ئىزاھى |
g |
|
g[yeshmisi:] hazirqi zaman uyghur ëlipbesining on toqquzinci heripi, ret tertipi jehettin on toqquzincini körsitidu. hazirqi zaman uyghur tilidiki mene perqlendürüsh roligha ige fonëma. «g» heripining ayrim shekli «g», bëshidin ulinidighan shekli «g», bash we axiridin ulinidighan shekli «g», ayighidin ulinidighan shekli «ig», oqulushi yaki nami «gë ». «g» üzük tawush bolup, tawush ciqirish orni jehettin til üsti ottura tanglay tawushi, tawush ciqirish usuli jehettin partilighuci tawush, tawush perdisining titiresh-titirimesliki jehettin jarangliq üzük tawushtur. «g» tawushining fonëtikiliq alahidiliki «g» tawushi bilen ayaghlashqan bir boghumluq sözlerge teleppuzdiki asanliqni közde tutup «k» tawushi bilen bashlindighan qoshumce qoshulidu. qoshumcining bëshidiki «k» tawushi söz axirida kelgen «g» tawushini tetür assimilyatsiye qilip özige oxshitiwalidu. netijide, teleppuzda «g» tawushi «k» ge nöwetlishidu, emma imlada eks ettürülmeydu. mesilen: imlasi teleppuzi tüg − tügken, tügkili tüg − tükken, tükkili teg − tegken, tegküdek teg − tekken, tekkidek
|
|
gabardin |
|
|
|
gabro |
|
|
|
gajang |
|
|
|
gac |
|
gac[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] cishlesh, urush, dessesh, sanjish, toghrash, cëpish qatarliqlardin peyda bolghan awaz.
|
|
gaca |
|
|
|
gaccide |
|
|
|
gac-gac |
|
|
|
gac-guc |
|
gac-guc[yeshmisi:] «gac» qilghan we yaki shu xildiki awazlar:[misal:] ghelite ish, uning sörün teletini sür bësip turidu-yu, körüshüshke qolini bergini nëmisi, pemlep gac-guc salmisun yene
|
|
gacilashmaq |
|
gacilashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] bepbeplep qalmaq؛ këkeclimek, tötötlimek:[misal:] u maylashqan qara shap burutini sanggilitip, öngüp, tamdek tatirip, gaciliship gep qilalmay qaldi.
|
|
gacildatmaq |
|
|
|
gacildimaq |
|
|
|
gaciliq |
|
|
|
gada (Ⅰ) |
|
gada (Ⅰ)[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili. [yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] kembeghel, namrat, pëqir, yoqsul.[yeshmisi:] ② isim.[köcme menisi:] [yeshmisi:] birer nersige mohtaj, zar, intizar adem.
|
|
gada (Ⅱ) |
|
gada (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] ① arghamca, tana, tasma, shoyna qatarliq nersilerning baghlap ulanghan yaki tügün qilinghan yëri؛ kallek. [yeshmisi:] ② tügülüp, qëtip, coqciyip monek bolup qalghan nerse. [yeshmisi:] ③ adem bedinide peyda bolghan danixorek we shuninggha oxshash nersilerning qëtip qëlishi.
|
|
gadace |
|
|
|
gadalashmaq |
|
gadalashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] gada haletke kelmek, tügün peyda bolmaq, monekleshmek:[misal:] örük notiliri baldurraq ulanmisa, ulaq notilirining bixi gadaliship, yaghacqa aylinip, ulashqa epsiz bolup qalidu.
|
|
gaday |
|
gaday[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] yoqsul, namrat, kembeghel.[yeshmisi:] ② isim.[yeshmisi:] kishilerdin sediqe sorap, nerse-kërek tilep tirikcilik qilidighan kishi؛ sa’il, tilemci, diwane.
|
|
gadayciliq |
|
|
|
gadaylashturmaq |
|
|
|
gadaylashturushmaq |
|
|
|
gadaylashturulmaq |
|
|
|
gadaylashmaq |
|
|
|
gadayliq |
|
gadayliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① yoqsuzluq, namratliq, kembeghellik. [yeshmisi:] ② diwanilik qilish, sediqe sorash؛ qelenderlik, tilemcilik:[misal:] gadayliq qilmaq.
|
|
gadron |
|
|
|
gadoliniy |
|
|
|
gadirmac |
|
gadirmac[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bash-axiri yoq, bash-axiri ciqmaydighan؛ qalaymiqan, murekkep, cigish:[misal:] gadirmac ish. ＊ u uzunghice özining bash-ayighi yoq gadirmac xiyalliri arisida sersan bolup yürdi.
|
|
gadirmaclashmaq |
|
gadirmaclashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] gadirmac haletke kelmek, qalaymiqanlashmaq, murekkepleshmek, cigishleshmek:[misal:] uning köz aldi qarangghuliship, gadirmacliship ketken xiyalliri shax sanighuctek u shaxtin bu shaxqa qonup, zadila bir nuqtida toxtimaytti.
|
|
gadirmacliq |
|
|
|
gar |
|
|
|
gara |
|
|
|
garax |
|
garax[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] kallisi rawurus ishlimeydighan, qapaq:[misal:] dilnar cüshümge kirip qalghan künlerde qoyghan-tutqinimni bilelmey garax bolattim.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] heddidin ziyade, nahayiti, intayin, taza, rasa:[misal:] garax mest. ＊ u yërim këcide öyge garax mest kirdi.
|
|
garazh |
|
|
|
garang (Ⅰ) |
|
garang (Ⅰ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① quliqi anglimaydighan, quliqi ëghir, pang qulaq؛ gas, saghru:[misal:] garang bala. garang halet.[yeshmisi:] ② bëshi qatqan, nëme qilarini bilmey ganggirap qalghan:[misal:] garang bolmaq. garang qilmaq. ＊ u bashliri garang halda hëliqi ashxanigha bardi.
|
|
garang (Ⅱ) |
|
|
|
garang-garang |
|
|
|
garang-gurung |
|
|
|
garangngide |
|
|
|
garangliq |
|
garangliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] quliqi anglimasliq, gasliq:[misal:] ilim - göher ciragh, öcmes, qarangghu dilgha nur cacqay, uningdin küc - ozuq alsang, qutulghaysen garangliqtin.
|
|
gart |
|
|
|
garttide |
|
|
|
gart-gart |
|
|
|
gart-gurt |
|
|
|
garsiniye |
|
garsiniye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] garsiniye derixi a’ilisidiki da’im yëshil turidighan derex. gholining ëgizliki 20 mëtirgha yëtidu. yopurmiqi ëllips sheklide bolup, udul ösidu. güli taq jinsliq, shirnilik mëwe tutidu. derex mëyi sëriq, shilimsiman hem zeherlik këlidu. uni sëriq boyaq matëriyali yaki dora qilishqa bolidu.
|
|
garshok |
|
|
|
garmoshka |
|
|
|
garmon |
|
|
|
garmonci |
|
|
|
garmoniye |
|
garmoniye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] bir waqit icide ciqqan bir qance muzikiliq awazning öz’ara maslishishi, birlishishi؛ muzikidiki ahangdashliq, masliq.
|
|
garmoniyishunas |
|
|
|
garmoniyishunasliq |
|
|
|
garmoniyileshtürmek |
|
|
|
garmoniyileshtürüsh |
|
|
|
garmoniyileshtürüshmek |
|
|
|
garmoniyileshtürülmek |
|
|
|
garmoniyileshmek |
|
garmoniyileshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] öz’ara mas, ahangdash, muwapiq haletke kelmek, uyghunlashmaq (muzika heqqide):[misal:] garmoniyileshken ahang.
|
|
gaz |
|
|
|
gazarma |
|
|
|
gazsiman |
|
|
|
gazlashturmaq |
|
|
|
gazlashturushmaq |
|
|
|
gazlashturulmaq |
|
|
|
gazlashmaq |
|
|
|
gazlanmaq |
|
|
|
gazliq |
|
|
|
gazwan |
|
gazwan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] englik’ot a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yiltizi dora bolidu. menpiylikni asrash, yötel toxtitish roligha ige.
|
|
gazway |
|
|
|
gazir |
|
|
|
gazir-purcaq |
|
|
|
gazirci |
|
|
|
gazin |
|
|
|
gazh |
|
|
|
gazhzhide |
|
|
|
gazh-gazh |
|
|
|
gazh-guzh |
|
|
|
gazhildatmaq |
|
|
|
gazhildashmaq |
|
|
|
gazhildimaq |
|
|
|
gas (Ⅰ) |
|
|
|
gas (Ⅱ) |
|
|
|
gastang |
|
|
|
gastrodiye |
|
gastrodiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] tülkimayiqi a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. tügünek gholi dora qilinidu. bash qëyish, bash aghrish qatarliqlarni dawalash roli bar.
|
|
gas-gaca |
|
|
|
gasliq |
|
|
|
gashat |
|
gashat[söz türkümi:] isim. [qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] birer mesile yaki ishning aqiwiti, netijisi heqqide qilinghan ghem؛ teshwish, endishe, ensiresh.
|
|
gafniy |
|
gafniy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt. belgisi .(hafnium)Hf suyuqlinish nuqtisi yuqiri, X nuri tropkisining menpiy qutupi qilinidu. gafniy bilen wolfram yaki molbidinning qëtishmisi yuqiri bësimliq zeret qoyup bërish tropkisining ëlëktroni qilinidu.
|
|
gang (Ⅰ) |
|
|
|
gang (Ⅱ) |
|
gang (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］xenzuce［[qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] peqet birla xil nersidin terkib tapqan, bashqa bir terkib arilashmighan؛ sap, xes, yalghuz:[misal:] gang aq un almaq.
|
|
gangben |
|
gangben[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] ① aptomobil, parawuz, traktor qatarliq qatnash qorallirining oqi bilen jaza ariliqigha ornitilghan, ëghirliq bësimini tengpunglashturup bërish rolini öteydighan ëlastikiliq qurulma؛ rëssor. [yeshmisi:] ② polat taxta.
|
|
gangbi |
|
|
|
gangpen |
|
|
|
gangza |
|
|
|
gangsa-jisa |
|
gangsa-jisa[yeshmisi:] hëc nersisi qalmighan, pütün bisatidin ayrilghan, hëcnëmisi yoq, quruq qol:[misal:] wahap bultur yenxuda alte ay ishlidi, lëkin hëc nersige ërishelmey, gangsa-jisa qaytip keldi.
|
|
gang-galas |
|
|
|
ganggung |
|
ganggung[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] bashqilarni bozek qilmaydighan, bashqilargha bozek bolmaydighan, heqqaniy ish qilidighan؛ noci, batur:[misal:] ganggung adem. ganggung yigit.
|
|
ganggungluq |
|
|
|
ganggiratmaq |
|
|
|
ganggirashmaq |
|
|
|
ganggirimaq |
|
ganggirimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] nëme qilarini bilmey qalmaq, ësengirimek, sarasimige cüshmek, alaqzade bolmaq؛ hoduqmaq, temtirimek:[misal:] henipem apisidin sorighan meslihetige mushu jawabni ëlip, bëshida caqmaq cëqilghandek ganggiridi.
|
|
gal (Ⅰ) |
|
|
|
gëli poq |
|
|
|
gëli qicishmaq |
|
|
|
gëlini qismaq |
|
|
|
gal (Ⅱ) |
|
gal (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① ötkür bolmighan, kesmeydighan؛ ötmes, qashang:[misal:] gal picaq. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bir ishni taza dëgendek epleshtürelmeydighan yaki herikiti caqqan emes؛ herikiti asta, sus؛ qashang:[misal:] gal adem. qoli gal. ＊ qoli gül ëtidu ghiza, qoli gal tartidu iza (maqal).
|
|
galac |
|
|
|
galaccide |
|
|
|
galac-galac |
|
|
|
galac-guluc |
|
|
|
galaclatmaq |
|
|
|
galaktika |
|
|
|
galdung |
|
|
|
galdi-guldung |
|
galdi-guldung[yeshmisi:] ① dëgendek bëjirim emes, nërwisi sel ajiz:[misal:] u cirayi bilen birer yigitni özige jelp qilalighudek, lëkin galdi-guldungraq qiz idi.[yeshmisi:] ② bir u yangha-bir buyangha ghaldanglap, irghanglap:[misal:] galdi-guldung mangmaq.
|
|
galzang |
|
|
|
galzangliq |
|
|
|
galstuk |
|
|
|
galstukluq |
|
galstukluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① galstuki bar, galstuk taqighan:[misal:] sheherlik 7-bashlanghuc mektep pi’onërliri mektep etrapidiki cong kocilarni «qizil galstukluqlar taziliq kocisi»gha aylandurdi.[yeshmisi:] ② galstuk qilishqa layiq, bab:[misal:] galstukluq tawar. galstükluq rext.
|
|
gallashturmaq |
|
|
|
gallashmaq |
|
gallashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ötkürlükini yoqatmaq, gal, ötmes bolup qalmaq؛ qashanglashmaq:[misal:] pëqirning qashang picaqtek galliship ketken pikri ikki mötiwer arisida qërindashliq mizanigha xilap uqushulmasliqning barliqini tuyuwatidu.
