshmek |
|
|
|
sekildimek |
|
|
|
seg |
|
|
|
segek |
|
segek[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① sezgür, tuyghun:[misal:] segek itlarning anda-sanda qawap qoyushlirini hësabqa almighanda, këce jimjit idi.[yeshmisi:] ② hoshyar, sezgür:[misal:] göherxan cong anam tölekke bu këce segek yëtishni ëytti.
|
|
segekleshtürmek |
|
|
|
segekleshtürülmek |
|
|
|
segekleshmek |
|
segekleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] segek haletke kelmek, segekliki ashmaq, segek bolmaq:[misal:] epyün xumaridin közliri yumulup këtiwatqan beshir derhal segekliship, yolwasqa qaridi.
|
|
segeklik |
|
|
|
segencük |
|
|
|
segencüklük |
|
|
|
següncek |
|
|
|
segitërek |
|
segitërek[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］sege+tërek［[yeshmisi:] tal tërekler a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan bir xil derex. qowziqi toq kül reng, yopurmiqi tuxum sheklide yaki üc burjek. yopurmiqining girwekliride here cishige oxshash cishliri bolidu. tüz hem nahayiti ëgiz ösidu. köp shaxlimaydu. yaghici bek cing. eng yaxshi qurulush matëriyali hësablinidu.
|
|
segitishmek |
|
|
|
segitilmek |
|
|
|
segitmek |
|
segitmek[yeshmisi:] ① «segimek» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] ayshem balini salqin jaygha apirip segitishke bashlidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] hoshyarliqni, segeklikni ashurup qoymaq؛ diqqitini merkezleshtürmek:[misal:] rehmet, dilxumar, bügün mëni heqiqeten obdan segitip qoydingiz, dëdi shewket.
|
|
segidetmek |
|
|
|
segideshmek |
|
|
|
segidimek |
|
|
|
segishmek |
|
|
|
segimek |
|
segimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① salqinlimaq, segidimek:[misal:] maysigül ikkimiz nahiye doxturxanisidin ciqqinimizda kün qayrilip, hawa xëli segigenidi.[yeshmisi:] ② segekleshmek, hoshini yighmaq:[misal:] kallisi segimek.
|
|
sengkimek |
|
|
|
senggermek |
|
senggermek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① zen salmaq, sepsalmaq, diqqet qilmaq:[misal:] haji ishikni yene cing yëpip turup, etrapqa senggirip bir qaridi.[yeshmisi:] ② angqarmaq, perqini ayrimaq؛ cüshenmek:[misal:] men bu nersilerni taza senggirelmidim.
|
|
senggiqiz |
|
|
|
sel (Ⅰ) |
|
|
|
sel (Ⅱ) |
|
|
|
sel caghlimaq |
|
sel caghlimaq[yeshmisi:] bosh körmek؛ addiy caghlimaq, psent qilmasliq, közge ilmasliq:[misal:] ularning leshkerliri bekmu xil iken, sel caghlighili bolmighudek.
|
|
seleb |
|
|
|
selbiy |
|
|
|
sel-pel |
|
|
|
seltenet |
|
seltenet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① xan, emir, padishahlarning hökümranliqi we shundaq hökümranlarning qol astidiki dölet yaki ular yürgüzgen hakimiyet.[yeshmisi:] ② heywet, sür, daghdugha, tentene, heshemet:[misal:] seltenitini ashurmaq.[yeshmisi:] ③ ayallarning ismi.
|
|
seltenetlik |
|
seltenetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① katta, heywetlik, daghdughiliq, sürlük:[misal:] seltenetlik shah.[yeshmisi:] ② heshemetlik, körkem, cirayliq:[misal:] seltenetlik paytext.
|
|
selkin |
|
|
|
selle (Ⅰ) |
|
|
|
selle (Ⅱ) |
|
|
|
sellemna |
|
|
|
selligül |
|
selligül[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］selle+gül［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ëyiq tapanliqlar a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. gholi tik, yalghuz yaki topliship ösidu؛ adette shaxlimaydu, parqiraq, tüksiz këlidu؛ yopurmiqi nöwetliship ösidu, güli aq, qizil yaki hal renglik bolidu؛ uruqi qaramtul qongur, parqiraq bolidu؛ u «aq coghluq» yaki aq shoyigül» depmu atilidu.
|
|
sellilik |
|
|
|
sellimaza |
|
|
|
selliyip |
|
|
|
seliqe |
|
|
|
seliqisi yoq |
|
|
|
seliqligh |
|
|
|
sem (semi) |
|
|
|
semere |
|
semere[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] netije, mëwe, mehsul:[misal:] kishiler bu ademni «hëlim kitab» dep ataydu. bundaq atash hëlim’axun akamgha bolghan hörmetning semerisi.
|
|
semerisiz |
|
|
|
semerilik |
|
|
|
semender |
|
semender[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① riwayetlerdiki otta yashaydighan epsaniwi mexluq, ot cashqini.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] qosh makanliq haywan, cong semender we kicik semender dep ikkige ayrilidu. awazi bowaq balilarning yighlighan waqtidiki awazigha oxshap këtidu. tagh jilghiliridiki ëriq sulirida yashaydu. göshi etiwarliq yëmeklik hësablinidu.
|
|
semritmek |
|
|
|
semritilmek |
|
|
|
semrishmek |
|
|
|
semrimek |
|
semrimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① et ëlip yoghinimaq, tolmaq, etlenmek:[misal:] ëshek semrise, oqurgha ciqar (maqal).[yeshmisi:] ② köpmek, yoghinimaq:[misal:] mëning tilim semrip boghuzumgha tiqilip qalghandek boldi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] payda-menpe’etke ërishmek, bay bolmaq:[misal:] az sandiki kishiler hetta omumni ziyangha ucritish hësabigha özi semrimekte.
|
|
semimiy |
|
semimiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① cin yürek, cin köngül, cin dilidin qilinghan, ëytilghan؛ saxta, yalghan emes, rast؛ heqiqiy:[misal:] semimiy dostluq. semimiy salam, semimiy mu’amile. ∥ semimiy külmek.[yeshmisi:] ② köngülde yamanliqi yoq, aq köngül, sap dil:[misal:] semimiy adem.[yeshmisi:] ③ mulayim, yëqimliq:[misal:] elwette, uning oquwatqini belen kitablar, dëdi mutellip yumshaq we semimiy ahang bilen.
|
|
semimiyet |
|
semimiyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] semimiylik, sadiqliq, sadaqetlik, sadaqet:[misal:] öz semimiyitini bildürmek.
|
|
semimiyetsiz |
|
|
|
semimiyetsizlik |
|
|
|
semimiyetlik |
|
|
|
semimiylik |
|
|
|
sen |
|
|
|
sëning mëning dëyishmek |
|
|
|
sen’et |
|
sen’et[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① obraz yaritish arqiliq rë’alliqni eks ettüridighan, rë’alliqqa qarighanda tipik xususiyetlerge ige bolghan bir xil ijtima’iy idë’ologiye. u edebiyat, ressamliq, neqqashliq, binakarliq, muzika, ussul, tiyatir, kino we elneghme qatarliqlarni öz icige alidu.[yeshmisi:] ② emeliy penlerning özige xas ish uslubi, sistëmisi:[misal:] herbiy sen’et. rehberlik sen’iti.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] yüksek maharet, ustiliq:[misal:] höpigerlerning xëridar qicqirip towlashliri, ashpez-nawaylarning manta sanashliri, nanlirini maxtashlirimu bir sen’et idi.[yeshmisi:] ④ naxsha-ussul؛ naxsha-ussul sahesi yaki ömiki:[misal:] u: he, men naxsha ëytishigha qarap sen’ette ishlise kërek dep oylaptimen, dëdi.
|
|
sen’etci |
|
|
|
sen’etcilik |
|
|
|
sen’etxumar |
|
|
|
sen’etsiz |
|
|
|
sen’etkar |
|
|
|
sen’etkarliq |
|
|
|
sen’etleshtürmek |
|
|
|
sen’etleshtürülmek |
|
|
|
sen’etleshmek |
|
|
|
sen’etlik |
|
|
|
seneqes |
|
|
|
senem |
|
senem[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① tashtin, yaghactin yaki mëtaldin insan qiyapitide (köpince güzel ayal obrazida)yasalghan we zinnetlengen but.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] güzel, cirayliq ayal, nazinin:[misal:] ay yüzlük senem.[yeshmisi:] ③ uyghur neghmilirining birining nami. muqamlarda ussulluq qiyapet (obraz)yaritidighan muzikini körsitidu. senemdiki dap urghusi we neghme ritimi shox usulluq «siyrilma» (udarliq) sheklide bolup, qoyuq ussulluq muzika puriqigha ige.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] yol؛ pede:[misal:] özi bilgen senemge dessimek.
|
|
senpen |
|
|
|
sen-pen |
|
|
|
sen-pen dëyishmek |
|
|
|
sen-penleshmek |
|
|
|
sentangru |
|
sentangru[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] nëpiz toghralghan gösh, samsaq, tuz, laza, acciqsu we tëtitqu qatarliqlarni sëlip, temini acciq-cücük qilip tengshesh arqiliq teyyarlinidighan bir xil suyuq tamaq.
|
|
sentürülmek |
|
sentürülmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] tengpungluqini yoqitip, xuddi yiqilip cüshidighandek mangmaq, müdürülmek:[misal:] sentürülüp mangmaq. sentürülüp yiqilmaq. ＊ kamil goya kësel kishidek sentürülüp tëlëfon turupkisini aldi.
|
|
sendel (Ⅰ) |
|
sendel (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] tömürci, zerger, miskerlerning tömür qatarliq mëtallarni üstide qoyup, bolqa yaki bazghan bilen urup birnerse yasaydighan quyma eswabi.
|
|
sendel (Ⅱ) |
|
sendel (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce＞hindice［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① sendel a’ilisidiki da’im yëshil turidighan derex. yaghici cing we xush puraq, uningdin qoral-jabduq yasighili, mëwilerni islighili yaki dora we puraqliq matëriyallarni cekkilep alghili bolidu.[yeshmisi:] ② shu xil derexning yaghici.
|
|
sendelⅢ |
|
|
|
sendel (Ⅳ) |
|
|
|
sendelⅤ |
|
|
|
senkya |
|
|
|
sengsapal |
|
|
|
sengün |
|
|
|
senleshmek |
|
|
|
senlimek |
|
|
|
senmu |
|
|
|
senuber |
|
senuber[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qarighay tipidiki bir xil cirayliq derex.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] qeddi-qamiti këlishken, xush qamet, cirayliq (ayallar heqqide).
|
|
seher |
|
|
|
seherlep |
|
seherlep[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] seher peytide, etigendila, tang waqtida, ezanda:[misal:] seherlep yolgha ciqmaq.
|
|
seherlik |
|
seherlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] seher ücün teyyarlanghan, seherge, talghan؛ seherge tewe, seherge te’elluq, seherge mensup:[misal:] seherlik tamaq.
|
|
sehra |
|
sehra[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① ösümlük, del-derex ösmigen yaki anda-sanda ösken؛ susiz, bipayan yer؛ desht-bayawan, cöl.[yeshmisi:] ② yëza:[misal:] sehra adimi.
|
|
sehrace |
|
|
|
sehraciliq |
|
|
|
sehraliq |
|
sehraliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① sehrada tughulghan, sehrada ösken, sehrada olturaqlashqan:[misal:] sehraliq balilar.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [qollinilish da’isrisi:] til haqaret.[yeshmisi:] medeniyetsiz, qopal.
|
|
sehrayi |
|
|
|
sehrayiqiyamet |
|
|
|
sehne |
|
sehne[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① zal, kulub, meydan qatarliq ammiwi sorunlarning sözligüciler yaki oyun qoyghucilar ücün alahide layihilinip, yerdin ëgiz qilip qurulghan supisi:[misal:] sehne esiri.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] pa’aliyet meydani, munber:[misal:] tarix sehnisi, siyasiy sehne.
|
|
sehne kitabi |
|
|
|
sehnidin cüshmek |
|
|
|
sehnileshtürmek |
|
|
|
sehnileshtürüshmek |
|
|
|
sehnileshtürülmek |
|
|
|
sehnileshmek |
|
|
|
sehiye |
|
sehiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kitab, gëzit, zhurnal waraqlirining herbir yüzi؛ bëti:[misal:] gëzit sehipisi. bash sehipe.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] uzun dawamlashqan yaki dawamlishidighan hadise, hayat qatarliqlarning ayrim dewri, qismi:[misal:] sehipe acmaq. shanliq sehipe.
|
|
sehiye |
|
|
|
se’udi erebistan |
|
se’udi erebistan[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] se’udi erebistan padishaliqi asiyaning gherbiy jenubidiki ereb yërim ariligha jaylashqan. yer meydani 2 milyon 149 ming 690 kuwadirat këlomëtir. ahalisining mutleq köp qismini erebler teshkil qilidu. hökümet tili ereb tilip bolup, ingliz tili omumyüzlük qollinilidu. islam dini dölet dini bolup, köp qismi sün’iy mezhipge tewe. miladi Ⅶ esirde, islam dinining peyghembiri muhemmed eleyhissalam ereb yërim arilini birlikke keltürüp alemdin ötkendin këyin uning warisliri ereb imëriyisini qurup ciqqan. Ⅹ (Ⅳ) esirdin ⅩⅨ esirning axirighice osman törlirining ishxaliyiti bolghan on necce esirlik özgirishlerdin këyin, ⅩⅧ esirning axirliri se’udi jemeti yërim arilining ottura qismida bash kötürüp ciqidu we 1924-yili memliketni birlikke keltürüp, 1932-yili se’udi erebistan padishaliqni qurghanliqini jakarlaydu. her yili 9-ayning 23-küni dölet bayrimi bolup hësablinidu. u 1990-yili 7-ayning 21-küni dölitimiz bilen diplomatik munasiwet ornatqan. se’udi erebistan yërim carwiciliq, yërim dëhqanciliq döliti bolup, carwiciliq bilen shughullinidighanlar dölet ahalisining yërimini igelleydu. ashliqta özini qamdiyalaydu. nëfit zapisi intayin mol bolup, tebi’iy gazning zapisi 7 triliyon 164 milyart 100 milyon köp mëtir. se’udi erebistan dunyadiki eng cong nëfit ëksport döliti bolup, ëksport mehsulatining 99% tini nëfit we nëfit mehsulatliri igelleydu. asasliq sheherlëri: ① ri’ad, döletning paytexti, döletning siyasiy, iqtisadi we qatnash merkizi. ② jidda, qizil dëngiz boyidiki dölet boyice eng cong port. asasliq memuriy apparatlar we cet’el elcixanilëri mushu yerge jaylashqan. jidda ayridiromi dunyadiki eng cong ayridoromlarning biri ③ mekke, islam dinining muqeddes jayi. ④ medine, muhemmed eleyhissalamning qebrisi mushu sheherde.
|
|
seweb |
|
seweb[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① isim.[yeshmisi:] birer ish-heriket, weqe, hadise qatarliqlarning barliqqa këlishi, sadir bolushi we mewjut bolup turushi ücün asas we amil bolidighan bashqa bir weqe-hadise, nerse, hal-ehwal yaki shert-shara’it:[misal:] seweb bolmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] wej, bahane:[misal:] seweb tapmaq. seweb körsetmek.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] bash jümle bilen egeshme jümlining otturisida baghlighuciliq rolida këlip «cünki» dëgen menini bildüridu:[misal:] uninggha men peshwa bermidim, qattiq tillidim, seweb, u caghda «töt kishilik guruh» hökümranliq qiliwatqan caghlar idi.
|
|
sewebci |
|
sewebci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① birer ish, weqe, hadise yaki haletning yüz bërishige, sadir bolushigha seweb bolghan shexs, nerse؛ sewebkar:[misal:] sewebci bolmaq.[yeshmisi:] ② tebi’iy hadislerni keltürüp ciqarghuci, peyda qilghuci amil:[misal:] kësel sewebcisi.
|
|
sewebsiz |
|
|
|
sewebkar |
|
|
|
seweblik |
|
seweblik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bire sewebi bolghan, birer seweb bilen ispatlanghan؛ asasliq, orunluq:[misal:] uning bügün ishqa këlelmigenlikini «seweblik» dep yëzip qoyung.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] tirkelme.[yeshmisi:] sewebi bilen, tüpeyli, ücün:[misal:] eger bu gunahimiz seweblik bizni shepqetsiz, rehimsiz hökümranning aldigha ewetseng, u qandaq jaza ijra qilatti.
|
|
seweb-netije |
|
|
|
sewebiyat |
|
|
|
sewen |
|
|
|
sewenlik |
|
sewenlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① bilip-bilmey, bixestelik qilip ötküzgen yaki yol qoyghan xataliq, kemcilik:[misal:] ögey ana kicikkine bir sewenlik ücünmu heridek cëqip, cayandek neshtirini sanjip turatti.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞qanun ishliri＜[yeshmisi:] birer qilmishning jem’iyetke ziyanliq aqiwet keltüridighanliqini aldin mölcerleshke mumkin bolsimu, bixestelik qilip mölcerliyelmeslik yaki mölcerligen teqdirdimu saqlinalaydighanliqigha yëniklik bilen ishinip këtip, ziyanliq aqiwetning këlip ciqishigha yol qoyush.
|
|
sewda |
|
sewda[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① xiyal؛ hewes, arzu:[misal:] perzent sewdasi.[yeshmisi:] ② birer adem yaki nerse derdidiki jununluq؛ sheydaliq:[misal:] muhebbet sewdasi.[yeshmisi:] ③ tëbabetcilikte adem bedinidiki töt xilitning biri؛ qaramtul, qangsiq we cücümel suyuqluq bolup orni talda. u ezalarning shekil we süpitini saqlap, sepra we belghemning köpiyishini cekleydu. sewda xiliti üstünlükni igiligen kishilerning köz ëqi, tili qaramtul yaki sus kök, uyqusi kem, acciqi tëz, tepekkuri ötkür këlidu.
|
|
sewdayi |
|
sewdayi[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① eqlidin azghan, telwe؛[misal:] sewdayi bolmaq. sewdayi qilmaq.[yeshmisi:] ② birer adem yaki nerse derdide, koyida es-hoshini yoqatqan, telwilik derijisige yetken, mejnun.
|
|
sewdayiliq |
|
|
|
sewr (Ⅰ) |
|
sewr (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] duc kelgen, yoluqqan ëghirciliq, müshküllükke berdashliq bërish, qana’et:[misal:] sewr qilmaq. ＊ qazagha riza, balagha sewr (maqal). ＊ sewr-eqilning belgisi (maqal).
|
|
sewr qacisi tashmaq |
|
sewr qacisi tashmaq[yeshmisi:] taqitini basalmaydighan, cidashliq bërelmeydighan haletke kelmek, taqiti cëkige yetmek, taqiti taq bolmaq:[misal:] bu ishtin derghezepke kelgen baqqalning sewr qacisi tashti.
|
|
sewr (Ⅱ) |
|
|
|
sewr burji |
|
sewr burji[kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] ëkliptikidiki 12 burjning ikkincisi. astronomiyilik uzunluqi °30 °60. esliy orni sewr yultuz türkümide bolup, yillarning ötüshi bilen hemel yultuz türkümige yötkelgen. her yili 4-ayning 20-künining aldi-keynide quyash bu burjqa këlidu. bu waqittiki mewsüm «qizilkos» dëyilidu.
|
|
sewr-taqet |
|
|
|
sewrcan |
|
sewrcan[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] herqandaq derd-elem, ëghirciliqqa, müshküllükke berdashliq bëridighan, taqet qilidighan؛ qana’etcan:[misal:] sewrcan adem. ＊ adem ash-tamaqqa kelgende sewrcan bolushi lazim.
|
|
sewrcanliq |
|
|
|
sewrsiz |
|
|
|
sewrsizlenmek |
|
|
|
sewrsizlik |
|
|
|
sewrlik |
|
|
|
sewze |
|
sewze[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① künlüksiman güllükler a’ilisidiki ikki yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi peysiman murekkep yopurmaq, güli aq, mëwisi uzun hem yumilaq. yiltizi uzun hem konus sheklide bolup, göshlük, qizghuc yaki sëriq këlidu. türliri köp. adette köktat qilinidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning yiltizi.
|
|
sewzilik |
|
|
|
sewzinazük |
|
sewzinazük[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］sewze+nazuk［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] qoghunning bir türi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] gep kötürelmeydighan, bek zil:[misal:] qara bu sewzinazukni, bir ëghiz gepni qila-qilmayla sekrep këtiwatidughu, dëdi u.
|
|
sewiye |
|
sewiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① adem yaki nerse, hadisilerning süpet, tereqqiyat derijisi:[misal:] ilmiy sewiye.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bilim, melumat؛ qabiliyet:[misal:] sewiyisi yuqiri adem.
|
|
sewiyisiz |
|
|
|
sewiyilik |
|
|
|
sey |
|
sey[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] ① tamaqqa ishlitilidighan otyash, köktat, kök.[yeshmisi:] ② gösh, tuxum, köktat qatarliqlarni qazanda qorush arqiliq teyyarlinidighan bir xil yëmeklik؛ qoruma:[misal:] sey qorumaq.
|
|
sey qaynaq |
|
|
|
sey kawisi |
|
sey kawisi[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① kawa a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. gholi pëlek tartip ösidu, yopurmiqi yürek sheklide, güli sëriq këlidu. mëwisi uzuncaq yaki ëllips sheklide bolup, posti aquc yëshil, adette köktat qilinidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning mëwisi.
|
|
sey-pey |
|
|
|
seypung |
|
|
|
seypungluq |
|
|
|
seyci |
|
|
|
seycilik |
|
|
|
seyxal |
|
|
|
seyxana |
|
|
|
seyxane |
|
|
|
seyxanisigha ot ketmek |
|
|
|
seydu |
|
|
|
seyr |
|
seyr[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] harduq ciqirish, köngül ëcish tamasha qilish ücün birer jayda aylinish, këzish؛ seyle, sayahet:[misal:] seyr etmek. seyr qilmaq.
|
|
seysi |
|
|
|
seysikesh |
|
|
|
seyshenbe |
|
|
|
seyshenbe bazar |
|
|
|
sey-köktat |
|
|
|
seylan |
|
|
|
seylane |
|
|
|
seyle |
|
|
|
seyle-tamasha |
|
|
|
seyletmek |
|
|
|
seyle-sayahet |
|
|
|
seylici |
|
|
|
seylik |
|
seylik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sey tërilghan yaki sey östürülgen ëtiz, köktatliq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] seyliri bar, qorughan sey bilen qoshup yëyilidighan:[misal:] seylik tamaq.
|
|
seyligah |
|
|
|
seylimek |
|
|
|
seyliwaz |
|
|
|
seyna |
|
|
|
seynaq |
|
|
|
seynaliq |
|
|
|
seynek (Ⅰ) |
|
|
|
seynek (Ⅱ) |
|
seynek (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] qol yaki put tirnaqliri zeximlinip, yallughlinip yiringdaydighan bir xil kësellik. buningda, barmaq ucining melum jayi qizirip ishship, qattiq aghritidu, bezide qizitidu.
|
|
seynige |
|
|
|
seywen |
|
seywen[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[qollinilish da’isrisi:] tarixiy söz.[yeshmisi:] kona jem’iyette beg, hakimlarning a’ile we hökümet ishini qilidighan, öshre-zakat, siliq ishlirini bashquridighan hoquqluq xizmetci.
|
|
seyid |
|
|
|
seyyat |
|
|
|
seyyatliq |
|
|
|
seyyare |
|
seyyare[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] muqim turar jayi yoq yaki bir jaydin bashqa jaygha köcüp yürüp ish ëlip baridighan, xizmet qilidighan, ötküzülidighan yaki këzip yüridighan:[misal:] seyyare mektep.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] cong-kicikliki oxshash bolmighan ëllips sheklidiki orbitilarda quyashni aylinip heriket qilidighan asman jisimliri. ular özliri nur ciqarmay, peqet kün nurini qayturidu. quyash sistëmisida mërkuriy, wënëra, yer shari, mars, yupitër, saturn, uran, nëpton we plutondin ibaret toqquz cong seyyaridin bashqa yene nurghunlighan ushshaq seyyariler bolidu.[yeshmisi:] ③ ayallarning ismi.
|
|
seyyah |
|
|
|
spazma |
|
|
|
spora |
|
spora[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] bezi töwen derijilik haywan we ösümlükler hasil qilidighan, köpiyish roli yaki uxlitish roli bolidighan bir xil hüjeyre, aniliq tendin ayrilghandin këyin yëngi bir yekke tenni shekillendüridu.
|
|
sport |
|
|
|
sportci |
|
|
|
sporisiz |
|
|
|
sporiliq |
|
|
|
sporiliqlar |
|
|
|
spëktr |
|
|
|
spëktroskop |
|
|
|
spëktrograf |
|
|
|
spëktrografiye |
|
|
|
spëktromëtir |
|
|
|
spiral |
|
|
|
spiralliq |
|
|
|
spirogira |
|
spirogira[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] yüsünlerning biri. tatliq suda ösidu, shekli yipqa oxshaydu, sirti siliq këlidu. adette topliship ösüp, su üstige leylep ciqidu.
|
|
spilit |
|
|
|
stata |
|
stata[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] birer tëkist, eserdin eynen, sözmusöz köcürüp ëlinghan parce, neqil.
|
|
statistika |
|
statistika[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① jem’iyet tereqqiyatidiki türlük miqdar özgirishliri hem ularni hësablash usulliri heqqidiki pen.[yeshmisi:] ② ijtima’iy hayat we xelq igiliki tarmaqliridiki miqdar özgirishliri yüzisidin, shu pen mëtodi asasida ëlip bërilghan omumiy hësabat yaki melum hadisilerge alaqidar bolghan sanliq melumatlarni toplash, retlesh, hësablash hem ular üstide tehlil yürgüzüsh.[yeshmisi:] ③ bir qatar penlerde qollinilidighan mexsus tekshürüsh usulliri, mëtodliri.
|
|
statistikici |
|
|
|
statistikiliq |
|
|
|
standart |
|
standart[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞inglizce［[yeshmisi:] mehsulatlarning süpet ölcimi. mesilen, mehsulatlarning cong-kicikliki, ëghir-yënikliki, zilliq derijisi we iqtidari qatarliqlar.
|
|
standartliq |
|
|
|
stratosfëra |
|
stratosfëra[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince+grëkce［[yeshmisi:] atmosfëra qatlimidiki bir qewet. konwëksiye qatlimining coqqisidin yer yüzige 80 kilomëtir qalghuce ariliqqa jaylishidu. uning astidin 30 — 35 kilomëtir këlidighan jayighice bolghan ëgizlikte hawa tëmpëraturisida köp özgirish bolmaydu. 35 din 55 kilomëtirghice bolghan qatlam uzun bolghacqa, bu qatlamda tëmpëratura ëgizlikining artishigha egiship yuqiri örleydu؛ 55 kilomëtirdin ëship ketken qatlamda bolsa, tëmpëratura ëgizlikining artishigha egiship töwenleydu.
|
|
straton |
|
|
|
strontisiy |
|
strontisiy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt. belgisi . (Strontium)Sr kümüsh renglik kristal bolup, sozulushcanliqqa ige. uning birikmiliri yanghanda qizil renglik yalqun peyda qilidu. shunga u renglik pojangzilar ücün xam eshya qilinidu.
|
|
strëptomitsin |
|
strëptomitsin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞tëbabet＜[yeshmisi:] antibi’otiklarning biri. aq renglik parashok halitide bolup, acciq këlidu. uning sil tayaqce baktëriyisi, cuma tayaqce baktëriyisi, cong ücey tayaqce baktëriyisi qatarliqlargha qarita qarshiliq roli bolidu.
|
|
stodënt |
|
|
|
studiye |
|
|
|
stë’arin |
|
stë’arin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] may terkibidiki qattiq jisim, yeni glitsërin bilen stë’arin kislatasining birikmisi. asasen haywanat mëyi terkibide saqlinidu. sana’ette sopun, sham we glitsërinlar ücün xam eshya qilinidu.
|
|
stërkol |
|
|
|
stërkol derixi |
|
|
|
stërë’o |
|
stërë’o[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] melum boshluqta turghan jisimlarning uzunluqi, kengliki we qëlinliqi boyice yaki bir pütün gewdisi, qurulmisi boyice körünüshi؛ boshluq.
|
|
stërë’okino |
|
|
|
stërë’oluq |
|
stërë’oluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bir tekshilikte yatmighan, boshluqtiki:[misal:] stërë’oluq qurulma.[yeshmisi:] ② börtme teswir hasil qilip, bir pütün gewde yaki omumiy qurulma boyice körünidighan:[misal:] stërë’oluq fotografiye.[yeshmisi:] ③ kishide boshluq tuyghusi peyda qilidighan:[misal:] stërë’oluq awaz.
