ئىزاھى |
z |
|
z[yeshmisi:] hazirqi zaman uyghur ëlipbesining on birinci heripi, ret tertipi jehette on birincini körsitidu. hazirqi zaman uyghur tilidiki mene perqlendürüsh roligha ige fonëma. «z» heripining ayrim shekli we bashtin ulinidighan shekli «z», ayighidin ulinidighan shekli «z», oqulushi yaki nami «zë». «z» üzük tawush bolup, tawush ciqirish orni jehettin til uci cish tawushi, tawush ciqirish usuli jehettin siyrlangghu tawush, tawush perdisining titiresh-titirimesliki jehettin jarangliq tawushtur.
|
|
zaboy |
|
zaboy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞tenterbiye＜[yeshmisi:] walibol oyunida siziqning sirtida turup, qarshi terepning meydanigha urulghan top:[misal:] zaboy urmaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] da’im haraq icip mest yüridighan kishi, haraqkesh:[misal:] zaboy adem. ∥ zaboy bolmaq.
|
|
zapas |
|
zapas[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① kelgüside paydilinish ücün teyyarlap, ghemlep qoyulghan yaki ajritilghan nerse:[misal:] ashliq zapisi. ∥ qozghilangci qoshunning bezi zapas bayliqliri shu öyde shu turatti.[yeshmisi:] ② qëzilma bayliqlirining yer astidiki tebi’iy miqdari:[misal:] altun zapisi. nëfit zapisi.
|
|
zapcas |
|
zapcas[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞mashinisazliq＜[yeshmisi:] her xil matorluq, matorsiz qatnash wasitilirining melum bir saymini, matëriyali, dëtali.
|
|
zapxoz |
|
zapxoz[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] idare, organ, mektep qatarliqlarda xojiliq ishlirini bashquridighan؛ lyendüylerde qoral-yaragh, maddiy eshya, yëmek-icmek qatarliq arqa sep teminat xizmitini ishleydighan kadir.
|
|
zapxozluq |
|
|
|
zaponka |
|
|
|
zat |
|
zat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① bir uruq-ejdadtin taralghan nesil, ewlad:[misal:] yaxshidin zat qalidu, yamandin dad (maqal).[yeshmisi:] ② këlip ciqish:[misal:] esliy zatingning dëhqan ikenlikini untuma.[yeshmisi:] ③ birer ish-herikiti we xususiyiti bilen bashqilardin perqlinip turidighan adem؛ shexs:[misal:] meshhur zat. aliy zat.[yeshmisi:] ④ jins:[misal:] mexluq birehim cüshürüp perman, erkek zatini qoymidi aman.
|
|
zaten |
|
|
|
zator |
|
|
|
zatil |
|
|
|
zaxa |
|
|
|
zadi |
|
zadi[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] hergiz, qet’iy, peqet:[misal:] bu ish qizning yadidin zadi ciqmaytti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] yüklime.[yeshmisi:] so’al jümlilerning bëshida yaki axirida këlip jawabning ëniq bolushi telep qilinghanliqini bildüridu:[misal:] zadi këlemsen ＊ zadi nege barimen
|
|
zar |
|
zar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① hesretlik yigha؛ nale-peryad, pighan:[misal:] qazanning hori yaman, yëtimning zari (maqal).[yeshmisi:] ② telep, iltimas, iltija:[misal:] anglidim yighlangghu ghemkin naxshangda, biz bilen bille ket, dëgen zaring bar.[yeshmisi:] ③ mohtaj, hajet, teshna:[misal:] hünerlik er xar bolmas, dost-düshmenge zar bolmas (maqal).
|
|
zaratgah |
|
|
|
zaratgahliq |
|
|
|
zaratliq |
|
|
|
zaraxetme |
|
|
|
zarangza |
|
zarangza[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] murekkep güllükler a’ilisidiki bir yilliq saman gholluq ösümlük. güli sarghuc qizil, kanay sheklide ëcilidu. güli tëbabetcilikte dorigha ishlitilidu, qanni janlandurush, heyzni rawan qilish, aghriq toxtitish roligha ige.
|
|
zarangziliq |
|
|
|
zar-zar |
|
|
|
zarlatmaq |
|
|
|
zarlashmaq |
|
|
|
zarlanmaq |
|
|
|
zarliq |
|
zarliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hesretlik, nale-peryadliq:[misal:] zarliq yigha. ＊ barghance mungluq, barghance zarliq ëytilghan qoshaq barbitqa egiship barghance ewjige kötürületti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] maddiy jehettin qiynilish, tenglik, mohtajliq:[misal:] ash-nan zarliqini tartmaq.
|
|
zarlimaq |
|
zarlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] birer nersidin nale qilmaq, shikayet qilmaq, hesret cekmek, ëcinmaq:[misal:] zarlighangha kelmeydu, qarighangha bermeydu (maqal).
|
|
zaruzar |
|
|
|
zariqturmaq |
|
|
|
zariqmaq |
|
zariqmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer nersige qattiq mohtaj, teshna bolmaq؛ zar bolmaq:[misal:] nangha zariqmaq.[yeshmisi:] ② intizar bolmaq, teqezza bolmaq؛ telmürmek:[misal:] ayshem hedining zariqip kütken künliri axiri yëtip keldi.
|
|
zariqishmaq |
|
|
|
zasüy |
|
|
|
zasüypez |
|
|
|
zasüypezlik |
|
|
|
zasüyci |
|
|
|
zasüycilik |
|
|
|
zasüyxana |
|
|
|
zasëdatil |
|
|
|
zasëdatilliq |
|
|
|
zagh |
|
|
|
zaghra |
|
|
|
zaghra til |
|
|
|
zaghrici |
|
zaghrici[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] iqtisadiy shara’iti yar bermigenliktin zaghrini köprek yëyishke mejbur bolghan adem؛ kembeghel, yoqsul:[misal:] -zaghricining mushtumi zaghridek qattiq bolidu, dëdi shakir.
|
|
zaghzaq |
|
|
|
zaghzaqliq |
|
|
|
zagh-zughun |
|
|
|
zaghun |
|
|
|
zaghun bash |
|
|
|
zaghunluq |
|
|
|
zaqa |
|
|
|
zak |
|
|
|
zaka |
|
|
|
zaka qërisi |
|
zaka qërisi[yeshmisi:] bek kicik turup hemmini bilimen deydighan, qaqwash:[misal:] hoy zaka qërisi, quruq gepni qoy, sanga bundaq qilishni kim qoyuptu.
|
|
zakat |
|
zakat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] islam dinida mal, pulgha ige bolghanlarning her yili bir qëtim pul we mal-mülkining 40 tin birini ghërib-ghurwalargha, kembeghel-musapirlargha bëridighan xeyr-sediqisi:[misal:] zakat bermek. zakat almaq.
|
|
zakatci |
|
|
|
zakaz |
|
zakaz[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] buyrutma:[misal:] zakaz almaq. zakaz qobul qilmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mexsus nomur bilen poctigha tizimlitilghan we adrëstiki kishining qoligha tëgish shert qilinghan (xet, posulka heqqide):[misal:] zakaz xet.
|
|
zakazci |
|
|
|
zakalet |
|
|
|
zakon |
|
zakon[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] qa’ide-qanun, mizan, dawli:[misal:] coqum boysunush kërek, zakon dëgen zakon dëdi bireylen warqirap.
|
|
zakonci |
|
zakonci[söz türkümi:] süpet. [qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] qa’ide-qanunluq, dawliliq, pakitliq sözleydighan, öz sözi bilen kishilerni qayil qilidighan؛ sözmen:[misal:] sheherlikler tolimu zakonci këlidu, yëzidikilerdek mulayim emes.