|
|
gallon |
|
|
|
galliy |
|
|
|
galogënlar |
|
galogënlar[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] ftor, xlor, brom, yod we astatin qatarliq besh xil ëlëmënt ximiyiwi xususiyet jehette bek oxshiship këtidu, ular bir guruppini teshkil qilip, galogënlar dëyilidu. galogënlar biwasite mëtallar bilen birikip tuz hasil qilidu. ular eng küclük oksidlighuci we ximiye sana’itining muhim xam eshyasi bolup, ulardin paydilinip dora, boyaq, sintëtik kawcuk qatarliqlar yasilidu. ular yene galogënlar guruppisi depmu atilidu.
|
|
galogënliq |
|
|
|
galogënidlar |
|
|
|
galwang |
|
galwang[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] eqli taza ishlimeydighan, zëhniy qabiliyiti ajiz, eqilsiz, döt, komsha:[misal:] galwang adem. galwang xotun. elning jëni ciqsa, galwangning külgüsi këler (maqal).
|
|
galwanglashturmaq |
|
|
|
galwanglashturulmaq |
|
|
|
galwanglashmaq |
|
galwanglashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] galwang haletke kelmek؛ dötleshmek, kalwalashmaq:[misal:] nëme boldung nëmance galwangliship ketting, shuncilik nersini bilelmey tirmiqingni tatilap turisenghu dëdi akam manga acciqlap.
|
|
galwangliq |
|
|
|
galwanomëtir |
|
|
|
gamma (Ⅰ) |
|
gamma (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] belgilik küy sheklini ölcem qilip, awaz yuqiriliqi tertipi boyice yuqirigha yaki töwenge qarap tizilghan bir guruppa awazlar.
|
|
gamma (Ⅱ) |
|
gamma (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] radiy (Ra) we bashqa bir qisim radi’o’aktip ëlëmëntlarning atomi ciqarghan nur. yeni dolqun uzunluqi intayin qisqa bolghan ëlëktr magnit dolquni. tëship ötüsh küci X nuridinmu küclük bolup, necce on santimëtir qëlinliqtiki polat taxtini tëship öteleydu. sana’ette mëtallarning dez jayini tekshürüshte ishlitilidu, tëbabetcilikte dëzinfëksiye qilish, ösmini dawalashlarda ishlitilidu.
|
|
gamëta |
|
|
|
gamëtiliq |
|
|
|
gantël |
|
gantël[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[kesip türi:]＞tenterbiye＜[yeshmisi:] ëghirliq kötürüsh tenherikiti we gimnastikida ishlitilidighan yardemci meshiq saymanlirining biri. shekli ikki xil: bir xili, muqim gantël. bu yaghac we tömürdin tutqucning ikki teripige saqisiman coyun yaki tömür ornitilip yasalghan. yene bir xili, tengshigüclük gantël. bu tutqucning ikki teripige ajritishqa bolidighan, ëghirliqi oxshashmaydighan tömür texse ötküzülüp yasalghan.
|
|
gandon |
|
|
|
gangrëna |
|
|
|
gah |
|
gah[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] jümle böleklirini yaki ikki addiy jümlini baghlash wezipiside këlip, «bezen, bezi, bezide» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] gah undaq, gah mundaq. ＊ elanur gah ulugh-kicik tinip lëwini cishleytti, gah aghzini ömellep nëminidur dëyishke temshiletti-yu, jür’et qilalmaytti.[yeshmisi:] ② im.[yeshmisi:] owcilar ow owlighanda, qushlarni ucushqa, angni tutushqa ündesh imasini bildüridu.
|
|
gah-gah |
|
gah-gah[yeshmisi:] bezen-bezen, bezi-bezi, arilap-arilap:[misal:] üsti-üstige mingiship këtiwatqan dolqunlar arisida gah-gah yiltizi bilen qomurulup tashlanghan del-derexler, türmeller, yaghac-tashlar ghil-pal körünüpmu qalatti.
|
|
gahi |
|
|
|
gahibir |
|
gahibir[söz türkümi:] almash.[qurulmisi:]］gahi+bir［[yeshmisi:] ayrim bir, melum bir؛ bezibir:[misal:] oqughucilarning gahibirliri güllük we cimenlikler etrapida aylinip yürüp, yadlashqa tëgishlik mezmunlarni yadlaytti, gahibirliri orunduqlarda olturup kitab oquytti.
|
|
gahida |
|
|
|
gahi-gahi |
|
gahi-gahi[yeshmisi:] anda-sanda, arilap-arilap, nagan-naganda, bire-bire:[misal:] tumucuq gahi-gahi padishahning ishlirini qoyup turup, bashqa ishlarni qilidighan bolup qëliptu.
|
|
ga’us |
|
|
|
gawshen |
|
|
|
gawshence |
|
gawshence[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] gawshen xelqige, uning yëziqi, tili, edebiyati we medeniyitige a’it:[misal:] gawshence ussul. gawshence adet.[yeshmisi:] ② isim.[yeshmisi:] gawshen tili:[misal:] gawshencini bilemsiz
|
|
gayka |
|
|
|
gep |
|
gep[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① ëghiz arqiliq izhar qilinghan pikir؛ nutuq:[misal:] yaxshi gep tashni yarar, yaman gep bashni yarar (maqal). ＊ gepni qil sighar yerge, suni sep singer yerge (maqal).[yeshmisi:] ② asasiy meqset, ish, mesile:[misal:] emdiki muhim gep, tëxicila özini ongshiyalmaywatqan tel’etke yardem bërish idi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [misal:] pitne-ighwa, oydurma:[misal:] gep taratmaq.[yeshmisi:] ④ ehde, wede, lewz:[misal:] gëpide turmaq.
|
|
gep anisi |
|
gep anisi[yeshmisi:] ① paranglarni, bashqilarning gëpini anglashqa amraq kishi؛ gep oghrisi. [yeshmisi:] ② gepke usta, gepdan, gepci.
|
|
gep ewetmek |
|
|
|
gepte cëqiwalmaq |
|
|
|
gep tergeshmek |
|
|
|
gep toshumaq |
|
|
|
gep toqumaq |
|
|
|
gep sighmaydu |
|
gep sighmaydu[yeshmisi:] gumanlinishning, shek keltürüshning hajiti yoq؛ coqum, muqerrer:[misal:] milliy xususiyetning karamet bir nerse ikenlikige gep sighmaydu. ＊ biz coqum düshmenni yëngimiz, buninggha gep sighmaydu.
|
|
gepke qoymaq |
|
|
|
gepci |
|
gepci[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] külkilik, qiziqarliq gep qilidighan, nutuq qabiliyiti yuqiri, gepke usta sözmen:[misal:] qasim’axun terep-terepke adem ciqirip, gepci, hëkayici dëgenlerni yighip keptu.[yeshmisi:] ② isim.[yeshmisi:] shundaq adem:[misal:] bügün hemme gepciler yighilghan iken-de.
|
|
gepcilik |
|
|
|
gepxana |
|
|
|
gepxumar |
|
gepxumar[söz türkümi:] süpet.[qurulmisi:]］gep+xumar［[yeshmisi:] geplishishni, mungdishishni yaxshi köridighan, gepke amraq, sözxumar:[misal:] ababekri gepxumar adem idi.
|
|
gepdan |
|
gepdan[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] gepke usta, sözmen, natiq:[misal:] gepdan bala. gepdan qiz. ＊ gepdan bolghuce, ishcan bol (maqal).
|
|
gepdanlashmaq |
|
|
|
gepdanliq |
|
|
|
gepsatti |
|
|
|
gep-söz |
|
|
|
gep-sözsiz |
|
gep-sözsiz[yeshmisi:] lam-jim dëmey, gep-söz qilmay, ün-tinsiz, jimjit:[misal:] men emdi gep-sözsiz tirnaq tatilap turup qaldim.
|
|
gepleshtürmek |
|
|
|
gepleshmek |
|
|
|
gej |
|
gej[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] bir xil an’organik birikme. uning molëkula formulisi CaSO4·2H2O. süzük kristal bolup, aq, ac sëriq, shaptul cëciki reng yaki kül reng këlidu. köp qismi tebi’iy ciqidu. adette binakarliq qurulushliri, heykeltarashliq, neqqashliq saheliride köp ishlitilidu. uningdin bashqa tëngiqciliqta sunghan yaki ciqip ketken ustixanlarni gipislash matëriyali, tëbabetcilikte qizitmini qayturush dorisi qilinidu؛ dëhqanciliqta shor tupraqni yaxshilash ücün ishlitilidu.
|
|
gejsiman |
|
|
|
gejge |
|
|
|
gejgisi aptap körmigen |
|
|
|
gejgilimek |
|
|
|
gejletmek |
|
|
|
gejleshmek |
|
|
|
gejlenmek |
|
|
|
gejlimek |
|
|
|
geden |
|
|
|
gedenbagh |
|
|
|
gedenkesh |
|
gedenkesh[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] bash egmeydighan, boysunmaydighan, ita’et qilmaydighan؛ boyni qattiq, jahil:[misal:] adette özidin derijisi yuqirilardin ijazet ëlip heriketlinish herbiylerning ustapta (qollanmida) belgilengen intizam qa’idisi bolsimu, lëkin bu gedenkesh kapitan undaq qilishni xalimaytti.
|
|
gedenkeshlik |
|
gedenkeshlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bash egmeydighan, boysunmaydighan, ita’et qilmaydighan mijez, boyni qattiqliq, jahilliq:[misal:] hemme adem xojiniyaz hajining qomandanliqigha boysunimiz dëse, yolwas dëgini bir’az gedenkeshlik qilidiken.
|
|
ger |
|
ger[söz türkümi:] baghlighuci.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① eger:[misal:] yashimaq bolsang ger menggüge hayat, qilghin sen el ücün rasa ijtihat.[yeshmisi:] ② gerce:[misal:] hoquqni ulargha ger bersimu el, qiliship özining toqquzini tel, baqmidi elning hëc derd-ehwaligha, qëlishni oylimay xelq uwaligha.
|
|
geretke |
|
|
|
gerce |
|
gerce[söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] tengdash jümlilerni qarimu qarshi munasiwette baghlap, aldinqi jümlidiki uqumgha nisbeten këyinki jümlidiki uqumda bolidighan burulushni bildüridu:[misal:] u gerce dërize terepke qarap olturghan bolsimu, aminening gül qoyghanliqini tuymay qalghanidi.
|
|
gerdun |
|
gerdun[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① asman, pelek:[misal:] dëmekki, cörgilep bu cerxi gerdun, beg hajini bügün köp qildi memnun.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] dunyaning özgirishliri؛ teqdir, qismet؛ pëshane؛ körgülük.
|
|
gerdi |
|
|
|
gerdish |
|
gerdish[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① cember, cembirek:[misal:] dapcining dëpi sunsa, gerdishi maymungha oyuncuq boptu (maqal).[yeshmisi:] ② aylanma sheklidiki nerse, da’ire:[misal:] ka’inat mesh’ili kirdi ghilap icige, asman gerdishige hem tartildi perde.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] qatqan, qëtip ketken nerse:[misal:] mëning harwa heydep gerdish bolup ketken qollirim maylanghan tasma yanduruq bilen atni bashqurup, harwini jalaq-juluqsiz ëlip mangmaqta.
|
|
gerdishsiman |
|
|
|
gerdishlik |
|
|
|
gerdin |
|
|
|
gerniz |
|
gerniz[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ① bina diwarining üstünki qismigha yaki ishik, derwaza üstige gorizontal halette ciqirilghan girwek qismi؛ pewaz. [yeshmisi:] ② ishik, dërizilerning yuqiriqi teripige perde ësish ücün yaghac yaki mëtaldin yasalghan mexsus jahaz:[misal:] gerniz yasatmaq.
|
|
geris |
|
|
|
gez (Ⅰ) |
|
|
|
gez (Ⅱ) |
|
gez (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① sütke oxshash nersilerning qazan tëgige yëpiship qalghan qalduqi, qirmaq. [yeshmisi:] ② issiq tutup qëlishqa oxshash sewebler bilen ademning lëwide peyda bolghan qasiraqsiman bir xil qëtishma:[misal:] gez baghlimaq. ＊ ana uning kalpuklirining gez baghlap qurup ketkenlikini kördi.
|
|
gezletmek |
|
|
|
gezleshmek |
|
|
|
gezlenmek |
|
|
|
gezlik |
|
|
|
gezlime |
|
gezlime[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] paxta, kendir, yung, yipek qatarliqlardin toqulghan rext, gezmal.
|
|
gezlimek |
|
|
|
gezmal |
|
|
|
gezmalci |
|
|
|
gezmalciliq |
|
|
|
gezne |
|
|
|
geksi |
|
|
|
gegitmel |
|
|
|
gengkilimek |
|
|
|
gelepi |
|
|
|
gelentir |
|
|
|
gelentirci |
|
|
|
gelentircilik |
|
|
|
gelle |
|
|
|
gem |
|
|
|
geme |
|
|
|
genjing |
|
genjing[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] ① isim.[yeshmisi:] gomindang hökümiti ciqarghan bir xil qeghez pul.[yeshmisi:] ② süpet. [qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] lewzige emel qilidighan, rastcil, merd:[misal:] genjing adem.
|
|
gende |
|
|
|
gewde |
|
gewde[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① adem yaki haywanning ten qurulushi؛ best, beden:[misal:] adem gewdisi. haywan gewdisi. oruq gewde. ＊ ularning ümidke tolghan közliri shopur yigitning gewdisige tikilgenidi.[yeshmisi:] ② murda, jeset:[misal:] qangha boyalghan ikki gewde yighin qatnashcilirining ghul ghulisigha seweb boldi.[yeshmisi:] ③ birer nersining barliqi, mewjutluqi, turqi, jismi:[misal:] yiraqtin bu taghning yoghan gewdisi mana men dep körünüp turatti.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] merkez, ghol, yadro:[misal:] adem jem’iyetning asasiy gewdisi.