|
|
stërë’oluq awaz |
|
stërë’oluq awaz[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] kishide boshluq tuyghusi peyda qilidighan awaz. mesilen, keng ëkranliq kino qoyush zalining töt burjikige nurghunlighan kanaylarni ornitip, oxshash bolmighan orunlardiki bu kanaylardin ciqiwatqan awazlarni körünüshtiki shey’ilerning herikitige maslashturghanda, boshluqta awaz özgirish peyda qilip, kishide awazgha nisbeten cinliq tuyghusi hasil qilghili bolidu.
|
|
stërë’omëtiriye |
|
|
|
stëmona |
|
stëmona[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] stëmona a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. beziliri yer bëghirlap ösidu. tügünek yiltizi tëbabetcilikte belghemni tügitip, yötelni toxtatquci dora ornida ishlitilidu. u yene hasharat öltürgüci dora ornidimu ishleydu.
|
|
stirol |
|
|
|
stimulin |
|
|
|
sxëma |
|
sxëma[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ① bina, insha’at. mashina qatarliqlarning omumiy tüzülüshi we herqaysi qisimlar otturisidiki baghlinishlarni körsitip bëridighan addiy resim.[yeshmisi:] ② nersilerning tüzülüshi yaki jaylishishini körsitidighan addiy teswir, sizma layihe.
|
|
sfalërit |
|
sfalërit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. terkibi ZnS. sus sëriq, qara qongur renglerde bolup parqiraydu, süzük we yërim süzük këlidu. adette sinik tawlashtiki muhim ruda hësablinidu.
|
|
sfëra |
|
|
|
sfëriliq |
|
|
|
skarlatina |
|
skarlatina[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞italiyance［[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] ötkür yuqumluq kësel. qan ëritküci zenjirsiman sharce baktëriyiler keltürüp ciqiridu. köpince üc yashtin yette yashqice bolghan balilarda bolidu. buningda qizitish, til sirti böljürgenge oxshap qëlish we pütün bedenge cëkit sheklide qizil eswe peyda bolush qatarliq alametler körülüp, qizil eswe yoqalghandin këyin tëre cüshidu.
|
|
skalyar |
|
skalyar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] sanliq miqdar.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] cong-kicikliki bar, emma nishani bolmighan fizikiliq miqdar. mesilen, hejim, tëmpëratura qatarliqlargha oxshash.
|
|
skandiy |
|
|
|
slësar |
|
|
|
slësarliq |
|
|
|
smola |
|
smola[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] issiqliqqa yoluqsa yumshaydighan, ewrishimlik xususiyitige ige yuqiri molëkuliliq bërikmilerning ortaq nami. simola sulyaw ishleshtiki muhim xam eshya bolup, uningdin yene sir, shilim we izolyator matëriyallirini yasighili bolidu.
|
|
so’al |
|
so’al[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① jawab telep qilinghan gep, jümle, ibare؛ soraq:[misal:] so’al bermek. so’al tashlimaq, so’al sorimaq. so’al qoymaq.[yeshmisi:] ② yëshilishi lazim bolghan mesile:[misal:] birer aydin buyan, uning kallisida türlük so’allar peyda bolushqa bashlighanidi.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞ma’ar＜[yeshmisi:] meshiq qilghan yaki imtihan alghan waqitlarda, oqughucilarning jawab bërishi we yëshishi ücün oqutqucisi teripidin otturigha qoyulidighan mesililer:[misal:] so’al ciqarmaq. so’alni yeshmek.
|
|
sopek |
|
|
|
sopun |
|
|
|
sopunci |
|
|
|
sopunciliq |
|
|
|
sopundan |
|
|
|
sopunderixi |
|
|
|
sopunlatmaq |
|
|
|
sopunlashmaq |
|
|
|
sopunlimaq |
|
|
|
sopi |
|
sopi[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ibadet bilen shughullinidighan we sopizm yolini tutqan kishi:[misal:] oghri qërisa sopi bolar, jalap qërisa büwi (maqal).[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yaxshi-yaman ishlardin qol üzgen, gunah bolidighan ishlarni qilishni toxtatqan:[misal:] sopi ayal. sopi yigit.
|
|
sopitorghay |
|
sopitorghay[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］sopi+torghay［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil qush. tëni aq qushqactin congraq, pey-tükliri qongur hem üstide ushshaq aq daghliri bolidu. nahayiti ëgiz ucidu, herxil awazlarda sayriyalaydu. adette ziyandash hasharatlar bilen ozuqlanghacqa, paydiliq qush dep qarilidu.
|
|
sopiciliq |
|
|
|
sopizm |
|
|
|
sopisopiyang |
|
sopisopiyang[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］sopi+sopiyang［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil qush. tëni sëriq, közidin bashlap bëshining arqa qismighice qara, tumshuqi ac qizil këlidu. yëqimliq sayraydu.
|
|
sopiliq |
|
|
|
sot |
|
sot[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞qanun ishliri＜[yeshmisi:] ① dewa enzilirini qarap ciqip, tëgishlik höküm ciqiridighan dölet orgini:[misal:] aliy sot.[yeshmisi:] ② shundaq organ jaylashqan orun, öy, bina:[misal:] sotqa barmaq.[yeshmisi:] ③ shundaq organ xadimliri yaki sodiyiler hey’iti:[misal:] sot mejlisi.[yeshmisi:] ④ dewa enzilirining shundaq organda körülüshi, sot yighini:[misal:] sot qilmaq.
|
|
sota |
|
|
|
sotci |
|
|
|
sotxana |
|
|
|
sotsiyal |
|
sotsiyal[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] ① kishilik jem’iyitige, uning qanuniyitige a’it؛ ijtima’iy؛ jem’iyetning siniplargha, tebiqilerge, guruhlargha bölünüshi bilen baghliq bolghan we shu sewebtin meydangha këlidighan:[misal:] sotsiyal tengsizlik. sotsiyal dëmokratiye.[yeshmisi:] ② ijtima’iy ishlepciqirish munasiwetlirini özgertishke qaritilghan.
|
|
sotsiyalizm |
|
|
|
sotsiyalizmci |
|
|
|
sotsiyalizmliq |
|
|
|
sotsiyalistik |
|
sotsiyalistik[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] ① sotsiyalizmgha a’it:[misal:] sotsiyalistik inqilab. sotsiyalistik qurulush.[yeshmisi:] ② sotsiyalizm prinsiplirigha asaslanghan؛ sotsiyalizmgha xas:[misal:] sotsiyalistik tüzüm. sotsiyalistik qanun sotsiyalistik exlaq. sotsiyalistik dölet.[yeshmisi:] ③ sotsiyalizm idiyisi bilen sughurulghan, sotsiyalizm prinsiplirigha jawab bëridighan:[misal:] sotsiyalistik ang.
|
|
sotka |
|
|
|
sotkiliq |
|
sotkiliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① belgilik sotka icide dawam qilidighan, melum sotkigha toghra këlidighan yaki sotka bilen ölcinidighan:[misal:] üc sotkiliq dem ëlish.[yeshmisi:] ② bir sotka dawamlishidighan, bir sotkigha toghra këlidighan:[misal:] quyashning sotkiliq herikiti. sotkiliq ish heqqi.
|
|
sotlatmaq |
|
|
|
sotlashmaq |
|
|
|
sotlanmaq |
|
|
|
sotlimaq |
|
|
|
soci |
|
|
|
soxrun |
|
|
|
soda (Ⅰ) |
|
soda (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] an’organik birikme. terkibi natry karbonat. (N a2 CO3) aq renglik parashok yaki danice halitide bolup, sudiki ëritmisi küclük bolushtek asasiy xususiyetke ige. adette eynekcilik, qeghezcilik, sopun we kir yuyush suyuqluqi, toqumiciliq hem kön-xurum sana’iti qatarliqlargha xam eshya qilinidu. uningdin bashqa qattiq suni yumshitish ücün ishlitilidu.
|
|
soda (Ⅱ) |
|
soda (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① sëtish-sëtiwëlish sheklide tawar almashturulidighan iqtisadiy pa’aliyet, aldi-satti, soda-sëtiq, tijaret:[misal:] soda ishliri.[yeshmisi:] ② aldi-satti mu’amiliside, malning nerxi heqqidiki talash-tartish.
|
|
sodalët |
|
sodalët[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral, yeni dala shipatsimanlardin biri. teng oqluq kristal sistëmisida bolup köpince danice yaki kallek halitide ucraydu, rengsiz yaki aquc gül reng këlidu, bezide sel pel kök arilashqanmu bolidu. eynek parqiraqliqida. qattiqliqi 5.5 — 6؛ sëlishturma ëghirliqi 14.2 — 30.2. asasen ishqarliq ëtilma jinslar arisida bolidu.
|
|
sodan |
|
sodan[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] sodan jumhuriyiti afriqining sherqiy shimaligha jaylashqan. yer meydani 2 milyon 505 ming 813 kwadrat kilomëtir, ahalisi icide erebler 93% ni, nëgirlar 03%ni, yerlik xelqler 13%ni teshkil qilidu. pütün memlikette 570 tin artuq qebile bar. ereb tili dölet tili bolup, ingliz tili omumyüzlük qollinilidu. texminen yërim ahalisi islam dinigha, qalghini iptida’iy dinlargha ëtiqad qilidu. sodanning tarixi uzun bolup, miladidin burunqi 4000-yillar etrapidiki shimalidiki nël deryasi wadisida iptida’iy qebililer olturaqlashqan. miladi Ⅵ esirde xiristi’an dini sodangha tarqalghan. Ⅶ esirde erebler sodangha köcüp kirishke bashlighan we yerlikler bilen toplishish, islam dinini tarqitish arqiliq, ⅩⅢ esirde sodanni islam dinining bashqurushigha qaratqan. ⅩⅤ esirning axiri, sodanning jenubida ikki terep padishahliqi qurulghan, shimali osman türk impiriyisining bashqurushida bolghan. Ⅹ Ⅸ esirde misir, engliyiler bësip kirip, 1899-yili misir, engliyining «ortaq bashqurushi»da bolghan. 1956-yili 1-ayning 1-küni sodan musteqilliq jakarlap, jumhuriyet qurghan. 1959-yili 2-ayning 4-küni dölitimiz bilen diplomatik munasiwet ornatqan. yëza igiliki sodanning iqtisadi tüwriki hësablinidu. 08% nopus yëzida, uzun talaliq paxta misirdin qalsila dunya boyice ikkinci orunda. xasing mehsulati dunyaning aldinqi qatarida. künjüt mehsulati afriqa boyice birinci orunda, ereb yilimi dunya boyice birinci orunda turidu. carwiciliq mehsulati afriqa boyice ikkinci orunda turidu. paytexti xartom, döletning siyasiy, iqtisadi, medeniyet we qatnash merkizi.
|
|
sodiger |
|
|
|
sodigerlik |
|
|
|
sodilashturmaq |
|
|
|
sodilashmaq |
|
sodilashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① ëlip, sëtilidighan nersining nerxi üstide talash-tartish qilmaq, këlishmek:[misal:] men bahani töwenlitish ücün sodilashtim.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer mesile üstide öz’ara menpe’et yetküzüsh muddi’asi bilen këlishiwalmaq, pütüshüwalmaq:[misal:] öz kücige tayinip ish körüsh-sodilashqili bolmaydighan cong prinsip.
|
|
sodiliq |
|
|
|
sodiye |
|
|
|
soratmaq |
|
|
|
sorashturmaq |
|
|
|
sorashmaq |
|
|
|
soraq |
|
soraq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① so’al:[misal:] uning cirayida soraq alamiti eks ëtip turatti.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞qanun ishliri＜[yeshmisi:] jama’et xewpsizliki, teptish organliri yaki sot mehkimilirining heq telep enziliridiki dewalashqucilardin we yaki jinayi ishlar enziliridiki dewager we jawabkarlardin so’al sorash arqiliq enzige munasiwetlik ehwallarni ëniqlash, sürüshtürüsh jeryani.
|
|
soraqci |
|
|
|
soraqciliq |
|
|
|
soraqxana |
|
|
|
soraqsiz |
|
soraqsiz[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sorimaydighan, soraq qilmaydighan, soraqqa tartmaydighan:[misal:] soraqsiz dewagha qaldim. ∥birawlar xalisa, asar soraqsiz, we hetta jadigha basar soraqsiz.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ruxset almay, ruxsetsiz:[misal:] misali igisiz bir qoy tëpilmas, soraqsiz soyghuci dewadin qutulmas.
|
|
soralmaq |
|
|
|
soranmaq |
|
|
|
sort |
|
sort[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ①＞b’ol＜[yeshmisi:] sün’iy usulda tallanghan we yëtishtürülgen, belgilik iqtisadiy qimmet we ortaq irsiy alahidiliklerge ige bolghan bir türküm janliq organizm (adette östürülidighan ösümlükler, mal-carwilar we öy qushliri közde tutulidu).[yeshmisi:] ② malning, mehsulatlarning qimmet jehettiki türi, xili:[misal:] polatning yëngi sorti.
|
|
sortdash |
|
|
|
sortlashmaq |
|
|
|
sortlanmaq |
|
|
|
sortluq |
|
|
|
sortlimaq |
|
sortlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] derijige, türge ayrimaq, bölmek:[misal:] ba’imixan gilem toqush, sortlash tëxnikisini mukemmel igiliwaldi.
|
|
sorutmaq |
|
|
|
sorushmaq |
|
|
|
soruq |
|
|
|
soruqci |
|
|
|
soruqciliq |
|
|
|
soruqluq |
|
|
|
sorulmaq |
|
|
|
sorumaq |
|
sorumaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① owaq yaki dane-dane nersilerni yuqirigha qaritip atmaq, cacmaq:[misal:] ot köydürüp qoruydu, shamal cëcip soruydu (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] buzup cacmaq, weyran qilmaq؛ yoqatmaq:[misal:] uning pëshane teri bilen tapqan pullirini baliliri soruwetkenidi.
|
|
sorun |
|
|
|
sorunluq |
|
|
|
sorimaq |
|
sorimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① ehwal igilesh, bilish meqsitide so’al bilen muraji’et qilmaq؛ so’al bermek:[misal:] adrisini sorimaq. ehwalni sorimaq.[yeshmisi:] ② meslihetini yaki pikrini almaq, pikirleshmek:[misal:] u hëckimdin sorap olturmay, özi yalghuz yolgha ciqti.[yeshmisi:] ③ birer iltimas yaki telep bilen muraji’et qilmaq؛ ötünmek؛ telep qilmaq:[misal:] ruxset sorimaq.[yeshmisi:] ④ soda-sëtiqta malning nerxige baha qoymaq:[misal:] bazarda gilemni qancigha soridi[yeshmisi:] ⑤ hakimliq, hökümranliq qilmaq, idare qilmaq, bashqurmaq:[misal:] yurtni adilliq bilen sorimaq.
|
|
soza |
|
|
|
sozdurmaq |
|
|
|
sozmaq (Ⅰ) |
|
sozmaq (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① tartip, urup, bësip, mijip, qizdurup yaki bashqa birer yol bilen uzun haletke keltürmek, uzun qilmaq, uzartmaq:[misal:] xëmirni sozmaq. tömürni sozmaq. rëzinkini sozmaq.[yeshmisi:] ② acmaq, yaymaq, kermek, uzartmaq:[misal:] put-qolini sozmaq.[yeshmisi:] ③ ösmek, ëgizlimek:[misal:] kökke boy sozghan körkem taghliring, meylimni tartti güzel baghliriing.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] arqigha sürmek, këciktürmek, keynige tartmaq:[misal:] qerzni sozmaq.[yeshmisi:] ⑤ adettikidin uzunraq teleppuz qilmaq (tawush heqqide):[misal:] shu esnada, mehellining ayagh teripidin qurban padicining ünini sozup «heyde» dep towlighan awazi anglandi.[yeshmisi:] ⑥ [köcme menisi:] [yeshmisi:] dewermek, uzartmaq, köpeytmek (gep-söz heqqide):[misal:] mëning bu yerde gepni sozup olturushumning hajiti yoq.
|
|
sozmaq (Ⅱ) |
|
|
|
sozushmaq |
|
|
|
sozuq |
|
|
|
sozulghaq |
|
|
|
sozulma |
|
sozulma[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① sozulush xususiyitige ige bolghan, sozulidighan:[misal:] sozulma buyum. sozulma matëriyal.[yeshmisi:] ② waqti uzun, qozghilishi asta bolidighan, uzungha sozulidighan:[misal:] sozulma kësel.[yeshmisi:] ③ sozulup teleppuz qilinidighan:[misal:] sozulma sozuq tawush.
|
|
sozulmaq |
|
|
|
sozulmiliq |
|
|
|
sozulushcan |
|
|
|
sozulushcanliq |
|
sozulushcanliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] jisimlarning sozulidighan xususiyiti. mesilen, mëtallar köpince sozulushcanliqqa ige këlidu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞binakarliq＜[yeshmisi:] matëriyallarning üzülüp ketkenge qeder sozulghan caghdiki uzarghan qismining eslidiki uzunluqqa bolghan nisbiti.
|
|
sozuncaq |
|
sozuncaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sozuq yaki sozulghan halettiki, uzunraq sozulghan:[misal:] uning sozuncaq kelgen qansiz yüzi hëlilidek qorulup, qërindash tutqan incike barmaqliri titrewatqandek körünetti.
|
|
sostaw |
|
|
|
soska |
|
|
|
sogha |
|
|
|
soghat |
|
|
|
soghan |
|
|
|
soghtanmaq |
|
|
|
soghd |
|
|
|
soghd tili |
|
soghd tili[kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] qedimki soghdlar ishletken til. bu til hindi-yawropa til sistëmisi iran til türkümining sherqiy tarmiqigha kiridu. asasen junggoning gherbiy shimaliy we ottura asiyagha tarqalghan bolup, hazirqi tajikistan jumhuriyitidiki yagnob tili del qedimki soghd tilining biwasite warisi bolup hësablinidu. bu tilda yëzilghan we (Ⅳ)esirdin Ⅹ esirgice bolghan dewrge tewe yazma yadikarliqlar bar.
|
|
soghd yëziqi |
|
soghd yëziqi[kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] soghdlar ishletken yëziq. u miladiyidin burunqi 1000 yilliq dewrning axirlirida aramiy yëziqidin bölünüp ciqqan, ereb yëziqigha oxshash ongdin solgha yëzilghan we oqulghan. qedimki menbelerde, uningda 25 herp barliqi qeyt qilinidu. biraq, türlük jaylardin tëpilghan yadikarliqlargha qarighanda, uning herp sani 20 din 25 gice bolghanliqi sëzildi.
|
|
soghdaq |
|
|
|
soghuq |
|
soghuq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] harariti, tëmpëraturisi belgilik gradustin töwen bolghan:[misal:] soghuq su. soghuq hawa. ＊ yëngi kozining süyi soghuq (maqal).[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] harariti, tëmpëraturisi töwen hawa؛ ayaz:[misal:] biz qarliq taghqa bërip cëniqishimiz, soghuqtin qorqmasliqimiz kërek.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] soghuqluqqa tewe yëmekliklerni köp istëmal qilish netijiside organizm pa’aliyitining suslishishi:[misal:] soghuqi ashmaq. soghuq kelmek.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] özige jelp qilmaydighan, köngülge yaqmaydighan, yëqimsiz, qopal:[misal:] soghuq mu’amile. soghuq jawab. ＊ özi soghuqning qiliqi soghuq (maqal).
|
|
soghuq belwagh |
|
soghuq belwagh[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] jenubiy qutup cembiri we shimaliy qutup cembiri icidiki jaylar. bu jaylarning kilimati nahayiti soghuq bolup, eng issiq ayliridiki otturice hawa tëmpëraturisimu °10 tin töwen bolidu. ikki qutupqa yëqin jaylirida bolsa, yërim yil kündüz, yërim yil këce bolidu.
|
|
soghuq tegmek |
|
soghuq tegmek[yeshmisi:] ① soghuqning qattiq tesir qilishi bilen birer organizmda kësellik alamiti körülmek:[misal:] uning yadigha aynur keldi. aynurning öpkisige soghuq tegken bolup, hazir doxturxanida idi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] qopalliq qilmaq, qopal pozitsiye tutmaq:[misal:] congam, sili bilen men oxshash. bir-birimizge üncila soghuq tegmisekmu bolidu.
|
|
soghuq su sepmek |
|
soghuq su sepmek[yeshmisi:] birawning aktipliqigha, qizghinliqigha zerbe bermek, tosqunluq qilmaq:[misal:] xotun, balining bu qizghinliqigha soghuq su sepmeyli.
|
|
soghuq shebnem |
|
|
|
soghuq qol |
|
soghuq qol[yeshmisi:] yaman niyetlik, eski, buzuq؛ kishilerning nersilirini oghurlashqa adetlengen:[misal:] bowayning qara saqili titrep kalpukliri lipildap ketti: «mana, soghuq qolning kasapiti, mana betniyetning ziyini»
|
|
soghuq qol tegmek |
|
|
|
soghuq ëqim |
|
soghuq ëqim [yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] yuqiri kengliktin töwen kenglikke qarap aqidighan okyan ëqimi. uning süyining tëmpëraturisi ëqip barghan jaydiki su tëmpëraturisidin töwen bolup, ëqish dawamida barghanla yerning hawa tëmpëraturisini töwenlitiwëtidu, yamghur-yëshin az bolidu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞mëtë’orologiye＜[yeshmisi:] soghuq dolqun.
|
|
soghuq icimlik |
|
|
|
soghuq yëmeklik |
|
|
|
soghuqcan |
|
|
|
soghuqciliq |
|
soghuqciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] öz’ara renjish, öz’ara adawet, niza we shu qatarliqlar tüpeylidin shekillengen köngülsiz halet, soghuq munasiwetler؛ yirikcilik:[misal:] soghuqciliq cüshmek. soghuqciliq salmaq.
|
|
soghuqqan |
|
|
|
soghuqqanliq |
|
|
|
soghuqlashmaq |
|
|
|
soghuqluq |
|
soghuqluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① soghuq halet:[misal:] suning soghuqluqi bek töwen bolsa, yuyunushqa tes bolidu.[yeshmisi:] ② issiqni qayturidighan amal:[misal:] soghuqluq qilmaq.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] qopalliq, qattiqliq, yëqimsizliq:[misal:] uning köz aldigha reyhanning nademge qilidighan yëqinliqliri we özige qilidighan soghuqluqliri birmubir keldi-de, cishliri kirishti.
|
|
soghuldurmaq |
|
|
|
soghulmaq |
|
|
|
soghun |
|
|
|
soghici |
|
|
|
soghiciliq |
|
|
|
soghigül |
|
soghigül[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］sogha+gül［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] gülsamsaq a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi yip yaki tömüne sheklide këlidu. gül yëpincisi sarghuc yëshil bolup, qongghuraq sheklide töwenge sanggilap turidu. tenggice gholi dora qilinidu, belghem boshitish we yötel toxtitish roligha ige.
|
|
soghiliq |
|
soghiliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① soghisi bar, soghigha ige:[misal:] axiri umu bir jüp soghiliq bolup qalidi.[yeshmisi:] ② sogha bolidighan, soghigha layiq:[misal:] bizning öyde teyyarlanghan ikki soghiliq yaghac bar.
|
|
soq |
|
|
|
soqa (Ⅰ) |
|
|
|
soqa (Ⅱ) |
|
soqa (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] su, qol, put yaki tok arqiliq heriketlendürülüp, shalni aqlaydighan hawanca shekillik qurulma.
|
|
soqa cüshti |
|
soqa cüshti[yeshmisi:] nöwet bilen, birining keynidin biri, arqimu’arqa, demmudem:[misal:] uninggha sheherde a’ile ayali bolup olturidighan qizliridinmu soqa cüshti halda sheherning yëngi malliri këlip turatti.
|
|
soqa söhbet |
|
|
|
soqaⅢ |
|
|
|
soqa (Ⅳ) |
|
|
|
soqa-sayman |
|
|
|
soqa-sendeldek |
|
soqa-sendeldek[yeshmisi:] qawul, bestlik tembel, bëjirim:[misal:] nëmandaq qaraydighansiler. manga qarisanglar mana shundaq, yëgen-ickendek, soqa-sendeldek olturuptimen
|
|
soqan |
|
|
|
soqturmaq |
|
|
|
soqqa |
|
|
|
soqma |
|
soqma[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] jazigha ëlinghan nem topining üstige xang qatarliq ëghir nersilerni qattiq urup cingdash yoli bilen sëlinghan:[misal:] ular paranglashqac soqma tam öyning aldigha këlip attin cüshüshti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] soqma tam:[misal:] parang mushu yerde toxtisun, awu körüngen soqmidin ötsengla cighliqqa kirimiz.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] soqulghan:[misal:] soqma kawap.
|
|
soqma calghu eswabliri |
|
soqma calghu eswabliri[yeshmisi:] qol, tayaq we shuninggha oxshash nersiler bilen urup cëilinidighan calghu eswablar. buninggha naghra, dumbaq, dapqa oxshashlar kiridu.
|
|
soqmaq (Ⅰ) |
|
|
|
soqmaq (Ⅱ) |
|
|
|
soqmaqⅢ |
|
soqmaqⅢ[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birnersini ikkinci birnersige urmaq:[misal:] tömürni qiziqida soq (maqal).[yeshmisi:] ② birer shekilge, haletke keltürmek, yasimaq, salmaq:[misal:] picaq soqmaq. qir soqmaq.[yeshmisi:] ③ yanjimaq, uwimaq:[misal:] qonaq soqmaq, bughday soqmaq.[yeshmisi:] ④ calmaq:[misal:] cawak soqmaq. jang soqmaq. ＊ bu caghda kimdur biri sapayi soquwatqan kishidin qandaq qilip bu sheherge musapir bolup këlip qalghanliqini soridi.[yeshmisi:] ⑤ üzülmey, toxtawsiz heriket qilmaq, urmaq؛ tëpceklimek:[misal:] yüriki soqmaq.[yeshmisi:] ⑥ [köcme menisi:] [yeshmisi:] tartmaq, xalimaq:[misal:] u caghlarda mëning könglüm patigülge bekrek soqatti.[yeshmisi:] ⑦ ciqmaq, urmaq (shamal, boran heqqide):[misal:] ikki qirghiqi picaqta keskendek tik yarliq congqur saydin tömürning issiqini bësip, sap, salqin shamal soqup turatti.[yeshmisi:] ⑧ tepmek, urmaq (tok heqqide):[misal:] tok soqmaq.[yeshmisi:] ⑨ yollimaq, ewetmek, bermek (tëlëfon, tëlëgramma heqqide):[misal:] tëlëfon soqmaq.[yeshmisi:] 01 [köcme menisi:] [yeshmisi:] oghrilimaq, ëliwalmaq؛ bablimaq, jaylimaq:[misal:] oghrini qaraqci soquptu (maqal).[yeshmisi:] 11 [köcme menisi:] [yeshmisi:] yëmek, yewalmaq:[misal:] u yalghuz qalghan pursettin paydilinip, poluning göshlirini xillap soqqili turdi.
|
|
soqur |
|
|
|
soqur’ücey |
|
|
|
soqush |
|
|
|
soqushturmaq |
|
|
|
soqushturushmaq |
|
|
|
soqushturulmaq |
|
|
|
soqushqaq |
|
|
|
soqushqaqliq |
|
soqushqaqliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tola soqushidighan, soqushushtin qacmaydighan mijez, qiliq, adet: özining derske köngül bölmesliki, soqushqaqliqi bilen hemmini bizar qilip, «mexmut doden» dep nam alghan.
|
|
soqushmaq |
|
soqushmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① «soqmaqⅢ» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] yette-sekkiz adem uninggha üc kün soqma tam soqushup berdi.[yeshmisi:] ② jeng, küresh qilmaq:[misal:] men ëytsam, yene soqush bolup qalsa, pilan bilen soqushsaq bolidu, dëdi pëshqedem peyjang.[yeshmisi:] ③ jëdel peyda qilmaq, urush-talash qilmaq, jëdelleshmek, majiralashmaq, ghowgha ciqarmaq:[misal:] awwal soqushup, andin dost bol (maqal).
|
|
soqulmaq |
|
|
|
soqum |
|
|
|
soqumluq |
|
|
|
soqundi |
|
|
|
soqicaq |
|
|
|
soqicaq shal |
|
|
|
soqici |
|
|
|
sok |
|
|
|
sokal |
|
|
|
soksok |
|
|
|
sok-sok |
|
|
|
sokna |
|
|
|
sokuldatmaq |
|
|
|
sokuldashmaq |
|
|
|
sokuldimaq |
|
|
|
soguza |
|
|
|
song |
|
song[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] arqa, keyni:[misal:] mëngiwer, könglüng tartiship turghandu. könglüng nëmini tartsa, shuning songidin qalma dëgen mushu, dëdi awut.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] put, ayagh qatarliqlarning arqa qismi:[misal:] putning songi. xeyning songi. keshining songigha dessimek.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] këyin:[misal:] bundin song. shundin song.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] toghra üceyning axirqi ucidiki ëghizi, meqet. cong teret bu ëghiz arqiliq tenning sirtigha ciqidu:[misal:] songi ciqmaq. song aqmisi.