|
|
zakonciliq |
|
|
|
zakonlashmaq |
|
zakonlashmaq[söz türkümi:] pë’il. [qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] dawlilashmaq, gep bilen öz pikrini ispatlashmaq:[misal:] rastini ëytqanda, shu tapta uning oghli bilen zakonlashqudek majali yoq idi.
|
|
zaku |
|
|
|
zakuska |
|
|
|
zakilatmaq |
|
|
|
zakilashmaq |
|
|
|
zakilaqsiz |
|
|
|
zakilaqliq |
|
|
|
zakilanmaq |
|
|
|
zakiliq |
|
|
|
zakilimaq |
|
zakilimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① zakigha yögimek, zaka bilen orap tangmaq:[misal:] balini zakilimaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] midirliyalmaydighan, aghzini acalmaydighan qilip qoymaq, aghzini etmek:[misal:] turapni ikki ëghiz gep bilenla zakilap qoyalaymen
|
|
zang (Ⅰ) |
|
|
|
zëngida zang körmigen |
|
zëngida zang körmigen[yeshmisi:] turmushi intayin müshkülcilikte ötken, congraq birer ish qilip baqmighan:[misal:] zëngida zang körmigen nëmilerning, emdi këlip yoghanciliq qiliship ketkinini qara, dëdi hëliqi bay.
|
|
zang (Ⅱ) |
|
|
|
zang mal |
|
|
|
zangⅢ |
|
|
|
zangzu |
|
zangzu[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] mushu nam bilen atalghan millet we bu milletke mensup kishi. ular asasen memlikitimizning shizang zangzu aptonom rayonigha merkezleshken bolup, bir qismi cingxey, sicüen, gensu, yünnen qatarliq ölkilirige, yene bir qismi cet ellerdin butan, sëkkim, nëpal qatarliq döletlerge tarqaq olturaqlashqan.
|
|
zangzuce |
|
|
|
zangga |
|
|
|
zanggul-zunggul |
|
|
|
zanglashturmaq |
|
|
|
zanglashturulmaq |
|
|
|
zanglashmaq |
|
|
|
zangliq |
|
|
|
zal (Ⅰ) |
|
zal (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[yeshmisi:] yighin, murasim, köngül ëcish, toy-tökün, mëhman kütüsh qatarliq türlük ammiwi meshghulatlar ëlip bërilidighan cong tiptiki öy.
|
|
zal (Ⅱ) |
|
|
|
zalalet |
|
|
|
zalim |
|
zalim[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] kishilerge jebir-zulum salidighan, kishilerni ëzidighan, rehimsiz:[misal:] zalim wezir. zalim beg. ∥ zalimning zulmidin saqla, padishahning hökmidin (maqal).
|
|
zalimliq |
|
zalimliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] rehimsizlik, mustebitlik, zorawanliq bilen bashqilarni ëzish, qaqshitish.
|
|
zamaska |
|
zamaska[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① gej, elipmay, yëlim qatarliqlarni qoshup teyyarlaydighan, yëriq, cak we shu qatarliqlarni caplash, yemlesh ücün ishlitilidighan xëmirsiman qëtishma:[misal:] -mana mawu zamaskini dërize eynikige bëring.[yeshmisi:] ② cishning cirigen jaylirini toldurush, yamash ücün ishlitilidighan qëtishma.
|
|
zamaskilatmaq |
|
|
|
zamaskilashmaq |
|
|
|
zamaskilanmaq |
|
|
|
zamaskilimaq |
|
|
|
zaman |
|
zaman[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① tarixning siyasiy, iqtisad we medeniyet qatarliq jehetlerdiki ehwallargha asasen bölüngen, shuningdek birer tarixiy weqe, hadise yüz bergen yaki birer shexs, sinip, tebiqe qatarliqlar hökümranliq qilghan mu’eyyen böliki, dewr:[misal:] burunqi zaman. hazirqi zaman.[yeshmisi:] ② mezgil, mehel, muddet؛ waqit, peyt, cagh:[misal:] yigit tükni köydürgeniken, aghmixan shu zaman peyda boptu.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] madda mewjutluqining bir xil obyëktip shekli, yeni maddiy mewjudiyetning burun, hazir we kelgüsidin terkib tapqan bir tutash sistëmisi, shuningdek madda herikiti we özgirishining dawamlishidighanliqining ipadisi.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] pë’il ipadiligen ish-heriketning nutuq momënti bilen bolghan munasiwitini ipadiligüci forma. adette u ötken zaman, këler zaman we hazirqi zamandin ibaret cong üc türge bölünidu.⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] weziyet:[misal:] zaman tüzelse, yamanmu tüziler (maqal).[yeshmisi:] ⑥ erlerning ismi.
|
|
zaman katëgoriyisi |
|
|
|
zamanning közi |
|
zamanning közi[yeshmisi:] tengdashsiz güzel, cirayliq, intayin latapetlik:[misal:] wezirning ikki qizi bolup, her ikkisi hösn-jamalida zamanning közi iken.
|
|
zaman we makan |
|
zaman we makan[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] maddining mewjudiyet shekli. zaman madda herikitining tertiplikliki we izcilliqini, makan maddining sozulushcanliqini yeni shey’ining orni, hejmi we shekli jehettiki xususiyetlirini körsitidu.
|
|
zamane |
|
|
|
zamandash |
|
|
|
zamandashliq |
|
|
|
zaman-zaman |
|
|
|
zamaniwi |
|
|
|
zamaniwilashturmaq |
|
|
|
zamaniwilashturushmaq |
|
|
|
zamaniwilashturulmaq |
|
|
|
zamaniwilashmaq |
|
|
|
zamok |
|
|
|
zamin |
|
|
|
zanane |
|
|
|
zahit |
|
zahit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] terkidunya bolup, dunyaning rahet-paraghetliridin waz kecken, ta’et-ibadetke bërilgen adem. [yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
zahitliq |
|
|
|
zahir |
|
zahir[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sirti, sirtqi körünüshi. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ocuq-ashkara, roshen؛ ëniq:[misal:] zahir bolmaq. zahir etmek.[yeshmisi:] ③ erlerning ismi.
|
|
zahiren |
|
zahiren[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] sirttin, yüze qarighanda, tashqi körünüshtin:[misal:] zahiren qarighanda, silerning pikirliringlar toghra, dëdi ehmed beg.
|
|
zahiriy |
|
|
|
zawal |
|
zawal[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kün patqandin qarangghu cüshküce bolghan waqit:[misal:] lutpulla sirtqa ciqqanda, alliqacan zawal bolup qalghanidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] gumran bolush, yoqilish؛ halaket:[misal:] zawal tapmaq. ＊ kimning zulmi köp bolsa, zawali yëqin bolur (maqal).
|
|
zawalsiz |
|
zawalsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] halaketke yoluqmighan (yoluqmaydighan) talapetke ucrimighan, yoqalmighan (yoqalmaydighan):[misal:] bilimdur enggüshter-sa’adet möhri, heqiqiy bilimdur zawalsiz iqbal.
|
|
zawalliq |
|
|
|
zawut |
|
|
|
zawën |
|
|
|
zaye |
|
zaye[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] paydisiz, bihude, bikar, ziyade؛ israp, artuq:[misal:] zaye bolmaq. zaye ketmek.
|
|
zayom |
|
|
|
zayir |
|
|
|
zeberdes |
|
zeberdes[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] jismaniy jehettin bequwwet؛ küclük, cing:[misal:] zeberdes yigit. zeberdes bala.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] mustehkem, meghrur, tik:[misal:] yigit zeberdes dessep hëytgahqa këlip toxtidi.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] xewp-xeter, qiyinciliqlardin qorqmaydighan؛ yüreklik, batur, palwan, jesur:[misal:] ularning beziliri külümsirep turidiken, bezisi zeberdes, yawuz halette iken.