|
|
gewdisiz |
|
|
|
gewdileshtürmek |
|
|
|
gewdilshtürülmek |
|
|
|
gewdileshmek |
|
|
|
gewdilendürmek |
|
|
|
gewdilendürüshmek |
|
|
|
gewdilendürülmek |
|
|
|
gewdilenmek |
|
gewdilenmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① peyda bolmaq, namayan bolmaq؛ körünmek:[misal:] bu qurlarni oqughinimda buningdin besh yil burun yurtqa barghinimda körgen bezi ishlar köz aldimda gewdilendi.[yeshmisi:] ② yighilip bir pütün halda körünmek؛ mujessemlenmek:[misal:] uning sen’et mahariti mushu resimde toluq gewdilengenidi.
|
|
gewdilik |
|
gewdilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① qeddi-qamiti bar, qeddi-qametlik, bestlik, qabil, ustixanliq:[misal:] gewdilik adem.[yeshmisi:] ② közge körünerlik, roshen, muhim:[misal:] gewdilik mesile. ＊ bu hazir yëza bazarlirida körülüwatqan gewdilik yëngi özgirish.
|
|
geyjang |
|
|
|
grabin |
|
|
|
gradus |
|
gradus[söz türkümi:] miqtar söz.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] bulung yaki yay hësablash birliki. cemberni teng 360 bölekke bölgende hasil bolghan yay bir gradusluq yay, bir gradusluq yay qarshisidiki merkiziy bulung bir gradusluq bulung dëyilidu. bir gradus 60 minutqa teng.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] parallël yaki mëridi’anning 360 tin bir qismi. parallël yaki mëridi’an boylap hësablinidu.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞mëtë’orologiye＜[yeshmisi:] tëmpëratura ölcem birliki؛ derije:[misal:] 35 gradus issiq.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] suyuqluqning zicliqini, shuningdek ispirt kücini ölcesh birliki:[misal:] bu haraqning gradusi bek yuqiri.
|
|
gradusluq |
|
gradusluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① gradusi bar, gradus ornitilghan:[misal:] gradusluq kalëndar.[yeshmisi:] ② gradusqa yetken, gradus derijisidiki, gradusqa teng:[misal:] u yuqiri gradusluq meshte tawlanghan polattek intayin mustehkem idi.
|
|
gradi’ënt |
|
gradi’ënt[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞mëtë’orologiye＜[yeshmisi:] birlik waqit yaki birlik musape icidiki melum hadise (mesilen, tëmpëratura, hawa bësimi, zicliq, sür’et qatarliqlar)ning özgirish derijisi.
|
|
graf |
|
|
|
grafa |
|
|
|
grafit |
|
grafit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil mënëral. ximiyilik terkibi karbon (C). toq kül reng we mëtal parqiraqliqigha ige. qattiqliqi töwen, ërish nuqtisi yuqiri, tokni yaxshi ötküzidu, ximiyilik xususiyiti turaqliq. adette sapal qazan, ëlëktr qutupi, qërindash siyahi, siliqlitish mëyi, boyaq, cirishtin saqlighuci sir we atom rë’aksiye qazinidiki sür’et astilitish rë’aktipi qatarliqlar yasilidu.
|
|
grafik |
|
|
|
grafika |
|
grafika[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] her xil ehwallarni körsitidighan we türlük reqemlerni izahlap bëridighan sxëma yaki jedwellerning omumiy nami. mesilen, sxëmiliq xerite, statistika jedwili qatarliqlargha oxshash.
|
|
grafikiliq |
|
|
|
gram |
|
|
|
gramlatmaq |
|
|
|
gramlanmaq |
|
|
|
gramliq |
|
|
|
gramlimaq |
|
|
|
grammatika |
|
grammatika[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] ① tilshunasliqning tilning qurulma sheklini yeni sözlerning yasilish, türlinish hemde sözlerdin jümle tüzüsh qa’idilirini tetqiq qilidighan bir tarmiqi. u morfologiye bilen sintaksisni öz icige alidu:[misal:] tarixiy grammatika. teswiriy grammatika. sëlishturma grammatika.[yeshmisi:] ② birer tilning özige xas qurulma shekli yeni sözlerning yasilishi, türlinishi, söz birikmisi hem jümlilerning qurulmisigha a’it qa’idilirining yighindisi. [yeshmisi:] ③ shu qa’idiler bayan qilinghan oqush kitabi, derslik:[misal:] uyghur tili grammatikisi. ottura mektep grammatikisi. bashlanghuc mektep grammatikisi.
|
|
grammatikiliq |
|
|
|
granat |
|
|
|
granatomyot |
|
|
|
granit |
|
|
|
granitliq |
|
|
|
grawitatsiye |
|
|
|
grawitatsiyilik |
|
|
|
grawimëtiriye |
|
|
|
grozin |
|
|
|
grozince |
|
grozince[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] grozin tili, edebiyati we medeniyitige a’it:[misal:] grozince ussul. grozince adet.[yeshmisi:] ② isim.[yeshmisi:] grozin tili we yëziqi:[misal:] grozincini ögenmek.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] grozin tilini ishlitip, grozin tilida:[misal:] grozince sözlimek.
|
|
grëk |
|
grëk[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] mushu nam bilen atalghan millet we bu milletke mensup kishi. ular qedimki grëklar we hazirqi grëklar dep ikkige ayrilidu. qedimki grëklar texminen miladiyidin ilgiriki Ⅻ esirdin miladiyidin ilgiriki Ⅺ esirgice ilgiri-këyin bolup shimaldin balqan yërim arilining jenubi, i’oniye dëngizi we ëgëy dëngizidiki bir qisim aral we kicik asiyaning gherbidiki dëngiz boyi rayonlirigha köcüp këlip olturaqlashqan hem yerlik ahalilarni özige qoshuwalghan. miladiyidin ilgiriki Ⅷ esirdin miladiyidin ilgiriki Ⅵ esirgice bolghan ariliqta qulluq tüzümdiki nurghunlighan sheher döletlirini qurghan hemde qara dëngiz we ottura dëngiz boyliridiki nurghunlighan rayonlarda mustemlikilerni berpa qilghan. hazirqi grëklar grëtsiyining tüp ahalisini körsitidu. ular qedimki grëklarning slawiyanlar, albanlar, wilaklar we türklerni uzun muddet assimilyatsiye qilishi netijiside shekillengen. nopusi texminen 8 milyon 700 ming bolup, köp qismi prawuslawiye dinigha ëtiqad qilidu. qalghan 2 milyon grëk yawropa, asiya, afriqa we amërika qit’elirige tarqalghan. siprus jumhuriyitide 500 ming grëk bar.
|
|
grëlka |
|
|
|
grëyzën |
|
grëyzën[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil aynighan jins, yeni granit jinslardiki dala shipati qatarliq mënërallar magmidin bölünüp ciqqan gaz we issiq ëritmining tesiride ajrap bölünüp shekillengen kwarts we aq cirimtallarni asasiy terkib qilghan tagh jinsi.
|
|
glawkoma |
|
glawkoma[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞tëbabet＜[yeshmisi:] bir xil köz këselliki. közning icki bësimining artip këtishi netijiside këlip ciqidu. buningda qaricuq yoghinash, münggüz perdide suluq ishshiq peyda bolush, renggi kül rengge mayil yëshil tüs ëlish, qattiq aghrish we qusush qatarliq alametler körülidu. buningda yene körüsh quwwiti ajizlap, pütünley qarighu bolup qalidighan ehwallarmu körülidu.
|
|
globus |
|
globus[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] yer sharining modëli. tegliki bar jazigha ornitilghan bolup, aylandurghili bolidu. üstige dëngiz-okyan, quruqluq, deryalar, tagh tizmiliri, parallël we mëridi’an siziqliri qatarliqlar sizilghan bolidu. adette oqutush we herbiy ishlar ücün ishlitilidu.
|
|
globulin |
|
|
|
glukoza |
|
glukoza[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme, molëkula formulisi Ｃ６Ｈ１２Ｏ６. addiy qent bolup, rengsiz kristal halitide këlidu. uning ozuqluq qimmiti nahayiti yuqiri bolup, adem we haywanat ënërgiyisining asasiy menbesi hësablinidu. tëbbiy dorigerlikte quwwetlendürüsh dorisi qilinidu. uningdin yene qent-gëzek we pëcine qatarliqlarni ishleshte paydilanghili bolidu.
|
|
glikozid |
|
|
|
glitsërin |
|
glitsërin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme. molëkula formulisi .C3H8O3 rengsiz, süzük suyuqluq. yëpishqaq këlidu, tatliq temge ige, su sümüridu. zinnet buyumliri, nitro glitsërin we qent-gëzek yasashta ishlitilidu. mëditsinida tëre we yëpishqaq perdilerni asrash qatarliqlarda ishlitilidu.
|
|
glikogën |
|
glikogën[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme. uning molëkula formulisi .（Ｃ６Ｈ１０Ｏ５）x u bir xil köp qentlik we rengsiz parashok bolup, temi tatliq. haywanlar tënide saqlinidu, jigerde eng köp. adette haywanlar ënërgiyisining menbesi hësablinidu. adem bedinide glukoza kem bolghaglukozigha aylinidu. qandiki glukozining miqdari artqanda, artuq glukoza yene glikogëngha aylinip jiger we muskulda saqlinidu.
|
|
gnëys |
|
gnëys[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] terkibide dala shpati, kwarts köprek, daniciliri yirikrek we roshen gnëys qurulmisigha ige bolghan özgergen jins. tagh jinslirida dala shipati (kaliyliq dala shpati, plagi’oklaz) bilen kwartsning miqdari 50 tin artuq, dala shipatining miqdari adette kwartstin köp bolidu.
|
|
go’arani |
|
|
|
gopak |
|
|
|
godang |
|
|
|
godangliq |
|
|
|
gormon |
|
gormon[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] adem we haywanlarning icki ajratma bezliri biwasite qan terkibige ciqiridighan, organizm ücün alahide ünümi bar maddilar. hezim qilish yolliridiki ezalar we bala hemrahi qatarliq ezalarmu gormon ajritip ciqiridu. gormonlarning xizmiti nërwa sistëmisining kontrol qilishi we öz’ara tesir qilishi astida, organizmlarning herxil fizi’ologiyilik iqtidari we madda almishishlirini teminlep turidu.
|
|
gorizontal |
|
|
|
gospital |
|
|
|
gossampinus |
|
gossampinus[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] gossampinus derixi a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan derex. uruq postidin uzun we aq renglik tala ösüp ciqidu. bu xil tala yumshaq bolup, uningdin yastuq, sëlinca qatarliqlar yasilidu.
|
|
gol |
|
gol[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① quwluq-shumluqni bilmeydighan, birer ish, birer gepke asanla ishinip këtidighan, tüz, sadda:[misal:] gol adem. gol bolma?您?gol qilmaq. ＊ kitablarda nëmila yëzilsa shuni toghra deydighan gol caghlirimiz ötken oxshaydu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] aynish, köklesh, tutush jehette ance köp ejir telep qilmaydighan؛ asan ey bolidighan (ösümlük heqqide):[misal:] cigh dëgen bekmu gol nëme, küzde birla su bashlap tong yatquziwetsem, etiyazliqi neyze tartip ciqiwëridu, dëdi u.
|
|
golf |
|
golf[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce［[kesip türi:]＞tenterbiye＜[yeshmisi:] ① bir xil top oyuni. adette topni cömüc shekillik tayaq bilen urup tosalghulardin ötküzüp, yerge kolap qoyulghan kicik töshüklerge kirgüzüp oynilidu. [yeshmisi:] ② golf top oyunida ishlitilidighan top. sirti qattiq kawcüktin yasalghan, coyla toptin kicikrek bolidu.
|
|
gollashmaq |
|
|
|
gollanmaq |
|
gollanmaq[yeshmisi:] «gollimaq» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] yaq, yaq, bu ghelibe bilen gollinip qëlishqa bolmaydu, dëdi u öz-özige.
|
|
golluq |
|
|
|
gollimaq |
|
|
|
golmuymaq |
|
|
|
golmiy |
|
|
|
golografiye |
|
golografiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] jisimlardin qaytqan yaki ötken dolqunning barliq ucurlirini xatirileydighan bir xil tëxnika. optikiliq, akustikiliq, x nurluq we mikro dolqunluq golografiye dëgendek köp xil türge ayrilidu. bu xil tëxnika arqiliq tartilghan süret kishige stërë’oluq tuyghu bëridu.
|
|
golografiyilik |
|
|
|
gologramma |
|
|
|
golimaq |
|
|
|
gomolog |
|
gomolog[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] molëkula tüzülüshi we ximiyiwi xususiyiti oxshap këtidighan, biraq bir-biridin bir yaki birqance CH2 bilen perq qilidighan nurghunlighan organik birikmiler. gomologlar omumiy formula arqiliq ipadilinidu. mesilen, alkanlardiki mitan CH4, itan C2H6 we propan C3H8 qatarliqlar gomologlar bolup, ular arisidiki perq CH2, omumiy formulisi .CnH2n+2
|
|
gomush |
|
|
|
gomushluq |
|
|
|
gomindang |
|
|
|
gomindangci |
|
|
|
go’urdë |
|
|
|
gowuyüen |
|
gowuyüen[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] ① merkiziy xelq hökümiti, döletning aliy hakimiyet orginining memuriy ijra’iye orgini, döletning aliy orgini. u zungli, mu’awin zunglilar, dölet komissarliri, ministirlar, komitët mudirliri, bash mupettish, bash katiptin terkib tapidu. gowuyüen memliketlik xelq qurultiyi we uning da’imiy komitëti aldida jawabkar bolidu we uninggha öz xizmitidin doklat bëridu. [yeshmisi:] ② mingoning deslepki yilliridiki icki kabënt. zungli bashciliq qilghan.