|
|
song aqmisi |
|
song aqmisi[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] bir xil kësellik. buningda toghra üceyning songgha yëqin jaylirida yiringliq ishshiq peyda bolup, aqma yarini shekillendüridu. beziliride, songning yënida yëriq peyda bolup, uningdin yiringliq qan aqidu.
|
|
songi ciqish |
|
|
|
songbagh |
|
|
|
songdash |
|
songdash[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bir-birige arqisini qilip turghan, yanmuyan, yandash:[misal:] yandiki soqma tam songdash baghlarda, tökülüp cüshmekte axirqi ghazang.
|
|
songdashturmaq |
|
|
|
songdashmaq |
|
|
|
songdimaq |
|
|
|
songre |
|
|
|
songsong |
|
|
|
songsiz |
|
|
|
songghaq |
|
songghaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] apquti, songi tola dessilip mijilip ketken, yencilip ketken:[misal:] songghaq keshini putigha sëpip meshning aldida turghan mömin yawash sel hoduqupraq sözleshke bashlidi.
|
|
songghi |
|
|
|
sol (Ⅰ) |
|
|
|
sol (Ⅱ) |
|
|
|
sol qanat |
|
sol qanat[yeshmisi:] ① ucar qush, ayropilan, ishik-dërize qatarliqlarning sol tereptiki qaniti.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] urush waqtida sol terepte turghan qisim yaki istihkam.[yeshmisi:] ③ bezi sinip, guruh yaki siyasiy partiye icidiki idiye jehette ilghar yaki inqilabgha mayil bolghan terep, ëqim, mezhep:[misal:] sol qanat edib.
|
|
solⅢ |
|
|
|
solatmaq |
|
|
|
solash |
|
solash[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① qorulghan, porlashqan, solghan:[misal:] solash sewze.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] jushqunluqi yoqalghan, bosh:[misal:] qawul akamning cong oghli solash bir bala boptu.
|
|
solashturmaq |
|
|
|
solashmaq (Ⅰ) |
|
|
|
solashmaq (Ⅱ) |
|
solashmaq (Ⅱ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ösümlüklerning gholi, yopurmiqi, güli we mëwisi qërish yaki ozuqluq hem su kemcil bolush sewebidin qorulmaq, pürleshmek؛ solmaq[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tëtik, jushqun halitini yoqatmaq, boshashmaq, suslashmaq:[misal:] bu menzirini körgen yashlar qolidiki nersilirini yighishturup, solashqan halda ciqip këtishti.
|
|
solaq |
|
solaq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] qulup sëlinghan, quluplanghan, zenjirlengen, ëtilgen:[misal:] men kelgende öy solaq idi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mehbuslarni solaydighan jay, qamaq, türme:[misal:] solaqta yatmaq. solaqtin cimaq.
|
|
solaqxana |
|
|
|
solaqliq |
|
solaqliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① qulup sëlinghan, quluplanghan, zenjirlengen:[misal:] yasin öyige kelgende öy solaqliq bolup, hëcqandaq tawush anglanmaytti.[yeshmisi:] ② türmige ëlinghan, solap qoyulghan:[misal:] bu waqitta abidem tëxicila atxanining yem-boghuz qoyidighan öyide solaqliq idi.
|
|
solamci |
|
|
|
solamciliq |
|
|
|
solanmaq |
|
|
|
soltaymaq |
|
soltaymaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] boshashmaq, solashmaq, soliship ketmek:[misal:] baharxan mehelle bëshidin yaki ayighidin külümsirep, bolmisa soltiyip këlidu.
|
|
soltek |
|
soltek[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] qisqa, kalte, sokal, colaq:[misal:] soltek qilip qoymaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[köcme menisi:] [yeshmisi:] til-haqaret sözi ornida ishlitilip, «eqli yoq, eqli qisqa, eqilsiz؛ yoqsul, gaday» dëgendek menilerde këlidu:[misal:] uning arqidinla töt soltek peyda boldi.
|
|
solci (Ⅰ) |
|
|
|
solci (Ⅱ) |
|
solci (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] ① birer sinip partiye teshkilati icidiki siyasiy jehettin inqilabqa mayil, ilgirilesh rohigha ige bolghan kishiler.[yeshmisi:] ② shey’iler tereqqiyatining oxshimighan basqucini perq ëtelmey, inqilabiy küresh dawamida aldiraqsanliq qilghan kishiler.
|
|
solcil |
|
|
|
solcilliq |
|
|
|
solciliq |
|
|
|
solxay |
|
solxay[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① sol, cep. solxay kesh.[yeshmisi:] ② coka tutush, xet yëzish, ketmen cëpish qatarliq ishlarni sol qoli bilen qilidighan:[misal:] solxay kishi. solxay bala.
|
|
soldat |
|
soldat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① esker, jengci.[yeshmisi:] ② qarta oyunidiki onluqtin yuqiri, matkidin töwen turidighan, üstige eskerning süriti we «J» belgisi cüshürülgen karta.
|
|
soldash |
|
|
|
soldurmaq |
|
|
|
soldurushmaq |
|
|
|
solghun |
|
solghun[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① solghan, solashqan:[misal:] solghun yapraq. solghun cëcek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] cirayi sarghayghan, renggidin ketken, boshashqan, rohi cüshken:[misal:] solghun cëhre. solghun ciray. solghun yüz.
|
|
solghunlashmaq |
|
|
|
solghunluq |
|
|
|
solluq |
|
|
|
solmaq |
|
solmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① ösüwatqan yaki yëngi üzülgen waqittiki yash halitini yoqatmaq, salpaymaq, qorulmaq, solashmaq (ösümlük heqqide):[misal:] sheripining güldek cirayi solghan yapraqqila oxshaytti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] rohluq, jushqun halitini yoqatmaq, sarghiyip renggidin ketmek, boshashmaq:[misal:] sizni körüp otingizgha ducar boldum, weslingizge yëtelmestin qurup soldum.
|
|
solun |
|
solun[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] ① cing sulalisi dewridin bashlap azadliqning deslipigice nënjyang deryasi wadiliri we xolun bo’ir (hazirqi icki mongghul aptonom rayonidiki ëwënkë milliy aptonom xoshuni, butghac xoshuni, arong xoshuni, ëlëncün aptonom xoshuni we xëylungjyang ölkisining naxë nahiyisi)qatarliq jaylargha olturaqlashqan ëwënkë milliti «solun» dep atilip kelgen. 1957-yiligha kelgende, bu millet xelqlirining arzusi boyice eslidiki «ëwënki» dëgen ismi eslige keltürülge n.[yeshmisi:] ② cing sulalisi mezgilide shinjanggha köcüp, cöcekte olturaqliship qalghan daghurlar «solun» dep atalghan. azadliqtin këyin, ularning arzusi boyice, eslidiki «daghur» dëgen ismi eslige keltürüldi.
|
|
solëno’id |
|
|
|
solimaq |
|
solimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① ocuq turghan nersilerning ishkini yaki aghzini yapmaq؛ etmek, taqimaq؛ bëkitmek:[misal:] qulupni solimaq. ishikni solimaq.[yeshmisi:] ② qamap qoymaq, solap qoymaq:[misal:] qoyni ëghilgha solimaq. qushni qepeske solimaq.
|
|
som |
|
|
|
somen |
|
|
|
somka |
|
|
|
somluq |
|
|
|
somlimaq |
|
|
|
somma |
|
|
|
somun |
|
|
|
son |
|
|
|
sonata |
|
sonata[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞italiyance＞latince［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] bir xil muzika ahangi. adette xaraktëri oxshash bolmighan üc yaki töt babtin terkib tapidu, bir yaki ikki dane calghu eswabi arqiliq orunlinidu.
|
|
sonar |
|
|
|
soncaq |
|
|
|
sonurqimaq |
|
|
|
sonët |
|
|
|
sowgha |
|
sowgha[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] hörmitini ipadilesh, könglini ëlish, tebriklesh qatarliq türlük meqsetler bilen bërilidighan nerse, hediye.
|
|
sowghat |
|
|
|
sowghatliq |
|
|
|
sowgha-salam |
|
|
|
sowghiliq |
|
|
|
sowutqu |
|
|
|
sowutquc |
|
|
|
sowutmaq |
|
|
|
sowutulmaq |
|
|
|
sowuq |
|
|
|
sowumaq |
|
sowumaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① issiqliq derijisi, harasuriti töwenlimek, soghuq haletke kelmek:[misal:] bu kec küz pesli bolup, künning qisqirishigha egiship hawamu barghansëri sowumaqta idi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] mëhir-muhebbitini, meylini, ixlasini yoqatmaq؛ köngli qalmaq:[misal:] oqushtin sowumaq. hünerdin sowumaq.
|
|
sowët |
|
sowët[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sabiq sowit ittipaqi merkizi komitëti we döletning her derijilik yerlik hakimiyet orgini.[yeshmisi:] ② süpet.[yeshmisi:] sowët tüzümige a’it, sowët tüzümige asaslanghan:[misal:] sowët hakimiyiti. sowët hökümiti.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] dölitimizning 2-qëtimliq ickiy inqilabiy urush dewridiki ishci-dëhqan dëmokratik hakimiyiti we bu hakimiyet rehberlikidiki jaylar:[misal:] sowët rayoni.
|
|
soya |
|
soya[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qomush we yëkenning yëngi ciqqan bixi:[misal:] tümenjan ashiqing tola, ujul purap ciqti soya, ayrilishmayli yarim, bu könglüm qacan toya.
|
|
soya purcaq |
|
|
|
soyam |
|
|
|
soydurmaq |
|
|
|
soyghan |
|
|
|
soyghan piyazdek |
|
soyghan piyazdek[yeshmisi:] yalingac, üstiwëshida hëcnëme yoq؛ hëcnëmisi yoq, intayin namrat:[misal:] uning bashqa tapsa putqa yoq, etigenge tapsa kecke yoq, soyghan piyazdek yalingaclinip qalghini bilen kari yoq.
|
|
soylatmaq |
|
soylatmaq[yeshmisi:] «soylimaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] shah ëtini oynitip, qamcisini soylitip, deptu:[misal:] keldim özümni, qoymaq ücün tonutup
|
|
soylimaq |
|
|
|
soyma |
|
soyma[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① yëngidin cüshken, pishmighan xam qoghun:[misal:] soyma almaq. soyma cüshmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tëxi yëshigha toshmighan, bëshidin jiq ish ötmigen, hëc ishni bilmeydighan kicik bala:[misal:] biz bu soymilarni aldap xumdangha yëqinlashturduq-de, qoralsizlandurup ekelduq.
|
|
soymaq |
|
soymaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① boghuzgha tigh urup öltürmek, boghuzlimaq:[misal:] qushqac bolsimu qassap soysun (maqal).[yeshmisi:] ② sirtqi postini ajratmaq:[misal:] piyaz soymaq.[yeshmisi:] ③ qomurmaq:[misal:] tonurdin nan soymaq.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] üjür-büjürigice uqmaq, mukemmel bilmek:[misal:] u xenzuce dëgenni soyidu.
|
|
soyushmaq |
|
|
|
soyuqluq |
|
|
|
soyulmaq |
|
|
|
soyum |
|
|
|
su |
|
su[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① ikki hidrogën atomi bilen bir dane oksëgin atomining birikishidin tüzülgen, eng addiy bolghan gidroksidlik birikme, yeni rengsiz, temsiz, puraqsiz suyuqluq. u ölcemlik atmosfëra bësimi astida, nöl sëlsiye gradusta muz bolup qatidu؛ 100 gradusta sëlisye qaynaydu؛ töt sëlsiye gradusta zicliq derijisi eng yuqiri bolidu. sëlishturma ëghirliqi bir (1).[yeshmisi:] ② köl, derya, ëriq, östeng qatarliqlar:[misal:] su boyi.[yeshmisi:] ③ yëmek-icmek, yel-yëmish, mëwe-cëwe qatarliqlar terkibidiki nemlik؛ shirne:[misal:] mëwe süyi.[yeshmisi:] ④ janliq organizm we organlardin ajrilip ciqidighan suyuqluq:[misal:] ëghizgha sëriq su kelmek. yarining süyini ciqiriwetmek.
|
|
su sepmek |
|
su sepmek[yeshmisi:] ① su cacmaq:[misal:] tapsigha su sepmek. gülge su sepmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birawning aktipliqigha, qizghinliqigha zerbe bermek, rayini yandurmaq:[misal:] ularning qizghinliqini qollash lazimki, hergiz uninggha su sëpishke bolmaydu.
|
|
sugha cüshken calmidek |
|
sugha cüshken calmidek[yeshmisi:] ün-tinsiz, jimjit:[misal:] u uyan oylap, buyan oylap, xëli obdan carilarnimu tapqandek qilatti-yu, etisi hëcqandek ish ësige kelmey, sugha cüshken calmidek yoqap këtetti.
|
|
sugha cüshken müshüktek |
|
sugha cüshken müshüktek[yeshmisi:] titrep, shümshiyip, bicare ehwalgha qalghanliqqa ishare:[misal:] bu tashqin zulum ordilirigha bësip kirgende, gomindang emeldarliri sugha cüshken müshüktek bolushup ketti.
|
|
sugha cilashmaq |
|
|
|
suni körmey ötük salmaq |
|
|
|
suning ëqishigha |
|
|
|
suni lëyitmaq |
|
|
|
suni lëyitip bëliq tutmaq |
|
suni lëyitip bëliq tutmaq[yeshmisi:] qalaymiqancliq, parakendicilik tughdurup, aridin nep almaq؛ topilangdin toqac oghrilimaq:[misal:] u nahiye bazirida oynap zërikip jem’iyet tertipining qalaymiqan bolghan pursitidin paydilinip, suni lëyitip bëliq tutup, yüriki barghansëri congiyip ketti.
|
|
su yoli |
|
su yoli[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞su ishliri＜[yeshmisi:] su ëqimining liniyisi. adette u jilgha, ëriq, östeng we derya qatarliqlarni öz icige alidu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞qatnash ishliri＜[yeshmisi:] su üsti qatnash-transport liniyisi:[misal:] shangxeydin tyenjinge su yoli bilen ikki künde yëtip barghili bolidu.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞tenterbiye＜[yeshmisi:] su üzüsh kölliridiki arghamca bilen ayrilghan su üzüsh yoli.
|
|
su yuqmaydighan |
|
su yuqmaydighan[yeshmisi:] hëcqandaq nersini özige almaydighan, nesihet, terbiye tesir qilmaydighan, ilim, hüner öginelmeydighan:[misal:] besh yil oqup tëriqce, su yuqmaptu bëliqce. undin sawaq ëlinglar, gepke qulaq sëlinglar.
|
|
süyini yandurmaq |
|
süyini yandurmaq[yeshmisi:] mëtal eswablarni melum waqit hem melum tëmpëraturighice qizdurup, asta-asta sowutush arqiliq, uning qattiqliq we cürüklük derijisini töwenlitip, ewrishimlik xususiyitini ashurmaq.
|
|
subat |
|
subat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] qet’iylik, irade, cidam, shija’et:[misal:] abduxaliq qil subat, izle siratilmusteqim, këlidu bir kün coqum shunda bolarsen bextiyar.
|
|
subatliq |
|
subatliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] qeyser, cidamliq, iradilik, shija’etlik:[misal:] subatliq adem.
|
|
subtropik |
|
subtropik[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yer sharidiki tropikqa yandash bolghan hemde qishi illiq bolup, hemishe ösümlük kökirip turidighan jaylar:[misal:] subtropik zira’etliri.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shundaq yerlerge jaylashqan we shundaq jaylarda ucraydighan:[misal:] subtropik belwagh. subtropik kilimat.
|
|
substansiye |
|
|
|
sublimatsiye |
|
|
|
sublimatsiyilenmek |
|
|
|
subhanalla |
|
subhanalla[söz türkümi:] imliq söz.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] qorqush, ejeblinish, heyran qëlishni ipadileydu:[misal:] subhanalla, nëmidëgen qorquncluq körünüsh bu.
|
|
subyëkt |
|
subyëkt[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] melum xususiyet yaki belgilerge tewe bolghan emeliy nerse.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] eqil-idrakqa, dunyani (mewjudatni)bilishke we uni özgertishke qadir kishi.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞qanun ishliri＜[yeshmisi:] heq telep qanunida, hoquq we mejburiyettin behrimen bolidighan kishiler (puqra we qanuniy shexs)؛ jinayi ishlar qanunida, jinayet ötküzgenliki ücün jinayi jawabkarliqqa tartilidighan kishiler؛ xelq’ara qanunda, dölet hoquqi we mejburiyitini üstige alghuci terep (yaki dölet)közde tutulidu:[misal:] hoquq subyëkti. jinayetning subyëkti.
|
|
subyëktip |
|
subyëktip[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] ① birer kishining, shexsning yaki subyëktning özigila xas, özigila te’elluq bolghan؛ shexsiy:[misal:] logika qanunliri obyëktip shey’ilerning kishi subyëktip ëngida eks ëtishidur.[yeshmisi:] ② emeliy ehwalni asas qilmay, peqet özining yaki birer shexsning bir tereplime, shexsiy pikrigila asaslanghan, asaslinidighan, bir tereplime:[misal:] mëningce, yëza igilikini rawajlandurush programmisi junggoning dölet ehwaligha birqeder uyghun këlidu, subyëktip nerse emes.
|
|
subyëktipciliq |
|
subyëktipciliq[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] ① penge, marksizm-lëninizmgha qarshi bir xil idiyiwi istil. uning alahidiliki: sobyëktip bilen obyëktipni, bilish bilen emeliyetni bir-biridin ayriwëtip, bezide dogmiciliq؛ bezide tejribilicilik bilen ipadilinidu.[yeshmisi:] ② subyëktip idë’alizm.
|
|
subyëktipliq |
|
|
|
supa |
|
supa[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① olturush yaki yëtip-qopush meqsetliri ücün öy ici, pëshaywan, hoyla bagh-aram we shu qatarliqlargha xish yaki kësek we topa bilen yerdin 50 — 60 santimëtir kötürüp sëlinghan qurulma, orun:[misal:] aywan supisi. supa baghlimaq.[yeshmisi:] ② ammiwi sorunlardiki üsti tekshi hem yerdin ëgizrek bolghan jay yaki qurulma:[misal:] heykel supisi. wogzal supisi.[yeshmisi:] ③ ishlepciqirish, qurulush orunliridiki üstide meshghulat ëlip bërilidighan hemde ëgizletkili, töwenletkili yaki bir jaydin ikkinci bir jaygha yötkigili bolidighan rustek:[misal:] ish supisi.
|
|
supra |
|
|
|
supup |
|
supup[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] ① isim.[yeshmisi:] quruq hem yumshaq, parashok yaki talqan halitidiki dorilarning omumiy nami.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] quruq hem yumshaq, talqan halitidiki:[misal:] supup dorilar.
|
|
supërfosfat |
|
supërfosfat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince+grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] bir xil ximiyiwi oghut. uning terkibidiki fosfor miqdari 16 — 20pirsent bolidu. u bir xil kül reng parashok bolup shal, bughday we purcaq a’ilisidiki zira’etlerge muwapiq këlidu. uni ishletkende zira’etning pishish sür’itini tëzletkili we mehsulatni ashurghili bolidu.
|
|
supërgëtërodin |
|
|
|
supërgëtërodënliq |
|
|
|
supiliq |
|
|
|
sutra |
|
|
|
sucek |
|
|
|
suci |
|
suci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① yëzilardiki su tutush yeni tërilghu yerlerni, zira’etlerni sughirishqa mes’ul dëhqan:[misal:] ular parangni anglap kelgen suci yigitler idi.[yeshmisi:] ② su sëtip tirikcilik qilidighan kishi:[misal:] bircaghda qarisa, kiyimliri jul-jul suci ikki soghida suni kötürüp, deldengship kiriwatqandek.
|
|
suciliq |
|
suciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① suci qilidighan ish-heriket:[misal:] töshük soghamni yamap, suciliq qildim bügün. adaletsiz padishahni, qoshaqqa qattim bügün.[yeshmisi:] ② su we su küci bayliqliridin paydilinish, su bayliqini ëcish, su arqiliq dëhqanciliq zira’etlirini ilmiy usulda sughirish we su apitining aldini ëlish qatarliqlarni tetqiq qilidighan pen.
|
|
suxari |
|
|
|
suxana |
|
|
|
suxen |
|
|
|
suxenci |
|
suxenci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birawning gëpini bashqilargha yaman gherezde yetküzidighan, ikki otturida gep toshuydighan adem؛ gepci؛ cëqimci:[misal:] bu edepni xop ögendim suxencidin, suxenciler tapur lezzet zer xuncidin.
|
|
suxencilik |
|
|
|
suxendanliq |
|
|
|
sudan |
|
|
|
sur |
|
|
|
surghuc |
|
|
|
surqi |
|
|
|
surqidimaq |
|
|
|
surup |
|
|
|
surux |
|
surux[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] ① an’organik birikme. molëkula formulisi P b3 O4. qizil renglik parashok bolup, akkumulyator, eynek we farfor buyumlirini yasashqa, boyaq matëriyali we dëzinfëksiyiligüci dora ornida ishlitishke bolidu.[yeshmisi:] ② tamgha basqanda ishlitilidighan bir xil qizil boyaq. kinowar, emen talasi we may qatarliqlardin teyyarlinidu.
|
|
suzap |
|
suzap[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] suzap a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. pütün tëni xushbuy puraydu. adette dorigha ishlitilidu. meddini cüshürüsh, heyzni rawan qilish roligha ige.
|
|
suzhit |
|
suzhit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] ëpik, lirik yaki dramatik eserlerning mezmunini teshkil qilghan, öz’ara baghlanghan we rawajlinip baridighan weqeler sistëmisi.
|
|
suzhitliq |
|
|
|
sus |
|
sus[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① qëniq, toq emes؛ ac (reng heqqide):[misal:] sus sëriq. sus qizil. sus kök. sus yëshil.[yeshmisi:] ② kücsiz, ze’ip, xire, asta, biliner-bilinmes, anciki, bosh:[misal:] sus yoruq. ＊ namazdiger waqtigha yëqinlashqanda hawa tutulup ëdirliq üstini sus tuman qaplap ketti.[yeshmisi:] ③ jiddiy, qizghin emes؛ sulghun, bosh:[misal:] sus heriket. ∥ sus qarimaq.
|
|
sus yamghur |
|
|
|
suspënziye |
|
|
|
suslatmaq |
|
|
|
suslashturmaq |
|
|
|
suslashturulmaq |
|
|
|
suslashmaq |
|
suslashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] peseymek, boshashmaq, kücsizlenmek, sus haletke kelmek, suslimaq:[misal:] këselning mijezi kündin-künge suslashti.s
|
|
susluq |
|
|
|
suslimaq |
|
|
|
susiratmaq |
|
|
|
susirashmaq |
|
|
|
susirimaq |
|
|
|
susiz |
|
susiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] süyi yoq, su bolmighan:[misal:] «bicarining azraqla süyi qalghan, eger u su tügise, qattiq nanni susiz qandaq yer»dep ghem qilishqa bashlidi awut.
|
|
susizlandurmaq |
|
|
|
susizlanmaq |
|
|
|
susizliq |
|
|
|
susizlinish |
|
susizlinish[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] adem bedinidiki suyuqluqlar köp miqdarda aziyip këtidighan bir xil hadise. köpince ëghir halettiki qusush, ic sürüsh yaki qattiq terlesh we qanashlar tüpeylidin hasil bolidu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] ximiyiwi maddilar terkibidiki suning, mesilen, krstal süyining yoqilishi, birikmiler molëkulisidiki sugha teng bolghan hidrogën, oksigënlarning yoqilishi.
|
|
sughartmaq |
|
|
|
sugharmaq |
|
sugharmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① su yolini ëcip, zira’et ösümlüklerge su qoymaq:[misal:] yer sugharmaq. gül sugharmaq.[yeshmisi:] ② su bermek, su icürmek:[misal:] mallarni sugharmaq. derya boyigha apirip sugharmay ekelmek.[yeshmisi:] ③ mëtal saymanlarni mu’eyyen tëmpëraturighice qizdurup, may, su qatarliq sowutqucqa cilash arqiliq qattiqliq derijisini ashurmaq؛ tawlimaq:[misal:] picaq sugharmaq. palta sugharmaq.
|
|
sughan |
|
|
|
sughur |
|
sughur[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüci haywan, pütün tëni por kül reng yaki sel-pel qaramtul sëriq rengde këlidu. aldinqi putining tirnaqliri tereqqiy qilighan bolup, topa kolashqa mahir. topliship yashaydu. qishliq ücekke kiridu. tërisidin bash kiyimliri we juwa tikilidu. adette u cuma tayaqce baktëriyisining asasliq tarqatqucisi hësablinidu.
|
|
sughurta |
|
|
|
sughurtma |
|
|
|
sughurtmaq |
|
|
|
sughurmaq |
|
|
|
sughurushmaq |
|
|
|
sughurulmaq |
|
|
|
sughirishmaq |
|
|
|
sughirilmaq |
|
|
|
suflër |
|
|
|
suflërliq |
|
|
|
suqsur |
|
suqsur[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil qush. yawa ördekke oxshaydu, lëkin tëni ördekningkidin kicikrek bolidu. tumshuqi yapilaq, boyni uzun këlidu, barmaqliri arisida üzüsh perdisi bolup, su üzüshke mahir këlidu. qaniti uzun we ucalaydu.
|
|
suqmaq |
|
|
|
suqushmaq |
|
|
|
suqulmaq |
|
|
|
suqunmaq |
|
|
|
sukat |
|
sukat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] künlüksiman güllükler a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. gholi tik, ici kawak bolup, ëgizliki 50 — 100 santimëtir këlidu. pütün tëni tüksiz, siliq bolidu. temi acciq, tebi’iti isiqqa mayil we zeherlik. qurt-qongghuzlarni öltüreleydu. adem we haywanlar yep qoysa, zeherlep qoyidu.
|
|
sukri |
|
|
|
sukëzek |
|
|
|
sung (Ⅰ) |
|
|
|
sung (Ⅱ) |
|
|
|
sung sulalisi |
|
|
|
sungpiyaz |
|
sungpiyaz[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］sung+piyaz［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] gülsamsaq a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi yumilaq, kanay sheklide bolup otturisi kawak këlidu. tenggice gholi yumilaq hem tüwrük sheklide bolidu, güli kicik ëcilidu, uruqi qara, adette köktat qilinidu.
|
|
sungluq |
|
|
|
sulatmaq |
|
|
|
sulashturmaq |
|
|
|
sulashmaq |
|
|
|
sulaq |
|
|
|
sulale |
|
|
|
sulanmaq |
|
|
|
sulayman |
|
|
|
sulayman qalpiqi |
|
sulayman qalpiqi[yeshmisi:] riwayetlerde kishler bashqa kiyiwalsa ghayib bolub, bashqilargha körünmeydu, dep qarilidighan bir xil xasiyetlik qalpaq:[misal:] oghlan batur sulayman qalpiqini kiyip közdin ghayip boptu.
|
|
sultan |
|
sultan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① islam döletliridiki hökümranliq qilghuci eng yuqiri waliy, emirning nami؛ padishah:[misal:] özini sorighan sheherge sultan, özini sorimighan ötükke ultang (maqal). ＊ sultan kündüzni këce dëse, künni ay dëgülük (maqal).[yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
sultanliq |
|
sultanliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sultangha yüklengen wezipe؛ orun, emel, mensep:[misal:] se’idixan 1533-yili ölüp, sultanliq cong oghli abdurishitxangha qalghanidi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sultanning hökümranliqidiki hakimiyet.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sultanlargha xas:[misal:] sultanliq text. sultanliq tüzüm.
|
|
sultaymaq |
|
|
|
sulfat |
|
|
|
sulfat kislata |
|
sulfat kislata[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] an’organik birikme. molëkula formulisi H2 SO4. u rengsiz, maysiman suyuqluq bolup, küclük kislataliq xususiyetke ige. suda ërigende, köp miqdarda issiqliq ciqiridu. adette küclük susizlandurghuci rë’aktip hësablinidu. qeghez, yaghac, tëre we kiyim qatarliqlar uninggha tëgip ketse, kokusqa aylinip këtidu. u asasiy ximiye sana’itining muhim mehsulatliridin biri bolup, sopun, boyaq, partlighuci dora, tëbbiy dora qatarliqlarni yasashqa yaki nëfit sana’iti we mëtallorgiye sana’itige ishlitilidu.
|
|
sulfatlar |
|
|
|
sulfati’azol |
|
sulfati’azol[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞tëbabet＜[yeshmisi:] bir xil dora, yeni organik birikme. molëkula formulisi .C9 H9 O2 H3 S2 aq yaki sus sëriq renglik kristal halitide bolup, quyash nurida renggi qëniqlishidu. yallughni qayturush roligha ige.