|
|
zebur |
|
|
|
zebun |
|
zebun[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] xarab, weyran؛ ze’ip, nimjan:[misal:] zebun bolmaq. piraqingda boldi halim zebun, özüm ghemnak, malamettimen.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] xëyim-xeter, ziyan-zexmet؛ ëghirciliq, müshküllük:[misal:] zebun körmek.
|
|
zebunluq |
|
zebunluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ze’iplik, nimjanliq؛ weyranciliq, müshküllük:[misal:] tagham bu yil 60 yashqa kirdi. shu kemgice u talay shadliqqa cömdi, ni-ni zebunluqqimu yoluqti.
|
|
zep |
|
zep[söz türkümi:] süpet. [qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] nahayiti, ajayip, bek, intayin:[misal:] «ësilda xata yoq, bi’ësilda wapa yoq» dëgen gep zep jayida ëytilghan-de.
|
|
zeper |
|
zeper[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① cighirtmaqgül a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. güli ac qongur bolup dorigha ishlitilidu, heyzni rawan qilish, ashqazanni küceytish roligha ige. [yeshmisi:] ② shu xil ösümlükniing güli.
|
|
zeper |
|
|
|
zepername |
|
zepername[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] qolgha kelgen netije, ghelibiler yëzilghan qisse:[misal:] ene kördüngmu yazmaqta azad yoqsul zepername, biraq baylar ücün bu ish, sughurghandek goyaki cish.
|
|
zept |
|
zept[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer nersige qattiq urulush؛ küc؛ shiddet:[misal:] neyze, qilic zeptidin minglap cërik yiqildi. tirikliri tugh tutup, teslim bolup qëtildi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ishni biryaqliq qilghudek jasaret؛ zerde, ghezep:[misal:] zepti bar.
|
|
zeplimek |
|
|
|
zepiran |
|
zepiran[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ①[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] zeper:[misal:] zepiran nede bolar? sudin töwen layda bolar.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sapsëriq:[misal:] cirayim zepiran boldi, kishi sorimaydu halimni. arida adalet yoq, körsitishmeydu yarimni.
|
|
zexmet |
|
zexmet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] azab, külpet, musheqqet؛ azar, elem:[misal:] zexmet cekmek. zexmet yetmek.
|
|
zexmek |
|
zexmek[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] rawab, mandalin qatarliq tarliq sazlarni cëlishta ishlitilidighan tilsiman eswab. u adette yaghac, pil cishi, münggüz, mëtal yaki sulyaw qatarliqlardin yasilidu.
|
|
zexim |
|
zexim[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① tigh, neyze qatarliqlarning urulush, melum nersige soqulush tesiridin beden we nersilerde peyda bolidighan jarahet, yara:[misal:] zexim bolmaq. zexim qilmaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] meniwi jehettiki derd-elem, azab-oqubet؛ qayghu:[misal:] erkinning xëtidin arzugülning qelbi zexim yëdi.[yeshmisi:] ③ weyran bolush, buzulush, kardin ciqish:[misal:] bu urush qedimiy qel’e-qesirler we nurghun medeniyet yadikarliqlirini ëghir zeximge ucratti.
|
|
zeximdar |
|
zeximdar[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] jarahetlengen, yarilanghan, zeximlengen:[misal:] u aghibeg bilen qilicwazliq qilip, uni zeximdar qildi.
|
|
zeximlendürmek |
|
|
|
zeximlendürüshmek |
|
|
|
zeximlendürülmek |
|
|
|
zeximlenmek |
|
zeximlenmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① yarilanmaq, jarahetlenmek؛ zëde bolmaq:[misal:] peri këlip qarisa diwining biri ëghir zeximliniptu. ＊ uning wapasizliqi yürikimni qattiq zexmilendürdi.[yeshmisi:] ② ziyangha ucrimaq, zerer tartmaq؛ weyran bolmaq:[misal:] mundaq ishta ance-munce zeximlensek hëcnëme bolmaydu, dëdi hashim sadiqqa qarap qoyup.
|
|
zeximlik |
|
|
|
zeximnak |
|
|
|
zedek |
|
|
|
zediwal |
|
|
|
zediwalliq |
|
|
|
zer |
|
zer[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] altun:[misal:] özingizni qacurmang jënim, üstiwëshingizni ünce-marjan, zerlerge kömüwëtimen, dëdi nezer qizgha ësilip.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] altun bilen hel bërilgen, altun süyi bilen sughirilghan, altun renggidiki:[misal:] zer yip.
|
|
zerepshan |
|
zerepshan[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] zer cacidighan؛ altun bilen tawlanghan؛ nurluq, parqiraq:[misal:] ki bu tupraqning zerepshan künimu, ay külüp, yultuz ëcilghan tünimu.[yeshmisi:] ② yeken deryasining nami.
|
|
zeret |
|
zeret[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] jisimda yaki jisimni hasil qilghan maddiy nuqtida bar bolghan musbet yaki menpiy ëlëktr. qarimuqarshi zeretlik jisimlar öz’ara tartishidu, oxshash rezetlik jisimlar öz’ara tëpishidu. zeretlerning yötkilishi tokni hasil qilidu.
|
|
zeretsiz |
|
|
|
zeretsizlendürmek |
|
|
|
zeretsizlendürülmek |
|
|
|
zeretsizlenmek |
|
|
|
zeretsizlinish |
|
|
|
zeretlenmek |
|
|
|
zeretlik |
|
|
|
zeretlimek |
|
|
|
zerer |
|
|
|
zerer-zexmet |
|
|
|
zerersiz |
|
|
|
zerersizlendürmek |
|
|
|
zerersizlendürülmek |
|
|
|
zerersizlenmek |
|
|
|
zererlik |
|
|
|
zereng |
|
zereng[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] zereng a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan kicik derex. güli sarghuc yëshil, mëwisi qanatliq mëwe, yaghici qattiq, yaghicidin her xil saymanlar yasilidu.
|
|
zerb |
|
|
|
zerbap |
|
|
|
zerbe |
|
zerbe[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① yoqitish rolini oynaydighan keskin heriket:[misal:] bu qëtimqi zerbe dawut mollamgha alemdiki barliq zerbilerdin necce hesse ëghir boldi.[yeshmisi:] ② ëghir shikest, qattiq ziyan-zexmet:[misal:] kaltek zerbisi bilen ulardin ikkisi ikki yaqqa yiqildi.
|
|
zerbidar |
|
|
|
zerbidarliq |
|
|
|
zerbilik |
|
|
|
zerpurush |
|
|
|
zerpurushluq |
|
|
|
zerciwe |
|
zerciwe[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] zenjiwil a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. güli sëriq këlidu. dorigha ishlitilidu. tebi’iti issiqqa mayil bolup, uyughan qanni tarqitish, yelni heydesh roligha ige. yene sëriq boyaqqa xam eshyamu qilinidu.
|
|
zerdab |
|
zerdab[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① köngül ëlishqanda yaki qey qilghanda ëghizdin yanidighan acciq sëriq su. [yeshmisi:] ② jarahetlengen, yarilanghan organdin ajrilip ciqidighan yaki uningda yighilip qalidighan suyuqluq:[misal:] ejeb bir zaman boldi, alem cörgiley deydu. yürektiki zerdab su, qangha örüley deydu.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] derd-elem, azab-oqubet, xapiliq:[misal:] zerdab yutmaq. zerdab qilmaq. zerdab bolmaq.
|
|
zerdabliq |
|
|
|
zerdar |
|
|
|
zerde |
|
zerde[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① ashqazandiki öt suyuqluqi, sepra:[misal:] pëtir nanni köprek yep qoysam, zerdemni qaynitip qoyidu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] küclük ghezep, nepret, acciq:[misal:] zerdisi örlimek. zerde qilmaq. zerdisi küclük.