|
|
goya |
|
goya[söz türkümi:] yüklime.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] qiyas qilish, oxshitish, sëlishturush menilirini bildüridu:[misal:] qarangghu cüshüp etrapta goya ölüm jimjitliqi höküm sürgende, ular öngkürdin ciqishti.
|
|
goyaxey |
|
goyaxey[söz türkümi:] isim. [qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] yopurmaqsiz ösümlük. yerdin bir talla ünüp ciqidu. bezilirining bëshida qalpiqi bolidu, beziliri ucluq bolidu. gholi qizil, xenzular sey qilip yeydu.
|
|
goyaki |
|
|
|
gu’arani |
|
|
|
gu’anidin |
|
gu’anidin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme. molëkula formulisi CH5N3. rengsiz kristal, nemlikte intayin ongay parcilinidu. u dorigerlik sana’itining muhim xam matëriyali bolup, küclük ishqarliq xususiyetke ige. buning ishqarliqi NaOH ning ishqarliqigha yëqinlishidu.
|
|
guppang |
|
|
|
guppangci |
|
guppangci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bashqilargha «he, hu» dëyiship bëridighan, bashqilarning mepe’iti ücün dap calidighan kishi؛ qolcumaq, capanci, xushametci, yalaqci.
|
|
guppangciliq |
|
guppangciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bashqilargha yalaqciliq, xushametcilik, qolcumaq bolush herikiti, ishi؛ pordaqciliq, capanciliq:[misal:] guppangciliq qilmaq.
|
|
guttatus |
|
guttatus[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil bëliq. tëni incike, uzun, renggi kül reng, qaramtul kelgen ushshaq sepkünliri bar. tenggicisi yoq. ëghiz qismida töt jüp burutcisi bar. tatliq sularda yashaydu.
|
|
guc |
|
|
|
guccide |
|
|
|
guc-guc |
|
|
|
gucildatmaq |
|
|
|
gucildashmaq |
|
|
|
gucildimaq |
|
|
|
gudung |
|
|
|
gudung-gudung |
|
|
|
gudunglashmaq |
|
|
|
gudunglimaq |
|
gudunglimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] «gudung-gudung»qilip awaz ciqarmaq, «gudung-gudung»qilmaq:[misal:] gayit qëshida olturghanlargha bir nëme dep gudungliwëdi, etret bashliqi turdi yighinning bashlanghanliqini jakarlap gayitni sözge teklip qildi.
|
|
gurdi |
|
|
|
guruppa |
|
guruppa[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer yerge yighilghan kishiler, haywanlar, qushlar we ularning ayrim-ayrim uyushqan böliki؛ top:[misal:] oghullar her küni derstin këyin ikki guruppigha bölünüp putbol uynaydighan boldi.[yeshmisi:] ② ders yaki meshghulat ötküzüshke oxshash birer meqset bilen birleshken kishiler topi؛ etret, guruh:[misal:] xizmet guruppisi. partiye guruppisi. öginish guruppisi. tetqiqat guruppisi.[yeshmisi:] ③ tür, tarmaq:[misal:] qazaq tili altay tilliri sistëmisidiki türkiy tillar a’ilisining oghuz-qipcaq til tarmiqining qipcaq-noghay til guruppisigha kiridu. [yeshmisi:] ④ birer ortaq belge, xususiyet qatarliqlargha a’it nersiler, hadisiler böliki, türkümi:[misal:] yultuzlar guruppisi. seyyariler gurupisi.
|
|
guruppilashturmaq |
|
|
|
guruppilashturulmaq |
|
|
|
guruppilashmaq |
|
guruppilashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] guruppa bolup uyushmaq, birleshmek, kollëktiplashmaq:[misal:] guruppiliship ishliduq, yekkilikni tashliduq. hemme xelq bir niyette, yëngiliqni bashliduq.
|
|
guruppiliq |
|
|
|
guruppilimaq |
|
|
|
guruppiwaz |
|
|
|
guruppiwazliq |
|
|
|
guruh |
|
|
|
guruhciliq |
|
|
|
guruh-guruh |
|
|
|
guruhwaz |
|
guruhwaz[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［selb.[yeshmisi:] mezhep we guruh peyda qilidighan, guruhwazliq bilen shughullinidighan؛ terepbaz, guruppiwaz:[misal:] guruhwaz teshkilatlar. ∥ sözümni bashlidim, angla, guruhwazlar, yoli tarlar, omumluqni rasa dangla, qurup ketsun guruhwazliq.
|
|
guruhwazliq |
|
|
|
gusha |
|
|
|
guk |
|
|
|
guk-guk |
|
|
|
gu-gu |
|
|
|
guguklashmaq |
|
|
|
guguklimaq |
|
|
|
gugum |
|
|
|
gugumlashmaq |
|
|
|
gung (Ⅰ) |
|
|
|
gung (Ⅱ) |
|
gung (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] ① [qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] ish küni:[misal:] gung xatirilimek.[yeshmisi:] ② yer ölcesh eswabi:[misal:] qëni qaysi noci yërimge gung sëlishqa pëtinidiken, qangshirini ëtilduruwëtimen deytti rozimet qolidiki yoghan calmini körsitip.
|
|
gungⅢ |
|
|
|
gung (Ⅳ) |
|
|
|
gungpung |
|
|
|
gungratmaq |
|
|
|
gungrashmaq |
|
|
|
gungrimaq |
|
gungrimaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① «gung-gung» qilip awaz ciqarmaq, «gung-gung» qilmaq (yëshigha yetmigen bowaq balilarning tili heqqide):[misal:] yalghancining cirayliq sözidin bowaqning gungrishi yaxshi (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] icide sözlep, ëniqsiz bir nëmilerni dëmek, gunguldimaq:[misal:] gungrimay mang, tëz bërip kelmiseng bolmaydu, dëdi oghligha qasim.
|
|
gungshë |
|
|
|
gungshëlashturmaq |
|
|
|
gungshëlashturulmaq |
|
|
|
gungshëlashmaq |
|
|
|
gungga |
|
|
|
gung-gung |
|
|
|
gunggiliq |
|
|
|
gung-mung |
|
|
|
gungurlashmaq |
|
|
|
gungurlimaq |
|
|
|
gungur-mungur |
|
|
|
gunguldatmaq |
|
|
|
gunguldashmaq |
|
|
|
gunguldimaq |
|
|
|
gula |
|
|
|
gulab |
|
|
|
gulax |
|
|
|
goldër |
|
|
|
gum (Ⅰ) |
|
gum (Ⅰ)[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] zembirek, bomba qatarliqlarning ëtilishi, partlishi we birnersining ikkinci bir-nersige qattiq urulushi qatarliqlardin ciqqan awaz:[misal:] bomba «gum» qilip partlidi.
|
|
gum (Ⅱ) |
|
|
|
gummide |
|
|
|
gumashta |
|
|
|
guman |
|
guman[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] perez, qiyas, texmin؛ shek, shübhe:[misal:] guman cüshmek. guman qilmaq. guman tughulmaq. guman bilen sözlimek.
|
|
guman-endishe |
|
|
|
gumanxor |
|
gumanxor[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] guman qilidighan, guman qilishqa adetlengen, ishenmeydighan:[misal:] u «sen taza gumanxor bir nëme bolup qalghangha oxshaysen» dep mendin renjigenidi.[yeshmisi:] ② isim.[yeshmisi:] da’im guman qilip yüridighan adem:[misal:] gumanxor dëgenning aditi guman qilish bolmay nëme bolatti.
|
|
gumanxorluq |
|
|
|
gumansiratmaq |
|
|
|
gumansirashmaq |
|
|
|
gumansirimaq |
|
gumansirimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] birer ish-heriket yaki adem, nersidin bir’az guman qilmaq, shübhilenmek:[misal:] nuraxun bu gepni anglap, sel gumansirap sadiqqa qaridi.
|
|
gumansiz |
|
|
|
gumansizliq |
|
|
|
gumanlandurmaq |
|
|
|
gumanlanmaq |
|
|
|
gumanliq |
|
gumanliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shek, shübhe tughduridighan, ishinip bolmaydighan؛ shübhilik:[misal:] gumanliq adem. ＊ toxti colpanxan anining rohiy halitini cüshinelmey gumanliq qarap olturatti.
|
|
gumanlinishmaq |
|
|
|
gumanizm |
|
|
|
gumanist |
|
|
|
gumaniy |
|
|
|
gumba-gumbang |
|
gumba-gumbang[yeshmisi:] «gumbang-gumbang»gha qarang:[misal:] uzun ötmeyla ayrodromda pilimot, aptomat, miltiqlardin ëtilghan shiddetlik oq awazi we qol bombilirining gumba-gumbangliri kötürülüp, jahanni lerzige saldi.
|
|
gumbang |
|
|
|
gumbang-gumbang |
|
|
|
gumbanglatmaq |
|
|
|
gumbanglashmaq |
|
|
|
gumbanglimaq |
|
|
|
gumpa |
|
gumpa[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] birer ish, hüner-kesiptin igiligen mahirliq, ustiliq؛ maharet:[misal:] gumpa igilimek. gumpa körsetmek. yenglirimni shimaylap gumpamni bashliwettim.[yeshmisi:] ② cambashciliq mahariti:[misal:] gumpa ögenmek.
|
|
gumran |
|
|
|
gumranciliq |
|
|
|
gumranliq |
|
|
|
gumrah |
|
|
|
gum-gum |
|
|
|
gummide |
|
|
|
gunah |
|
gunah[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① eqidilerge xilap, edep-exlaq da’irisidin cetnigen ish, heriket:[misal:] bergen xudagha yëqin, bermigen gunahqa yëqin (maqal).[yeshmisi:] ② jinayet, xataliq:[misal:] gunahini yumaq. gunahidin ötmek. gunahini tilimek.
|
|
gunahsiz |
|
|
|
gunahsizliq |
|
|
|
gunahkar |
|
|
|
gunahkarlarce |
|
|
|
gunahkarliq |
|
|
|
gunahliq |
|
gunahliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] gunahi bar, gunah yaki eyib ish qilghan:[misal:] balilirim, deptu saqi hiyle ishlitip, -dadanglarni waqtida yerlikte qoyuwëteyli, bolmisa gunahliq bolup qalimiz.
|
|
gunda |
|
gunda[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① yoghan, cong؛ qëlin, ëghir, tom:[misal:] gunda yaghac.[yeshmisi:] ② kona jem’iyette gunahkarlarning put-qol yaki boynigha sëlip qoyulidighan, yoghan yaghactin yasalghan ëghir jaza qorali. [yeshmisi:] ③ kona jem’iyette gunahkarlarni solaydighan qamaqxana؛ türme. [yeshmisi:] ④ gilem dukinining asti-üstige ornitilghan toghra yaghac.⑤ juwazning yagh ciqirilidighan qazan shekillik kötek yaghici.
|
|
gundipay |
|
gundipay[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① kona jem’iyette gundixana (türme) ishikini baqidighan közetci. [yeshmisi:] ② uyghur naxsha-ghezel, muzikilirining biri (gundipaylar heqqidiki):[misal:] gundipay birinci. gundipay ikkinci. ＊ tashway «gundipay ikkinci»ni calmaqta. buni munglinip anglawatqan gundipay köz yëshini toxtitalmay qalidu, muzika ayaghlishidu.
|
|
gundixana |
|
|
|
guwah |
|
guwah[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① birer weqe-hadise yüz bergende neq meydanda bolghan, körgen kishi؛ shahit:[misal:] guwah bolmaq. ＊ bügün shunce xalayiq anglidi. hemmisi guwah.[yeshmisi:] ② sot yaki tergew ishlirida bilgenlirini sözlep bërishke sot teripidin caqirilghan kishi:[misal:] guwah caqirmaq. ＊ qemerozzamandin bu sözni anglighan gheyur shah bu shert we jawabqa guwah bolush ücün, qazilarni qicqiriptu.[yeshmisi:] ③ birer weqe-hadise, shikayet, dewa, erziyet qatarliqlarning toghriliqini testiqlighuci nerse؛ ispat, delil:[misal:] uning salciliq hayatigha mushu su guwah.
|
|
guwahci |
|
guwahci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① birer weqe, hadise yüz bergen peytte bar bolghan, uni öz közi bilen körgen kishi, shahid:[misal:] qazanning guwahcisi cömüc (maqal).[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞qanun ishliri＜[yeshmisi:] dëloning heqiqiy ehwalini bilidighan hemde këlip guwahliq bërishke caqirilghan kishi:[misal:] enwermu guwahci süpitide saqci qorusigha ëlip këlindi.
|
|
guwahciliq |
|
guwahciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] guwahci bolush, guwahliq bërish haliti:[misal:] qarangghu këcide bir top ademning jarangliq sadasi jimirlap turghan yultuzlarning guwahciliqi astida, tang shamili arqiliq pütün wadigha tarqalghanidi.