|
|
sulfid |
|
|
|
sulfidlar |
|
|
|
sulu |
|
sulu[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① bashaqliqlar a’ilisidiki bir yaki ikki yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi incike, uzun hem ucluq؛ güli yëshil këlidu. kicik bashaqlirining uzun qiltiriqciliri bolidu. dënini yëgili yaki yem-xeshek qilghili bolidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning dëni.
|
|
suluq (Ⅰ) |
|
suluq (Ⅰ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① süyi bar, süyi köp:[misal:] suluq yer. suluq ëtiz.[yeshmisi:] ② terkibide süyi, shirnisi köp, shirnige tolghan:[misal:] suluq shaptul. suluq neshpüt.
|
|
suluq ishshiq |
|
suluq ishshiq[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] tëre asti toqulmisining ariliq boshluqlirigha köp miqdarda suyuqluq yighilip qëlish tüpeylidin pütün beden yaki bedenning bir qismi ishship këtidighan bir xil kësel alamiti. yürek kësili, börek kësili, icki sëkrëtsiye këselliri, jiger qëtish, aqsil yëtishmeslik, qan azliq we yerlik yallughilinishlargha ucrighan kishilerde bu xil alametler körülidu.
|
|
suluq (Ⅱ) |
|
|
|
sulun |
|
sulun[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① cirayliq, güzel:[misal:] mëni tutush qestide otni qoydi qomushqa. xandin buyruq cüshüptu sulun közüm oyushqa.[yeshmisi:] ② ajayip, bashqice, ghelite:[misal:] sulun ishlarni qilmaq.
|
|
sulima |
|
|
|
sulimaq (Ⅰ) |
|
sulimaq (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① suni cacmaq, pürkümek؛ höl qilmaq, nemdimek:[misal:] nanni sulimaq. tërini sulimaq.[yeshmisi:] ② su icmek, su otlimaq:[misal:] burunqi zamanda bir öcke bilen bir töge dost boptu. bular bille otlap, bille sulap nahayiti inaq ötüshidiken.
|
|
sulimaq (Ⅱ) |
|
|
|
sulyaw |
|
sulyaw[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] simola qatarliq yuqiri molëkuliliq birikmilerni muwapiq nisbette arilashturup qizdurush, prëslash arqiliq yasilidighan melum shekildiki matëriyallar. uning yenggil, izolyatorluq xususiyetke ige bolush, ciritish we sürkilishke cidamliq bolushtek alahidilikliri bar. uningdin yene her xil turmush buyumlirimu yasilidu.
|
|
sumali |
|
sumali[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] sumali dëmokratik jumhuriyiti afriqining eng sherqige jaylashqan. yer meydani 637 ming 657 kwadrat kilomëtir, mutleq köp qisim ahalisini somaliliqlar teshkil qilidu. ereb we sumali tilliri dölet tili, islam dini dölet dini hësablinidu.
|
|
sumay |
|
|
|
sumen |
|
|
|
sumbat |
|
|
|
sumbatsiz |
|
|
|
sumbatliq |
|
|
|
sumbul |
|
sumbul[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] izmuq a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi peysiman murekkep yopurmaq bolup, uzun ösidu. güli kicik we sus qizil rengde ëcilidu. yiltizi dora qilinidu. tinclandurush hem aghriq toxtitish rollirigha ige.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sumbulgha oxshash uzun, cirayliq:[misal:] sumbul cac.
|
|
sumbul cac |
|
|
|
sumu |
|
|
|
sumu cëlishishi |
|
sumu cëlishishi[söz türkümi:][kesip türi:]＞tenterbiye＜[yeshmisi:] cëlishishqa oxshap këtidighan bir xil tenheriket türi. yaponiyide keng ewj alghan. buningda, eswabsiz ëliship, qarshi terepni yiqitsa yaki cëgra siziqtin ittirip ciqiriwetse, ghelibe qilghan bolidu.
|
|
sumurugh |
|
|
|
sumuq |
|
|
|
sunay |
|
sunay[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] yellik calghulardin biri. shekli kanaygha oxshap këtidu. üstide yette, astida bir dane töshüki bolidu. köpince naghrigha tengkesh qilinidu:[misal:] kanaygha yoq, sunaygha nede (maqal).
|
|
sunayci |
|
|
|
sunaylatmaq |
|
|
|
sunaylashmaq |
|
|
|
sunaylanmaq |
|
|
|
sunaylimaq |
|
|
|
sunbule |
|
|
|
sunbule burji |
|
sunbule burji[kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] ëkliptikidiki 12 burjining altincisi. astronomiyilik uzunluqi °150 tin °180 qice. esliy orni sunbule yultuz türkümi bolup, yillarning ötüshi bilen esed yultuz türkümige yötkelgen. miladiye boyice her yili 8-ayning 23-künining aldi-keynide quyash bu burjqa këlidu. bu waqittiki mewsüm küzgi tërim bolidu.
|
|
suntaxta |
|
|
|
sundurmaq |
|
sundurmaq[yeshmisi:] ① «sunmaq (Ⅰ)» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] nanni sundurmaq. qolini sundurmaq.[yeshmisi:] ② aylandurmaq, tengleshtürmek, cëqishturmaq (qimmet, miqdar qatarliqlar heqqide):[misal:] pulgha sundurmaq. mogha sundurmaq.
|
|
sundurushmaq |
|
|
|
sundurulmaq |
|
|
|
sunghuzmaq |
|
|
|
sunmaq (Ⅰ) |
|
sunmaq (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① oshtulmaq, parcilinip böleklerge ajrimaq, parcilanmaq:[misal:] cine sunmaq.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] nur, awaz dolquni qatarliqlar ikki xil maddining tëgishish yüzide tarqilish yönilishini özgertip, ikkinci xil madda icige kirmek.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] xarab, xaniweyran bolmaq:[misal:] ularning iqtisadiy jehettiki sunushi qanuniyetlik halda her on yilda bir qëtim tekrarlinip turidu.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] abruyi töwenlimek, ëtibarini yoqatmaq:[misal:] ghururluq yigit bir qizning congciliqi aldida hergiz sunmasliqi kërek.[yeshmisi:] ⑤ birer këlishmeslik yaki zerbe tüpeylidin azar yëmek, renjimek, meyüslenmek:[misal:] köngli sunmaq.[yeshmisi:] ⑥ [köcme menisi:] [yeshmisi:] esliy halitini yoqatmaq, sarghaymaq, meyüs, ghemkin haletni ipadilimek (ciray heqqide):[misal:] cirayi sunmaq.[yeshmisi:] ⑦ [köcme menisi:] [yeshmisi:] deslepki shidditi, küci yoqalmaq, pes koygha cüshmek, ajizlimaq؛ öcmek:[misal:] gül we yapraqning tozushi mumkin, lëkin tozumas köngül bëghimiz. arzular pakdur, sunmaydu tilek, sunmas irade, ishenc tëghimiz.[yeshmisi:] ⑧ [köcme menisi:] [yeshmisi:] buzulmaq, pakizliqini yoqatmaq:[misal:] teriti sunmaq.
|
|
sunmaq (Ⅱ) |
|
sunmaq (Ⅱ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① uzatmaq, tenglimek:[misal:] qolini sunmaq. yardem qolini sunmaq.[yeshmisi:] ② sunaylimaq, uzatmaq, sozmaq:[misal:] putini sunmaq. ＊ yotqangha bëqip put sun (maqal).[yeshmisi:] ③ bermek, tutmaq, yollimaq:[misal:] ash sunmaq.[yeshmisi:] ④ issinmaq, qaqlanmaq:[misal:] aptap sunmaq.
|
|
sunu |
|
sunu[söz türkümi:] süpet. [qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] bashqice, ajayip, ghelite, yocun, yat.
|
|
sunushmaq |
|
|
|
sunuq |
|
sunuq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sunghan, birer yëri ucup ketken, dez ketken yaki sunup ishtin ciqqan؛ këreksiz:[misal:] sunuq piyale.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sunup parcilanghan nersilerning herbir böliki, parcisi:[misal:] ukam birküni latidin pul xaltisi tikiptu. uninggha sunuq cine, sapallarni toldurup belwëghigha ësiptu.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] zeximlinish yaki toqulmiliridiki kësellik özgirishliri tüpeylidin sunghan, parcilanghan yaki yërilghan söngek:[misal:] sunuqni tangmaq.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] bulung hasil qilip yönilishini özgertken:[misal:] sunuq siziq.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] rohsiz, nursiz, solghun, meyüs, ghemkin:[misal:] renggi sunuq.[yeshmisi:] ⑥ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] azab cekken, azar yëgen, derd tartqan, ghem basqan؛ perishan:[misal:] sunuq köngül.
|
|
sunuq qoshuqning sëpi tegmek |
|
|
|
sunuqci |
|
|
|
sunuqciliq |
|
|
|
sunulmaq |
|
|
|
su’oqyasi |
|
|
|
suwatmaq |
|
|
|
suwadan |
|
suwadan[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] tal tërekler a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan derex. tüz ösidu, yaghicidin öy jahaziliri, serengge tëli, penerke, qeghez qatarliqlar yasilidu. adette ihate ormanliqi we menzire ücün östürülidighan derex xillirigha kiridu.
|
|
suwadanliq |
|
|
|
suwari |
|
suwari[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] tamamen, pütünley, bashtin-ayagh, hemmisi, biraqla:[misal:] mushu yëqinqi 20 yildin buyan manga qarashliq töt kicik sayning qarighaylirini boran suwari yiqitip tashlidi.
|
|
suwashturmaq |
|
|
|
suwashqaq |
|
suwashqaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] asan suwishidighan, suwiship qalidighan, tëz yëpishidighan, yëpishqaq:[misal:] suwashqaq adem, suwashqaq nerse.
|
|
suwashqaqliq |
|
|
|
suwashmaq |
|
suwashmaq[yeshmisi:] ① «suwimaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] qaysi küni sen uninggha tam suwiship bëripsen.[yeshmisi:] ② suwilip qalmaq, caplashmaq, yëpishmaq:[misal:] bashqilargha suwiship yürmek.
|
|
suwaq |
|
|
|
suwaqci |
|
suwaqci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① suwash ishi bilen shughullinidighan adem, usta.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ishning mahiyitini yoshurup, muresse, sala-sülhi bilen hel qilish terepdari؛ salaci:[misal:] jahanni aldi qongtaji, ishni buzar suwaqci (maqal).
|
|
suwaqciliq |
|
suwaqciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① suwash ishi, kespi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] sala, muresse qilish ishi؛ salaciliq:[misal:] bir heqqaniy adem mushundaq prinsipal mesilide suwaqciliq qilmaydu.
|
|
suwaqsiz |
|
|
|
suwaqliq |
|
|
|
suwalmaq |
|
|
|
suwan |
|
suwan[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] loyla a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. gholi tik, yopurmiqi incike hem yipsiman këlidu. mëwisi yapilaq shar sheklide bolup gül yëpincisi icide orilip turidu, uruqi qara. köpince shorluq jaylarda ösidu, sopun we sir qatarliqlargha ishlitilidu.
|
|
suwanmaq |
|
|
|
suway |
|
|
|
suway-saltang |
|
|
|
suwërën |
|
|
|
suwimaq |
|
|
|
suyagh |
|
|
|
suyangiqi |
|
suyangiqi[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］su+yangaq+i［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① su yangiqi a’ilisidiki bir yilliq, saman ghulluq ösümlük. sazliq kölceklerde ösidu, yiltizi patqaq icide turidu. yopurmiqi üc bulung sheklide, girwekliride heriningkidek bolidu, adette su yüzige leylep ciqidu. güli aq, mëwisi yëshil yaki qongur këlidu, postida münggüzliri bolidu. mëwe ëtini istëmal qilghili bolidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning mëwisi.
|
|
suyur |
|
|
|
suyurghal |
|
suyurghal[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞tarix＜[yeshmisi:] shah, xan, emir teripidin emeldar we serkerdilerge alahide xizmiti ücün in’am qilinghan yer-su, yer-mülük.
|
|
suyurghalliq |
|
|
|
suyuq |
|
suyuq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① su terkibi köp bolghan, suyuldurulghan؛ qoyuqning eksi:[misal:] suyuq jisim. suyuq madda. suyuq lay.[yeshmisi:] ② zic ösmigen, qoyuq emes؛ shalang (cac, ösümlük qatarliqlar heqqide):[misal:] suyuq ösken shal. cëci suyuq ayal.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ishta özini tutuwalalmaydighan, tutami yoq؛ yenggil:[misal:] suyuq adem.
|
|
suyuq’ash |
|
suyuq’ash[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］suyuq+ash［[yeshmisi:] her xil kësilgen yaki üzülgen cöplerni toghralghan köktat, gösh we bashqa xuruclar bilen bille suda pishurush arqiliq ëtilidighan tamaqlarning omumiy nami. uning ögre ash, mencize ash, qushqac tili ash we üzüp tashlanghan ash qatarliq türliri bolidu.
|
|
suyuq-seleng |
|
suyuq-seleng[yeshmisi:] suyuq’ash, omac, showigürücqatarliq süyi bilen cöpi arilashqan, sümürüp icidighan:[misal:] suyuq-seleng tamaq.
|
|
suyuqlashturmaq |
|
suyuqlashturmaq[yeshmisi:] «suyuqlashmaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] turmushta jiq gep qilidighan, birmu gëpige ige bolmaydighan ademler jiq. undaqlar tömürnimu söz bilen suyuqlashturup, shatraq lay qiliwëtidu.
|
|
suyuqlashturulmaq |
|
|
|
suyuqlashmaq |
|
|
|
suyuqlandurmaq |
|
|
|
suyuqlandurulmaq |
|
|
|
suyuqlanmaq |
|
|
|
suyuqluq |
|
suyuqluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① mu’eyyen hejmi bolghan, lëkin shekli bolmighan, ëqip heriketlinidighan jisim. normal tëmpëraturida may, su, haraq, simab qatarliqlarning hemmisi suyuqluq hësablinidu:[misal:] suyuqluq prësi. dora suyuqluqi.[yeshmisi:] ② maddilarning suyulush derijisi:[misal:] qanning suyuqluqini ölcimek. suyuqluqi ashmaq.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] tutamsizliq؛ qet’iy iradisi, ëniq meydani bolmasliq:[misal:] qizingizning suyuqluqini sizmu bilidighansiz aca, dëdi singlisi menilik qilip.
|
|
suyuqlimaq |
|
|
|
suyuldurmaq |
|
|
|
suyuldurulmaq |
|
|
|
suyulmaq |
|
|
|
suyiqest |
|
suyiqest[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] birawgha rohiy we jismaniy jehettin ziyan-zexmet yetküzüsh, yoq qilish, öltürüsh ücün qilinghan heriket, qest:[misal:] suyiqest qilmaq.
|
|
süyiqestci |
|
|
|
suyiqestcilik |
|
|
|
suyiqestlik |
|
|
|
suyi’istëmal |
|
|
|
suyi’istëmalciliq |
|
|
|
söje |
|
|
|
söre |
|
|
|
söretme |
|
|
|
söretmek |
|
|
|
söreshtürmek |
|
söreshtürmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] sörep, tartip ëlip mangmaq:[misal:] cërikler mëni oriwëlip, cöjining boynidin tutqandek tutup söreshtürüp, yamulgha ëlip mangdi.
|
|
söreshtürülmek |
|
|
|
söreshmek |
|
|
|
sörelgüciler |
|
sörelgüciler[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] omurtqiliq haywanlarning bir klasi. buninggha kiridighan haywanlarning tënide qasiriqi yaki qëpi bolup beden tëmpëraturisi hawa tëmpëraturisining yuqiri-töwen bolushigha egiship özgiridu. öpkisi arqiliq nepes alidu, tuxum yaki tuxum törelmilik tughush arqiliq köpiyidu, shekil özgertmeydu. mesilen, yilan, keslencük, tashpaqa qatarliqlargha oxshash.
|
|
sörelme |
|
sörelme[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① sörilip qalidighan, söriliwalidighan, sörilidighan:[misal:] sörelme capan.[yeshmisi:] ② uzun dawam qilidighan:[misal:] sörelme kësel.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] ittik, tëz heriket qilmaydighan, ëzilenggü:[misal:] dunya esliy bolghanda bina, epcillerge te’elluq idi. köpler bilmey tughulup qaldi, sörelmige orun yoq idi.
|
|
sörelme palas |
|
sörelme palas[yeshmisi:] ish-herikette sus, asta ish qilidighan, bashqilarning keynide qalidighan, ëzilenggü, mis-mis, ezme:[misal:] dewr sanga oxshash sörelme palaslarni tashlap këtidu
|
|
sörelmek |
|
|
|
sörelmilik |
|
|
|
sörem |
|
sörem[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tërilghan yerning üstidin söritip calmilirini ëzish, yerni tüzlesh we shu arqiliq nemlikni saqlap qëlish ücün ishlitilidighan dëhqancliq saymini, u yaghactin yasilidu yaki ciwiqtin toqulidu.
|
|
söremci |
|
|
|
sörün |
|
sörün[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bek issiq yaki bek soghuq emes, hawasi mötidil, salqin:[misal:] sörün jay. söründe olturmaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ëcilmaydighan, tutuq, soghuq؛ yëqimsiz (ciray heqqide):[misal:] sörün telet. sörün ciray. ∥bu sörünni kimmu yaxshi körerkin tang
|
|
sörünjan |
|
sörünjan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] gülsamsaq a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yer astida tuxumsiman tenggice gholi bolidu. küzde güli ëcilip, këyinki yili yopurmaq ciqiridu. uni menzire ösümlüki qilishtin sirt uruqi dora qilinidu. uruqi yellik boghum aghriqini dawalash we hüjeyriler bölünüshini tormuzlash roligha ige.
|
|
sörünleshtürmek |
|
|
|
sörünleshmek |
|
sörünleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① sörün, salqin halgha kelmek, salqinlashmaq:[misal:] u qedemlirini teste yötkep sirtqa ciqti. asman uninggha sörünliship ketkendek bilindi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] türülmek, tutulmaq, yëqimsizlashmaq (ciray heqqide):[misal:] shu tapta uning ilgiriki xushxuy cirayimu bashqice sörünliship qalghanidi.
|
|
sörünlük |
|
|
|
söritishmek |
|
|
|
sörigüci |
|
|
|
sörime |
|
|
|
sörimek |
|
sörimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer nersini kötürmey, yerge tegküzüp aldigha tartmaq:[misal:] müshükni harwigha qatsang, harwini kariwatning astigha söreydu (maqal).[yeshmisi:] ② zorluq bilen bir terepke tartmaq, ëlip mangmaq:[misal:] unimisammu unimay dadam qolumdin sörep mangdi.[yeshmisi:] ③ bashlimaq, ekelmek:[misal:] bu tëpishmaqtek ish yigitni qandaqtur bir qiziqish icige sörep keldi.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ishning bëjirilishi, orundilishini keynige sürmek, këciktürmek:[misal:] men sanga qacan qerz ëlip lewzimde turmighan[misal:] bergin, uzaqqa sörimeymen, dëdi u.
|
|
söz |
|
söz[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] tilni teshkil qilidighan, tawush bilen mene zic birikken, tilda erkin qollinishqa bolidighan eng kicik lëksikiliq birlik.[yeshmisi:] ② gep, gep-söz, nutuq.[yeshmisi:] ③ mish-mish gep؛ ighwa:[misal:] söz taralmaq.[yeshmisi:] ④ wede, lewz:[misal:] sözide turmaq.[yeshmisi:] ⑤ «dëgen» süpetdishi bilen kësim rolida këlip «...bilen barawer», «bashqa nerse emes» dëgen menilirini bildüridu:[misal:] hemme pendin yaxshi öttüm, emdi uniwërsitëtqa kettuq dëgen söz.
|
|
söz pishurmaq |
|
söz pishurmaq[yeshmisi:] birer ish yaki nerse heqqide bir pikirge kelmek, meslihetini, gëpini bir qilmaq:[misal:] ularning bügün cëdir-bargahda aldin söz pishurup, ba-meslihet këlishkenliki ëniq melum bolup turatti.
|
|
söz salmaq |
|
|
|
söz qatmaq |
|
söz qatmaq[yeshmisi:] ëytiliwatqan söz, boluwatqan söhbetke gep qisturmaq, loqma salmaq:[misal:] qaghigha oq atma, yamangha söz qatma (maqal).
|
|
sözni boghizigha yutuwetmek |
|
sözni boghizigha yutuwetmek[yeshmisi:] ëytmaqci bolghan, aghzining ucigha kelgen sözini ëytmay qorsiqida saqlap qalmaq, ëytishtin waz kecmek, sözleshtin yaltaymaq:[misal:] alim her nöwet mushu bir tüp derexning tüwide olturghanda, necce temshilip bëqip, sözini boghizigha yutuwetkenidi.
|
|
sözning bëlige tepmek |
|
sözning bëlige tepmek[yeshmisi:] «gepning bëlige tepmek»ke qarang:[misal:] isma’il sopum öz quluqigha ishenmey, bëshini ittik kötürüp köpcilikke külüp qarawatatti, kimdur biri uning sözining bëlige tepti.
|
|
söz oyuni |
|
söz oyuni[yeshmisi:] ① sözni xilmuxil menilerde ishlitip yaki bir xil tawush bilen bashlanghan sözlerni ishlitip bashqilarning qiziqishini diqqet-ëtibarini qozghash pa’aliyiti:[misal:] emdi ikki qiziqci otturisida söz oyuni bashlandi.[yeshmisi:] ② gepning poskallisini dëmey aylandurup ëytish:[misal:] jamal aka söz oyuni qiliwatamsiz nëme dëdim men axiri taqetsizlinip, ocuqraq gep qilsingiza.
|
|
sözenggür |
|
sözenggür[söz türkümi:] süpet. [qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] ① yaxshi gepkimu, yaman gepkimu unimaydighan, ushshaq sözleydighan؛ qëydighaq.[yeshmisi:] ② sözge usta, sözmen.
|
|
söz-cöcek |
|
söz-cöcek[yeshmisi:] herxil mish-mish gep, yalghan-yawidaq söz, epqacti gep:[misal:] asassiz söz-cöcekler sewebidin yoq ish bar bolup qalidighan, qelblerdiki yoshurun tuyghu ashkara bolup qalidighan ishlarmu bolidu.
|
|
sözxumar |
|
|
|
sözsiz |
|
sözsiz[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sözi yoq, söz qilmaydighan؛ awazsiz:[misal:] sözsiz olturmaq. sözsiz mangmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] shertsiz, shübhisiz؛ coqum:[misal:] sözsiz ita’et qilmaq. sözsiz boysunmaq. sözsiz qobul qilmaq.
|
|
sözsizlik |
|
|
|
sözgen |
|
sözgen[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kepterning quyruqigha baghlinidighan we ucqanda ghonguldap awaz ciqiridighan bir xil nerse, ghong qapaq. köpince qomush, kicik qapaq yaki yangaq shakili qatarliqlardin yasilidu.
|
|
sözletmek |
|
|
|
sözleshmek |
|
sözleshmek[yeshmisi:] ① «sözlimek» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] ular biz toghruluq sözlishiwatidu.[yeshmisi:] ② mungdashmaq, gepleshmek, paranglashmaq:[misal:] etisi cüshte oruqqine bir ayal mëni izlep këlip sözleshti.[yeshmisi:] ③ alaqilashmaq, pütüshmek:[misal:] bu ish toghruluq men ular bilen sözlishimen.
|
|
sözlem |
|
|
|
sözlenmek |
|
|
|
sözlük |
|
sözlük[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] melum miqdardiki sözdin terkib tapqan yaki melum sandiki sözni öz icige alghan:[misal:] 20 ming sözlük lughet.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer lughetke kirgüzülgen yaki melum bir eserde ishlitilgen sözler royxëti:[misal:] izahliq lughet sözlüki. sözlük tüzmek.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] lughet:[misal:] uyghur tilining izahliq frazi’ologiyilik sözlüki. uyghur tilining imla sözlüki.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] birer ëniqlighuci bilen bille këlip, shexsning xaraktëri yaki mu’amilisini bildüridu:[misal:] shërin sözlük.
|
|
sözlimek |
|
sözlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① aghzaki pikir bayan qilmaq, ëghiz bilen ëytmaq, dëmek:[misal:] sözligen sözümge men ige, sözlimigen sözüm manga ige (maqal).[yeshmisi:] ② gep qilmaq, wez ëytmaq:[misal:] u uzaq sözlidi.
|
|
sözlep qalmaq |
|
sözlep qalmaq[yeshmisi:] kallisi ëliship, taghdin-baghdin sözleydighan bolup qalmaq, eqildin adashmaq, aljimaq:[misal:] toghra ëytisen, sözlep qaldim. nëmishqa demsina tes këliwatidu.
|
|
sözmen |
|
sözmen[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sözge usta, gepdan, natiq:[misal:] sözmen adem. sözmen ayal. ＊ baturni meydanda sina, sözmenni dewada sina (maqal).
|
|
sözmenlik |
|
|
|
sözmusöz |
|
|
|
söznek |
|
söznek[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] tanasil eza këselliklirining bir xili. söznek shar baktëriyisi keltürüp ciqiridu. buningda, bimarning süydük yoli yallughlinip, yiringdaydu, süydüki yiring arilash këlidu.
|
|
söz-heriket |
|
|
|
söser |
|
söser[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüci haywan. tëni incike hem uzun, töt puti qisqa, quliqi üc burjek, anglash sezgüsi küclük këlidu. türi köp bolup, tërisi etiwarlinidu.
|
|
sösey |
|
|
|
söseywagh |
|
|
|
sösün |
|
|
|
sök |
|
|
|
söke (Ⅰ) |
|
|
|
söke (Ⅱ) |
|
|
|
söktürmek |
|
|
|
söksök |
|
söksök[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] loyla a’ilisidiki catqal yaki kicik derex. yopurmiqi tengge sheklide, güli kicik we bashaqsiman gül rëtide, mëwisi shar sheklide bolidu. qurghaqciliqqa cidamliq. shinjang we icki mongghulning gherbidiki qumluq rayonlarda ösidu. uning qumni turaqlashturush roli bolup, qumluqlarda orman bina qilishtiki muhim ösümlüklerdin biri hësablinidu.
|
|
söksöklük |
|
söksöklük[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] söksök ösken, söksök bilen qaplanghan:[misal:] shu esnada hëliqi ikki adem söksöklük döngdin artilip ciqip keldi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] söksök ösken orun, jay.
|
|
sökmek (Ⅰ) |
|
sökmek (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① tikilgen nersining yipini üzüp, sughurup, cëkini ajratmaq, böleklerge ayrimaq, parce haletke keltürmek:[misal:] capanni sökmek. yotqanni sökmek.[yeshmisi:] ② öy-imaret, jaza, mashina, üsküne qatarliqlarni örüp, buzmaq, parcilimaq؛ cuwumaq:[misal:] hëliqi sökken zapcisini yene sökimen yene qacilaymen... lëkin kashila tëpilmidi.
|
|
sökmek (Ⅱ) |
|
|
|
sökmen |
|
|
|
söküshmek (Ⅰ) |
|
|
|
söküshmek (Ⅱ) |
|
|
|
sökük |
|
|
|
söküklük |
|
söküklük[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sökülgen, buzulghan, cuwulghan, sökük:[misal:] söküklük capan. söküklük yotqan.
|
|
sökülmek |
|
|
|
söget |
|
|
|
sögetgül |
|
sögetgül[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］söget+gül［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] sögetgül a’ilisidiki da’im yëshil turidighan catqal yaki kicik derex. yopurmiqi yipsiman tömüne sheklide bolup, qëlin hem cing këlidu, güli aq yaki sus qizil, sel puraydu. adette menzire ösümlüki qilinidu. gholi we yopurmiqi zeherlik. tëbbiy dorigerlikte, yürekni küceytküci dorilar yasilidu.
|
|
sögetlik |
|
sögetlik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] söget derixi bar, söget derixi östürülgen:[misal:] sögetlik hoyla. sögetlik yol.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] söget derixi östürülgen yer, jay.
|
|
sögel |
|
sögel[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] tëre kësili. bir xil wirus keltürüp ciqiridu. buningda yüz, bash yaki qolning arqa tereplirige adettiki tëre renggide yaki sarghuc qongur rengde ushshaq ösükciler peyda bolidu. üsti qopal we qurghaq këlidu, aghrimaydu hem qicishmaydu.
|
|
söngek |
|
söngek[söz türkümi:] isim. [yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] adem we omurtqiliq haywanlarning tënidiki gewdini tirep turush we icki ezalarni muhapizet qilish rolini oynaydighan qattiq toqulma. asasliq terkibi kaltsiy karbonat we kaltisiy fosfat. u sheklining oxshimasiqigha qarap uzun söngek, qisqa söngek we yapilaq söngek dëgenlerge ayrilidu.[yeshmisi:] ② qurulma, gewde (xet, yëziq qatarliqlarning):[misal:] uning xëtining söngiki yaxshi.