|
|
zerdusht |
|
zerdusht[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] ① zerdusht dinining asascisi. miladiyidin ilgiriki Ⅵ, Ⅶ esir ariliqida yashighan. [yeshmisi:] ② qedimki përisiye we ottura asiya qatarliq jaylargha keng taralghan bir xil din. u miladiyidin burunqi Ⅵ esirde zerdusht teripidin përisiye (qedimki iran)ning sherqiy qismida yaritilip, këyin tereqqiy qilip përisiyining herqaysi jaylirigha taralghan. quldarliq we deslepki fë’odalizm dewride ottura asiya, iran we ezerbeyjanda asasiy din bolghan. uning mahiyiti du’alizmdur.
|
|
zerdigösh |
|
|
|
zerdilik |
|
zerdilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① ghezipi küclük, acciqi yaman, mijezi ittik:[misal:] ablikim üstixanliq, berjes bolup, tëxi öylenmigen zerdilik yigit idi.[yeshmisi:] ② zerde arilash, ghezeplik, ghezepni ipadileydighan:[misal:] zerdilik gep.
|
|
zerre |
|
zerre[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] maddilarning közge körüner-körünmes eng kicik birliki. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] intayin az, bek kicik, kicikkine, zerrice:[misal:] yasawullar zerre waqitni ötküzmey bowayni shahning aldigha heydep keptu.
|
|
zerrice |
|
zerrice[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] eng kicik zerre, eng kicik bölekce. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:]süpet.[yeshmisi:] azraq, azghine؛ kicikkine:[misal:] bügün turpan bashqice bolup, hawada zerrice bolutmu yoq idi.
|
|
zerricilik |
|
|
|
zerqun |
|
|
|
zerger |
|
|
|
zergerlik |
|
|
|
zerlik |
|
|
|
zernep |
|
zernep[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] zernep derixi a’ilisidiki da’im yëshil turidighan derex. yaghici qattiq, otturisi jiger reng bolup, uningdin nazuk eswablar we qelem qatarliqlar yasilidu.
|
|
zernix |
|
zernix[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. asasliq terkibi arsin sulfid. u kawa cëciki rengde bolup, parqiraydu. adette renglik eynek, dëhqanciliq dorisi, boyaq matëriyali qatarliqlarni yasashqa ishlitilidu. uningdin yene zeherni yandüridighan dorimu teyyarlinidu.
|
|
zequm |
|
zequm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] riwayetlerde ëytilidighan dozaxtiki nahayiti acciq mëwe:[misal:] acciq dep pushaymandin qacmighuluq, bilisen bal qedrini, yëseng zequm.
|
|
zeker |
|
|
|
zekiy |
|
zekiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ötkür, zërek, eqilliq؛ hoshyar:[misal:] exmetjan qasimi heqiqeten cëcen, zekiy adem idi.
|
|
zegünde |
|
|
|
zegündilik |
|
zegündilik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] zegündisi bar, zegünde ornitilghan:[misal:] u seydinqariyning xëtini hoylidiki zegündilik supida turupla oqudi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] binakarliqta zegünde ornitidighan jay. [yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] zegünde bolidighan hem zegündilik rolini oynaydighan nersiler.
|
|
zengger |
|
|
|
zenggi |
|
|
|
zelle |
|
zelle[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] mëhmandarciliq, toy-tökün, nezir-ciraghlarda kelgen mëhmanlarning a’ilisidikilerge yaki këlelmigen mëhmanlargha atap bërilidighan yëmeklik:[misal:] zelle almaq. zelle qilmaq.
|
|
zellici |
|
|
|
zembaqi |
|
|
|
zemburugh |
|
|
|
zembirek |
|
|
|
zembirekci |
|
|
|
zembireklik |
|
|
|
zembil |
|
zembil[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ikki parallël destining otturisigha derex notisidin congqurraq qilip toqulidighan yaki taxta bëkitilidighan, topa, qigh, tash qatarliqlarni toshush ücün teyyarlarnghan emgek qorali:[misal:] zembil toqumaq. zembil kötürmek.
|
|
zembilge cüshmek |
|
zembilge cüshmek[yeshmisi:] qimarda utturup, yaki tijarette ziyan tartip jiq qerzdar bolup qalghanda, qerzni tölimey yëtiwalmaq؛ ölükini artmaq:[misal:] qasim nurghun pul utturup qoyuptiken, anglisaq zembilge cüshüp yëtiwaptumish, emdi oynimighudek.
|
|
zembilci |
|
zembilci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① zembil toqush, yasash we sëtish bilen shughullinidighan kishi:[misal:] siz usta zembilci ikensizghu[yeshmisi:] ② zembil bilen birnerse toshughuci kishi:[misal:] ketmenciler bir terepte, zembilciler bir terepte etret bashliqini kütüp turatti.
|
|
zemce |
|
zemce[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] ① bezi mëtal sulfatlirining suluq kristalliri. mesilen, köktash, tömür ( (Ⅱ)) sulfat qatarliqlargha oxshash. [yeshmisi:] ② bir xil an’organik birikme yeni kaliy sulfat bilen alyumin sulfatning suluq murekkep tuzi. rengsiz, süzük kristal.
|
|
zemzem |
|
|
|
zen |
|
zen[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] oy, pikir؛ xiyal, zëhin؛ nezer, diqqet:[misal:] zen salmaq. zen qoymaq.
|
|
zenjir |
|
zenjir[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① mëtal halqilarning retlik halda bir-birige ötküzülgen tizmisi:[misal:] tömür zenjir. sa’et zenjiri. ＊ telwe tepse zenjir üzer (maqal).[yeshmisi:] ② ishik yaki derwazilarni taqashta ishlitilidighan ilgek:[misal:] atliq esker qilicining sëpini tashlap, ëgerdin ëngishti-de, ishikning zenjirini acti.[yeshmisi:] ③ mehbuslarning qoli, puti yaki boynigha sëlinidighan tömür halqa؛ kishen.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞mashinisazliq＜[yeshmisi:] wëlisipit, motsiklit we türlük mëxamizmlardiki heriket uzartquci qurulma. adette kicik-kicik böleklerning bir-birige tertip boyice cëtilishi arqiliq tüzülidu:[misal:] wëlisipit zenjiri. zenjir tapan traktor.[yeshmisi:] ⑤ [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] üzlüksiz sistëma yaki liniye hasil qilghuci ëlëktr eswabliri birikmisi:[misal:] ëlëktr zenjiri.[yeshmisi:] ⑥ [kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] ximiyiwi birikmilerdiki ëlëmënt atomliri bilen baghdin tüzülgen hemde ularning birikish halitini körsitidighan sxëma.⑦ [köcme menisi:] [yeshmisi:] asaret, qulluq:[misal:] jahalet zenjiri.
|
|
zenjir üzere |
|
|
|
zenjirsiz |
|
|
|
zenjirsiman |
|
|
|
zenjirletmek |
|
|
|
zenjirleshmek |
|
|
|
zenjirleksiz |
|
|
|
zenjirleklik |
|
|
|
zenjirlenmek |
|
|
|
zenjirlik |
|
|
|
zenjirlimek |
|
zenjirlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① zenjirni ëlip qoymaq, zenjir bilen bëkitmek:[misal:] ezizem öy, hoylining ishiklirini zenjirlep qoyupla shopurning öyige qarap mangdi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] zenjir bilen baghlimaq, qamallimaq:[misal:] anga ajiz telmüretti sariye, otqa cüshken höl ciwiqtek tolghinip, ëghir hëslar alghan uni zenjirlep, yighlar idi köz yashliri quyulup.
|
|
zenjiwil |
|
zenjiwil[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① zenjiwil a’ilisidiki köp yilliq saman gholluq ösümlük. yiltizsiman gholining temi acciq bolup, tem tengshesh ücün ishlitilidu. uningdin yene dorimu teyyarlinidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning yiltizsiman gholi.