|
|
guwahliq |
|
guwahliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ispattin ötüsh, guwah bolush, shahitliq:[misal:] guwahliq bermek. guwahliqtin ötmek. guwahliq sözi. xelqlerning guwahliqi bilen qiz pütün mal-mülkini yigitke hediye qilip bëriptu.
|
|
guwahname |
|
|
|
gu’ildër |
|
|
|
guy |
|
|
|
guytuza |
|
|
|
gödek |
|
gödek[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① ëmidighan, qucaqtin cüshmigen bowaq:[misal:] men bu yerge anamning quciqidiki gödek waqtimda kelgenikenmen.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] turmush tejribisige ige bolmighan, xam, sadda kicik:[misal:] siz tëxi gödek ikensiz, muhebbetning qedir-qimmitige yetmeydikensiz, bërip kicik balilar bilen yangaq oynang.
|
|
gödeklerce |
|
gödeklerce[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] gödeklerge oxshash, gödeklerdek:[misal:] kün ciqqanda singip ketken tumandek, yoqqa ciqti bu baqqalning armini. bolup qaldi gödeklerce bir xiyal, uning tüzmek bolghan yëngi karwini.
|
|
gödeklik |
|
gödeklik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] gödeklerge xas heriket, qiliq, mijez:[misal:] gödeklik qilmaq. mëni hëlimu gödeklik qilip balilarce sözlewatidu dep qalmang. undaq emes, men cong boldum.
|
|
gör |
|
|
|
görge ittermek |
|
|
|
göre |
|
|
|
göre-göre |
|
|
|
gördash |
|
gördash[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bir görge kömülgen kishiler (bir-birige nisbeten):[misal:] qaranglar, könglümde men gödek, men yash, yashliqim hemishe men bilen adash. hayatta yashliqim yashidi bille, ölsemmu yashliqim görde hem gördash.
|
|
görkar |
|
|
|
görkarliq |
|
|
|
görlük |
|
|
|
görü |
|
|
|
görüxana |
|
|
|
görükesh |
|
|
|
görwen |
|
|
|
göristan |
|
|
|
göristanliq |
|
|
|
gösme |
|
|
|
gösmek |
|
|
|
gösmüs |
|
|
|
gösh |
|
gösh[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① tirik organizmning incike toqulmiliri؛ et:[misal:] buljung gösh. ＊ gösh emes yaki bez emes.[yeshmisi:] ② soyulidighan mallarning tënidiki ozuq süpitide istëmal qilinidighan qismi؛ et:[misal:] qoy göshi. kala göshi. toxu göshi.[yeshmisi:] ③ bezi mëwilerning yëyilidighan qismi, et.
|
|
gösheymek |
|
|
|
göshtul |
|
|
|
göshxor |
|
|
|
göshxorluq |
|
|
|
göshsiz |
|
|
|
göshsiman |
|
|
|
göshgirde |
|
|
|
göshgirdici |
|
|
|
göshleshmek |
|
|
|
göshlük |
|
göshlük[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① göshi bar, gösh toghrighan, gösh arilashturulghan:[misal:] göshlük qoruma. göshlük polu.[yeshmisi:] ② gösh bëridighan, göshi jiq, etlik, sëmiz:[misal:] göshlük qoy. göshlük kala. göshlük toxu.
|
|
göshnan |
|
|
|
göshiyishmek |
|
|
|
gösh-yagh |
|
|
|
göke |
|
|
|
gölesh |
|
gölesh[söz türkümi:] süpet. [qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] birer ishqa derhal eqli yetmeydighan, hangwaqti, deldüsh, gomush, galwang.
|
|
göleymek |
|
|
|
gölme |
|
|
|
göliyishmek |
|
|
|
göher |
|
göher[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① qimmet bahaliq tashlarning omumiy nami:[misal:] göher qazmaq. ＊ göher turidu sayda, tonumisang nëme payda (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] sëtiwalghili bolmaydighan, qimmetlik, bibaha؛ eziz:[misal:] göher makan. göher kitab.∥göher bilmek.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] qaricuq (köz heqqide):[misal:] köz göhiri. ＊ shu zaman uning közliri ëciliptu. köz göhiridin nurlar cëciliptu.[yeshmisi:] ④ ayallarning ismi.
|
|
göherni tashqa urmaq |
|
|
|
göherpurush |
|
|
|
göhershunas |
|
|
|
göhershunasliq |
|
|
|
göherlik |
|
göherlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] göhiri bar, göherge ige, göher ciqidighan:[misal:] bolsa ger altun-göherlik taghliring tajim mëning, suliring abihayattek, tenge jan-derman ërur.
|
|
göyek |
|
|
|
güp |
|
güp[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] ① ëghir nersilerning bashqa bir nerse yüzige cüshüshi, urulushi qatarliqlardin ciqqan awaz:[misal:] uningghice yan qashni «güp» qilip yiqitqan su yupurulup kelmekte idi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] nahayiti tëz, biraqla, bir yolila icip bolush haliti (icimlik heqqide):[misal:] u «güp» qilip 100 gramliq romkini kötüriwetti.
|
|
güppide |
|
güppide[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① «güp» qilghan halda, «güp» qilip:[misal:] ana ornidin cacrap turup, oghligha ësildi. biri uni güppide tepti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] biraqla, bir yolila, nahayiti tëz:[misal:] toxti qolidiki haraqni güppide iciwetti.
|
|
güp-güp |
|
|
|
güpür |
|
|
|
güpür-ghalap |
|
|
|
güpür-güpür |
|
|
|
güpürletmek |
|
|
|
güpürleshmek |
|
|
|
güpürlimek |
|
|
|
güpüldetmek |
|
|
|
güpüldeshmek |
|
|
|
güpüldimek |
|
|
|
güdret |
|
|
|
güdük |
|
güdük[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① signal bërilidighan türlük mëxanikiliq qurulmilar:[misal:] parawuz güdüki. zawut güdüki.[yeshmisi:] ② shundaq qurulmilardin ciqirilghan awaz؛ signal:[misal:] güdük bermek. ＊ etigenliki sa’et altidin ashqanda, uni paraxotning güdüki oyghatti.
|
|
gür |
|
|
|
güren |
|
|
|
gürenlik |
|
gürenlik[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] gürini yoghan, gürini bashqilardin özgice:[misal:] bu ishta mëning rolum cong, deytti ong terepte turghan gürenlik aq sëriq yigit.[yeshmisi:] ② isim.[yeshmisi:] noxtilarning güren boylap baghlinidighan qismi؛ tamaqwagh.
|
|
gürjek |
|
gürjek[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] topa usush, topa qëzish, xaman sorush qatarliqlarda ishlitish ücün tömür yaki yaghactin yasalghan, sapliq sayman.
|
|
gürride |
|
|
|
gürze |
|
gürze[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ucigha yumilaq yaki egri-bügri tömür ornitilghan toqmaq؛ urush qorali:[misal:] mëni dargha asqanda, agah bol öz ishinggha. rohim gürze, omut bolup, bir kün tëger bëshinggha.
|
|
gürzici |
|
|
|
gurs |
|
|
|
gürsside |
|
|
|
gürs-gürs |
|
|
|
gürsüldetmek |
|
|
|
gürsüldeshmek |
|
|
|
gürsüldimek |
|
|
|
gürkiretme |
|
|
|
gürkiretmek |
|
|
|
gürkireshmek |
|
|
|
gürkirimek |
|
gürkirimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① «gür-gür» qilghan awaz ciqarmaq, güldürlimek:[misal:] bir pestin këyin gürkirigen mashina awazi söhbetni üzüp qoydi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birawgha acciq bilen warqirap sözlimek, towlimaq:[misal:] u hemmige gürkirep alla-cuqan saldi.
|
|
gür-gür |
|
|
|
gürüc |
|
|
|
gürüldetmek |
|
|
|
gürüldeshmek |
|
|
|
gürüldimek |
|
|
|
güzer |
|
|
|
güzel |
|
güzel[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① nahayiti këlishken, cirayliq, hösnlik, nepis, körkem:[misal:] güzel qiz. güzel menzire. güzel sheher. ∥ padishahning bir qizi bar iken, alemde uninggha teng kelgüdek güzelni tëpish tes iken.[yeshmisi:] ② ësil, yaxshi؛ parlaq:[misal:] güzel exlaq.
|
|
güzelleshtürmek |
|
|
|
güzelleshtürüshmek |
|
|
|
güzelleshtürülmek |
|
|
|
güzelleshmek |
|
|
|
güzellik |
|
|
|
gügüsün |
|
gügüsün[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] harwa, wëlisipit, motsiklit qatarliqlarning caqigha bëkitish ücün yaghac, mëtaldin mexsus yasalghan coka shekillik sayman:[misal:] gügüsün salmaq. gügüsün cingitmaq. gügüsünni yëngilimaq.
|
|
gügüsünlük |
|
|
|
günggürt |
|
günggürt[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtallo’id ëlëmënt. belgisi .(sulphur)S sus sëriq kristal madda. sulfat kislatasi, purux, serengge, günggürtlük kawcuk we hasharat öltürgüci dora qatarliqlarni ishleshte, uningdin bashqa tëre këselliklirini dawalashta ishlitilidu.
|
|
günggürtleshtürmek |
|
|
|
günggürtleshtürülmek |
|
|
|
günggürtleshmek |
|
günggürtleshmek[söz türkümi:] pë’il.[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] xam kawcuk, günggürt we kömür qarisi qatarliq toldurghucilar qacigha sëlinip, yuqiri bësimliq par arqiliq qizdurulghandin këyin, ximiyiwi rë’aksiye hasil qilip günggürtlük kawcukqa aylanmaq.
|
|
günggürtlenmek |
|
|
|
günggürtlük |
|
|
|
günggürmen |
|
|
|
gül |
|
gül[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] uruqluq ösümlüklerning jinsliq köpiyish orgini. gül taji yapraqcisi, gül kasisi, gül tegliki we atiliq hem aniliqlardin tüzülidu. renggi herxil bolidu. beziliri nahayiti cirayliq, yene bezilri xush puraqliq këlidu:[misal:] atiliq gül. aniliq gül.[yeshmisi:] ② zinnet ücün tërilidighan özi ösidighan güllük ösümlükler؛ cëcekler:[misal:] etirgül. qizil gül. juxar gül.[yeshmisi:] ③ shundaq ösümlüklerning üzüwëlinghan hasili yaki shuninggha oxshitip yasalghan zinnet buyumi:[misal:] gül tutmaq. gül sowgha qilmaq. gül üzmek. ekber qizgha qaridi, qiz uning qolliridiki ëtiz güllirini aldi.[yeshmisi:] ④ birer nersige sizip, tikip, bësip yaki oyup cüshürülgen bëzek, neqish:[misal:] gül basmaq. gül ishlimek. gül ciqarmaq.[yeshmisi:] ⑤ tewelikⅢshexs qoshumcisi bilen türlinip këlip 1) «aldi», «serkisi» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] qiz bala öyning güli (maqal). ＊ hëzim: 30 oghulning güli biz shangyu aka-dëdi. 2) qizlarning ismi bolup këlidu:[misal:] güli, qacan kelding[yeshmisi:] ⑥ qizlarning ismi terkibide këlidu:[misal:] arzugül. gülbostan.
|
|
gül keltürmek |
|
gül keltürmek[yeshmisi:] rasa këlishtürmek, taza qamlashturmaq:[misal:] gülcemxan, xudayim qollirigha derd bermisun, nëmidëgen oxshighan ash bu, dëdi aysixan yënidin orun körsitip, gül keltürüwëtipla, toy qilsaq ashni silige etküzsek bolghudek.
|
|
güli gülige kelmek |
|
güli gülige kelmek[yeshmisi:] bir-birige mas, jay-jayigha cüshmek, qilinghan ish, nerse taza köngüldikidek bolmaq.
|
|
gülini qismaq |
|
|
|
güle |
|
|
|
gülepshan |
|
gülepshan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] her xil gül nusxilar bilen neqishlengen؛ neqishlik:[misal:] shahning heremxanisi bilen carbaghni ayrip turidighan gülepshan derwaza, yiraqta ordining, mescitlerning peshtaqliq munarliri ghuwa körünüp turidu.
|
|
gülesh |
|
|
|
güle-qaq |
|
|
|
güleng |
|
|
|
gül’enber |
|
gül’enber[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce+erebce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ëyiqtapan a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. köküc sösün, ac qizil yaki aq renglerde bolidu. körünüshi ucuwatqan qushqa oxshaydu. pütün ösümlük tëni dora qilinidu. issiqni bësish, aghriq toxtitish, qurt öltürüsh roli bar.
|
|
gülboghun |
|
gülboghun[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］gül+boghun［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] kalpuksiman güllükler a’ilisidiki ikki yilliq, saman gholluq ösümlük. güli sus sösün qizil, mëwisi qattiq mëwe, romba shekillik. ghol, yopurmaq we uruqi dora qilinidu. heyzni tengshesh, qanni janlandurush, tughuttin këyin baliyatquning eslige këlishini tëzlitish roli bar.
|
|
gülbinepshe |
|
gülbinepshe[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］gül+binepshe［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] binepshe a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. mëwisi ghoza mëwe. ghol, yopurmaq, mëwiliri dora qilinidu. ghelwirek, ciyqan, cashqanyarisi qatarliq kësellerge dawa bolidu.