|
|
söngek-söngiki |
|
|
|
söngeksiz |
|
|
|
söngeklik |
|
|
|
sönggec |
|
|
|
söl (Ⅰ) |
|
söl (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① küc, maghdur, quwwet:[misal:] söli bar.söli yoq.[yeshmisi:] ② tem, lezzet.
|
|
söl (Ⅱ) |
|
|
|
sölet |
|
sölet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] körkem tashqi qiyapet, salapetlik körünüsh, körk:[misal:] u hëckimge qarimay, sürlük qiyapette sölet bilen mëngip bashqurush sehnisigice bardi.
|
|
söletperes |
|
|
|
söletpereslik |
|
|
|
söletsiz |
|
|
|
söletlik |
|
|
|
söletmen |
|
|
|
söletwaz |
|
|
|
söletwazliq |
|
|
|
söllük |
|
söllük[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① küc, maghduridin ketmigen:[misal:] söllük adem.[yeshmisi:] ② temi bar, temlik, lezzetlik:[misal:] süllük ash.
|
|
sönige |
|
|
|
söhbet |
|
söhbet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① ikki we uningdin artuq kishi otturisida bolghan gep-söz؛ parang:[misal:] söhbet ötküzmek. ＊ yaman bilen majira, yaxshi bilen söhbet (maqal).[yeshmisi:] ② birer ish yaki tëmida bashqilar bilen pikir almashturush, këlishish yüzisidin ötküzülgen meshghulat:[misal:] tincliq söhbiti. söhbet yighini.
|
|
söhbetdash |
|
|
|
söhbetleshtürmek |
|
|
|
söhbetleshmek |
|
söhbetleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] bir yerge jem bolup öz’ara gepleshmek, paranglashmaq, sözleshmek, mungdashmaq؛ meslihetleshmek:[misal:] öz’ara söhbetleshmek.
|
|
söydürmek |
|
|
|
söygü |
|
söygü[söz türkümi:] isim. [yeshmisi:] ① yigit bilen qiz yaki er bilen ayalning bir-birige qelbidin bërilgenlik tuyghusi؛ mëhr-muhebbet, muhebbet:[misal:] söygü pulgha sëtilmas, köngül pulgha tëpilmas (maqal). [yeshmisi:] ② ayallarning ismi.
|
|
söygüsiz |
|
söygüsiz[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] mëhir-muhebbiti yoq, mëhir-muhebbettin mehrum:[misal:] hayatqa berse kim dilni, muhebbet shu ücün taliq, muhebbet yashnitar dilni, ölüktur söygüsiz ötken.
|
|
söymek |
|
söymek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① muhebbet yaki hörmetni izhar qilish yüzisidin lewni birer kishining yüz, lew, qol yaki birer yërige tegküzmek.[yeshmisi:] ② yigit bilen qiz, er bilen ayal öz’ara bir-birini yaxshi körmek:[misal:] cirayliq cirayliq emes, söygen cirayliq (maqal). ＊ köngül kimni söyse shu cirayliq (maqal).[yeshmisi:] ③ xush körmek, yaqturmaq, yaxshi körmek, qedirlimek:[misal:] men heqiqetni söyimen.
|
|
söyüshmek |
|
|
|
söyümlük |
|
söyümlük[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] kishi yaxshi köridighan, izzet-hörmetke layiq, qedirlik, eziz:[misal:] söyümlük burader. söyümlük ustaz. söyümlük weten.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] söygen yar:[misal:] söyümlüküm, bir’az yaxshi bolup qaldingizmu
|
|
söyünc |
|
|
|
söyünce |
|
|
|
söyünclük |
|
|
|
söyündürmek |
|
|
|
söyünmek |
|
söyünmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] söyünc hës qilmaq, xushallanmaq, xursen bolmaq, quwanmaq:[misal:] her millet xelq ammisi bu shanliq ghelibidin ceksiz söyündi.
|
|
söyünüshmek |
|
|
|
süenteyzi |
|
|
|
sübhi |
|
|
|
süpet |
|
süpet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] shey’i, weqe we hadisilerning xaraktër jehette bashqa shey’i, weqe we hadisilerdin perqlinidighan özige xas mu’eyyenliki:[misal:] sanning süpetke aylinishi. süpet özgirishi.[yeshmisi:] ② adem yaki nersilerning ijabiy-selbiy xususiyiti, peziliti, xisliti:[misal:] ademni pesleshtüridighan süpet nëme u bolsimu tekebburluq, meghrurluq we yalghanciliqtur.[yeshmisi:] ③ mal, mehsulat yaki birer ishning yaramliqliq derijisi yaki telep, ölcemge qancilik derijide layiq këlidighanliqini belgilep bëridighan xususiyetliri:[misal:] mehsulat süpitini östürmek.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] shey’ilerning xaraktëri we belgisi qatarliqlarni bildüridighan söz:[misal:] tüp süpet. yasalma süpet. nispiy süpet. süpet derijisi.[yeshmisi:] ⑤ bash këlishtiki isimlarning keynide këlip «oxshaydighan» dëgen menini bildüridu:[misal:] ay süpet.[yeshmisi:] ⑥ bash këlishtiki bezi isimlardin këyin këlip «salahiyitide», «namida», «ornida» dëgenge oxshash menilerni bildüridu:[misal:] rehber süpitide gep qilmaq. ＊ bu yerde mëhman süpiti bilen turuwatimen.
|
|
süpetdash |
|
süpetdash[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] pë’ilning süpet ornida qollinilidighan bir xil shekli. u hem pë’illiq, hem süpetlik xususiyetke ige bolup, shey’ilerning heriket bilen munasiwetlik bolghan bir xil belgisini bildüridu: mesilen, «qatnashqan», «ucar», «untulmas» dëgen sözlerge oxshash.
|
|
süpetsiz |
|
|
|
süpetleshtürmek |
|
|
|
süpetleshmek |
|
|
|
süpetlenmek |
|
|
|
süpetlik |
|
|
|
süpetlimek |
|
|
|
süpköc |
|
süpköc[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］süp+köc［[yeshmisi:] kona adet boyice këselni dawalash ücün du’a oqup, dem salghanda daxanning kësellikke qaritip ëytidighan, «bu ademning wujudidin ciqip ket, köcüp ket» buyruq sözi.
|
|
süpköcletmek |
|
|
|
süpköcleshmek |
|
|
|
süpköclimek |
|
|
|
süpütmöre |
|
|
|
süpürtmek |
|
|
|
süpürge |
|
|
|
süpürge ziyankesh |
|
süpürge ziyankesh[yeshmisi:] da’im ziyan tartip turidighan, ziyinigha ish qilidighan adem:[misal:] özüm 150 yüenge ëlip, sanga 120 yüenge bëridighan men süpürge ziyankeshmidim aghine, dëdi u külüp turup.
|
|
süpürmek |
|
süpürmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① cang-tozan, exlet-cawarlarni süpürge bilen yighip ciqiriwetmek؛ tazilimaq:[misal:] öy süpürmek. hoyla süpürmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] siqip ciqarmaq, tazilimaq:[misal:] bir qisim hesetxor, pitnixorlarni jem’iyettin süpürüp tashlighandila jem’iyet xëli tinjiydu.
|
|
süpürüshmek |
|
|
|
süpürülmek |
|
|
|
süpüründi |
|
|
|
süpitide |
|
|
|
süt |
|
süt[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① adem we haywanlardiki süt bëzi ajritip ciqiridighan aq suyuqluq. terkibide su, aqsil, laktoza we tuz qatarliq ozuqluq maddilar bolidu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] bezi ösümlüklerning gholi, yopurmiqi yaki mëwisidiki aq suyuqluq:[misal:] sëmiz otning süti.purcaq süti.
|
|
süt anisi |
|
|
|
süt emgüci haywanlar |
|
süt emgüci haywanlar[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] eng yuqiri derijilik haywanlar, ana tënidiki süt bëzidin ajrilip ciqqan süt arqiliq balilirini bëqish ularning asasiy alahidiliki. bular icide, eng töwen derijilik bir töshüklük haywanlar tuxumluq köpeygendin sirt, qalghanlirining hemmisi tughut arqiliq köpiyidu.
|
|
süt parashoki |
|
süt parashoki[yeshmisi:] kala, öcke qatarliqlarning sütining su terkibi ciqirip tashlanghandin këyin hasil bolghan parashok. saqlashqa qolayliq, ishletkende qaynaq su qoshup, suyuqluqqa aylandurulidu.
|
|
süt cishi |
|
süt cishi[kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] adem we süt emgüci haywanlar tughulup ance uzun ötmey ciqidighan cish. bowaqlar tughulup 6 7 ay bolghanda cishlar ciqishqa bashlap, ikki yërim yashqa tolghanda toluq ciqip bolup, 20 ge yëtidu. alte yashtin sekkiz yashqa tolghangha qeder bu cishlar cüshüshke bashlap, uning ornini turaqliq cishlar tedrijiy igileydu.
|
|
süt heqqi |
|
|
|
sütci |
|
|
|
sütcilik |
|
|
|
sütxor |
|
sütxor[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] köp süt icishke adetlengen, süt emgüci: sütxor haywan.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[köcme menisi:] [yeshmisi:] qerz bërish arqiliq nepke ërishküci, jazanixor.
|
|
sütxorluq |
|
|
|
sütletmek |
|
|
|
sütlenmek |
|
|
|
sütlük |
|
|
|
sütlük cay |
|
|
|
sütlük’ot |
|
sütlük’ot[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］sütlük+ot［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] sütlük’ot a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. gholini sündursa, icidin aq süt ciqidu. yiltizi dorigha ishlitilidu. temi qëriq, tebi’iti soghuq, zeherlik. cong-kicik teretni rawan qilish roligha ige.
|
|
sütligen |
|
|
|
sütlimek |
|
|
|
sütlinish |
|
|
|
sütün |
|
|
|
sür (Ⅰ) |
|
|
|
sür (Ⅱ) |
|
|
|
sürⅢ |
|
|
|
süre |
|
süre[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] qur’anning herbir babi, yeni qur’anda jem’iy 114 bab bolup, bu 114 süre dëyilidu. süriler uzun-qisqiliqi bilen perqlinidu. eng uzun süre 286 ayettin, eng qisqa süre üc ayettin terkip tapidu. herbir sürining öz aldigha nami bolidu.
|
|
sür’et |
|
|
|
süret |
|
süret[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① adem we nersilerning sizilghan yaki foto’apparatta tartilghan teswiri, resimi:[misal:] süret sizmaq.[yeshmisi:] ② tashqi qiyapet, körünüsh, shekil, turq:[misal:] yarning süritige qarima, xulqigha qara (maqal).[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] addiy kesirlerdiki toghra siziqning üstige yëzilidighan san. mesilen[SX(]1[]2[SX)] diki «1» süret bolidu.[yeshmisi:] ④ bash këlishtiki isimlarning keynide këlip, «dek», «siman», «qa oxshash» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] perishte süret adem. gül süret qiz.[yeshmisi:] ⑤ orun këlish qoshumciliri bilen türlinip këlip «halette», «rewishte» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] janablirining buninggha ishinishini yene bir qëtim jiddiy sürette iltimas qilimen.
|
|
sürettek |
|
|
|
süretci |
|
|
|
süretcilik |
|
|
|
süretxana |
|
|
|
süretlenmek |
|
süretlenmek[yeshmisi:] ① «süretlimek» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] zunun qadirning «ghuncem» dramisida azadliqtin ilgiriki uyghur dëhqanlirining xaniweyran turmushi cinliq bilen süretlengen.[yeshmisi:] ② köz aldida peyda bolmaq, körünmek gewdilenmek:[misal:] ötmüshte tartqan japa-musheqqetlirim köz aldimdin bir-birlep süretlinip ötti.
|
|
sür’etlik |
|
|
|
süretlik |
|
|
|
süretlimek |
|
süretlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] shey’ilerning halitini, obrazini kishilerning köz aldigha xuddi sürette körsetkendek gewdilendürmek, tepsiliy teswirlep bermek:[misal:] përsonazhning icki dunyasini süretlimek.
|
|
süren |
|
|
|
sürensiz |
|
|
|
sür-toqay |
|
|
|
sür-toqay qilmaq |
|
|
|
sürtküc |
|
|
|
sürtküzmek |
|
|
|
sürtmek |
|
sürtmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] sürtküc, lata, qeghez qatarliq nersiler bilen melum nersilerni ërtip tazilimaq, ërtmaq:[misal:] dërize sürtmek. joza sürtmek.
|
|
sürtüshmek |
|
|
|
sürtülmek |
|
|
|
sürketmek |
|
sürketmek[yeshmisi:] ① «sürkimek» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] ular cong xetlik gëzitlerge shilimlarni sürkiship, hedep tamlargha caplashmaqta idi.[yeshmisi:] ② öz’ara bir-birige sürkelmek, caplashmaq:[misal:] capangha shilim sürkiship qalmaq.
|
|
sürkelme |
|
|
|
sürkelmek |
|
|
|
sürkenmek |
|
|
|
sürkilish |
|
sürkilish[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] bir jisim ikkinci bir jisim üstide heriket qilghanda, bu ikki jisim yüzliri arisida peyda bolidighan we ularning herikitige tosalghuluq qilidighan bir xil qarshiliq. jisimlarning heriketlengen waqittiki tëgishish yüzining özgirishige qarap, bu xil sürkilishmu sürkilish we domilanma sürkilish dëgenlerge ayrilidu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ademler bilen ademler yaki partiye-guruhlar otturisida yüz bëridighan payda-ziyan toqunushi, niza, ziddiyet:[misal:] ularning otturisida bir’az sürkilish peyda boldi.
|
|
sürkilishcan |
|
|
|
sürkilishcanliq |
|
|
|
sürkilishmek |
|
|
|
sürkimek |
|
sürkimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① melum nersilerning yüzini, sirtini bashqa birnerse yüzige, sirtigha tegküzüp heriketlendürmek:[misal:] ekber qolini boshitish ücün cëdirning bolungidiki qazanning girwikige arghamcini sürkeptu.[yeshmisi:] ② may shilim qatarliq yuqidighan nersilerni birer nersige sürmek, yuqturmaq:[misal:] dora sürkimek. may sürkimek.
|
|
sürge |
|
|
|
sürgüzmek |
|
|
|
sürgün |
|
|
|
sürletmek |
|
|
|
sürleshmek |
|
|
|
sürlenmek |
|
|
|
sürlük |
|
|
|
sürlükleshtürmek |
|
sürlükleshtürmek[yeshmisi:] «sürlükleshmek» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] pütün mektep qorusigha ala qoymay caplanghan cong xetlik gëzitler, kicikkine shamal ciqsimu shildirlap, mektepni tëximu sürlükleshtürüwetkenidi.
|
|
sürlükleshmek |
|
|
|
sürlimek |
|
|
|
sürme |
|
sürme[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmnt, belgisi . (Stibium)Sb kömüsh rengde bolup, parqiraydu. cürük, qattiq këlidu. asanla uwilip, parashokqa aylinidu. ximiye sana’iti, ëlëktir sana’iti we tëbbiy dorigerlikte keng ishlitilidu. uning qëtishmiliri qoghushun herp quyush we mashina qazini qatarliqlargha ishlitilidu.[yeshmisi:] ② terkibide shu xil ëlëmënt bolghan bir xil girim buyumi. renggi qaramtul këlidu. asasen qash-kirpiklerni boyash ücün ishlitilidu.
|
|
sürmek (Ⅰ) |
|
sürmek (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer nersini bir jaydin ikkinci bir jaygha kötürmestin ittirip yötkimek:[misal:] jozini aldigha sürmek.[yeshmisi:] ② isim bilen birikip këlip «dawamlashmaq», «qilmaq» menilirini bildüridu:[misal:] jimjitliq höküm sürmek.[yeshmisi:] ③ birer ishning waqtini özgertmek, yötkimek:[misal:] toyni keynige sürmek.[yeshmisi:] ④ birer ishning lezzitini hës qilmaq, lezzitini almaq:[misal:] rahet paraghetning peyzini sürmek.[yeshmisi:] ⑤ qoghlimaq, heydimek:[misal:] sürüp toqay qilmaq.[yeshmisi:] ⑥ aqmaq, suyuq kelmek:[misal:] balining ici sürdi.
|
|
sürüp toqay qilmaq |
|
|
|
sürmek (Ⅱ) |
|
|
|
sürmel |
|
|
|
sürmilik |
|
sürmilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sürmisi bar, sürme sürgen:[misal:] sürmilik kirpiking manga qarap sëhri oqup tursa, qëshing xenjer tutup, qëshimda qeddimni püküp tursa.
|
|
sürüshte |
|
|
|
sürüshte qilmaq |
|
|
|
sürüshtürmek (Ⅰ) |
|
sürüshtürmek (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] melum bir ishning tëgi-tektini, sewep-netijisini her tereplime tekshürmek, sorashturmaq, sürüshte qilmaq:[misal:] melikining akisi terep-terepke adem ewetip sürüshtürüptu.
|
|
sürüshtürmek (Ⅱ) |
|
|
|
sürüshtürüshmek |
|
|
|
sürüshtürülmek |
|
|
|
sürüshmek (Ⅰ) |
|
|
|
sürüshmek |
|
sürüshmek[yeshmisi:] ① (Ⅱ)«sürmek (Ⅱ)» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] qarang mawu cirayliq xanlirimning yüzlirige sopun sürüshüp, yuyushup ketkinini, dëdi qëynanisi acciq bilen.[yeshmisi:] ② ikki nerse öz’ara bir-birige kirishmek, ötüshmek.
|
|
sürük (Ⅰ) |
|
sürük (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞qanun ishliri＜[yeshmisi:] dewa qanunida, dewa subyëktipning we bashqa ishtirakcilarning dewa pa’aliyiti bashlanghan we axirlashqan waqit közde tutulidu.[yeshmisi:] ② melum bir ish ücün cek belgilep bërilgen waqit, möhlet, muddet:[misal:] üc künlük sürük bermek.
|
|
sürük (Ⅱ) |
|
|
|
sürülmek (Ⅰ) |
|
|
|
sürülmek (Ⅱ) |
|
|
|
süriye |
|
süriye[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] ereb süriye jumhuriyiti asiyaning gherbi, ottura dëngizning sherqi qirghiqigha jaylashqan. yer meydani 185 ming 180 kuwadirat këlomëtir, erebler dölet nopusining ％5.86tini, kordlar ％2.6tini, pelestinlikler ％1.3tii, qalghinini bolsa türkmenler, ermenler, türkiyilikler, omanliqlar, cërkesler we parislar teshkil qilidu. dölet tili ereb tili bolup, az sanliq milletler öz tilida sözlishidu, lëkin hemmisi erebcinimu bilidu. islam dini dölet dini bolup, ahalisining ％85ti islam dinigha, ％14ti xristi’an dinigha ëtiqad qilidu. sünniyler dölet nopusining ％68tini, shi’eler ％20tini igileydu. süriyide miladidin 2000～3000 yillar burunla iptida’i sheher döletliri qurulghan bolup, miladidin burunqi Ⅷ esirdin bashlap ilgiri-këyin bolup assuriye ëmpriyisi makidoniyilik alëksandër (Ⅰ) ning qoshunliri we rimliqlar bësip kirgen. miladi 636-yili erebler bësiwalghan, 1516-～1918-yillirighice türkiyining hökümranliqida bolghan. 1946-yili 4-ayning 17-küni musteqil bolup, 1956-yili 8-ayning 1-küni dölitimiz bilen dëplomatik munasiwet ornatqan. süriyining nëfit zapisi 284 milyon 930 ming tonna, tebi’iy gaz zapisi 42 milyart kup mëtir, sulfat kislata tuz zapisi 2 milyart tonna, tash tuz zapisi 900 milyon tonnigha yëtidu. yëza ahalisi dölet nopusining ％52tini teshkil qilidu. sana’et asasi ajiz. asaliq sheherliri: ① demeshiq, dölet paytexti, döletning siyasiy, iqtisadiy, medeniyet we qatnash merkizi. dunyadiki qedimiy shehelerning biri. ② ereb shehiri, döletning sana’et merkizi we shimaliy süriyining soda merkizi. ③ hormuz, yëza igilik we nëfit pishshiqlap ishlesh merkizi.
|
|
süz |
|
|
|
süze |
|
süze[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] kalpuksiman güllükler a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. ëgizliki 15 — 30 santimëtir etrapida këlidu. pütün ösümlük tënidin küclük yalpuz puriqi ciqip turidu. yopurmiqi uzuncaq yaki tömüne sheklide bolup udul ösidu. güli köküc sösün, kalpuk sheklide we bashsiman gül rëtide këlidu. yiltizining yer üstidiki qismi dorigha ishlitilidu. uyqusizliq, yürek ëghish, söngek yumshap këtish (raxit)we erlik jinsiy ajizliq këselliklirige qarita shipaliq roli bar.
|
|
süzdürmek |
|
|
|
süzge |
|
|
|
süzgek |
|
|
|
süzgüc |
|
süzgüc[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] süzüsh, ayrish rolini oynaydighan:[misal:] süzgüc qewet. süzgüc jisim.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cacqa yëlim capqanda yëlim terkibidiki qëtishma nersilerni süzüsh yaki ayrish ücün ishlitilidighan bir xil targhaq. u adette söngek, yaghac qatarliq qattiq nersilerdin yasilidu. uning cishliri targhaqningkidin zic bolidu.
|
|
süzgüclimek |
|
süzgüclimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] süzgüc bilen süzmek, tarimaq:[misal:] qapaq tërek tüwidiki azgal bëshida olturup, shalang caclirini süzgüclep, jigde yëlimi cëpiwatqan hösnarixanning qoli ishtin toxtidi.
|
|
süzme |
|
|
|
süzme xaltisi qiliwetmek |
|
|
|
süzmek |
|
süzmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① süzgüc yaki bashqa nerse arqiliq suyuqluq icidin yaki suyuq arilashma nersiler icidin këreklik qismini ayrip almaq:[misal:] süt süzmek. ash süzmek.[yeshmisi:] ② süzgüc bilen cactiki yëlim qëtishmisi, sirke qatarliqlarni ciqiriwetmek.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] qash-qapiqini yuqiri kötürmek؛ nazlanmaq:[misal:] qapiqini süzmek.
|
|
süzüshmek |
|
|
|
süzük |
|
|
|
süzüklük |
|
süzüklük[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] süzük halet.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]süpet.[yeshmisi:] süzülgen, süzüwëlinghan:[misal:] süzüklük ash.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] jisimning körünidighan nurni ötküzüsh derijisi. minëralogiyide adette bir santimëtir qëlinliqtiki minëralning nur ötküzüsh derijisi ölcem qilinidu. minërallarning süzüklüki süzük, yërim süzük we tutuq dep üc derijige ayrilidu.
|
|
süzülmek |
|
süzülmek[yeshmisi:] ① «süzmek (Ⅰ)» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] su lay bolsa, elwette u suni süzülgendin këyin icish kërek.[yeshmisi:] ② süzük, ocuq, roshen haletke kelmek:[misal:] hawa süzülmek.[yeshmisi:] ③ zicliqni yoqitip, shalanglap qalmaq (her xil toqulmilar heqqide):[misal:] ishtanning tizi süzülmek.
|
|
süf |
|
|
|
süken |
|
süken[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① ëshek we shu qatarliq ulaghlargha artish ücün xorjungha oxshash qilip taldin toqulidighan cong sëwet, tokang.[yeshmisi:] ② ügüt quyush ücün tügmen tëshining üstige ornitilghan, aghzi keng tëgi tar, küre sheklide yasalghan sanduq.
|
|
süküt |
|
süküt[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] hëcqandaq sada ciqmighan, tinc, jim halet؛ sükünat:[misal:] sükütte turmaq. ＊köpcilik bir’az süküttin këyin, öz’ara ghulghula qilishti.
|
|
süküt qilmaq |
|
süküt qilmaq[yeshmisi:] ① gep-söz qilmay jim turmaq:[misal:] undaqta, men taghamdin qayturupla soridim, ene shundaq rezillik ücün süküt qilish nëmilik bolidu.[yeshmisi:] ② texir qilmaq, saqlimaq:[misal:] sel süküt qilip turung u këlip qalar.
|
|
sükütcan |
|
|
|
sükütlük |
|
|
|
sükünat |
|
|
|
sünggütme |
|
|
|
sünggütmek |
|
sünggütmek[yeshmisi:] ① «sünggümek» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] uningdin buninggha sünggütmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer muddi’a bilen birkimge birer nersini hëckimge sezdürmey, xupiyane apirip bermek, gëligha urmaq:[misal:] sëningmu bizge paydang tegmeydighan boldi, tapqiningni lozung beglerge sünggütisen.
|
|
sünggüc (Ⅰ) |
|
sünggüc (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① bagh yaki hoyla tamlirining astidiki su aqidighan töshük:[misal:] ash kelse aghzingni ac, su kelse sünggücni ac (maqal).[yeshmisi:] ② tamlardin ëcilghan shu xildiki töshük:[misal:] baghdin sönggüc acmaq.[yeshmisi:] ③ ëriq-östengler tashyol yaki tömür yollar bilen kësishkende, suni ötküzüwëtish ücün yol astigha qoyulghan nor.
|
|
sünggüc (Ⅱ) |
|
|
|
sünggümek |
|
|
|
sülep |
|
sülep[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] tülkimayiqi a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi uzun, güli jiger reng, yer astidiki tügüncek gholi aq, tëbabetcilikte dora qilinidu. qan toxtitish roligha ige.
|
|
süleysün |
|
süleysün[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüci yirtquc haywan. sirtqi körünüshi müshükke oxshaydu. lëkin müshüktin xëli cong, quyruqi qisqa, ikki quliqining ucida bir tutamdin uzun tüki bolidu. ikki qowuzining tüklirimu uzun, pütün tëni ac sëriq bolup, üstide kül reng qongur renglik aliliri bar, quyruq uci qara. derexqe yamishishqa mahir, herikiti caqqan. tërisi qëlin we yumshaq bolup, etiwarlinidu.
|
|
sülket |
|
sülket[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① jem’iyette, kishiler bilen bolghan mu’amilide özini tutush terzi؛ mijez-xulq, qiliq:[misal:] sülket ata qilmaq.[yeshmisi:] ② tekellup:[misal:] bir caghda, toyuqsizla hëliqi delle kirip «essalam» dëginice yüz sülket, ming tezim bilen supigha këlip bir cettin orun aldi.
|
|
sülketlik |
|
sülketlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① mijez-xulqi yëqimliq, salapetlik:[misal:] sülketlik ayal.[yeshmisi:] ② siliq, sipaye, yumshaq:[misal:] sülketlik sözlimek.
|
|
sülhi |
|
|
|
sülhiperwer |
|
|
|
sülhiperwerlik |
|
|
|
sülhici |
|
|
|
sülhicilik |
|
|
|
sülhi-sala |
|
|
|
sülhileshmek |
|
|
|
süme |
|
|
|
sümel |
|
sümel [qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] dora süridighan tash.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] gep ötmes, xijil bolmaydighan, yüzi qëlin.
|
|
sümelleshmek |
|
|
|
sümbe |
|
|
|
sümbilik |
|
|
|
sümürtmek |
|
|
|
sümürgüc |
|
sümürgüc[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] hawa, su, cang-tuzan, exlet qatarliq nersilerni sümüridighan eswab:[misal:] hawa sümürgüc.
|
|
sümürmek |
|
|
|
sümürüshmek |
|
|
|
sümürüshcan |
|
|
|
sümürülmek |
|
|
|
sümüleng |
|
|
|
sündük |
|
sündük[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil kicik qush. köp ucraydighanlirining bëshining üsti qara, tumshuqi incike we uzun, quyruqi bilen qaniti qara we uzun këlidu. üstide aq daghliri bolidu. pëshanisi we qorsiqi aq, hasharat we bëlijanlar bilen ozuqlinidu. adette qoghdilidighan qush hësablinidu.
|
|
süngü |
|
|
|
sünnet |
|
sünnet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] islamiyetning sher’i hökümlirining ikkincisi, yeni muhemmet peyghemberning sözligen, qilghan we bashqilar teripidin sözlengen, qilinghanda muhemmet peyghember men’i qilmay süküt qilghan ishlar hem shuninggha asasen musulmanlarda en’enige aylanghan ishlar we diniy örp-adetler.[yeshmisi:] ② musulmanlardiki oghul balining jinsiy ezasining uc qismidiki tërini qismen kësish yaki kestürüsh aditi.[yeshmisi:] ③ qizlarning ismi.