|
|
zeher |
|
zeher[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] organizmlarning icige kirgendin këyin ularda ximiyiwi özgirish peyda qilip, beden icidiki toqulma we ularning fizi’ologiyilik funksiyisini buzush rolini oynaydighan madda: ogha:[misal:] yilanning zehiri. süt-zeher bolsimu yut (maqal).[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ish yaki shey’idin qëlip qalghan hemde kishi idë’ologiyisige biwasite ziyan yetküzidighan nerse؛ yaman tesir:[misal:] fë’odalizmning zehiri. zehirini tazilimaq.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] nahayiti acciq:[misal:] nëmidëgen zeher bu, me, özüng ic[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] kishigeneshterdek tëgidighan, diligha azar bëridighan:[misal:] sen zeher tilingni yighsang bularmikin sizdek zeher ademni ezeldin körginim yuq...[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] acciq, derd-elem, ghezep-nepret:[misal:] uzundin buyan u zehirini icige yutup yüretti.[yeshmisi:] ⑥ [söz türkümi:] isim.[köcme menisi:] [yeshmisi:] kicik teret:[misal:] zeher qilmaq.
|
|
zeherxende |
|
zeherxende[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ghezep we acciq ipadilinip turidighan külke we ashundaq külidighan adem:[misal:] bes, ey, zeherxende dep warqiraptu jallat taz qulgha.
|
|
zeherxendilik |
|
|
|
zeherdek |
|
|
|
zeher-zequm |
|
|
|
zehersiz |
|
|
|
zehersizlendürmek |
|
|
|
zehersizlendürülmek |
|
|
|
zehersizlenmek |
|
|
|
zeherlendürmek |
|
|
|
zeherlendürülmek |
|
|
|
zeherlenmek |
|
|
|
zeherlik |
|
zeherlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① zehiri bar, zeherleydighan:[misal:] zeherlik ëlëmënt. zeherlik oq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] kishige neshterdek sanjilidighan, ala köngüllük hem qara niyetlik yoshurunghan؛ intayin acciq:[misal:] zeherlik gep. zeherlik qarimaq.
|
|
zeherlimek |
|
zeherlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① zeher bilen organizmni ëghir zeximlendürmek:[misal:] gradusi yuqiri ispirt ademni zeherleydu.[yeshmisi:] ② zeher qoshmaq, zeher salmaq:[misal:] tamaqni zeherlimek.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] yaman tesir körsetmek, yaman tesir bermek, rohiy azab bermek:[misal:] yash-ösmürlerni eksiyetcil teshwiqat bilen zeherlimek.
|
|
zeherlinish |
|
|
|
zewer |
|
|
|
zewrek |
|
|
|
ze’ip |
|
ze’ip[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① jismaniy quwwiti kem, quwwetsiz, ajiz, kücsiz:[misal:] bu ze’ip bedenning hayatini saqlap qëlish ücün, japaliq ejir singdürüshke toghra këletti.[yeshmisi:] ② siyasiy, iqtisadiy, herbiy we bashqa jehettin küci ajiz؛ kücsiz:[misal:] junggo ilgiri medeniyette qalaq, iqtisadiy ehwali ze’ip bir dölet idi.[yeshmisi:] ③ pes, bosh, sus, kücsiz, ajiz (awaz heqqide):[misal:] ana «ah balam» dep ze’ip awazda picirlidi.
|
|
ze’ipleshtürmek |
|
|
|
ze’ipleshtürüshmek |
|
|
|
ze’ipleshtürülmek |
|
|
|
ze’ipleshmek |
|
ze’ipleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① jismaniy we rohiy jehettin ajizlashmaq؛ küci, quwwiti, maghduri azaymaq؛ halsizlanmaq:[misal:] shah senem ghëribtin ayrilghandin këyin ehwali kündin-künge ze’ipliship, cirayi zepirandek sarghaydi.[yeshmisi:] ② iqtidari töwenlimek, nacarlashmaq (köz we awaz qatarliqlar heqqide):[misal:] uning ze’ipleshken xunsiz közliri hazir hëcnëmini perq ëtelmeywatatti.[yeshmisi:] ③ siyasiy, iqtisadiy, herbiy we bashqa jehetlerdin kücsizlenmek, ajizlashmaq:[misal:] xandanliqimizning ze’ipliship weyran bolup këtiwatqanliqini eslep ceksiz ëciniwatimen.
|
|
ze’iplik |
|
ze’iplik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① ze’ip halet, kücsizlik, maghdursizliq, boshishish.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞tëbabet＜[yeshmisi:] uyghur tëbabitide, tëni ajiz kishilerning pütün tëni maghdursizlinish, bedinidin oghri ter we soghuq ter ciqish qatarliq kësellik alametlirige qarita ëytilidu.
|
|
zey (Ⅰ) |
|
|
|
zey (Ⅱ) |
|
zey (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① öcke tërisidin ishlengen shoyna, tasma:[misal:] tash üstide padici, qolida zey qamcisi.[yeshmisi:] ② oqya yaki paxta ëtish dukinining kirici:[misal:] zeyni cing tartmaq. zey salmaq.[yeshmisi:] ③ qoyning acciq üciyidin yasalghan tar:[misal:] sol yaqta her xil zey we sim tarliq calghuluq sazcilar bir-birige tengkesh qilip saz calatti.
|
|
zey salmay paxta atmaq |
|
zey salmay paxta atmaq[yeshmisi:] bashqilarning aldida birer ish-heriketni köptürüp sözlimek؛ cong gep qilmaq, po atmaq:[misal:] adem yoq zey salmay paxta atisen, mana emdi bi’ep, ongaysiz dewatqinini awu lamzellining
|
|
zeyⅢ |
|
zeyⅢ[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① öy jahazliri yaki picaq tighi qatarliqlarning üstige oyup ciqirilidighan ëriqce:[misal:] ishkapning zëyi. picaqning zëyi.[yeshmisi:] ② doppa, shepke qatarliqlarning cörisige tutulidighan jiyek. [yeshmisi:] ③ juwa, körpe, ötük qonci, diwan qëpi qatarliqlarning tikic ariliqigha ëlinghan zighziq. [yeshmisi:] ④ sir bilen ishlengen zediwal üstige sir yaki bashqa nersini caplash arqiliq ciqirilghan siziqce, yol.
|
|
zeypane |
|
zeypane[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] ① ayallargha xas ayallar kiyidighan, ayalce:[misal:] zeypane könglek. zeypane ötük.[yeshmisi:] ② mijez-xulqi ayallargha oxshaydighan, ayal mijez:[misal:] zeypane yigit ∥ ma zeypanini qara, dëdi quddus uni mesxire qilip.
|
|
zeypanilik |
|
|
|
zeytun |
|
zeytun[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] zeytun a’ilisidiki da’im yëshil turidighan derex. mëwisi uzun we ëllips sheklide këlidu, mëwisining ikki uci sel ucluq bolup, renggi yëshil, yëgili bolidu we dora yasilidu. u yutquncaq we këkirdek ishshiqining shipaliq dorisi hësablinidu. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shu xil ösümlükning mëwisi. [yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] dëngiz köki renggidiki. [yeshmisi:] ④ ayallarning ismi.
|
|
zeykesh |
|
|
|
zeykeshlik |
|
zeykeshlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① zeykesh ëlinghan, zeykesh cëpilghan yer:[misal:] köpcilik jushqun roh bilen zeykeshlikke qarap mëngishti.[yeshmisi:] ② zey örlep turidighan, zey qaplap ketken yer:[misal:] kasapet su ambiri bu yerni zeykeshlikke aylandürüp qoydi.