|
|
gülcang |
|
|
|
gülcembirek |
|
|
|
gül-cëcek |
|
|
|
gülci |
|
gülci[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] gül östüridighan, gül östürüp satidighan:[misal:] gülci qiz. gülci momay.[yeshmisi:] ② isim.[yeshmisi:] gül östüridighan, gül östürüp satiighan kishi, gül östürüsh mahiri:[misal:] gülci baghqa her xil güllerni tëriptu.
|
|
gülcilik |
|
|
|
gülcimen |
|
gülcimen[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］gül+cimen［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] tashyarghan a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan catqal. gülliri topliship gümbez sheklidiki gül rëtini shekillendüridu, gül kasisining deslepki renggi sus qizil, këyinrek kökke özgiridu. körünüshi intayin güzel, meshhur menzire ösümlüklirining biri.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning güli. [yeshmisi:] ③ ayallarning ismi.
|
|
gülxan |
|
|
|
gülxana |
|
|
|
gülxeyri |
|
|
|
güldar |
|
|
|
güldan |
|
|
|
güldeste |
|
|
|
güldür |
|
güldür[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] cong, ëghir nersilerning ëgizdin peske cüshüshi, örülüshi yaki bulut qatlamlirining qattiq sürkilishi qatarliqlardin hasil bolidighan awaz:[misal:] «güldür» qilmaq. ＊ hawaning güldüri bar, yamghuri yoq.
|
|
güldüras |
|
|
|
güldür-taraq |
|
|
|
güldür-gharas |
|
|
|
güldür-ghalap |
|
|
|
güldür-qaras |
|
|
|
güldür-gumpang |
|
|
|
güldür-güldür |
|
|
|
güldürletmek |
|
|
|
güldürleshmek |
|
|
|
güldürlimek |
|
|
|
güldürmama |
|
güldürmama[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞mëtë’orologiye＜[yeshmisi:] yamghurluq top buluttin hasil bolidighan bir xil tebi’et hadisisi. yeni bulut qatlamliri arisida, bulut bilen yer arisida yaki bulut bilen hawa arisida ëlëktr potënsi’al perqi ëship mu’eyyen derijige yetkende, küclük zeret (caqmaq) hadisisi yüz bëridu. zeret qoyup bërilgen musapida hawa küclük qizip, su tamciliri capsan parlinidu, hejmi jiddiy këngiyip, partlashni keltürüp ciqiridu. bezide ötkünci yamghur yaki möldür ariliship këlidu.
|
|
güldürmamiliq |
|
|
|
güldürme |
|
|
|
gülzar |
|
gülzar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] gül östürülgen, gül-giyahlar bilen qaplanghan jay, güllük, cimenzar.
|
|
gülzarliq |
|
|
|
gülsamsaq |
|
gülsamsaq[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］gül+samsaq［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① gülsamsaq a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. tenggice gholi shar sheklide, aq yaki sus qizil renglik. güli waronka shekillik, renggi aq. menzire ösümlüki qilinidu. tenggice gholini yëyishke bolidu, jungyida dora qilinidu. [yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning tenggice gholi.
|
|
gülsurux |
|
|
|
gülsöser |
|
gülsöser[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］gül+söser［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① cighirtmaqgül a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi shemsher shekillik, güli cong, qizil yaki sëriq bolidu, ghoziliq mëwe tutidu. mëwisi soqicaq bolidu. esliy makani jenubiy afriqa. adette menzire ösümlüki qilinidu. [yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning güli.
|
|
gülsiz |
|
|
|
gülshen |
|
gülshen[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① gülzar, cimenzar, güllük, cimenlik:[misal:] baghubostan icide yayrisun köngül. qanat qëqip gülshende, sayrisun bulbul. [yeshmisi:] ② ayallarning ismi.
|
|
gülshiwaq |
|
gülshiwaq[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］gül+shiwaq［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] murekkep güllükler a’ilisidiki köpyilliq, saman gholluq ösümlük. gholi yer bëghirlap ösidu, yopurmiqining aldi yüzi yëshil, keyni aquc kül reng bolup, nöwetliship ösidu. güli neysiman, renggi sarghuc, bir az sösün siziqliri bar, mëwisi oruq mëwe. yol boyi we dalilarda ösidu. yopurmiqi dorigha ishlitilidu. qan toxtitish roligha ige.
|
|
gül-ghunce |
|
|
|
gülqat |
|
gülqat[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］gül+qat［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① etirgül a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan kicik catqal. gholi yamashquci ghol, gholida ilmek tikenliri bar, güli aq renglik, puraqliq këlidu. adette menzire ösümlüki qilinidu. [yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning güli.
|
|
gülqeqe |
|
gülqeqe[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] ① heddidin artuq xushalliq, shadliq, shad-xuramliq:[misal:] gülqeqeliri ëcilip ketmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] riwayetlerde ëytilidighan ajayip yëqimliq sayraydighan, cirayliq bir xil qushning nami.
|
|
gülqent |
|
|
|
gülqiyar |
|
gülqiyar[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］gül+qiyar［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] cay’ot a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. güli qizghuc sösün renglik, mëwisi ghoza mëwe, uruqi incike, ucida uzun tükciliri bar. hemme yëri dora qilinidu.
|
|
gül-gülistan |
|
gül-gülistan[yeshmisi:] hemme yaqni yëshilliq bilen qaplanghan, gül-cëcekke oralghan, bagh-bostangha aylanghan jay, gülzar.
|
|
gül-gülistanliq |
|
|
|
gülgüm |
|
|
|
gülgün |
|
gülgün[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① qizil:[misal:] saqiya keltür meyiy gülgünni xush demdur bügün, barcidin mejliste mey ehli muqedemdur bügün. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] güldek yashnighan, cirayliq, güzel:[misal:] gülgün ciray. ＊ balamni öz közüm bilen körüwëlishni, uning öz ejridin razi bolup külgen gülgün cirayini körüwëlishni neqeder arzu qilattim.
|
|
gül-giyah |
|
|
|
gül-giyahsiz |
|
|
|
gülletmek |
|
|
|
güllenmek |
|
|
|
güllük |
|
güllük[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] güli bar, gül cüshürülgen, güldar:[misal:] güllük rext. güllük cit. güllük cine. güllük ishkap. güllük yaghliq.[yeshmisi:] ② isim.[yeshmisi:] gül tërip östürülgen jay, gülzar:[misal:] peride jawab ornida külüpla qoydi. ular emdi yandiki güllükke sürüldi.
|
|
güllimek |
|
güllimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① gül bolup ëcilmaq, cëceklimek, gülge aylanmaq:[misal:] tëxi özi pishmastinla uruqlaydu, güli tozusimu, yene ghuncisi gülleydu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] rawajlinip tereqqiy qilmaq, ilgiri basmaq, ronaq tapmaq, yashnimaq:[misal:] mana emdi güllesh aldida turuptu.
|
|
gülme |
|
|
|
gülnar |
|
|
|
gülnaz |
|
|
|
gülnepshe |
|
|
|
gül’uzar |
|
gül’uzar[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] gül yüz, gül ciray:[misal:] xeyr xosh, derdmen dada, ghemgüzarim yaxshi qal. közlirim aquqarasi, gül’uzarim yaxshi qal.
|
|
gülici |
|
|
|
gülistan |
|
gülistan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① gülligen, yashnighan, gül-giyah, baghu bostan bilen qaplanghan yer, awat jay.
|
|
gülistanliq |
|
|
|
gülyar |
|
gülyar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① güzel yar؛ janan. [yeshmisi:] ② yar, janan shenige ëytilidighan shë’ir, qoshaq nami:[misal:] ular «gülyar»ni ëytip toy boluwatqan qorugha kirip keldi.[yeshmisi:] ③ ayallarning ismi.
|
|
gülyesimen |
|
gülyesimen[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① qamcigül a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. güli kicik, qëniq qizil yaki aq renglik bolup, orighuci yopurmaqlirining icige yoshurunup turidu. adette menzire ösümlüki qilinidu. [yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning güli.
|
|
güm |
|
|
|
gümbe |
|
|
|
gümbez |
|
|
|
gümbezcilik |
|
|
|
gümbezsiman |
|
|
|
gümbezlik |
|
|
|
gümbür |
|
|
|
gümbür-gümbür |
|
|
|
gümbürletmek |
|
|
|
gümbürleshmek |
|
|
|
gümbürlimek |
|
|
|
güm-güm |
|
|
|
gümmide |
|
|
|
gümürenggü |
|
|
|
gümürülmek |
|
gümürülmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] oyulup cüshüp ketmek, kömtürülmek, olturushmaq, üzülmek:[misal:] süpürgi’axun medriside oquwatqinida dadisi quduq gümürülüp cüshken seweb bilen qaza tapti.
|
|
gün |
|
|
|
gwardiye |
|
gwardiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[yeshmisi:] sabiq sowët ittipaqining burunqi waqitlirida munax, padishahning leshker bashliqi we xususiy saqciliri nami؛ öktebir inqilabidin këyin qoshunning xillanghan, cëniqqan, muntizim qismi. shundaq atalghan.
|
|
gëparin |
|
gëparin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞tëbabet＜[yeshmisi:] adem yaki yuqiri derijilik haywanlar tënidiki qanning uyushini tosush rolini oynaydighan madda. jigerde miqdari eng köp bolidu. uningdin bashqa öpke, börek, ücey qatarliqlardimu bolidu.
|
|
gëtzal |
|
|
|
gëde |
|
|
|
gërem |
|
|
|
gërb |
|
gërb[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞polekce［[yeshmisi:] dölet, sheher, tebiqe, uruq qatarliqlarning bayraq, pul, tamghilirigha cüshürülidighan belgisi:[misal:] jungxua xelq jumhuriyitining dölet gërbi.
|
|
gërts |
|
gërts[söz türkümi:] miqtar söz.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] castota birliki, yeni bir sëkuntta bir qëtim tewrense bir gërts bolidu, bir sëkuntta 10ming qëtim tewrense, 10 ming gërts bolidu. bu nam gërmaniye fizika alimi gërts (Heinrich Hertz) ni xatirilesh yüzisidin bërilgen.
|
|
gërtsog |
|
|
|
gërkulës |
|
gërkulës[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] shimaliy asman yultuz türkümliridin biri. merkiziy orni: ëkwator uzunluqi 17 sa’et 20 minut, ëkwatur kengliki 32°؛ yeni ejdiha yultuz türkümining jenubigha toghra këlidu. adette u shimaliy taj yultuz türkümi bilen lira yultuz türkümi arisidiki cong yultuz türkümi hësablinidu.
|
|
gërman |
|
|
|
gërmaniy |
|
gërmaniy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt. belgisi .(germanium)Ge kül reng, parqiraq we cürük këlidu. u taq yönilishlik tok ötküzüsh xususiyitige ige muhim yërim ötküzgüc bolup, tebi’etke nahayiti az tarqalghan.
|
|
gëzerme |
|
|
|
gëzermek |
|
gëzermek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] bizenglik, qëlinliq qilmaq:[misal:] ish qilip könglünglerge xudayim insap bersun balam-momayning awazi titrep ciqti, -bu yerge gëzirip këliwëridighangha menmighu ashiq emes.
|
|
gëzek (Ⅰ) |
|
|
|
gëzek (Ⅱ) |
|
|
|
gëzekci |
|
|
|
gëzekcilik |
|
|
|
gëzek-gëzek |
|
|
|
gëzekleshtürmek |
|
|
|
gëzekleshmek |
|
|
|
gëzekmugëzek |
|
|
|
gëzende |
|
gëzende[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① adem we nersilerni caqidighan, zeherleydighan bir xil ziyandash janliqlar.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [qollinilish da’isrisi:] til haqaret.[yeshmisi:] kallikëser, ötüp ketken yawuz düshmen:[misal:] u «yapir, mektipimiz rasttinla gëzendilerning uwisigha aylinip qaptikenghu» dep cöcüp ketti.
|
|
gëzit |
|
gëzit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞italiyance［[kesip türi:]＞metbu’atciliq＜[yeshmisi:] dölet ici we sirtidiki ijtima’iy, siyasiy, iqtisadiy we medeniyet qatarliq jehetlerdiki xewerlerni asasiy mezmun qilidighan erkin betlik, qerellik neshr buyumi. adette kündilik gëzit közde tutulidu.
|
|
gëzitci |
|
|
|
gëzitcilik |
|
|
|
gëzitxana |
|
|
|
gëzit-zhurnal |
|
|
|
gëzirishmek |
|
|
|
gëstapo |
|
|
|
gëstapoci |
|
|
|
gëktar |
|
|
|
gëktokraf |
|
gëktokraf[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞metbu’atciliq＜[yeshmisi:] tüz bet basmisidin biri bolup, renglik basma depmu atilidu. sënkigha (tüz mëtal taxtigha) ëlinghan resim we tëkist xetliridiki may boyaqni kawcuk latigha oralghan basma toluqning wasitisidin paydilinip qeghez yüzige bësish usuli, kawcuk latining ëlastikiliqi bolghacqa bu arqiliq incike resim we xetlerni ëniq bësishqa bolidu.
|
|
gëktogram |
|
|
|
gëktolitir |
|
|
|
gëktomëtir |
|
|
|
gëgsaxloran |
|
gëgsaxloran[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme. molëkula formulisi C6H6Cl6. aq renglik yaki sus sëriq renglik parashuk. temi acciq, suda ërimeydu, ispirt we kirsinde ëriydu. u bir xil ishlitilishi bek keng bolghan qurt öltürgüci doridur.