|
|
sünnetci |
|
|
|
sünnetlik |
|
|
|
sünniy |
|
|
|
sünniy mezhipi |
|
sünniy mezhipi[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] islam dinidiki ikki cong mezhepning biri. qur’an bilen birge sünnet eqidilirini ëtirap qilidu. u yene öz icidin henefi, maliki, shafi’i we henbeli dëgen töt kicik mezhepke bölünidu.
|
|
sün’iy |
|
sün’iy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① tebi’iyge oxshitip yasalghan, ishlepciqirilghan, tebi’iy emes:[misal:] sün’iy tala.[yeshmisi:] ② saxta, yasima, yalghan:[misal:] sün’iy külke.
|
|
sün’iy hemrah |
|
|
|
sün’iy uruqlandurush |
|
|
|
sün’iy immunitët |
|
sün’iy immunitët[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] antigën yaki waksinini adem tënige emlesh yaki immunitët kücige ige bolghan qan zerdabini adem bedinige okul qilip urush arqiliq, bedenning melum yuqumluq këselge bolghan qarshiliq kücini peyda qilish usuli. mesilen, kala cëciki waksinisini emlesh arqiliq cëcekning؛ këzik waksinisini okul qilish arqiliq këzikning aldini alghangha oxshash.
|
|
sün’iyleshmek |
|
|
|
sün’iylik |
|
|
|
süwe |
|
|
|
süydük |
|
|
|
süyletmek |
|
|
|
süyleshmek |
|
|
|
süylenmek |
|
|
|
süylimek |
|
|
|
sëpalus |
|
sëpalus[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil bëliq, tëni uzun, aldi qismi yumilaq, arqa qismi yapilaq, bëshi qisqa hem yyumilaq këlidu. yan siziqliri bolmaydu. tëyiz dëngiz yaki derya ëghizidiki tuzluq su bilen tatliq suning cëgrilinidighan jaylirida yashaydu. köp istëmal qilinidighan bëliqlar türige kiridu.
|
|
sëprator |
|
|
|
sëpitisëmiye |
|
sëpitisëmiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] sharsiman baktëriye, tayaqce baktëriye qatarliqlarning qangha kirishi netijiside këlip ciqidighan bir xil kësellik. buningda tongup titresh, beden qizish, tëre we shilliq perdilerge qan cëkitliri cüshüsh, tal ishshish qatarliq alametler körülidu. ëghir bolghanda hoshsizlinish yaki shük bolush hadisiliri yüz bëridu.
|
|
sëpishmaq |
|
|
|
sëpishmek |
|
|
|
sëpil |
|
|
|
sëpilmaq |
|
|
|
sëpilmek |
|
|
|
sëtka |
|
|
|
sëtishturmaq |
|
|
|
sëtishmaq |
|
|
|
sëtiq |
|
|
|
sëtiq ash |
|
|
|
sëtiqci |
|
|
|
sëtiqciliq |
|
|
|
sëtilma |
|
sëtilma[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] melum nep, payda-menpe’etni közlep öz xelqining ziyini, düshmenlerning paydisi ücün ishligen, düshmenge sëtilghan adem, satqun.
|
|
sëtilmaq |
|
|
|
sëtilmiliq |
|
|
|
sëx |
|
sëx[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞xim［[yeshmisi:] zawut, karxanilarning ishlepciqirish dawamida, melum ish tertipini tamamlaydighan yaki melum bir mehsulatni musteqil ishlepciqiridighan bölümi hem uning binasi.
|
|
sëxiy |
|
sëxiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kishidin hëc nersini ayimaydighan؛ merd:[misal:] sëxiy adem. sëxiy bala.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] hayati, zörüriy nersilerge ceksiz bay we uni insangha ayimay ëhsan qilip turidighan؛ mol:[misal:] emgek qilsang yer sëxiy (maqal).
|
|
sëxiylashturmaq |
|
|
|
sëxiylashmaq |
|
|
|
sëxiyliq |
|
|
|
sëde |
|
|
|
sëdi |
|
|
|
sëdilik |
|
|
|
sërpëntin |
|
sërpëntin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. yekke yaqliq kristal sistëmisida bolup, terkibide köpince alyumin, tömür, nikël, kobalt qatarliqlar bolidu. kül reng, sus yëshil, qëniq yëshil yaki sarghuc yëshil renglerde ucraydu. kallek retsiz sunuq yüzlük këlidu. qattiqliqi 5.2 — 5.3. sëlishturma ëghirliqi 5.2 — 62.2.
|
|
sërzhant |
|
|
|
sërk |
|
sërk[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ëgizde mollaq ëtish, sim arghamcida mëngish, at üstide maharet körsitish, shir, ëyiq, maymungha oxshash haywanlarni oynitish we sëhirgerlik qatarliq oyunlarning omumiy nami.
|
|
sërkci |
|
|
|
sërkcilik |
|
|
|
sërësan |
|
sërësan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme. asasliq terkibi fënil simab atisëtat. aq renglik parashok bolup, zeherlik. adette qizil rengge qoshulidu. uning yene hasharat öltürüsh küci nahayiti küclük, dëhqanciliqta köprek uruq dorilash ücün ishlitilidu.
|
|
sëri |
|
sëri[yeshmisi:] ① yardemci söz rolida «bir» sözi bilen bille këlip: 1)«bir terep, bir yaqliq»dëgen menilerni bildüridu:[misal:] këtip barar jeng, üc kündin bëri. urush teqdiri, bolmay bir sëri.[yeshmisi:] 2)«adettikidek, burunqidek» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] sodimiz bekmu yaman emes, bir sëri këtiwatidu.[yeshmisi:] ② isim rolida «terepke qarap, terepke» menilirini bildüridu:[misal:] telpünüp qushtek ucarmen, her zaman sëning sëri.[yeshmisi:] ③ «-ghan, -qan, -gen, -ken» bilen yasalghan süpetdashlar we waqit menisidiki sözler bilen birikip këlip, «sayin» menisidiki söz yasighuci qoshumci rolida këlidu:[misal:] barghansëri yaxshi bolup këtiwatidu.
|
|
sëris |
|
sëris[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] purcaq a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan derex. qowziqi, ghuncisi we yëngi ëcilghan güli dorigha ishlitilidu. temi tatliq, tebi’iti mötidil, zehersiz, nërwini tinclandurup, xapighanni tügitidu. qanni janlanduridu. aghriq toxtitidu, pey we söngekni cingitidu.
|
|
sërisis |
|
|
|
sëriq |
|
sëriq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] saman, jüze, altun qatarliq nersilerning renggidiki:[misal:] sëriq gül.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] idiyisi saghlam bolmighan, shehwaniyliqni, buzuqciliqni terghib qilidighan:[misal:] sëriq naxsha. sëriq muzika.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tuxumning otturisidiki sarghuc qismi:[misal:] tuxumning sëriqi.
|
|
sëriq’ash |
|
sëriq’ash[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］sëriq+ash［[yeshmisi:] xëmirgha toghrigha süyi bërip, lengmendek ghulaclap sozidighan, suda pishurup alghandin këyin, yaghlap, acciqsu, laza, tuxum tëngi quyup teyyarlinidighan bir xil soghuq yëmeklik.
|
|
sëriq tenlikler |
|
sëriq tenlikler[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] mongghul irqidiki kishiler. ularning tërisi sëriq, cëci qara hem tüz, yüzimu tüz këlidu. asasen asiyaning sherqi we sherqiy jenubiy qismigha olturaqlashqan.
|
|
sëriq tük |
|
sëriq tük[yeshmisi:] ① adem bedinining yüz, qulaqning ici, qulaqning arqisi, boyun qatarliq jaylirida ösidighan, sarghucraq yumran tük:[misal:] sëriq tüki tetür örülüp ketmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tëxi kicik, eqli toshmighan, baligh bolmighan:[misal:] birqance sëriq tük bala cishimgha tëgip xapa qildi.
|
|
sëriq’et |
|
sëriq’et[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］sëriq+et［[kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] tëre astidiki biriktürgüci toqulma. yumshaq, terkibide may köprek. uningda yene qan toqulmiliri, limfa neyciliri we nërwilar bolidu. adette u beden tëmpëraturisi, isssiqliq we bedendiki mëxanikiliq bësim qatarliqlarni saqlash rolini oynaydu.
|
|
sëriqtal |
|
sëriqtal[qurulmisi:]］sëriq+tal［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] danliq zira’etlerning pishish aldidiki dëni qëtip, ghol we yopurmaqliri sarghayghan haliti:[misal:] bughday sëriqtal boldi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] dëhqanlarning ozuq-tülüki axirliship waqitliq üzükcilik peyda bolghan, qiyinciliq tughulghan:[misal:] ezalar ücün sëriq qonaqning zaghrisi tutiya bolidighan sëriqtal waqtimu yëqinlashmaqta idi.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] bayashat emes, utturluq:[misal:] sëriqtal kün almaq.
|
|
sëriqcay |
|
sëriqcay[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］sëriq+cay［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] sëriqcay a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. pütün ösümlük tëni dora qilinidu. issiqni yandurush, zeher qayturush, ishshiqni yandurush, turup qalghan qanni heydesh roligha ige.
|
|
sëriqcëcek |
|
sëriqcëcek[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］sëriq+cëcek［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] künlüksiman güllükler a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük, gholi tik, uci köp shaxliq bolup, xuddi arpa bediyangha oxshap këtidu. uruqi arpa bdiyandin kicikrek, bir’az yapilaq, uzuncaq këlidu, puriqi ötkür. uruqi dorigha ishlitilidu. temi qëriqraq, tebi’iti issiqqa mayil bolup, «qara köz bediyan» depmu atilidu.
|
|
sëriqsu |
|
|
|
sëriqliq |
|
|
|
sëriqmarshal |
|
|
|
sëriq’ëshek |
|
|
|
sërin |
|
|
|
sëriy |
|
sëriy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt. belgisi (Cerium) Ce. kül reng kristal bolup, yaltiraq, yumshaq we sozulushcan këlidu. ximiyiwi xususiyiti aktip, adette yaxshi oksidsizlighuci hësablinidu. köpince qëtishmigha ishlitilidu.
|
|
sëzishmek |
|
|
|
sëzik |
|
|
|
sëziklik |
|
|
|
sëziler-sëzilmes |
|
|
|
sëzilerlik |
|
|
|
sëzilmek |
|
|
|
sëzim |
|
|
|
sëzimcan |
|
|
|
sëzimcanliq |
|
|
|
sëziy |
|
sëziy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt. belgisi (Caesium)Cs.kümüsh reng, yumshaq we sozulushcan këlidu. hazir melum bolghan mëtallar icide uning ximiyiwi xususiyiti eng aktip bolup, suni parcilap, partlashni keltürüp ciqiridu. u wako’om eswabliri, foto ëlëktr lampa qatarliqlarning muhim matëriyalidur. ximiyide katalizator qilinidu.
|
|
sëstra |
|
|
|
sëstraliq |
|
|
|
sësitmaq |
|
sësitmaq[yeshmisi:] ① «sësimaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] göshni sësitmaq. ＊ ördek deydiken:[misal:] kötüm aman bolsa, hemme kölni sësitarmen (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] xelqi’alem aldida birawning abruyini töküp, reswa qilmaq:[misal:] sësitip tashlimaq.
|
|
sësishmaq |
|
|
|
sësiq |
|
sësiq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① hidi yaxshi emes, puriqi yëqimsiz:[misal:] sësiq gaz. sësiq puraq. ＊ söygen ottek issiq, söymigen poqtek sësiq (maqal). ∥tëzekni qozghisang sësiqi ciqar (maqal).[yeshmisi:] ② özgirip, purap yaki buzulup qalghan؛ ëcip ketken؛ sësighan:[misal:] sësiq göshni ciwin tapar, yaman ishni yaman tapar (maqal).[yeshmisi:] ③ yaman, eski, nacar, buzulghan, buzuq:[misal:] sësiq nami pur ketmek.[yeshmisi:] ④ kishige yaqmaydighan, kishining jënigha tëgidighan, yaman menilik:[misal:] sësiq gep.gëpi sësiq adem.
|
|
sësiq këkirmek |
|
sësiq këkirmek[yeshmisi:] ① yëgen nersilirining yaxshi hezim bolup këtelmigenlik yaki jiq yewetkenlik netijiside sësiq puraqliq bir xil këkirik ciqarmaq:[misal:] sarixan apisi ekilip qoyghan aldidiki tamaqqa qarap köngli tëximu ëlishqandek boldi-de, sësiq këkirip tetür qariwaldi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] intayin bizar bolmaq, nahayiti öc bolup ketmek, toyup ketmek.
|
|
sësiqtal |
|
sësiqtal[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］sësiq+tal［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] krëst güllükler a’ilisidiki bir yaki ikki yilliq, saman gholluq ösümlük. uruqidin may tartishqa yaki dorigha ishlitishke bolidu. süydükni rawan qilish, yötel toxtitish we belghem boshitish roligha ige.
|
|
sësiqciliq |
|
|
|
sësiqküzen |
|
|
|
sësiqliq |
|
|
|
sësiqyar |
|
|
|
sësimaq |
|
sësimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① sësiq puraq ciqarmaq, sësiq yaki yëqimsiz hid peyda qilmaq:[misal:] poqni tepseng sësiydu (maqal).[yeshmisi:] ② sësiq puraqqa, hidqa tolmaq:[misal:] öyning ici sësip këtiptu.[yeshmisi:] ③ özgirip, aynip, purap qalmaq yaki buzulup qalmaq, cirimaq:[misal:] ashu issiq künlerde köktat ikki-üc kün turup qalsila birdinla sësishqa bashlaytti.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer eski ishni qilip qoyghanliqi seweblik kishiler arisida yüzi tökülmek, nezerdin cüshmek؛ set körünmek:[misal:] u ayal shu ishi bilen sësighandimu, ajayip set sësip ketti.
|
|
sëghiz (Ⅰ) |
|
|
|
sëghiz (Ⅱ) |
|
sëghiz (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① kempitning bir türi, u manilkara derixi ajritip ciqiridighan yëlim maddisigha shëker we puraqliq matëriyallarni arilashturush arqiliq yasilidu.[yeshmisi:] ② qarighay dëwirqiyining qatqini, qarighay sëghizi.
|
|
sëghizghan |
|
sëghizghan[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil qush. tumshuqi ucluq, quyruqi uzun, tënining köp qismi qara, targhaq we qorsaq qisimliri aq këlidu. ghaqildap sayraydu.
|
|
sëghizliq |
|
|
|
sëghishmaq |
|
|
|
sëghiq |
|
|
|
sëghiqsiz |
|
|
|
sëghiqliq |
|
|
|
sëghilmaq |
|
|
|
sëghin |
|
|
|
sëghincëcek |
|
sëghincëcek[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］sëghin+cëcek［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] aqcëcek a’ilisidiki bir yaki ikki yilliq, saman gholluq ösümlük. pütün ösümlük tëni dora qilinidu. issiqni yandurush, zeher qayturush, ishshiqni yandurup aghriq toxtitish roligha ige.
|
|
sëghinci |
|
|
|
sëghindurmaq |
|
|
|
sëghinmaq |
|
sëghinmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] yaxshi körgen nersini yëgüsi, yëqin kishisini, yurt, wetinini nahayiti bek körgüsi kelmek؛ sëghinish hës qilmaq:[misal:] u colpanni goya necce yillap körmigendek qattiq sëghindi.
|
|
sëghinishliq |
|
|
|
sëghinishmaq |
|
|
|
sëghinghaq |
|
sëghinghaq[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil qush. tëni kicik, bëshi yëshil, tumshuqi qizil, gal we puti sëriq, pokini sarghuc këlidu. adette bëqilidu.
|
|
sëkans |
|
|
|
sëktor |
|
|
|
sëkrëtar |
|
|
|
sëksiwul |
|
|
|
sëkunt |
|
|
|
sëkuntluq |
|
|
|
sëkundomër |
|
|
|
sëkil |
|
|
|
sëkilek (Ⅰ) |
|
sëkilek (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① qizlarning ushshaq qilip örüwalghan birqance cëci.[yeshmisi:] ② erge ciqqan qizlarning juwan bolghuce bolghan ariliqta cëkisining ikki teripige uzun qilip qoyuwalghan manglay cëci.[yeshmisi:] ③ oghli turmighan kishilerning balaghetke yetmigen yalghuz oghlini köz tëgishtin saqlash ücün, bëshining sol teripige qoyup qoyidighan bir örüm cac.[yeshmisi:] ④ yëngi toy qilghan, toy qilip baliliq bolghuce bolghan ariliqtiki cokan:[misal:] yürsile emise, öyimizni tapayli, dep hëliqi sëkilek qolumni tutup qazixanidin sörep ciqti.
|
|
sëkilek (Ⅱ) |
|
|
|
sëkileklik |
|
|
|
sëkin |
|
|
|
sëgmënt |
|
|
|
sëlsiye |
|
|
|
sëlsiye shkalisi |
|
sëlsiye shkalisi[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] köp ishlitilidighan bir xil tëmpëratura shkalisi. buningda, suning atmosfëra bësimi astidiki muzlash nuqtisi 0 gradus, qaynash nuqtisi 100 gradus qilip belgilengen. 0 gradus bilen 100 gradus ariliqi 100 teng bölekke bölüngen bolup, herbir bölek bir gradusqa wekillik qilidu. adette u «℃» arqiliq ipadilinidu. bu xil shkalini shwëdsiyilik astronomiye＜alimi sëlis’us (Anders Celsius)keshp qilghacqa, shuning nami bilen atalghan.
|
|
sëllofan |
|
|
|
sëlluloza |
|
sëlluloza[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme. ösümlük hüjeyrisining postining asasliq terkibiy qismi, paxta talasi terkibide miqdari eng köp. uningdin bashqa yene köktat, mëwe-cëwe terkibidimu bolidu. adette u asasliqi qeghez, proksilin we sün’iy tala qatarliqlarni yasash ücün ishlitilidu.
|
|
sëllimanit |
|
sëllimanit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. yantu yaqliq kristal sistëmisida bolup, kristalliri yingne sheklide. renggi kül reng, ac qongur we ac yëshil këlidu. eynek parqiraqliqigha ige. qattiqliqi 7, sëlishturma ëghirliqi 23.3 — 25.3. adette aliy derijilik otqa cidamliq matëriyal hësablinidu.
|
|
sëllulo’id |
|
sëllulo’id[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince+grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] sulyawning bir xili. nitro sëlluloza bilen naftalinning bir xili. nitro sëlluloza bilen naftalinning arilashmisini qizdurup suyuqlandurush hemde uni mëxanikiliq pishshiqlap ishlesh arqiliq ëlinidu. rengsiz, süzük, her xil rengde boyighili bolidu. asan köyidu. adette uningdin kino lëntisi, oyuncuq we medeniyet buyumliri yasilidu.
|
|
sëlëstit |
|
sëlëstit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. ac kök yaki aq renglik kristal, süzük yaki yërim süzük këlidu, cürük bolidu. eynek yaki ünce parqiraqliqigha ige. adette stronitsiy we uning tuzlirini ëlishtiki muhim xam eshya hësablinilidu.
|
|
sëlën |
|
|
|
sëlitra |
|
sëlitra[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. rengsiz, aq yaki kül reng kristal bolup, eynek parqiraqliqigha ige. uningdin partlighuc dora yasilidu yaki oghut qilinidu.
|
|
sëlishturghuci |
|
|
|
sëlishturma |
|
sëlishturma[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] öz’ara sëlishturulghan birer ish, nerse yaki mesile qatarliqlar:[misal:] küc sëlishturmisi. roshen sëlishturma.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] öz’ara sëlishturulghan, sëlishturushqa asaslanghan, sëlishturushqa asas bolidighan, sëlishturush asasida ëlip bërilidighan:[misal:] sëlishturma grammatika.
|
|
sëlishturma qarshiliq |
|
|
|
sëlishturma ëghirliq |
|
sëlishturma ëghirliq[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] maddining ëghirliqi bilen oxshash hejimdiki sap suning 4℃ tiki ëghirliqini sëlishturush arqiliq këlip ciqqan nisbet qimmiti. mesilen, altunning sëlishturma ëghirliqi 3.19, simabning sëlishturma ëghirliqi 55.13.
|
|
sëlishturmaq |
|
sëlishturmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① ikki xil yaki köp xil shey’ilerni öz’ara tengleshtürmek:[misal:] axirida mektep boyice balilarni sepke tizip salametlik tekshürüp sëmiz-oruq, küclük-ajiz we ëgiz-pakarlarni sëlishturuptu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞met＜[yeshmisi:] neshriyatciliqta bësilip ciqqan yaki terjime qilinghan matëriyallarni eslidiki original bilen bir yerde qoyup tekshürmek:[misal:] terjimisini sëlishturmaq.
|
|
sëlishturulmaq |
|
sëlishturulmaq[yeshmisi:] «sëlishturmaq» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] cinliq, güzellik, yaxshiliq hemishe saxtliq, setlik, rezillik bilen sëlishturulghan halda mewjut bolup turidu.
|
|
sëlishmaq |
|
|
|
sëliq (Ⅰ) |
|
sëliq (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① ahalilerdin melum tertipte hökümetke tölinidighan pul, meblegh qatarliqlar:[misal:] sëliq salmaq. sëliq yighmaq. sëliq tapshurmaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ëghirciliq, yük:[misal:] a’ile sëliqi.[yeshmisi:] ③ öz’ara këlishilgen yardem yaki toy xirajiti ücün yigit tereptin qiz terepke bërilidighan pul yaki meblegh, tölem:[misal:] toyning sëliqi.
|
|
sëliq (Ⅱ) |
|
|
|
sëliqliq |
|
|
|
sëlikmek |
|
sëlikmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① jiddiyliki tügimek, azaymaq؛ shalanglimaq:[misal:] men öyning ishliri sëlikkendin këyin sirtqa ciqtim.[yeshmisi:] ② boshimaq؛ peseymek:[misal:] boran bir’az sëlikip qalghan bolsimu, lëkin qarangghu cüshüp ketkenidi.
|
|
sëlim |
|
|
|
sëlinca |
|
|
|
sëlinmaq |
|
|
|
sëmasi’ologiye |
|
|
|
sëmantika |
|
|
|
sëmantikiliq |
|
|
|
sëmont |
|
sëmont[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞binakarliq＜[yeshmisi:] bir xil muhim qurulush matëriyali. uni su, qum we shëghillar bilen arilashturup, botqa halitige keltürgendin këyin qurutsa, yëpiship nahayiti mustehkem tash bolup qatidu.
|
|
sëmontlatmaq |
|
|
|
sëmontlashmaq |
|
|
|
sëmontlanmaq |
|
|
|
sëmontlimaq |
|
|
|
sëmontlinish |
|
|
|
sëmiz |
|
sëmiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bedinige jiq et qonghan, göshlük.[misal:] sëmiz adem. sëmiz bala.[yeshmisi:] ② may we göshi jiq, semrigen (haywanlar heqqide):[misal:] sëmiz qoy. sëmiz gösh. sëmiz kala.
|
|
sëmizlik |
|
|
|
sëmiz’ot |
|
sëmiz’ot[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］sëmiz+ot［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] sëmiz’ot a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. issiqni tarqitish, zeher qayturush, ishshiqni yandurush we tolghaqni dawalash roligha ige.
|
|
sënariye |
|
|
|
sënariyici |
|
|
|
sënariyileshtürmek |
|
sënariyileshtürmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] roman, hëkaye we bashqa eserlerni sënariye telipige muwapiqlashturup özgertmek, sënariye sheklige keltürmek:[misal:] romanni sënariyileshtürmek. hëkayini sënariyileshtürmek.
|
|
sënariyileshtürülmek |
|
|
|
sëntebir |
|
|
|
sëntr |
|
|
|
sëntnër |
|
|
|
sëntimëntalizm |
|
sëntimëntalizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[kesip türi:]＞edebiyat＜ⅩⅧ[yeshmisi:] esirdin këyinki yawropa burzhu’a aqartish herikiti jeryanida meydangha kelgen bir xil edebiyat-sen’et idiyiwi ëqimi. uningda icki heriket, tebi’et menzirisi, hëssiyat we indiwidu’alliq bilen shexsning rohiy haliti qatarliqlarni teswirlesh tekitlinidu.
|
|
sënka |
|
sënka[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] gezmal, kiyim-këcek qatarliqlarni boyash ücün ishlitilidighan köküc boyaq:[misal:] öyni haklighanda, cilighan hakqa azraq sënka arilashturuwetse hak hawa rengge’aylinip, öyni bek acidu.
|
|
sëhir |
|
|
|
sëhirci |
|
|
|
sëhirger |
|
sëhirger[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] ① isim.[yeshmisi:] sëhir qilghuci kishi, sëhirci, epsunci, jaduger.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] mehliyah qilidighan, kishini özige tartidighan:[misal:] bu cagh, bu wadining kishi qelbini ixtiyarsiz tartidighan eng sëhirger, eng güzel caghlirining biri idi.
|
|
sëhirgerlik |
|
|
|
sëhirlenmek |
|
|
|
sëhirlik |
|
sëhirlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① sëhir qilinghan, sëhirlengen:[misal:] sëhirlik kaltek.[yeshmisi:] ② sëhriy kücke ige, sëhirleydighan, meptun qilidighan:[misal:] eset uning eyni yillardiki sëhirlik, lëkin sadda közlirige qaridi.
|
|
sëhirlimek |
|
sëhirlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① sëhir qilmaq, sëhir bilen köz baghlimaq:[misal:] sëhirlep qoymaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] es-hoshini ëlip qoymaq, meptun qilmaq:[misal:] qiz yigitni sëhirliwaptu.
|
|
sëhriy |
|
|
|
së’olit |
|
|
|
sëwepxana |
|
|
|
sëwet |
|
|
|
sëwetci |
|
|
|
sëwetlep |
|
|
|
sëyalka |
|
|
|
sëysmologiye |
|
|
|
sëyma |
|
sëyma[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① qiyapet, körünüsh؛ ciray, yüz, obraz:[misal:] her qëtim birer netije qazanghinimda dadamning mömin hem mëhriban sëymasi köz aldimda peyda bolidu.[yeshmisi:] ② simwol, oxshitilidighan yaki oxshaydighan nerse:[misal:] shunga tagh merdanilik hem qed kötürmekke misal, qarighay, cinar we shemshad merdlikke sëyma her zaman.[yeshmisi:] ③ ipade؛ alamet, iz:[misal:] sen tughuldung, mesum yüzüngdin, körünmeydu hesret sëymayisi. sen tughuldung quyash qoynidin, ghunce yengligh külüp goyaki.
|
|
si’an |
|
si’an[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] karbon bilen azotning birikmisi. rengsiz gaz bolup, ghidiqlighuci sësiq puraqqa ige, zeherlik. köygende qongur qizil renglik yalqun ciqiridu.
|
|
sipa |
|
|
|
sipari |
|
|
|
sipah (sipahi) |
|
sipah (sipahi)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] xan, padishah yaki emirlerning orda, saraylirida xizmet qilghan emeldar:[misal:] hazir ordidiki elemiy-qelemiy sipahlarning köpincisi mekkar-xiyanetciler, ular xanni ghalibliqta qoyuwatidu.
|
|
sipahliq |
|
|
|
sipaye |
|
sipaye[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] temkin, ëghir-bësiq, özini tutuwalghan؛ kemter, mulayim:[misal:] sipaye adem.
|
|
sipayiger |
|
|
|
sipayigerlik |
|
sipayigerlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] özini tutuwëlish؛ ëghir-bësiqliq, temkinlik؛ mulayimliq:[misal:] uning mijezide ance-munce sipayigerlik peyda bolghan bolsimu, yenila shu burunqi elge tonush mal bolup qalghan dangliq «ga siling» idi.
|
|
sipayileshmek |
|
|
|
sipayilik |
|
|
|
sipar |
|
|
|
siparger |
|
|
|
sipargerlik |
|
|
|
siper |
|
|
|
sipenci |
|
|
|
sipta |
|
sipta[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① nëpiz, qëlin emes, yupqa:[misal:] sipta qatlanghan xet.[yeshmisi:] ② siliq, cirayliq:[misal:] sipta hüner qilidighan adem.
|
|
siptiliq |
|
|
|
sipung |
|
|
|
sipir |
|
|
|
sipirliq |
|
sipirliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sipiri bar, reqemlik, reqem bilen yëzilghan, san bilen xatirlengen:[misal:] sipirliq belge.
|
|
sitem |
|
sitem[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] jebir, japa, zulum؛ müshküllük, ëghirciliq:[misal:] sëning sitem zulmingdin, pütün bolmay nënimiz, yurtni tashlap kettuqqu mushu cölge yettuqqu
|
|
sitemkar |
|
sitemkar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① kishige jebir-zulum salghuci؛ ezgüci, zalim:[misal:] der idi ötmüsh sitemkarlar sëni eylep mazaq:[misal:] «saz bolamdu bu qelenderler kötürgen besh qulaq» ∥stemkar zaman.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] kishini ishiq otigha muptila qilghuci, nazukereshmiliri bilen köydürgüci:[misal:] erzigeymu nalishim ol közi xumar aldida. yüzi gül, sözi shëker, shox sitemkar aldida. ∥sitemkar yar.