|
|
zeyletmek |
|
|
|
zeyleshtürmek |
|
|
|
zeyleshtürülmek |
|
|
|
zeyleshmek |
|
|
|
zeylik |
|
|
|
zeylimek |
|
zeylimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] zey we nem örlep ketmek, zey qaplimaq, zeyleshmek:[misal:] hemme yer zeyleptu, shor kötürülüptu.
|
|
zeynep |
|
|
|
zo |
|
|
|
zoxcumaq |
|
|
|
zodi’ak |
|
|
|
zor |
|
zor[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cong, nahayiti cong, yoghan, katta, ulugh, büyük:[misal:] zor tagh. zor ümid.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] nahayiti jiq, nurghun:[misal:] bu qëtimqi urushta düshmenler zor ciqim tartti.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] küci bar, küclük, qudretlik:[misal:] zor irade. zor tirishcanliq. ∥ zamane zorning, tamasha korning (maqal).[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] küc-quwwiti yuqiri, qudretlik, zeber dest:[misal:] zor ciqmaq. zor kelmek. ＊ u heqiqeten mendin zor keldi, herqance qilsammu uninggha teng këlelmidim.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bësim, mejburiyet:[misal:] u cirayigha zor bilen külke yügürtüp gepke kirishti.
|
|
zor bermek |
|
|
|
zorawan |
|
zorawan[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] kücige tayinip, bashqilargha zorluq qilidighan؛ zulum salidighan:[misal:] tarix hökmi shu ezeldin, tang yorutar zulmetni. qul qilalmas zorawan küc, hörlük söyer milletni.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kücige tayinip, bashqilargha zorluq qilghuci, zulum salghuci kishi؛ zalim:[misal:] zorawanlardin qisas almaq.
|
|
zorawanliq |
|
|
|
zoraytmaq |
|
|
|
zoraytishmaq |
|
|
|
zoraytilmaq |
|
|
|
zoraymaq |
|
zoraymaq [söz türkümi:] pë’il [yeshmisi:] ① yoghinimaq, ösmek , yëtilmek , congaymaq؛ aynimaq: [misal:] balilarning yëshi zorayghansëri yëqin këlecek cëgrisini yiraqlashturup bërish lazim.[yeshmisi:] ② jiqlimaq, awumaq, köpeymek:[misal:] waqitning ötüshige egiship bu yerde ishleydighanlarning sani zoraydi.[yeshmisi:] ③ tereqqiy qilmaq, këngeymek, rawajlanmaq:[misal:] yëqinqi yillardin bëri ilgharlar qoshuni üzlüksiz zoraydi.[yeshmisi:] ④ küceymek, ashmaq:[misal:] ghelibige bolghan ishencimiz barghance zoraymaqta.
|
|
zordin-zorgha |
|
|
|
zorgha |
|
zorgha[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] mejbur halda, ilajsizliqtin, zormuzor, zorlap:[misal:] mëni tonuwalghan bu adem aldidiki xijilliqimni yoshurmaqci bolup zorgha külümsiridi.
|
|
zorlatmaq |
|
|
|
zorlashmaq |
|
|
|
zorlanmaq |
|
|
|
zorluq |
|
zorluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① congluq, yoghanliq. [yeshmisi:] ② zorawanliq:[misal:] awwal izzet, andin zorluq (maqal).[yeshmisi:] ③ qistash, mejburlash, zorlash:[misal:] ular ucrighanla ademni zorluq bilen padishahning aldigha apirishqa qarar qilishiptu.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] ayagh asti qilinish, xorlinish:[misal:] azadgül ücinci bir shexs teripidin zorluqqa ucrighandin këyin öltürülgen.
|
|
zorluq küc |
|
zorluq küc[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] öz sinipining menpe’iti ücün düshmen sinipqa qarita qollinilidighan bir xil mejburlash küci. mesilen, armiye, saqci, sot qatarliqlargha oxshash.
|
|
zorluq-zombuluq |
|
zorluq-zombuluq[yeshmisi:] zorlash, mejburlash, qistashqa oxshash zorawanliq, wehshiylik, yawuzluq heriketliri:[misal:] zorluq-zombuluq qilmaq.
|
|
zorlimaq |
|
zorlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] her xil wasitiler bilen birer ishqa mejbur qilmaq, ixtiyaridin tashqiri ish qilishqa qistimaq:[misal:] tamaqqa zorlimaq. ＊ zorlighanning zori bar, issiq nanning hori (maqal).
|
|
zormuzor |
|
|
|
zoruqturmaq |
|
|
|
zoruqmaq |
|
zoruqmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① kücimek:[misal:] tashway we baratlar shunce zoruqupmu kishiler topi arisigha qisilip kirelmidi.[yeshmisi:] ② ëghir ish-heriket qilish yaki bashqa sirtqi tesirdin ëghirlashmaq (köpince kësellik heqqide):[misal:] ëghir emgektin uning yarisi zoruqup, qamaqxanidiki tinciqta tëzla sësishqa bashlidi.
|
|
zoruqushmaq |
|
|
|
zoq |
|
zoq[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① ëstëtikiliq lezzet bëghishlaydighan nersiler tesiridin kishide peyda bolidighan yaxshi keypiyat؛ huzur:[misal:] zoq almaq. ＊men güzel’ayning calghan saz we awazini közlirimni yërim yumup zoq bilen anglaymen.[yeshmisi:] ② ishtiyaq, hewes, qiziqish:[misal:] altundek yerler iken-de, dewetti zoqini basalmay qalghan repiq aka ëtizgha qarap.
|
|
zoq-shoq |
|
|
|
zoqlandurmaq |
|
|
|
zoqlandurulmaq |
|
|
|
zoqlanmaq |
|
|
|
zoqlinarliq |
|
|
|
zoqlinishmaq |
|
|
|
zoqmen |
|
|
|
zoqmenlik |
|
|
|
zong |
|
|
|
zong olturmaq |
|
zong olturmaq[yeshmisi:] ① tizini püküp saghrisini yerge tegküzmey olturmaq, zongzaymaq:[misal:] semet zong olturup, kicik balidek közini uwulap yighlap ketti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ishta, jümlidin sodida ziyan tartmaq:[misal:] u bu qëtimqi sodida xëli jiq zong olturuptu.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] wedisidin yëniwalmaq؛ bëli boshap ketmek:[misal:] wezipining ëghirliqini sezgen adil etisila zong olturuwaldi.
|
|
zongzaytmaq |
|
|
|
zongzaymaq |
|
|
|
zongziyishmaq |
|
|
|
zolqa |
|
zolqa[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] kalpuksiman güllükler a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. gholi töt casa, yopurmiqi tuxum sheklide, güli kicik we aq këlidu, yumran yopurmiqini istëmal qilghili bolidu, uruqidin may tartilidu.
|
|
zoluq |
|
|
|
zomcek |
|
|
|
zomcek-zomcek |
|
|
|
zomceymek |
|
|
|
zomiger |
|
|
|
zomigerleshmek |
|
|
|
zomigerlik |
|
zomigerlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer sahe, birer jayni zorluq bilen igiliwëlish, monopol qiliwëlish qilmishi؛ zomigerlerge xas ish-heriket, qilmish:[misal:] sen mëni zomigerlik qilip bëyidi dep oylap qalghansen lëkin yaq, biz zomigerlikke qarshi turush yolidiki küreshni izcil türde dawamlashturimiz.
|
|
zona |
|
|
|
zont |
|
|
|
zo’otëxnik |
|
|
|
zo’olog |
|
|
|
zo’ologiye |
|
zo’ologiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞fe oxshaydizi’ologiyisi, ëkologiyisi, türlerge bölünüsh, tarqilishi we ularni kontrol qilish qatarliqlarni tetqiq qilidighan pen.