|
|
gëgilciliq |
|
gëgilciliq[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] ⅩⅧ esirning bashlirida gërmaniye peylasopi gëgil kant, fisht we shëllinglarning pelsepisini tetqiq qilish asasida yaratqan, eyni zamandiki yawropa pelsepe tarixida hemmidin üstün orunda turghan obyëktip idë’alizm sistëmisi. uningda alem bina bolushtin ilgiri bir xil «mutleq roh» mewjut bolghan bolup, dunyadiki hemme mewjudiyetler uning ipadisi yaki uningdin özgirip kelgen dëgen qarash ilgiri sürülidu.
|
|
gëgilizm |
|
|
|
gëgilizmliq |
|
|
|
gëlaw |
|
gëlaw[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] mushu nam bilen atalghan millet we bu milletke mensup kishi. ular güyju ölkisining jyenshi, jijin, zünyi, rënxuey qatarliq nahiyilirige, guangshi juangzu aptonom rayonining longlin we yünnen’ölkisining wënshen qatarliq rayonlirigha tarqaq olturaqlashqan. ahalisi 20 mingdin ashidu. köpciliki xenzu tili we sani köprek bolghan bashqa az sanliq milletler tilida sözlishidu. bir qismi öz tilida sözlishidu.
|
|
gëlawce |
|
|
|
gëlawxuy |
|
gëlawxuy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞tarix＜[yeshmisi:] bangxuy teshkilatining bir xili. cing sulalisining axirqi yilliri cangjyang deryasi wadisining herqaysi jaylirida heriket ëlip barghan. ezalirining köpciliki sheher-yëzilardiki köcmenlerdin terkib tapqan. deslepte ular cing hökümitige qarshi küresh qilish angliqliqigha ige bolup, këyin parcilinip oxshimighan mezheplerge bölünüp ketken. axirida eksiyetci kücler teripidin paydilinilip këtilgen.
|
|
gëlek |
|
|
|
gërman |
|
gërman[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] ① meula a’ilisidiki da’im yëshil turidighan catqal. gholi yögimec, yopurmiqi tuxum yaki tömüne sheklide, güli sëriq, mëwisi ghoza mëwe, uruqi zeherlik, tëbabetcilikte dora qilinidu.
|
|
gëliktemek |
|
|
|
gëliy |
|
gëliy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] gaz ëlëmënt. belgisi. (helium)He bu bir xil inërtliq ëlëmënt bolup, rengsiz, puraqsiz këlidu. lampucka we në’on cirighini toldurushta ishlitilidu, uningdin bashqa köptürme sulyawlarni yasashtimu qollinilidu. suyuq gëliy adette sowutquci qilinidu.
|
|
gëmatin |
|
|
|
gëmoglobin |
|
gëmoglobin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce+latince［[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] qan suyuqluqidiki terkibide tömür bilen aqsil bolghan qizil renglik birikme. u oksigën yaki karbon ( (Ⅳ)) oksid bilen asan birikidu hem asan ajrilidu. qan suyuqluqi gëmoglobinning yardimi bilen öpke püwekcisi icidin oksigënni qobul qilip, bedenning herbir toqulmilirighice yetküzidu we bedenning herbir toqulmiliridiki karbon ( (Ⅳ)) oksidni öpkige ëlip këlip beden sirtigha ciqiridu. qanning qizil bolushi uning bilen munasiwetlik.
|
|
gën |
|
|
|
gënti’ana |
|
gënti’ana[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] gënti’ana a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. güli sösün rengde bolup, kanay sheklide ëcilidu؛ cacma yiltizi ashqazanni küceytish dorisi qilinidu.
|
|
gënri |
|
gënri[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] induktipliq birliki. ëlëktr zenjiridiki ëlëktr miqdarining bir sëkunt icidiki özgirishi bir ampër bolup, hasil bolghan öz induksiye yaki öz’ara induksiyining ëlëktr yürgüzgüci küci bir wolt bolghan caghda, ëlëktr zenjiridiki induktipliq bir gënri bolidu. bu nam amërika fizika alimi gënri (Joseph Henrh)ni xatirilesh yüzisidin bërilgen.
|
|
gënëtika |
|
|
|
gënëtikiliq |
|
|
|
gënërator |
|
gënërator[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] ëlëktr magnit induksiyisidin paydilinip, ëlëktr ënërgiyisini hasil qilghuci mashina. köprek katushka oralghan rotor we istatordin teshkil tapidu. heriketlendürgüci mashina bilen rotor aylandurulsa, ëlëktr ënërgiyisi hasil bolidu.
|
|
gënëral |
|
|
|
gë’opotënsi’almëtir |
|
|
|
gë’otërmika |
|
|
|
gë’otëktonika |
|
gë’otëktonika[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] gë’ologiyidiki omumiy tarmaq pen. u cong tiptiki yer postidin tartip, pütün yer shari tüzülmisining peyda bolushi, yëtilishi, rayon da’irilik tüzülmining birikishi yaki shekil özgertish xususiyiti, jaylishishi, öz’ara munasiwiti we tarixiy özgirishi shuningdek mushu tüzülmini peyda qilidighan yer posti herikiti bilen küc menbesini tetqiq qilidu.
|
|
gë’otëktonikiliq |
|
|
|
gë’oximiye |
|
|
|
gë’odëziye |
|
|
|
gë’osinklinal |
|
|
|
gë’ofizika |
|
gë’ofizika[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] fizika nezeriyisi we usulini qollinip, türlük gë’ofizikiliq meydan, yer sharining fizikiliq xususiyiti, qurulmisi, shekli we ularda yüz bergen türlük fizikiliq jeryanlarni tetqiq qilidighan pen.
|
|
gë’ofizikiliq |
|
|
|
gë’olog |
|
|
|
gë’ologiye |
|
|
|
gë’ologiyilik |
|
|
|
gë’omëtiriye |
|
|
|
gë’omëtiriyilik |
|
|
|
gë’omëxanika |
|
|
|
gibbërëllin |
|
gibbërëllin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] ösümlük garmonining bir türi. u gibbërëllin zemburughining mëtabolizm mehsulati bolup, ximiyiwi usulda ajritip ëlinidu. sap gibbërëllin aq renglik parashok bolup, suda teste ëriydu, ispirt we maylarda ëriydu. uning ösümlükning ösüshini tëzlitish, uyqusini ëcish, uruqsiz mëwilitish rolliri bar.
|
|
gibbist |
|
gibbist[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] bir xil mënëral. ximiyilik terkibi Al(OH)3.terkibidiki alyumin 56.4%. terkibide köpince tömür we galliy bolidu. yekke yaqliq kristal sistëmisigha kiridu. kristalliri intayin kem ucraydu. qurashmisi adette ushshaq qasiraqsiman bolidu, bezide monek, purcaq yaki yoshurun kristalliq kalleksiman bolidu. renggi aq, kül reng, yëshil yaki sus qizil. eynek parqiraqliqigha ige. qattiqliqi 2.5, sëlishturma ëghirliqi 43.2.
|
|
gibrid |
|
|
|
gipnoz |
|
gipnoz[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞tëbabet＜[yeshmisi:] ① ishendürüsh, tesir körsitish yoli bilen insanda, yuqiri omurtqiliq haywanlarda peyda qilinidighan yërim uyqu haliti. [yeshmisi:] ② shu xil yol bilen uxlitip dawalash usuli.
|
|
gipnozci |
|
|
|
gipnozlanmaq |
|
|
|
gipnozluq |
|
|
|
gipnozlimaq |
|
|
|
gipoxlorit |
|
|
|
gipofiz |
|
|
|
gipërbola |
|
|
|
gipëron |
|
|
|
gipis |
|
gipis[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] ① aq yaki sarghuc renglik minëral, yeni kaltisiy sulfat (gej). u pishurulup un halitige keltürüp ishlitilidu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] söngengning ciqqan, sunghan yerlirini taxta qoyup shu matëriyal bilen tangghan tëngiq: gipisni ëliwetmek.
|
|
gipislatmaq |
|
|
|
gipislimaq |
|
|
|
gitar |
|
gitar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞ispan＞grëkce［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] tarliq calghu. alte yaki yette tal tari bar. bir qol urup-cëkip calsa, yene bir qol pede bësip bëridu.
|
|
gitarci |
|
|
|
gijek |
|
gijek[yeshmisi:] ① isim.[yeshmisi:] süzülgen meshutni ghaghirigha ötküzüp bëridighan halqiliq sim.[yeshmisi:] ② süpet.[yeshmisi:] cigish toqulup ketken, ghuzhmekleshken؛ cangga:[misal:] gijek sacigha oxshash könglige ming-ming tügün cüshti, qeyerde bir tëwipkim qilsa shqning derdige melhem.
|
|
gijekleshmek |
|
gijekleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ghuzhmekleshmek, cigishleshmek:[misal:] u ërining olturushup ketken közlirige, pëshanisidiki qoruqlargha, gijekliship ösüp ketken saqal-burutlirigha, yaghaq söngekliri börtüp ciqqan yüzige qarap yighisini aran bësiwaldi.
|
|
gijirmac |
|
|
|
gijing |
|
|
|
gijingliq |
|
gijingliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qolidin ish ciqmasliq, qashangliq, ëzilenggülük, kajliq:[misal:] oghlining bu qeder gijingliqidin xun bolghan ana ashxanigha ciqti-de, qoligha ciqqan tömür ziqcini ëlip alimni sawimaqci boldi.
|
|
gijinglimaq |
|
|
|
gijim |
|
|
|
gic |
|
|
|
gicanglatmaq |
|
|
|
giccide |
|
|
|
gic-gic |
|
|
|
gicmac |
|
|
|
gicmaclashturmaq |
|
|
|
gicmaclashmaq |
|
|
|
gicir |
|
|
|
gicir-gicir |
|
|
|
gicirlatmaq |
|
|
|
gicirlimaq |
|
|
|
gicildatmaq |
|
|
|
gicildashmaq |
|
|
|
gicildimaq |
|
|
|
gicimacang |
|
|
|
gide |
|
|
|
gideytmek |
|
|
|
gideymek |
|
gideymek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① ghadaymaq:[misal:] u közlirini mit-mit qilip, basitning gidiyip turghan eptige tikilginice turup qaldi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] kibirini körsetmek, özini cong tutmaq:[misal:] u hëliqi danishmenni mensitmigen qiyapette gidiyip olturuptu.
|
|
gidrat |
|
gidrat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] köpligen maddilar ërigende ularning molëkuliliri ëritkücining molëkuliliri bilen birikidu, bu caghda hasil bolghan birikmiler sulfatlar dëyilidu؛ ëritküci su bolidighan bolsa, hasil bolghan birikmiler gidratlar dep atilidu. gidratlar turaqliq emes, ëritmiliri parlandurulsa, köpince ajrilip këtidu. emma bezi ërigen madda molëkulisi bilen su shu qeder mehkem birikkenliki, hetta madda ëritmidin ajrilip ciqqandimu, su uning kristalida qalidu. mesilen, mis ( (Ⅱ)) solfatning kristali CuSo4·5H2O, BaCI2·2H2O.
|
|
gidrazin |
|
gidrazin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] an’organik birikmilerning bir türi. molëkula formulisi NH2-NH2. amyakning rengsiz, hawada tütünligüci tughundisi, suyuqluq, dora yasashta ishlitilidu we rakëtaning yëqilghusi qilinidu.
|
|
gidrawlika |
|
|
|
gidrawlikiliq |
|
|
|
gidro |
|
gidro[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] su we su quwwitige a’it atalghularning bash qismi (1-terkibi)de këlip, söz aldi yasighuci qoshumce rolini oynaydu hem su, su qurulushigha da’ir uqumni anglitidu. mesilen, gidroximiye, gidrobi’ologiye, gidro’akustka dëgendek.
|
|
gidro’akustika |
|
gidro’akustika[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] suda awaz dolqunining shekillinishi, tarqilishi, qobul qilinishi qatarliqlarni we ishlitlishini tetqiq qilidighan pen.
|
|
gidrobi’ologiye |
|
|
|
gidrotëxnik |
|
|
|
gidrotëxnika |
|
gidrotëxnika[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞su ishliri＜[yeshmisi:] tëxnikining su we su kücidin paydilinish, suning ziyanliq teripini tügitip, paydiliq ünümini toluq jari qildurush meqsitide suni tizginleydighan qurulushlar bilen shughullinidighan bir tarmiqi.
|
|
gidrotëxnikiliq |
|
|
|
gidroximiye |
|
|
|
gidrodinamika |
|
|
|
gidrodinamikiliq |
|
|
|
gidrosi’anid |
|
gidrosi’anid[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] an’organik birikme. molëkula formulisi HCN. rengsiz suyuqluq. asan pargha aylinidu, intayin zeherlik. sana’ette uningdin sulyaw we boyaq ishlinidu, yëza igilikide hasharat öltürgüci dora qilinidu.
|
|
gidrostatika |
|
|
|
gidrostatikiliq |
|
|
|
gidrosfëra |
|
gidrosfëra[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] yer sharining su qatlimi, yeni yer yüzidiki (okyan, dëngiz, köl, deryalardiki) sularning jem’iysi.
|
|
gidroftorid |
|
gidroftorid[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] an’organik birikme. molëkula formulisi HF. u hëdrogin ftoridning sudiki ëritmisi bolup, rengsiz, zeherlik këlidu. hawagha yoluqsa tütün ciqiridu. ciritish xususiyiti nahayiti küclük bolup, eynek we türlük mëtallarni ciritiwëteleydu. adette eynek üstige neqish oyush ücün ishlitilidu.