|
|
sitemkesh |
|
|
|
sitoplazma |
|
|
|
sitologiye |
|
sitologiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] bi’ologiyining hüjeyrilerning tüzülüshi. herikiti, yëtilishi, köpiyishi we hüjeyre terkibiy qisimlirining roli hem ximiyiwi xususiyetlirini tetqiq qilidighan bir tarmiqi.
|
|
sijaq |
|
|
|
sijil |
|
|
|
sijilliq |
|
sijilliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① üzülmey dawamlishidighan halet:[misal:] siyasetning muqimliqi we sijilliqi saqlap qëlinidu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] jisimlarning sirtqi tesirge qarita qarshiliq qilish iqtidari, kücinishi.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] tesir kücning cong-kicikliki we awaz, nur, ëlëktr hem magnit qatarliqlarning küclük-ajizliqi.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞s iqtisad＜[yeshmisi:] ish, emgek qatarliqlarning jiddiylik derijisi, belgilik waqit icidiki emgek kücining serp qilinish derijisi:[misal:] emgek sijilliqi.
|
|
sijimaq |
|
|
|
sidam |
|
|
|
sidamlashturmaq |
|
|
|
sidamlashmaq |
|
sidamlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] reng jehettin bir xillashmaq, sidam haletke kelmek؛ siliqlashmaq:[misal:] momayni künsëri qëriliq bësip, belliri mükciyip aq sanjilghan cacliri sidamlishishqa bashlidi.
|
|
sidir |
|
|
|
sir (Ⅰ) |
|
|
|
sir (Ⅱ) |
|
sir (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① bashqilardin mexpiy tutilidighan, özigila melum, özgilerge namelum bolghan ish-heriket, nerse؛ mexpiyetlik:[misal:] dost bol sirini bilip (maqal).[yeshmisi:] ② tëxi ëcilmighan, ëniqlanmighan, insaniyet tëxi bilip yëtelmigen nerse, xususiyet, alahidilik:[misal:] ashu qumluqlarning astida dunya medeniyitining sirini acidighan altun acquclar kömülüp yatidu.
|
|
sirⅢ |
|
sirⅢ[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] minëral boyaq, elipmay we simola qatarliqlardin ishlinidighan, nersiler yüzige sürkesh arqiliq cirishtin mudapi’elengili we parqiraqliqini ashurghili bolidighan bir xil boyaq.
|
|
siring cüshüp këtemdu |
|
|
|
siraj (Ⅰ) |
|
|
|
siraj tam |
|
|
|
siraj (Ⅱ) |
|
|
|
sir-esrar |
|
|
|
sirt |
|
sirt[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① öy, hoyla qatarliq melum qorshawdiki da’irining tashqirisi, tala, tala-tüz:[misal:] öy sirti. mehelle sirti. sheher sirti.[yeshmisi:] ② özi turuwatqan jaydin bashqa cet, yaqa jay:[misal:] sirtqa ciqmaq.[yeshmisi:] ③ cet dölet, cet el:[misal:] sirtqa ishikni ëciwëtish.[yeshmisi:] ④ melum guruppa yaki uyushma, teshkilat qatarliqlarning icige kirmigen, qarmiqida bolmighan adem we bashqilar:[misal:] partiye sirtidiki zatlar.[yeshmisi:] ⑤ etraptiki muhit, boshluq (ademge nisbeten):[misal:] ünini sirtqa ciqarmaq.[yeshmisi:] ⑥ birer nersining tashqi yüzi, körünüshi, qiyapiti:[misal:] kitabning sirti.[yeshmisi:] ⑦ [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] jisim girwiki yaki boshluqtiki egri siziqning belgilik shert boyice heriketlinish trayëktoriyisi. mesilen, shar sirti. silindir sirti qatarliqlargha oxshash.⑧ qoy, kala qatarliq haywanlarning omurtqa qismi:[misal:] sirt göshi.[yeshmisi:] ⑨ ciqish këlishtiki sözler bilen bille këlip «bashqa», «tashqiri» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] u yuqiriqi mezmunlargha ige bolushtin sirt, tëximu keng bir menige, yeni ilim-pen bilen özini qorallandurush dëgen menigimu ige.
|
|
sirtardush |
|
|
|
sirttin |
|
sirttin[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① tashqi yüzidin, bir cëtidin, tëshidin:[misal:] sirttin urunghan cember. sirttin urunghan köp tereplik.[yeshmisi:] ② tashqiy körünüshige qarighanda, eptidin, zahiren:[misal:] u sirttin baturdek körüngini bilen, emeliyette nahayiti toxu yürek birnëme idi.[yeshmisi:] ③ ghayibane:[misal:] biz sirttin tonushimiz.[yeshmisi:] ④ gheyriy resmiy eza yaki wekil süpitide:[misal:] sirttin qatnashmaq. sirttin anglimaq.[yeshmisi:] ⑤ oqush yurtigha qatnimay:[misal:] sirttin oqush.[yeshmisi:] ⑥ özi yoq yerde, özige bildürmey, arqisidin:[misal:] mëni sirtimdin eza qilip qoyghaniken.
|
|
sirtqi |
|
sirtqi[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① tashqi, sirt teripidiki؛ sirt terepke jaylashqan, sirt terepke orunlashturulghan:[misal:] u bu shexsni peqet sirtqi qiyapitidinla biletti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bashqa, bölek (waqit heqqide):[misal:] sizning ishtin sirtqi caghlarda iskiripka meshiq qilishingiz, sen’etni söygenlikingiz.
|
|
sirtlan |
|
|
|
sirtlimaq |
|
|
|
sirtmaq |
|
sirtmaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① arghamca we shu qatarliq nersilerning uc teripidin yumilaq hem siyrilidighan qilip cigip teyyarlanghan, melum birnerse halqa icige kirgende, yene bir ucidin tartsa, shu nerse boghulup qalidighan qurulma. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tuzaq, yaman niyet, yaman meqset bilen kolanghan ora:[misal:] mexsut beg bu sirtmaqqa cüshürüwaldimu boldi[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] asaret, iskenje, zulum:[misal:] mustemlikicilik sirtmiqi ularni midirliyalmas qilip qoydi.
|
|
sirtmaqlimaq |
|
|
|
sirtiq |
|
|
|
sirtiqci |
|
|
|
sirci |
|
|
|
sirciliq |
|
|
|
sirdash |
|
sirdash[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] öz’ara sirdishidighan, könglidiki sirlirini, derd-elem yaki arzu-ümid, hës-tuyghulirini dëyishidighan kishiler؛ dost, aghine. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] könglidiki sirlirini öz’ara dëyishidighan؛ bir-birining kecürmishliri we sirlirini bilishidighan, nahayiti yëqin:[misal:] etisi melike birqance sirdash ademlirini ëlip caygha keptu.
|
|
sirdashliq |
|
|
|
sirdashmaq |
|
|
|
sirgha |
|
|
|
sirghancuq |
|
|
|
sirghitmaq |
|
|
|
sirghiliq |
|
|
|
sirghim |
|
sirghim[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞sü＜[yeshmisi:] yamghur süyining parlinip, singip we tosulup qalghandin këyinki qismining yer bëghirlap sirghip ëqishi. yer üstidikisi «yer sirghimi», yer astidiki «yer asti sirghimi» dep atilidu.
|
|
sirghimaq |
|
sirghimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① nahayiti az miqdarda asta-asta sarqimaq, sarqip aqmaq:[misal:] zeytunemning köz canaqliridin ciqqan yash tamciliri mengzini boylap töwenge sirghidi.[yeshmisi:] ② siyrilmaq:[misal:] tutti qizni necce, tuttiyu emma, qolliridin ajrar idi sirghip bëliqtek.
|
|
sirqitmaq |
|
|
|
sirqiratmaq |
|
|
|
sirqirashmaq |
|
|
|
sirqirimaq |
|
|
|
sirka |
|
|
|
sirke (Ⅰ) |
|
|
|
sirke (Ⅱ) |
|
|
|
sirkeⅢ |
|
|
|
sirkon |
|
sirkon[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. renggi qongur sëriq, qongur yaki rengsiz. almas parqiraqliqigha ige. qattiqliqi 7 — 8, sëlishturma ëghirliqi 7 — 4.
|
|
sirkoniy |
|
sirkoniy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt. belgisi . (Zirkonium)Zr sirkoniy we toriyning magniydiki qëtishmiliri yënik, yuqiri tëmpëratura we ciritishke cidamliq bolup, uningdin ucush eswablirining sirtqi qaplirini ishligili bolidu.
|
|
sirkul |
|
sirkul[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] cember, cërtyozh, sxëma qatarliqlarni sizish yaki ularni ölcesh ücün ishlitilidighan ikki putluq bir xil eswab, perka.
|
|
sirkici (Ⅰ) |
|
|
|
sirkicilik |
|
|
|
sirlatmaq |
|
|
|
sirlashmaq |
|
|
|
sirlaqliq |
|
|
|
sirlanmaq |
|
|
|
sirliq (Ⅰ) |
|
sirliq (Ⅰ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① qandaqtur bir sir yoshurunghan, melum siri bar, möjizilik:[misal:] sirliq qarimaq.[yeshmisi:] ② bashqilardin sir tutulghan yaki bashqilar bilip qalsa bolmaydighan؛ mexpiy, yoshurun:[misal:] sirliq söhbet.[yeshmisi:] ③ sirini bilip bolghili bolmaydighan؛ nahayiti heywetlik:[misal:] sirliq adem.
|
|
sirliq (Ⅱ) |
|
sirliq (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sirlanghan, yüzige tekshi sir sürtülgen, sir bilen boyalghan:[misal:] sirlisang sirliq ayaq, sirlimisang itqa yalaq (maqal).
|
|
sirliqlashturmaq |
|
|
|
sirliqlashmaq |
|
sirliqlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] sirliq tüs almaq, kishiler siri yaki mexpiyitini asanliqce bilelmeydighan halgha kelmek:[misal:] «perizat xënim» maziri barghance sirliqlashti, dëdi ëliqul.
|
|
sirlimaq |
|
|
|
siz |
|
|
|
sizdurmaq |
|
|
|
sizghu |
|
|
|
sizghuc |
|
sizghuc[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] eynek, tömür, yaghac yaki shu qatarliq nersilerdin tüptüz hem belgilik uzunluqta yasalghan, siziq sizghanda paydilinidighan buyum.
|
|
sizlam |
|
|
|
sizleshmek |
|
|
|
sizlimek |
|
|
|
sizma (Ⅰ) |
|
sizma (Ⅰ)[yeshmisi:] ①[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sizilghan, sizip ciqirilghan:[misal:] sizma süret.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qol bilen sizip ishlengen resim we shuninggha oxshash nersiler:[misal:] qeghez yüzidiki sizmilar addiy körünsimu, her halda kishige belgilik zoq bëretti.
|
|
sizma (Ⅱ) |
|
|
|
sizmaq (Ⅰ) |
|
sizmaq (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① siziq tartmaq, siziq ciqarmaq, siziq peyda qilmaq:[misal:] enwer özi astigha sizip qoyghan qurlarni oqushqa bashlidi.[yeshmisi:] ② siziqlar wasitisi bilen qeghez, taxtaygha oxshash nersilerge shekil cüshürmek, teswirlimek:[misal:] u qoshumce ishlepciqirish etritige bërip, qol harwilirini layihilep, uning cërtyozhini sizdi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] körsetmek, körsitip bermek (yol, jeryan, care, tedbir qatarliqlar heqqide):[misal:] bashqilar sizghan yolda mangmaq.
|
|
sizmaq (Ⅱ) |
|
sizmaq (Ⅱ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① asta, az-azdin qisilip, sirghip ciqmaq, sirghimaq:[misal:] toghan astidin sizip ciqiwatqan sugha üc küngice kishiler diqqet qilmidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] jüdimek, oruqlimaq؛ halsirap kücidin ketmek:[misal:] derdmen ana hijran qayghusida pucilinip, kündin künge sizip qurup, tuyuqsiz qaza tapti.
|
|
sizmiciliq |
|
|
|
sizmixana |
|
|
|
sizishmaq |
|
|
|
siziq |
|
siziq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① yazidighan, sizidighan yaki yuqidighan nersiler qaldurghan incike iz:[misal:] uzun siziq. qisqa siziq.[yeshmisi:] ② shu xil shekildiki yol, iz؛ qoruq:[misal:] rextning siziqliri. qol aliqinining siziqliri.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] bir nuqtining xalighance siljishidin hasil bolghan gë’omëtiriyilik shekil:[misal:] tüz siziq. egri siziq. gorizontal siziq. sunuq siziq.[yeshmisi:] ④ ikki nuqtini tutashturidighan yaki omumen melum nuqtilar arqiliq ötken qiyasen liniye:[misal:] ëkwator siziqi. upuq siziqi.[yeshmisi:] ⑤ melum ish yaki nersining cëgrisi, da’irisini ayrip körsetküci cek؛ belgilime:[misal:] cëgra siziqi. nomur siziqi.[yeshmisi:] ⑥ [köcme menisi:] [yeshmisi:] yol؛ pilan؛ körsetme, tapshuruq:[misal:] siziqtin ciqmasliq.[yeshmisi:] ⑦ [kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] tinish belgiliridin biri, yeni roli asasen tirnaqqa oxshap këtidighan bir xil izah belgisi. köpince izah, bayan, cek menilirini ipadilesh ücün qollinilidu. adette «» belgisi arqiliq ipade qilinip, siziqcidin uzunraq tartilidu.
|
|
siziqce |
|
siziqce[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① qisqa siziq.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] tinish belgiliridin biri, yeni yërim qoshup yëzish belgisi. asasen jüp söz arisigha, boghum axirigha we reqem bilen ipadilengen derije sanlardin këyin qoyulidu. adette «» belgisi bilen ipade qilinip, siziqtin qisqiraq tartilidu.
|
|
siziqsiz |
|
|
|
siziqliq |
|
siziqliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① siziqi bar, siziq sizilghan, siziq ciqirilghan؛ sizip qoyulghan:[misal:] mu’ellim öz eksining doskigha siziqliq turghanliqini xëli uzundin këyin kördi.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] melum siziq boylap sadir bolidighan:[misal:] siziqliq këngiyish.
|
|
sizilmaq |
|
|
|
sistëma |
|
sistëma[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ① terkibiy qisimlarning öz’ara organik baghlinip, pilanliq rewishte jaylishishigha asaslanghan tertip:[misal:] madda sistëmisi. til sistëmisi.[yeshmisi:] ② oxshash tiptiki shey’ilerning melum munasiwette teshkillinishi arqiliq shekillengen pütünlük.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] klassifikatsiye.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] birer telimatqa asas bolidighan qa’idiler, köz qarashlar we prinsiplar yighindisi.[yeshmisi:] ⑤ birer ishning mëtodliri we tertip-usullirining yighindisi:[misal:] dawalash sistëmisi.[yeshmisi:] ⑥ omumiy belgilirige qarap birleshtürülgen ëlëmëntlar, birlikler guruppisi:[misal:] ölcem birlikliri sistëmisi.[yeshmisi:] ⑦ öz’ara munasiwetlik bolghan qisimlardin, ëlëmëntlardin terkib tapqan pütünlük:[misal:] quyash sistëmisi.[yeshmisi:] ⑧ wezipilirige qarap yaki teshkiliy jehettin bir pütün gewde bolup uyushqan mu’esseseler yighindisi:[misal:] xelq ma’aripi sistëmisi.[yeshmisi:] ⑨ bir meqset ücün belgilengen üsküne, mashina, mixanizm we shu qatarliqlardin terkib tapqan yirik tëxnikiliq qurulma:[misal:] issitish sistëmisi.[yeshmisi:] 01 birer ishni teshkil qilish yaki emelge ashurush formisi:[misal:] saylam sistëmisi.[yeshmisi:] 11 ijtima’iy tüzüm, ijtima’iy qurulush formisi:[misal:] sotsiyalistik sistëma.21 .[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] yer qatlamlirining sëriyidin bir derije yuqiri, guruppidin bir derije töwen turidighan asasiy dewr qatlam birliki.31 .[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir qatar ëlëmëntlarning muqim birleshken gewdisi.
|
|
sistëmisiz |
|
sistëmisiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sistëmisi yoq, sistëmigha cüshmigen, retsiz, qalaymiqan:[misal:] bimene, sistëmisiz geplerni sözlewermeng ependim, hazir sizning undaq sözliringizni anglashqa waqit yoq.
|
|
sistëmisizliq |
|
|
|
sistëmilashturmaq |
|
|
|
sistëmilashturulmaq |
|
|
|
sistëmilashmaq |
|
|
|
sistëmiliq |
|
sistëmiliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mu’eyyen sistëmigha asaslanghan, tertiplik, qanuniyetlik:[misal:] biz uyghurlar naxsha-muzikigha bay, lëkin bizde tëxi muzika ilmini sistëmiliq ögengenler nahayitimu az.
|
|
sigharliq |
|
sigharliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sighidighan, muwapiq؛ jayida:[misal:] tenqid semimiy, yolluq, eqilge sigharliq bolsun.
|
|
sighdashmaq |
|
|
|
sighdalmaq |
|
|
|
sighdurmaq |
|
|
|
sighdurulmaq |
|
|
|
sighdimaq |
|
|
|
sighmaq |
|
sighmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① melum bir da’ire icige orunlashmaq, jaylashmaq, patmaq:[misal:] besh qol ëghizgha sighmas (maqal). ＊ ikki qilic bir ghilapqa sighmas (maqal).[yeshmisi:] ② muwapiq, uyghun, mas, layiq kelmek:[misal:] söz qil sighar yerge, suni sep singer yerge (maqal).[yeshmisi:] ③ yarashmaq, mas kelmek (kiyim-këcek heqqide):[misal:] kül reng kiyimler sanga taza sighmaydiken, eng yaxshisi sen qara renglik rexttin kiyseng bolghudek.
|
|
sighishturmaq |
|
|
|
sighishliq |
|
|
|
sighishmaq |
|
sighishmaq[yeshmisi:] ① «sighmaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] keng ëtizlar oxshap qaldi dëngizgha, dëhqanlarning dastixini keng bügün. yigit-qizlar sighishmaydu ëtizgha, er-ayallar ish-emgekte teng bügün.[yeshmisi:] ② ciqishmaq, këlishmek, obdan munasiwette ötmek:[misal:] ular bilen sighiship öttuq.
|
|
sighim |
|
|
|
sighimcan |
|
|
|
sighimcanliq |
|
|
|
siflis |
|
|
|
siqturmaq |
|
|
|
siqmaq (Ⅰ) |
|
siqmaq (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① orap, canggallap tutmaq؛ qamap mujumaq, qismaq:[misal:] asim ekberning mushtlirini tutti we qatma aliqanliri bilen cing siqti.[yeshmisi:] ② mujup, tolghap terkibidiki süyini ciqarmaq:[misal:] höl kiyimni siqmaq.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] orunsiz telep, shert yaki bohtan qatarliqlar bilen kishige zulum keltürüp qiynimaq, azablimaq:[misal:] cërikler saraywenning öyini qorshiwëlip, «ucqun paqini tëpip ber» dep siqti.[yeshmisi:] ④ boghulmaq, qiyinlashmaq:[misal:] birdemdin birdemge qistighan yötel, dem siqishlar uning ësige alliqandaq yaman ishlarni salatti.
|
|
siqip süyini icidighan |
|
siqip süyini icidighan[yeshmisi:] nahayiti bëxil, pixsiq:[misal:] ong terep a’ilidiki momay bolsa, bëxil, siqip süyini icidighan, körelmes, ici yaman, mekkar, kishige shepqetsiz bay momay iken.
|
|
siqmaq (Ⅱ) |
|
siqmaq (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bir xil yëmeklik. qonaq unida yumshaq xëmir yughurulup, temi tengshelgen shorpigha barmaq ariliqliridin siqip ciqirip, qaynitish arqiliq pishurulidu:[misal:] yomdan demdu, zang demdu, siqmaq demdu, ishqilip hemmisi qonaq uni bilen bolidiken.
|
|
siqmaqⅢ |
|
|
|
siqishmaq |
|
|
|
siqiq |
|
siqiq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] siqilish, ici pushush, qorunush:[misal:] bu sözni rabiye qizmu ishitti, ghelite bir siqiq könglige cüshti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bash aghrishning aldini ëlish ücün pëshanini cimdip siqishtin hasil bolghan iz:[misal:] kim bilsun, eynekke qarisam pëshanilirimde sapla siqiq, shuning bilen sirtqimu ciqalmay olturghanidim.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] siqilghan:[misal:] u cëkisi siqiqraq kelgen bowaymu
|
|
siqilmaq |
|
siqilmaq[yeshmisi:] ① «siqmaq» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] men kirsem jemile siqilghan kir-qatlarni yëyiwatqaniken.[yeshmisi:] ② birer nersidin eyminish, tartinish yaki bi’eplik hës qilish tüpeyli rohiy jehettin qorunmaq, azablinish hës qilmaq:[misal:] yüriki siqilatti, emma qattiraq nepes alalmaytti. köngli köyetti, emma isini tashqirigha ciqiralmaytti.
|
|
siqim |
|
siqim[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qolning barmaq we aliqanlirining birer nersini canggallap, siqqan waqittiki haliti:[misal:] bay-shangyo demdu, shengen-yayi demdu, biz ularning acsa aliqinidiki, yumsa siqimidiki kishiler bolup qalduq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] miqtar söz.[yeshmisi:] sanaq sanlar bilen birikip këlip özini ëniqlap kelgen nersining miqdarini bildüridu:[misal:] mëkiyanning xiyali bir siqim tëriq (maqal).
|
|
siqimlatmaq |
|
|
|
siqimlashmaq |
|
|
|
siqimlaqliq |
|
siqimlaqliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] siqimlanghan, siqimlap siqim bilen tutulghan:[misal:] kicik’axun bolsa aliqinida cing siqimlaqliq puligha bir qarap qoyup, özining yoligha këtiwerdi. ∥ kec sa’et on bolay dëdi, anisidin kelgen xet uning qolida yenila siqimlaqliq turatti.
|
|
siqimlanmaq |
|
|
|
siqimlimaq |
|
|
|
siqindi |
|
|
|
sikinmek |
|
|
|
sigan |
|
sigan[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] Ⅹesirdin bashlap sirtqa köcüp gherbiy asiya, shimaliy afriqa, yawropa we amërika qit’eliride sergerdan bolup yürgen shimaliy hindistan ahalisi. ular asasen pal sëlishqa we naxsha-ussulgha tayinip tirikcilik qilidu.
|
|
sigah |
|
|
|
signal |
|
signal[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[yeshmisi:] ① birer melumat, buyruq, xewer we shu qatarliqlarni yetküzüsh ücün bërilgen awaz, shepe, nur, shertlik belge we ishare qatarliqlar:[misal:] mashina signali. jeng signali. signal cirighi.[yeshmisi:] ② ëlëktr zenjiridiki bashqa böleklerni kontrol qilish ücün ishlitilidighan tok, tok bësimi yaki radi’o tarqatquci apparat tarqatqan ëlëktr dolquni:[misal:] radi’o signali.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] agahlandurush:[misal:] oqughucilarning cong xetlik gëziti sizge nisbeten bir signal.
|
|
signalci |
|
|
|
signalliq |
|
|
|
sigin |
|
|
|
singar |
|
singar[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yan, cep؛ bir tekshilikke tüz siziq boyice orunlashqan jüp nersining biri, taq:[misal:] singar közini qismaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] yantu, alcang, yënice, qiypash:[misal:] ishekke singar minmek.
|
|
singerlik |
|
singerlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] singidighan, hezim bolidighan, singishlik:[misal:] binep hem pasiq ishandin semimiy bir dëhqan yaxshi. buzulghan, sësighan maydin, singerlik zaghra nan yaxshi.
|
|
singdürme |
|
|
|
singdürmek |
|
|
|
singdürüshcan |
|
|
|
singdürüshcanliq |
|
|
|
singdürülmek |
|
|
|
singgen |
|
|
|
singgen nanni yëmek |
|
singgen nanni yëmek[yeshmisi:] körgen künige hal-oqitige shükür-qana’et qilmaq؛ artuqce hewes yaki shuninggha oxshash nersilerni dep özining tinc, xatirjem turmushini buzushtin saqlanmaq: qërighan cëghingda ajiz jëningni asrap, singgen nëningni yëseng bolmasmidi, deptu padishah.
|
|
singmek |
|
singmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① asta-asta sizip icki qatlamlirigha ötmek, icki qismigha kirip ketmek:[misal:] suning melum miqdarda yer astigha singip këtidighanliqi hemmimizge melum.[yeshmisi:] ② hezim bolmaq, ashqazangha kirip özleshmek:[misal:] ashni singgende maxta, xotunni ölgende (maqal). ＊ singmigen poludin singgen omac yaxshi (maqal).[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] ash bolmaq, esqatmaq, qutimaq:[misal:] razi bolsila, malmu silige singsun, pulmu bizge.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] serp bolmaq:[misal:] dërizilerde ëcilip turghan güllerning hemmisige ayshemxanning emgiki singgen.[yeshmisi:] ⑤ özleshmek, ornashmaq؛ layiq, muwapiq dep qaralmaq, mas kelmek:[misal:] axiri alimgha «töge» leqimi singip qaldi.[yeshmisi:] ⑥ [köcme menisi:] [yeshmisi:] ariliship, birdek bolup ketmek, assimilyatsiye bolmaq:[misal:] hazirqi zaman milletliri köpligen alaqidar qebililer we xelqlerning tarixiy qoshulmisi yaki singishidin hasil bolghan.
|
|
singir (Ⅰ) |
|
|
|
singir (Ⅱ) |
|
|
|
singirtash |
|
|
|
singishliq |
|
singishliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① asan hezim bolidighan, kishige obdan singidighan:[misal:] singishliq tamaq teyyarlimaq.[yeshmisi:] ② muwapiq, del jayida qilinghan yaki ëlip bërilghan, del jayida ishlengen:[misal:] singishliq gep. singishliq ish. ∥ ishni singishliq qilmaq.
|
|
singishmek |
|
|
|
singil |
|
|
|
singilcaq |
|
|
|
singilliq |
|
|
|
sil |
|
|
|
silap-siypap |
|
silap-siypap[yeshmisi:] ① silap we siypap, ëhtiyat bilen heriket qilip:[misal:] aytilla tamni silap-siypap tör terepke mangdi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] eplep-seplep, cirayliq gep-sözler bilen, siliq mu’amile qilip:[misal:] rast sözni dëmey, silap-siypap, könglini yasap ötküzüwetsemmu bolghaniken.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] erkilitip öz meylige qoyup:[misal:] bala dëgenni heddidin artuq silap-siypap ögitip qoysang, u këyin özüngge bala bolidu
|
|
silap-siypilap |
|
|
|
silatmaq |
|
|
|
silashturmaq |
|
|
|
silashmaq |
|
|
|
silanmaq |
|
|
|
siljitmaq |
|
|
|
siljishmaq |
|
|
|
siljimaq |
|
siljimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] asta-asta sürülmek؛ asta-asta qozghalmaq, esliy ornidin bashqa terepke qarap yötkelmek:[misal:] razwëdkicilar keynige siljip, qoyuq ot-cöpler arisigha kiriwaldi.
|
|
silghaytmaq |
|
|
|
silghaytishmaq |
|
|
|
silghaytilmaq |
|
|
|
silghaymaq |
|
|
|
silkitmek |
|
|
|
silkishtürmek |
|
silkishtürmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① silkish we shu xildiki heriketlerni qilmaq, u yaq-bu yaqqa silkimek:[misal:] patem uni silkishtürüp hoshigha keltürdi we nëme ish bolghanliqini soridi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] qopal mu’amile qilmaq, setlimek:[misal:] mëni silkishtürüp heydawatqanda, sizmu birer ëghiz gep qilishqa ërindingiz.
|
|
silkishleshmek |
|
|
|
silkishlimek |
|
silkishlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① silkish we shu xildiki heriketlerni qilmaq, qopal silkimek:[misal:] pulgha turamsen, janghimu ghalib qawulning yaqisidin ëlip silkishlidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] qopal, namuwapiq mu’amilide bolmaq yaki shundaq mu’amile qilmaq, setlimek:[misal:] bir ëghiz gëpimni ëlishni untup, silkishleysina, tëxi bilemsen, sendek cirayliqnicu, mendek set xotun tughqan
|
|
silkishmek |
|
|
|
silkimek |
|
silkimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① küc bilen uyan-buyan ittirmek, midirlatmaq, tewretmek, pulanglatmaq:[misal:] mexsut beg tuyuqsiz ëtilip bërip qizning könglikining yaqisidin boghup turup silkidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] setlimek, qopal mu’amilide bolmaq, silkishtürmek:[misal:] balini silkimek.