|
|
zoyza |
|
zoyza[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] bashaqliqlar a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. gholining ëlastikiliqi yaxshi, dessilishke cidamliq këlidu, tërip cimliq hasil qilishqa muwapiq.
|
|
zupa |
|
zupa[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] kalpuksiman güllükler a’ilisidiki köp yilliq saman gholluq ösümlük. pütün tënidin xush puraq cëcip turidu. güli hawa reng, gholining ucida ösidu. pütün ösümlük tëni dora qilinidu, yötelni toxtitip, dem siqilishni basidu, adette ziqqining yaxshi dorisi hësablinidu. tengritagh, altay taghliridin tëpilidu.
|
|
zughuy |
|
zughuy[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yoq yerdin gep tapidighan, pitne-pasat peyda qilidighan, pitnixor:[misal:] − zughuy delle, körgining yalghan, − dëdi aside ghezep bilen mensurge.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]isim.[yeshmisi:] pitne-pasat, oydurma:[misal:] bizge yaghdi hidayet, tughuldi latapet. oynaymiz, ete shadliq toy, cünki, yoqalghusi shum zughuy.
|
|
zughuyluq |
|
|
|
zukam |
|
zukam[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] bir xil yuqumluq kësel. uni wirus keltürüp ciqiridu. beden heddidin ziyade carcighan, shamaldighan we këselge qarshi küc ajizlashqanda, ongay peyda bolidu we yuqidu. buningda, gal qurush, dimagh pütüsh, yötilish, cüshkürüsh, bash aghrish we qizish qatarliq alametler körülidu.
|
|
zukamdimaq |
|
zukamdimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] zukam bolmaq, zukam bilen yuqumlanmaq, aghrimaq:[misal:] metniyaz mudir xam sëmiz, da’im zukamdap, burnigha maska taqap yüridighan adem idi.
|
|
zungtung |
|
|
|
zungli |
|
|
|
zulal |
|
zulal[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① intayin süzük, tiniq, sap:[misal:] zulal asmanda boz torghay, qilar jewlan tinim tapmay.[yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
zolp |
|
zolp[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ayallarning ikki cëkisidiki cac, kokula:[misal:] ëtip zulpi cëcin heyran, xalayiqni qilip wayran, bilekide ëship zenjir, boynumgha salar keldi.
|
|
zulpkesh |
|
zulpkesh[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ayallarning cëcini tarighuci, cac salghuci ayal:[misal:] zulpkesha, zulpkesh, kel xënim zulpimni yesh. ikki derdmen bir bolup, icimdiki renjimni yesh.
|
|
zulpung |
|
|
|
zulpiqar |
|
|
|
zulqede |
|
|
|
zulmet |
|
|
|
zulmetlik |
|
zulmetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① hëc nersini körgili bolmaydighan derijidiki qarangghuluq qaplighan, qapqarangghu:[misal:] küresh bilen yol ëcip zulmetlik künlerni tanggha uliduq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] zulmetke tolghan, jahalet qaplighan؛ qalaq:[misal:] zulmetlik dunyaning qarangghu bir burjiki asta-asta mëning köz aldimda gewdilinishke bashlidi.
|
|
zulhejje |
|
|
|
zulum |
|
zulum[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① küclüklerning ajizlargha, zalimlarning mezlumlargha, hökümranliq qilghucilarning hökümranliq qilinghucilargha salidighan jebir-japasi؛ shepqetsiz ëzish؛ istibdatliq:[misal:] milliy zulum. sinipiy zulum. ＊ zulum zindandin yaman (maqal).[yeshmisi:] ② omumen jebir-japa, musheqqet:[misal:] zulum salmaq. kündashliq zulmi.
|
|
zulum-sitem |
|
|
|
zulumkar |
|
|
|
zumret |
|
|
|
zunnar |
|
|
|
zuwan |
|
zuwan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① til, gep-söz:[misal:] zuwan sürmek. ＊ paltidin zuwan keptu, qatildin iman keptu (maqal).[yeshmisi:] ② ün, awaz, tawush:[misal:] him zuwaningni ciqarma, adem, adem... këliwatidu, deptu shir.
|
|
zuwanini dargha tartmaq |
|
zuwanini dargha tartmaq[yeshmisi:] qattiq edipini, dekkisini bermek؛ zerbe bermek:[misal:] zuwaning dargha tartilghandin këyin, andin sëning nociliqingni körimiz, -dep set warqiridi hakim.
|
|
zuwandar |
|
|
|
zuwandaraz |
|
zuwandaraz[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] gepke usta؛ jelp qilarliq, cirayliq, yëqimliq söz qilidighan؛ sözmen, natiq:[misal:] merhum abduqadir damollam hemme jehettin yëtishken alim, köpcilikni özige egeshtüreleydighan zuwandaraz adem idi.
|
|
zuwandarazliq |
|
zuwandarazliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sözge ustiliq, sözmenlik, natiqliq:[misal:] ërpanning cëcenliki, caqmaqtek zuwandarazliqidin hemmeylen heyran qaldi.
|
|
zuwansiz |
|
|
|
zuwansizliq |
|
|
|
zuwula |
|
|
|
zuwulisi cong |
|
zuwulisi cong[yeshmisi:] teliyi, amiti, bexti bar؛ pëshanisi ong:[misal:] hoy melikem xuda teleylirini ong, zuwulilirini bek cong qilip yaratqaniken, dëdi kempir.
|
|
zuwulisi cong üzülgen |
|
zuwulisi cong üzülgen[yeshmisi:] tughulishidinla teliyi bar, ametlik, bextlik, pëshanisi ong:[misal:] törem, özliri zuwuliliri cong üzülgen adem ikenla, dëdi sahibxana söz bashlap.
|
|
zuwulisi kicik |
|
|
|
zuwulisi kicik üzülgen |
|
zuwulisi kicik üzülgen[yeshmisi:] tughulushidinla biteley, ametsiz, bexti kaj, pëshanisi tetür bolghan:[misal:] siz bilmeysiz, öyimizning zadila tapawiti yoq, zuwulimiz kicik üzülgen cëghi.
|
|
zörür |
|
|
|
zörürlük |
|
|
|
zörüriy |
|
|
|
zörüriyet |
|
|
|
zöhre |
|
|
|
zülük |
|
zülük[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] boghum tenlik haywan. tëni uzuncaq we sel yapilaq, parazit yashaydu, adem we haywanlarning qënini shoraydu. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bashqilarning emgiki hësabigha yashaydighan, tiriktap adem.
|
|
zühel |
|
|
|
zë |
|
|
|
zëde |
|
zëde[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① zeximlengen yaki sësighan jay, iz؛ yara, jarahet:[misal:] zëdisi yoq alma. ∥ zëde qoghun.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] derd-elem, hesret:[misal:] galwang ëgizning bëshi hemishe zëde (maqal).
|
|
zëdilendürmek |
|
|
|
zëdilenmek |
|
|
|
zëdilimek |
|
zëdilimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① zëde qilmaq, zeximlendürmek, jarahetlendürmek؛ sësitmaq, yara qilmaq:[misal:] qol bilen kolap burun shilliq perdilirini zëdilimeslik lazim.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] derd-elemge toldurmaq, azablimaq:[misal:] yürekni zëdileydighan gep qilmaq.
|
|
zëdimaq |
|
|
|
zërek |
|
zërek[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] tëz oyliyalaydighan, zëhni ötkür, kallisi ishleydighan؛ sezgür, eqilliq, hoshyar, cëcen:[misal:] zërek ayal. zërek qiz.∥ nadan gülge yügüridu, zërek mëwige(maqal).
|
|
zërekleshtürmek |
|
|
|
zërekleshmek |
|
zërekleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] zërek, hoshyar haletke kelmek؛ sezgürlüki, cëcenliki ashmaq:[misal:] u cong bolghansëri zërekliship cashqan köshigenni tuyidighan, tëz pikir qilidighan bolup këtiwatidu.