|
|
gidrofon |
|
|
|
gidroksid |
|
|
|
gidroksil |
|
|
|
gidroksil’amin |
|
gidroksil’amin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞inglizce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikmilerning biri. molëkula formulisi ＮＨ２ＯＨ. amyaktiki hëdroginning bir atomi gidroksil guruppisi bilen almashqanda hasil bolidu. u rengsiz, su shümürgüci madda bolup, 51℃ tin töwen tëmpëraturida turaqlishidu, 031℃qice qizdurulsa partlaydu.
|
|
gidroklimatologiye |
|
|
|
gidrograf |
|
|
|
gidrogënërator |
|
|
|
gidrogë’ologiye |
|
|
|
gidrogë’ologiyilik |
|
|
|
gidroluq |
|
|
|
gidrologiye |
|
|
|
gidroliz |
|
|
|
gidrolizlatmaq |
|
|
|
gidrolizlashmaq |
|
|
|
gidrolizlanmaq |
|
|
|
gidrolizlighuci |
|
|
|
gidrolizlimaq |
|
|
|
gidromëtiriye |
|
gidromëtiriye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞su ishliri＜[yeshmisi:] gidrologiyining tebi’et dunyasidiki sularning her xil özgirishliri we heriket hadisilirini belgilengen orunda, belgilengen ölcem we usul boyice sistëmiliq közitip, ölcep we retlep, gidrologiyilik tetqiqat we emeliy ishlitish ücün sanliq melumat teyyarlaydighan bir tarmiqi.
|
|
gidromëxanizm |
|
gidromëxanizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞su ishliri＜[yeshmisi:] töwendiki üc xil mëxanizm gidromëxanizmgha mensup: (1) su ëqimining ënërgiyisini mëxanikiliq ënërgiyige aylanduridighan mëxanizm. mesilen, su caqpëliki, su turubisi qatarliqlar؛ (2) heriketlendürgüc kücni suyuqluq arqiliq uzitidighan mëxanizm. mesilen, gidrawlikiliq damkrat qatarliqlar؛ (3) mëxanikiliq ënërgiyini suyuqluqning bësim ënërgiyisige aylandurush arqiliq suyuqluqni uzitidighan mëxanizm. mesilen, su nasosi qatarliqlar.
|
|
gidromëxanika |
|
|
|
gidro’ënërgitika |
|
|
|
gidro’ënërgiye |
|
|
|
gidro’ënërgiyilik |
|
|
|
gidik |
|
|
|
gidik-gidik |
|
|
|
gidigey |
|
|
|
gidiyishmek |
|
|
|
gir |
|
gir[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ëghirliq ölcigüci sayman, yeni tarazilarning cong bir xili. adette yer üstige qoyulidu. 500 kilogramliq, 1000 kilogramliqliri jiq ishlitilidu؛ 1000 kilogramdin yuqiriliri yük aptomobilliri qatarliq cong tiptiki ëghirliqlarni ölceshke ishlitilidu.
|
|
gire |
|
gire[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① ishik, ishkap, dërize qanatlirigha bëkitilip, ëcip yëpishqa xizmet qilidighan mëtal buyum. [yeshmisi:] ② ikki qolni bir-biridin ötküzüp turup birer nersini qucaqlash, qisish yaki put-qol qatarliqlarni öz’ara almashturush haliti:[misal:] oylap qara, hayatmu gire, qisip alar gahi sënimu. yasalaydu turmush ëkiki, yürikingning acqucinimu.
|
|
girece |
|
|
|
gire-gire |
|
gire-gire[yeshmisi:] ① «gire» sözining tekrarlinishi. [yeshmisi:] ② top-top, sep-sep, qatar-qatar؛ nurghun:[misal:] qoy tughidu bire-bire, yüridu gire-gire؛ it tughidu gire-gire, yüridu bire-bire.
|
|
gireleshtürmek |
|
|
|
gireleshtürülmek |
|
|
|
gireleshme |
|
|
|
gireleshmek |
|
gireleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] bir-birige ariliship, tutiship ketmek؛ qucaqlashmaq, cirmashmaq:[misal:] elqisse, bu söz bilen aka-singil zar-zar yighlap gireliship körüshti.
|
|
girelimek |
|
girelimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① gire salmaq, qucaqlimaq:[misal:] u her qëtim kala saghqanda moziyini qorsiqidin girelep turup üc qëtim kötürüp qoyidiken.[yeshmisi:] ② gire bëkitmek, gire ornatmaq.
|
|
girt |
|
|
|
girttide |
|
|
|
girt-girt |
|
|
|
girtildatmaq |
|
|
|
girtildimaq |
|
|
|
girci |
|
|
|
girxana |
|
|
|
girdab |
|
girdab[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① derya, östenglerdiki suning aylinip, cörgilep qaynam hasil qilip aqidighan yëri؛ qaynam:[misal:] biz këme bilen dejle deryasida këtiwëtip, deryada bir girdabqa duc këlip këme gherq boldi.[yeshmisi:] ② etrap, qirghaq, girwek, lew, cëgra:[misal:] ölüm girdabi. yar girdabi.
|
|
girde |
|
|
|
girletmek |
|
|
|
girleshmek |
|
|
|
girlenmek |
|
|
|
girlimek |
|
|
|
giroy |
|
|
|
girwek |
|
girwek[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] birer nersining yëni, yaqisi, qirghaq, lew:[misal:] girwek ciqarmaq. girwikini buzmaq.
|
|
girweklik |
|
girweklik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] girwiki bar, girwek qoyulghan, girwek ciqirilghan:[misal:] shë’ir sëriq sirliq, qizil girweklik taxtaygha uyghurce cong qara xet bilen yëzilghanidi.
|
|
giri |
|
giri[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] gepke kirmeydighan, tetürige tolghaydighan, kaj, jahil:[misal:] hey qandaq giri ademsen dëdi ashpez te’ejjüp bilen.
|
|
girip |
|
|
|
giriptar |
|
giriptar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ducar, muptila, yoluqush, ucrash:[misal:] giriptar bolmaq. giriptar qilmaq.
|
|
giriptarliq |
|
|
|
giriptishin |
|
|
|
giripsetin |
|
|
|
girizh |
|
|
|
girishim |
|
|
|
girilik |
|
|
|
girim |
|
|
|
girimci |
|
|
|
girimcilik |
|
|
|
girimxana |
|
|
|
girimsen |
|
girimsen[yeshmisi:] ① isim.[yeshmisi:] yaz künliri keng dalidiki issiq hawaning yiraqtin su yaki shamaldek, xire, ghuwa körünüshi؛ serap, ëzitqu:[misal:] yëngidin ëngizgha ayliniwatqan ëtizlar üstidiki girimsen yiraqlardin körüngen sudek cimirlap turidu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] xire, ghuwa, tutuq:[misal:] girimsen yorumaq.
|
|
girimsenleshmek |
|
|
|
girimlik |
|
|
|
gizh |
|
|
|
gizh-gizh |
|
|
|
gizh-gizhlashmaq |
|
gizh-gizhlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] warqirashmaq, gep talashmaq, soqushmaq, tegeshmek:[misal:] özüm tapqan balagha, nege baray dewagha dëgendek, özimiz balani tërip qoyup emdi gizh-gizhlashsaq bolamdu dëdi u.
|
|
gizhildatmaq |
|
|
|
gizhildashmaq |
|
|
|
gizhildimaq |
|
|
|
gistamin |
|
gistamin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme. ösümlük, haywanlarning toqulmilirida bolidu. ashqazan suyuqluqining ajrilip ciqishini ilgiri süridu we qil qan tomurlirini këngeytidu. adette qan aylinish we nërwa iqtidarining ehwalini ölceshte yaki etrap nërwilirining tosulup qëlishi qatarliq kësellerni dawalashta ishlitilidu.
|
|
gistofizi’ologiye |
|
|
|
gistogramma |
|
|
|
gistolog |
|
|
|
gistologiye |
|
|
|
gigroskop |
|
|
|
gigrograf |
|
|
|
gigromëtir |
|
|
|
gigromëtiriye |
|
|
|
gigëna |
|
gigëna[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞tëbabet＜[yeshmisi:] insanlar bilen muhitning öz’ara munasiwitini tetqiq qilidighan hemde turmush shara’itini takamullashturushning ölcem we tedbirlirini otturigha qoyup, kësellerning aldini ëlip, insanlar salametlikini ilgiri sürüsh asasiy mezmun qilinghan bir pen.
|
|
ging |
|
ging[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] pasha, ciwin, kumuta, here qatarliq hasharatlar ucqanda ciqidighan pes awaz.
|
|
gingshimaq |
|
|
|
ging-ging |
|
|
|
gingildatmaq |
|
|
|
gingildashmaq |
|
|
|
gingildimaq |
|
|
|
gil |
|
|
|
gilas |
|
gilas[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① etirgül a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan derex. yopurmiqi soqicaq, güli aq yaki sus qizghuc aq, mëwisi shar shekillik, renggi qizil, cücümel, istëmal qilishqa bolidu. yaghici qattiq, saymanlarni yasashqa ishlitilidu. [yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning mëwisi.
|
|
gilasliq |
|
gilasliq[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] gilas deriixi bar, gilas derixi östürülgen:[misal:] shatur dorgha bu baghni uzaq maxtidi we uning maxtashliri axirlashquce, özlirimu gilasliq baghqa yëtip këlishti.[yeshmisi:] ② isim.[yeshmisi:] gilas derixi östürülgen yer, meydan, bagh:[misal:] men gilasliqni tamasha qilip yürettim, birdinla biri ismimni caqirip qaldi.
|
|
gilang |
|
|
|
gilamaq |
|
|
|
gilem |
|
gilem[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] yung, yipek yaki sün’iy taladin herxil nusxida moyluq, rengdar toqulup, yerge sëlinidighan yaki tamgha ësip qoyulidighan a’ile buyumi؛ zilca.
|
|
gilemci |
|
|
|
gilemcilik |
|
|
|
gilemlik |
|
gilemlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① gilimi bar, gilem sëtiwalghan, gilem salghan:[misal:] gilemlik bolup qalmaq.[yeshmisi:] ② gilem toqushqa layiq, bap yaki yëtidighan:[misal:] ikki gilemlik yung. üc gilemlik yip.
|
|
gilbërt |
|
|
|
gilding |
|
|
|
gilding-gilding |
|
|
|
gildinglatmaq |
|
gildinglatmaq[yeshmisi:] «gildinglimaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] köngül dëgen yaman nerse, hëzi bolung, dëdi sarixan momay uning önggen cirayigha qarap ic aghritqandek bëshini gildinglitip.
|
|
gildinglashmaq |
|
|
|
gildinglighaq |
|
gildinglighaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] gildinglap turighan, gildinglaydighan:[misal:] dada, sen qarlighacni tutup yaman qilding, qolung titrigek, bëshing gildinglighaq bolup qalarmu dëdi oghli.
|
|
gildinglimaq |
|
|
|
gilipto |
|
gilipto[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] shemshad a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan kicik derex. yeni dölitimizning alahide derex türi bolup, yaghici yenggil, leylesh küci yuqiri. suda qutquzghuci saymanlarni we botulka aghzini ëtidighan propkilarni yasashqa ishlitilidu. sharce mëwisi we qowziqidin yaryëlim ëlinidu. sharce mëwisidin boyaq ëlip meshüt we bëliq torlirini boyashqa bolidu.
|
|
giligitang |
|
|
|
gimn |
|
|
|
gimnaziye |
|
|
|
gimnastorka |
|
|
|
gimnastika |
|
gimnastika[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞tenterbiye＜[yeshmisi:] tenheriket türi. eswabsiz orundashqa we eswablar arqiliq orundashqa bolidu. herikiti herxil bolup, er-ayal, cong-kicik, hemmisi öz aldigha orundiyalaydu. adette asasiy gimnastika, radi’o gimnastikisi, kollëktip gimnastika, qoshumce gimnastika, maharet körsitish gimnastikisi we bedi’iy gimnastika qatarliqlargha bölünidu.
|
|
gimnastikici |
|
|
|
gine |
|
|
|
ginëkolog |
|
|
|
ginëkologiye |
|
ginëkologiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] mëditsinining ayallar hayatining herqaysi mezgilliridiki (hamilidarliq mezgilidin bashqa) fizi’ologiyilik alahidilikliri, nesillinish sistëmisidiki këselliklerning peyda bolush sewebliri, prinsipi, jeryani we aldini ëlish tedbirliri qatarliqlarni tetqiq qilidighan bir tarmiqi.
|
|
giyah |
|
|
|
giyahsiz |
|
giyahsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] giyahi yoq, giyah ünmigen, tatirang, ot-cöpsiz:[misal:] giyahsiz jay. giyahsiz dala.
|
|
giyek |
|
giyek[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] uyghurlarning en’eniwi oyunlirining biri. buningda, 30 dane dacen bir tüz siziq üstige üc-töt santimëtir ariliq qoyup, topa yölep qatar qilip tik tizilidu. andin oyungha qatnashquci sekkiz-on mëtir yiraqliqta turup yumilaq saqa bilen dacenni cenlep uridu. eger bir qëtimda qatar tizilghan dacenni bashtin-ayagh yiqitiwetse, u kishi utqan hësablinidu؛ toluq yiqitalmisa utturghan bolidu. musabiqileshküci ikki terep shu teriqide nöwet bilen oynaydu.
|
|