|
|
silkinmek |
|
|
|
silos |
|
silos[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ot-cöplerni kömüp, ëcitish arqiliq teyyarlanghan yem-xeshek. u hawadin ayrilip karboksil kislatalarni hasil qilghacqa, uzunghice saqlighili bolidu we uzuqluq terkibining buzulushimu kem bolidu.
|
|
silur |
|
|
|
silur dewri |
|
silur dewri[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] qedimki hayat ërasining ücinci dewri. u töwenki, ottura we yuqiriqi dëgen üc esirge bölünidu. dölitimizde yer qatlimining körünüshi mushu dewrde yaxshi bolghanliqtin, silur rayoni dep atalghan. eng deslepki silur dewri hazirqi ordowik dewri we silur dewrini öz icige alidu. silur dewri buningdin 440 milyon yil burun bashlinip, 35 milyon yil dawamlashqan.
|
|
silësar |
|
silësar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞mashinisazliq＜[yeshmisi:] bolqa, ëkek, üshke, gire hem töshük siptilash piciqi qatarliq eswablar arqiliq mashina we dëtallarni yasash, qurashturush we rëmont qilish xizmitini ishleydighan ishci, tëxnik.
|
|
silësarliq |
|
|
|
sili (Ⅰ) |
|
sili (Ⅰ)[söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] kishilik almash (Ⅱ)shexs birlik sheklining sipaye türi:[misal:] qiziq ikenla, deptu xotuni, sili mëni alghili üc ay boldi, men silige tegkilicu
|
|
sili (Ⅱ) |
|
|
|
silitsiy |
|
silitsiy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtallo’id ëlëmënt. belgisi (Silicium) Si.kül reng, shekilsiz qattiq madda yaki kristal bolup, parqiraydu we köp xil ëlëmëtnlar bilen birikeleydu, yer postigha nahayiti keng tarqalghan. adettiki qum sap bolmighan silitsiy oksiddin ibaret. köpince silitsiyliq polat qatarliq qëtishmilarni teyyarlash ücün ishlitilidu. sapliq derijisi yuqiri bolghanliri yërim ötküzgüc jisimlarning matëriyali hësablinidu.
|
|
silitsiyliq |
|
|
|
siliq |
|
siliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hëcqandaq egri-bügrisi, oy-döngi yoq, tep-tekshi:[misal:] yilanning tëshi siliq, ici zeher (maqal). ＊ traktor siliq yolgha ciqqandin këyin, shopur yigit rabixangha qarap küldi we soridi:[misal:] nege baridila[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yüzi adem yaki nersiler tëyilip ketküdek derijide tekshi, tëyilghaq:[misal:] siliq muz.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] gep-söz, ish-herikiti jayida, qopal emes, edep-exlaqliq, yëqishliq, mulayim:[misal:] ejebmu siliq, edeplik bala bopsen.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] rewish.[köcme menisi:] [yeshmisi:] cayqalmay, silkinmey, tekshi bir xil rëtimda:[misal:] jip mashina sëmont yolda siliq mangmaqta.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] nahayiti cirayliq hem yarishimliq, sighishliq؛ pishshiq hem körkem:[misal:] mushuni alsila, dëdi u meslihet bërip, xurumi yaxshi, tikilishi siliq iken.[yeshmisi:] ⑥ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] rawan, tosalghusiz, urunmay:[misal:] xorma yumshaq hem tatliq bolghacqa, galdin bekmu siliq ötidiken.
|
|
siliq-sipaye |
|
|
|
siliqlatmaq |
|
|
|
siliqlashturmaq |
|
|
|
siliqlashturulmaq |
|
|
|
siliqlashmaq |
|
siliqlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① siliq bolmaq, siliq haletke kelmek, siliqlanmaq:[misal:] sadiqning qolida necce onlighan bazghan, jotolarning sëpining siliqliship uprap tügigenliki rast.[yeshmisi:] ② gep-söz, ish-herikiti jayida, yëqishliq bolmaq:[misal:] bowayning awazi qehrlik bolsimu, lëkin burunqidin köp siliqliship qalghanidi.
|
|
siliqlanmaq |
|
|
|
siliqliq |
|
siliqliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] siliq, sipta halet yaki shundaq xususiyet, adet, keypiyat:[misal:] bu ayal nëmishqa bundaq siliqliq qilidu bashqa bir gep bolmisun yene
|
|
siliqlimaq |
|
siliqlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] siliq haletke keltürmek, siliq qilmaq:[misal:] ayal tëbbiy alim dërize sirtigha qarap, awazini imkanqeder siliqlap, yëqimliq bir qiyapette söz bashlidi.
|
|
silikat |
|
|
|
silikatlar |
|
silikatlar[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] silikat kislatasining tuzliri. cirimtal, dala shipati, amfibol qatarliqlargha oxshash yer postini tüzgüci asasiy terkib hësablinidu. uning ximiyiwi xususiyiti turaqliq, otqa cidamliq, qattiqliqi yuqiri këlidu. adette cidamliq matëriyal, eynek, farfor, sëmont qatarliqlar ücün xam eshya qilinidu.
|
|
siling |
|
|
|
silingbu |
|
|
|
silingliq |
|
|
|
silingyüen |
|
silingyüen[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] junggo xelq azadliq armiyisidiki herbiy ishlar jehettiki her tereplime xizmetlerge asasliq mes’ul bolghuci xadim. mesilen, herbiy rayon silingyüeni, bingtüen silingyüeni dëgenlerge oxshash. bezide qisqartilip «siling» depmu ëlinidu.
|
|
silimaq |
|
silimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① qolining aliqinini bosh, yumshaq tegküzüp uyan-buyan heriketlendürmek:[misal:] men uning sumbul caclirini silayttim.[yeshmisi:] ② siypilap, tëgip ötmek (shamal qatarliqlar heqqide):[misal:] qar ucqunliri shewketning boyun-yüzlirini yumshaqqina silaytti.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] yaxshiliq qilmaq, köyünüp ghemxorluq qilmaq, mëhribanliq körsetmek:[misal:] yaman kishi silighanni bilmes (maqal).
|
|
silindir |
|
silindir[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] tik töt bulungning bir teripini oq qilip bir qëtim aylinishidin hasil bolghan gë’omëtiriyilik shekil. uning hejmi asasining yüzi bilen ëgizlikining köpeytmisige teng. [yeshmisi:] ② shundaq shekildiki dëtal yaki buyum, yeni icidin yanidighan dwigatël yaki par mashinisining icide porshin bolidighan böliki.
|
|
sim (Ⅰ) |
|
sim (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① uzun yip yaki ciwiq sheklidiki mëtal mehsulat:[misal:] polat sim. tom sim. ∥ sim tor. sim tosaq. sim arghamca. sim kariwat.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] ëlëktr yaki tëlëfon liniyisige tartilidighan ötküzgüc:[misal:] ëlëktr simi.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞muzika＜[yeshmisi:] muzika eswablirining mëtaldin ishlengen tarisi, mëtal tar:[misal:] tembür simi.
|
|
sim tanab |
|
|
|
sim (Ⅱ) |
|
|
|
simab |
|
simab[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt. belgisi . (Hydrargyrum) Hg kümüsh renglik suyuqluq bolup, zeherlik. icki yighilish küci nahayiti küclük, ximiyiwi xususiyiti passip. köp xil mëtallarni ëritip, suyuq yaki qattiq halettiki qëtishmilarni hasil qilalaydu. adette dora, tërmomëtir we qan bësimini ölcigüc qatarliqlarni yasash ücün ishlitilidu.
|
|
simabliq |
|
|
|
simbayawan |
|
|
|
simpatik |
|
|
|
simtirash |
|
|
|
simsiz |
|
|
|
sim-sim |
|
|
|
simfoniye |
|
simfoniye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] orkëstir orunlaydighan cong tiptiki muzika esiri. adette u töt muzika babidin terkib tapidu, köp xil we özgirishi murekkep bolghan idiyiwi hëssiyatni ipadileydu:[misal:] bitxowinning birinci simfoniyisi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] türlük-tümen tawush, reng, ahang we shu qatarliqlarning birikip ketken qoshulmisi:[misal:] hayat simfoniyisi. emgek simfoniyisi.
|
|
simfoniyilik |
|
|
|
simkar |
|
|
|
simliq |
|
|
|
simmëtrik |
|
|
|
simmëtriye |
|
simmëtriye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] birer nersining melum nuqta, siziq yaki tekshilikke nisbeten qarimu qarshi terepte jaylashqan qisimliri otturisidiki oxshashliq, masliq, uyghunluq.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] haywanlar tënining oxshash terepliridiki oxshash tüzülüsh. bu xil oxshash tüzülüsh arisidiki kesme yüz «simmëtriye yüzi» yaki «tenglik yüzi» dëyilidu. adette u ikki yaqliq simmëtriye, radi’atsiyilik simmëtriye we sharsiman radi’atsiyilik simmëtriye dëgenlerge ayrilidu.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] jisimning oxshash qismi arisidiki qanuniyetlik tekrarlinish.
|
|
simwol |
|
simwol[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] stilistikiliq wasitilerdin biri. buningda birer ish, nerse, hadise qatarliqlar shertlik halda shular ipadilep bëridighan yaki eslitidighan turmush hadisiliri, uqumlar we nersilerge belge qilinidu yaki teqqaslinidu. mesilen, tang ëtishni azadliqqa, tünni zulumgha, boranni inqilabqa belge qilghangha oxshash.[yeshmisi:] ② birer ghaye, cüshence, hadise we shu qatarliqlarni ipadileydighan, eslitidighan bashqa xil nerse, hadise yaki shertlik belge:[misal:] kepter-tincliqning simwoli.
|
|
simwolciliq |
|
|
|
simwollashturmaq |
|
simwollashturmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] simwol qilish wasitisidin paydilinip birer ghaye, cüshence, hadise we shu qatarliqlarni ipadilimek, esletmek:[misal:] qedimki merkiziy asiya ahaliliri qanatliq at obrazidimu quyash ëtiqadini simwollashturghan.
|
|
simwolluq |
|
|
|
simwolizm |
|
|
|
simildashmaq |
|
|
|
simildimaq |
|
|
|
sin |
|
sin[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① qiyapet, turuq, körünüsh, shekil؛ ciray:[misal:] sini uzun. ＊ ëshekci turuqungdin ëshek heydigen sin ciqmaydu, qëni sözle, qandaq ishing bar[yeshmisi:] ② nezer, közitish.
|
|
sin almaq |
|
|
|
sin salmaq |
|
|
|
sin kirmek |
|
|
|
sinashmaq |
|
|
|
sinaq |
|
sinaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① sinash ishi؛ halqiliq peyt, qiyin shara’it:[misal:] sinaqqa duc kelmek.[yeshmisi:] ② birer ish, mehsulat, usul qatarliqlarning netijisi, xususiyiti, süpiti, yaramliqliqi qatarliqlarni ëniqlash ücün konkrët ölcem boyice, melum eswab yaki usullar arqiliq ëlip bërilidighan tejribe yaki shu meqsette qilinghan ish-heriket:[misal:] sinaq qilmaq.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞ma’arip＜[yeshmisi:] oqughucilarning ders özleshtürüsh ehwalini tekshürüsh yaki melum tëxnika sahesidiki kishilerning bilim sewiyisi yaki emeliy iqtidarini körüp bëqish meqsitide ëlinidighan imtihan:[misal:] sinaq almaq.
|
|
sinaq tëshi |
|
sinaq tëshi[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] terkibide kömür maddisi bar kwarts bilen opal qatarliqlarning arilashmisidin terkib tapqan bir xil minëral, zic, qattiq we qara këlidu. altun bilen uning üstige iz ciqirish arqiliq, altunning sapliq derijisini biliwalghili bolidu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] shey’ilerning ëniq hem ishenclik bolghanliqini tekshürüsh usuli yaki asasi:[misal:] tebi’et dunyasi-di’alëktikini tekshürüshning sinaq tëshi.
|
|
sin’alghu |
|
|
|
sinalmaq |
|
|
|
sinantrop |
|
|
|
sina’it |
|
sina’it[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] dala shipatining bir xili, yeni tebi’et dunyasigha nahayiti keng taralghan bir xil minëral. asasliq terkibi kaliy hem alyumin arilashqan silikat bolup, qattiqliqi yuqiri këlidu. rengsiz, aq, kül reng yaki toxung halette ucraydu. eynek parqiraqliqigha ige, cürük këlidu. köpince farfor sana’itide ishlitilidu. uning terkibide kaliy bolghacqa, yene oghut yasashqimu matëriyal bolidu.
|
|
sinekimek |
|
|
|
sinbirik |
|
sinbirik[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] bashaqliqlar a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi tuxumsiman tömüne sheklide, güli kül rengge mayil yëshil yaki sösün arilash këlidu. qiltiriqliq mëwisi uzun hem dügilek bolidu. gholi we yopurmiqini sëriq reng matëriyali qilghili, talasidin qeghez ishligili bolidu.
|
|
sint |
|
sint[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[yeshmisi:] yüzdin birni teshkil qilidighan parce pul birliki, pung, tiyin:[misal:] diwane yancuqidin birmunce sintlarni ciqirip, tiringshitip yerge töküptu.
|
|
sintash |
|
|
|
sintaksis |
|
|
|
sintaksisliq |
|
|
|
sintëtik |
|
sintëtik[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① omumlashturup tehlil qilinidighan, omumlashturulidighan:[misal:] sintëtik usul.[yeshmisi:] ② biriktürüsh asasida hasil qilinidighan, ëlinidighan:[misal:] sintëtik tala. sintëtik kawcuk. sintëtik smola. sintëtik boyaq.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] söz bilen söz otturisidiki grammatikiliq munasiwet asasen sözning türlinishi arqiliq ipadilinidighan:[misal:] sintëtik tillar.
|
|
sintëz |
|
sintëz[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ① nerse we hadisilerni bir pütün halda, ularning icki terkibiy qisimlirining organik baghlinishliridin tartip tekshürüshtin ibaret ilmiy tetqiqat usuli.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] addi ximiyilik birikmiler yaki ëlëmintlardin murekkep ximiyilik birikmilerni hasil qilish. [yeshmisi:] ③ omumlashturulghan birlik, biriktürülgen pütünlük.
|
|
sintëzlanmaq |
|
|
|
sintëzlimaq |
|
sintëzlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] sintëz usulidin paydilinip tekshürmek, omumlashturmaq, birleshtürmek, hasil qilmaq.
|
|
sinja |
|
|
|
sincay |
|
|
|
sincek |
|
|
|
sinceklimek |
|
|
|
sinci |
|
sinci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] herqandaq nersining turqi, körünüshi, ciray-sheklige qarap shu nersige baha bergüci kishi؛ shu heqte tehlil yürgüzgüci kishi:[misal:] bezi caghlarda ayallar bekmu zil, nazuk we tolimu sinci këlidu.
|
|
sincilatmaq |
|
|
|
sincilashmaq |
|
|
|
sinciliq |
|
|
|
sincilimaq |
|
|
|
sink |
|
|
|
sinklik |
|
|
|
sinklimek |
|
|
|
singa |
|
singa[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] bedende witamin C ning kemcil bolushi tüpeylidin këlip ciqidighan bir xil kësellik. buningda, pütün beden ajizliship, maghdursizlinish, muskul we ügiler qattiq aghrish, cish miliki ishship qanash qatarliq alametler körülidu.
|
|
singarmonizm |
|
|
|
sinoptika |
|
|
|
sinonim |
|
|
|
sinus |
|
|
|
sinip |
|
sinip[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] mu’eyyen ijtima’iy ishlepciqirish sistëmisida, kishilerning tutqan ornining we ishlepciqirish wasitilirigha bolghan munasiwitining oxshash bolmasliqi netijiside ayrilghan bölek, guruh:[misal:] ishcilar sinipi. prolëtariyat sinipi. bir-birige qarimuqarshi sinip.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞ma’arip＜[yeshmisi:] mekteplerdiki bir oqush yilini öz icige alghan herbir basquc yaki melum kesip boyice teshkillengen herbir guruppa:[misal:] birinci sinip. sinip atlimaq. siniptin qalmaq.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞ma’arip＜[yeshmisi:] oqutush meshghulati ëlip bërilidighan, ders ötülidighan öy:[misal:] azade sinip. sinip doskisi.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] bir tiptiki janliqlarning oxshash belgiliri we tughqanciliq munasiwitige asasen qaytidin ayrilghan topi. mesilen, omurtqiliq haywanlar tipi bëliqlar, qushlar we ëmitküciler dëgendek siniplargha ayrilidu. u adette tiptin töwen, uruqdashtin yuqiri turidu.
|
|
sinipdash |
|
sinipdash[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] bir sinipta oqughan yaki oquydighan balilar (bir-birige nisbeten), sawaqdash:[misal:] her küni sinipdashlirim bilen kocilarda sho’ar awazini anglayttuq. ∥ biz hemmimiz sinipdash balilar emesmu, boldi qoyunglar, yoq gepni taliship jëdelleshmeyli.
|
|
sinipdashliq |
|
|
|
sinipsiz |
|
|
|
sinipliq |
|
|
|
sinipiy |
|
sinipiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] sinipqa alaqidar, sinip bilen munasiwetlik, sinipqa tewe؛ melum bir sinipning menpe’iti yaki rohini eks ettüridighan:[misal:] sinipiy meydan. sinipiy ang. sinipiy jem’iyet.
|
|
sinipiyliq |
|
|
|
sinimaq |
|
sinimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① melum wasite, usullar arqiliq tekshürmek, ëniqlimaq:[misal:] merdni meydanda sina (maqal). ＊ mëhman az olturar, köp sinar (maqal).[yeshmisi:] ② körüp, bilip bëqish ücün heriket qilmaq, körüp baqmaq؛ tejribe qilmaq:[misal:] teley sinimaq. küc sinimaq. ＊ sunaycilar lëpirlirini yumshitip sinap kördi.[yeshmisi:] ③ eqliy qabiliyiti, bilim derijisi yaki emeliy iqtidarini ëniqlash meqsitide so’al sorimaq؛ imtihan almaq:[misal:] zëhnini sinimaq. zëhnidin sinash musabiqisi.
|
|
siwic |
|
|
|
siya |
|
|
|
siya cüshmek |
|
siya cüshmek[yeshmisi:] qimarda töt oshuq töt xil halette yeni biri alcu, biri cu, biri pokka, bir cikka halette turmaq. töt oshuqni atqan ademde töt oshuq mushundaq halette tursa atqan adem utqan, uninggha pul tikken kishiler utturghan bolidu.
|
|
siyatë’a |
|
|
|
siyatë’a derixi |
|
|
|
siyadan |
|
siyadan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① ëyiqtapan a’ilisidiki bir yaki ikki yilliq, saman gholluq ösümlük. maysisi we uruqi dora qilinidu, soghuq yelni heydesh, xunni rawan qilish we qanni janlandurush roligha ige. [yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning uruqi.
|
|
siyadanliq |
|
|
|
siyaset |
|
siyaset[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① dölet hakimiyiti yaki siyasiy partiyilerning döletni bashqurush, sirt bilen alaqe baghlash hemde belgilik tarixiy shara’it icidiki lushyenini emelge ashurush yolida tüzüp ciqqan heriket mizani yaki tutqan yoli:[misal:] icki siyaset. tashqi siyaset. ziyaliylar siyasiti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] doq, qorqitish, popoza:[misal:] siyaset qilmaq.
|
|
siyasetcanliq |
|
siyasetcanliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] siyasiy rol, siyasiy ehmiyet؛ siyaset bilen bolghan baghlinish, munasiwet, siyasetni ijra qilidighan, himaye qilidighan roh:[misal:] siyasetcanliqi küclük adem.
|
|
siyasetci |
|
|
|
siyasetlik |
|
siyasetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] siyasetni ijra qilidighan, siyaset yürgüzidighan:[misal:] yaranlargha da’im zikir-söhbetlik, düshmenlerge qattiq siyasetlik, dostliringgha wapadar, mürüwetlik, pirler söhbitide bolghan balamsen.
|
|
siyasetwaz |
|
siyasetwaz[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] quruq yaki ölük halda siyaset sözlep, siyaset sëtip yüridighan adem:[misal:] partiyining istilini yaxshilashta siyasetwazlargha qarshi turushni, zerbe bërishni untup qëlishqa bolmaydu. ∥ siyasetwaz adem.
|
|
siyasetwazliq |
|
|
|
siyasiy |
|
siyasiy[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] hökümet, partiye, ijtima’iy teshkilat we shexs qatarliqlarning icki ishlar hem xelq’ara munasiwet jehetlerdiki pa’aliyiti. u iqtisadning merkezleshken ipadisi bolup, herqandaq bir sinipning siyasiyisi öz sinipining menpe’itini qoghdaydu we hökümranliq ornini qolgha keltürüshni asasiy meqset qilidu. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] siyasetke a’it, siyaset bilen baghliq bolghan, siyaset sahesidiki:[misal:] siyasiy mesile. siyasiy küresh. siyasiy maqale.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] döletke, dölet tüzümi we puqra heq-hoquqigha a’it:[misal:] siyasiy tüzüm. siyasiy hoquq.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] dunyaning, qit’elerning döletlerge bölünüshini körsitidighan: siyasiy xerite.
|
|
siyasiy panahliq |
|
|
|
siyasiy tüzüm |
|
|
|
siyasiy jinayetci |
|
|
|
siyasiy meslihet këngishi |
|
|
|
siyasiy hoquq |
|
siyasiy hoquq[kesip türi:]＞qanun ishliri＜[yeshmisi:] puqralar siyasiy jehette qanun boyice behrimen bolidighan hoquqlar. mesilen, saylash, saylinish hoquqi, söz, xet-alaqe, metbu’at, murasim ötküzüsh, teshkilatlargha uyushush, sayahet qilish, namayish ötküzüsh, dölet organlirida xizmet qilish, karxana, kespiy orun we jama’et teshkilatlirida rehberlik wezipisini ötesh hoquqi we bashqilar.
|
|
siyasiy özgirish |
|
|
|
siyasiy iqtisad |
|
|
|
siyasiy yancuqci |
|
|
|
siyasiylashturmaq |
|
|
|
siyasiyon |
|
|
|
siyaq (siyaqi) |
|
|
|
siyaqliq |
|
siyaqliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bash këlishtiki isimlardin këyin këlip «oxshash, oxshaydighan؛ shekillik, sheklidiki؛ süpetlik» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] adem siyaqliq haywan dëdi u ghezep bilen dëweylep këlip.
|
|
siyanpiy |
|
siyanpiy[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] memlikitimizde ötken qedimki millet. hazirqi sherqiy shimal, icki mungghul qatarliq jaylarda yashighan, xen sulalisining axirqi mezgilliride peydinpey küceygen؛ jenubiy-shimaliy sulaliler dewride shimaliy wëy, shimaliy ci we shimaliy juw xanliqlirini qurghan.
|
|
siyah |
|
siyah[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] qara, qara renglik:[misal:] u nëmishqa erzimeydighan ishlargha könglini siyah qilidu, nëmishqa bügünki künning qedrige yetmeydu[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] xet yazghanda gangbi yaki shuninggha oxshash qelemlerge icürüsh ücün teyyarlanghan renglik suyuqluq:[misal:] qizil siyah.
|
|
siyahdan |
|
siyahdan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] siyah qacilinidighan quta, düwet:[misal:] bighubar qelbing — siyahdan, qanliring — öcmes siyah, cacqining zer, merwayit, östürgining mëhrigiyah, istikim bolmaqci waris kebi nazimgha men.
|
|
siypatmaq |
|
|
|
siypashturmaq |
|
|
|
siypashmaq |
|
|
|
siypalmaq |
|
|
|
siypilatmaq |
|
|
|
siypilashturmaq |
|
|
|
siypilashmaq |
|
|
|
siypilimaq |
|
|
|
siypimaq |
|
siypimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① qol yaki shundaq nerse bilen bashqa birnersini silimaq:[misal:] menmu apamning qilghini boyice aliqinimni yëyip yüzümni siypidim.[yeshmisi:] ② yumshaq, yënik tëgip, yaki sürkilip ötmek (shamal qatarliqlar heqqide):[misal:] salqin shamal yüzlirini siypap ötüp, kishige aram bëretti.
|
|
siydürülmek |
|
|
|
siyrap |
|
|
|
siyrapciliq |
|
|
|
siyrapliq |
|
siyrapliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] molluq, bayashatliq halet:[misal:] taritar shox hayat shawqunlirini, dillarda yëngice hëslar oyghitip, siyrapliq ilkide külgen bu yëza, aramliq bir kecni almaqta kütüp.
|
|
siyrek |
|
|
|
siyrekleshmek |
|
|
|
siyritma |
|
siyritma[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① kiyimlerning aldini, yancuq, somka qatarliqlarning ëghizini ëtish hem ëcish qatarliqlar ücün ishlitilidighan bir xil zenjirsiman, cishliq buyum:[misal:] qurban matëriyal somkisining siyritmisini yeshti.[yeshmisi:] ② mashinciliqta köz taxtining aldigha orunlashturulghan kwadrat shekillik sayman.[yeshmisi:] ③ toqumiciliqta örüshning axirini ësip qoyidighan yaghac.[yeshmisi:] ④ üstel qatarliq nersilerning nerse-kërek sëlip qoyidighan yëri, tartma:[misal:] jozining siyritmisi.
|
|
siyritmaq |
|
|
|
siyritmiliq |
|
|
|
siyrishmaq |
|
|
|
siyrighu |
|
|
|
siyrilangghu |
|
|
|
siyrildurmaq |
|
|
|
siyrildurushmaq |
|
|
|
siyrildurulmaq |
|
|
|
siyrilma |
|
siyrilma[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] syrilidighan؛ siyrilip cüshidighan:[misal:] siyrilma taxta.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] siyrilish arqiliq barliqqa këlidighan, siyrilishtin hasil bolidighan:[misal:] siyrilma heriket. siyrilma sürkilish.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] yer yüzining qiya jayliridiki zor kölemlik topa-tashlar pütün gewdisi bilen peske siyrilip cüshidighan bir xil tebi’et hadisisi.
|
|
siyrilmaq |
|
siyrilmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① siliq yaki yantu yerdin bir terepke yaki peske tëyilmaq, sürülmek:[misal:] dümbingiz bek siliq iken, siyrilip këtip turalmidim, dümbingizge ëger toqusaq, deptu bala wezirge.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ishqa ëcinish, ic aghritish seweblik ökünüp azablanmaq, ghëmini yep qayghurmaq:[misal:] yolwas tërisidin etken coruqi, titilip, putliri yëriliptudek. yigitning halini körüp qushlarning ic-baghri ëciship siyriliptudek.
|
|
siyrilishmaq |
|
|
|
siyrima |
|
|
|
siyrimaq |
|
siyrimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① qol bilen qamallap, siqip tutup, qolni töwenge asta-asta mangdurush arqiliq ici yaki tëshidiki nersilerni töwenge cüshürmek yaki bir yerge yighmaq (incike, uzun nersiler heqqide):[misal:] shunga u astila baghqa kirdi-de, jigde ghazanglirini siyrip ciqip qoylargha töküp berdi.[yeshmisi:] ② tirnaq yaki barmaqni cing bësip mangdurup iz ciqarmaq, jijimaq:[misal:] gholumni siyrip tutup qoyghina, dëdi u düm yëtip.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] hëcnëmisini qaldurmay, qupquruq qilip qoymaq؛ barliq oqet, bayliqliridin ayrip qoymaq:[misal:] u bala heqiqette osal bala bolup qaldi, bicare dadisining oqetlirini siyriwetti, denga.
|
|
siygek |
|
|
|
siylatmaq |
|
|
|
siylashmaq |
|
|
|
siylanmaq |
|
|
|
siyle-rehim |
|
|
|
siyliq |
|
|
|
siylimaq |
|
siylimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① hörmet bildürmek, qedirlimek, ezizlimek, ghemxorluq qilmaq, köyünmek, yaxshiliq qilmaq.[yeshmisi:] ② hörmet yüzisidin sowgha, tartuq bermek؛ in’am qilmaq.
|
|
siymek |
|
siymek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] süydük ciqirish ezaliri arqiliq, icidiki këreksiz suyuqluqni sirtqa ciqiriwetmek؛ kicik teret qilmaq:[misal:] axshimi uxlash aldida siyip kirish, këcisi süydük qistisa hurunluq qilmay teretke ciqish lazim.
|
|
siyne |
|
siyne[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] kökrek, köksi, meyde:[misal:] qilay qandaqmu taqet men kemine, wetenning ishqida kermey bu siyne.
|
|
siyir |
|
|
|
siyirciliq |
|
siyirciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mexsus siyir bëqish bilen shughullinish, mexsus siyir bëqip, shu arqiliq turmushni qamdash:[misal:] u bir-ikki yildin bëri siyirciliq bilen shughullinip, xëlila pitlinip qalghanidi.
|
|
siyishmek |
|
|
|