|
|
zëreklik |
|
zëreklik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] zëhni ötkürlük, hoshyarliq, sezgürlük:[misal:] almaqliqzëreklik, bermeklik nadanliq (maqal).
|
|
zërikerlik |
|
|
|
zëriktürmek |
|
|
|
zërikkek |
|
zërikkek[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] asan zërikidighan, köp zërikidighan:[misal:] zërikkek bolmang, tërikkek bolmang, köngülcek bolmang, ërincek bolmang (maqal).
|
|
zërikkeklik |
|
zërikkeklik [söz türkümi:] isim. [yeshmisi:] asanla zërikip qalidighan mijez , xaraktër : [misal:] ërinceklik, zërikkeklik, tërikkekliklerge qarighanda, her halda, köngülceklik yaxshi.
|
|
zërikmek |
|
zërikmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ici pushmaq, bizar bolmaq, bezmek:[misal:] dunyada exmeq bolmisa, eqil igiliri zërikip qalidu.
|
|
zërikmey-tërikmey |
|
zërikmey-tërikmey[yeshmisi:] peqet ic pushuqi hës qilmay we acciqlanmay, qet’iy bash tartmay, pütün wujudi bilen:[misal:] u ashundaq zërikmey-tërikmey ariliship yürüp axiri karxanining omumiy ehwalidin birqeder xewerdar boldi.
|
|
zërikishlik |
|
|
|
zërikishmek |
|
|
|
zëlkowa |
|
|
|
zëmin |
|
zëmin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① yer shari, yer yüzi, tupraq:[misal:] keng zëmin. kün zëminni yorutar, bilim mëngini (maqal).[yeshmisi:] ② tëriqciliq qilishqa bolidighan yer؛ ëkinzarliq:[misal:] qarang, awu terep ceksiz munbet zëmin, pütmes-tügimes bayliq.[yeshmisi:] ③ olturaq jay؛ igidarciliqtiki yer:[misal:] bu hoyla tömür xelpilerning öz zëmini idi.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] qolayliq shert-shara’it, imkaniyet:[misal:] aldinqilar bizge zëmin hazirlap berdi.
|
|
zëmin sirti hoquqi |
|
|
|
zëmindar |
|
|
|
zënit |
|
zënit[til teweliki:]］rusce＞fransozce＞erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:]isim.[kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] közitish nuqtisining wërtikal siziqini uzartqanda, asman shari bilen öz’ara kësishken nuqta. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] asmandiki ucush üskünilirini oqqa tutush ücün xizmet qilidighan:[misal:] zënit top. zënit pilimot.
|
|
zëhniy |
|
|
|
zëhin |
|
zëhin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] insanning bilish, pikir qilish qabiliyiti؛ es-hosh, eqil, idrak:[misal:] u hoshur akamning sözlirini pütün zëhni bilen bërilip tingshawatatti.
|
|
zëhinsiz |
|
|
|
zëhinsizlik |
|
|
|
zëhinlik |
|
|
|
ziba |
|
ziba[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① qeddi-qamiti këlishken, cirayliq, güzel, berna:[misal:] ziba qiz. ＊ belli, belli, 19 yash hayatning ziba cëghi.[yeshmisi:] ② körkem:[misal:] ziba neqishler.
|
|
zibaliq |
|
|
|
zibre |
|
zibre[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] paportniklarning bir türi, yeni köp yilliq saman gholluq ösümlük. pütün ösümlük tëni dora qilinidu, qorush, qan toxtitish roli bar. adette songi ciqip qëlish, qan qusush, aq xun köp këlish kësellirini dawalashqa ishlitilidu.
|
|
zib-zib |
|
|
|
zibuzinnet |
|
|
|
zibiz |
|
|
|
zibildimaq |
|
|
|
zipcik |
|
zipcik[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] doxturxana, metbe’ecilik qatarliqlarda, paxta, qoghushun herp we ushshaq nersilerni qisip tutushta ishlitilidighan bir xil qisquc. adette mëtaldin yasilidu.
|
|
zit |
|
|
|
zitigha tegmek |
|
|
|
zitlashturmaq |
|
|
|
zitlashturulmaq |
|
|
|
zitlashmaq |
|
zitlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① öz’ara zit halet peyda bolmaq yaki shundaq haletni peyda qilmaq:[misal:] ular bir-biri bilen zitlishidu.[yeshmisi:] ② qarshilashmaq, adawetleshmek, düshmenlik pozitsiyide bolmaq, öcekeshmek, ëytishmaq:[misal:] bu erzni coqum men bilen zitlishidighan qadir yazghan, dëdi u elem bilen.
|
|
zitliq |
|
zitliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qarshilishish, öz’ara qarimuqarshi, zit halet:[misal:] hazir elde zitliq cong, baylar-gadaylar ikki terep, cëki yoq, dëdi qilic.
|
|
zitmen |
|
|
|
zitmenlik |
|
zitmenlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] biraw bilen qarshilishish, zitlishish, adawetlishish qilmishi:[misal:] ular qember nisani taliship zitmenlik qilishiwatidu, dëdi shakir.
|
|
zic |
|
zic[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bir-birige intayin yëqin jaylashqan, qëlin, qoyuq:[misal:] tüptüz ketken yëza yolining etrapi zic baraqsan orman idi.[yeshmisi:] ② munasiwiti yëqin, qoyuq؛ mustehkem, cing:[misal:] bu ikki emeldarning alaqisi zic, bardi-keldisi qoyuq idi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] qis, jiddiy؛ aldirash:[misal:] hakimning waqti zic bolghac, gepning gundisini dep xaliqni qayturuwetmekci boldi.
|
|
ziclashturmaq |
|
|
|
ziclashturulmaq |
|
|
|
ziclashmaq |
|
ziclashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① zic orunlashmaq, qoyuqlashmaq:[misal:] xelq topi tëximu zicliship, uni arigha ëliwaldi.[yeshmisi:] ② yëqinlashmaq, mustehkemlenmek, cingimaq:[misal:] bërip-këlish köpeygensëri ularning otturisidiki munasiwet shunce zicliship baratti.
|
|
zicliq |
|
zicliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① zic bolghan halet, qoyuqluq. [yeshmisi:] ② birlik kölemde ösken derex matëriyal zapisining az-köplükini bildüridighan körsetküc.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] maddining massisi bilen uning hejimining nisbiti. madda öz icige alghan massa kub santmëtir gram bilen ipadilinidu.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞kino＜[yeshmisi:] nur sezgürlükining ölcengen miqdari.
|
|
zix |
|
zix[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① kawap pishurush yaki birnersini tëshish qatarliqlarda ishlitilidighan, mëtal yaki yaghactin bir uci ucluq qilip yasalghan sayman:[misal:] zixqa gösh ötküzmek. kawapqa zix teyyarlimaq.[yeshmisi:] ② tonurdin nan qomurush we a’ililerde ocaqning astini kolash ücün ishlitilidighan uci ilmek tömür sayman. [yeshmisi:] ③ harwa jabduqlirini yasashta boghining icige paxal tiqishta ishlitilidighan uci aca sayman.
|
|
zixmu köymeydighan, kawapmu köymeydighan |
|
zixmu köymeydighan, kawapmu köymeydighan[yeshmisi:] her ikki terepke ziyan yetmeydighan, her ikki terep razi bolidighan:[misal:] eger u bu jëdelni zixmu köymeydighan, kawapmu köymeydighan care bilen bësiqturmisa, bazarbëgi ademlirini bashlap këlip, mijiqini ciqiriwëtishi tamamen mumkin idi.
|
|
zixi toshmaq |
|
zixi toshmaq[yeshmisi:] qilghan-etkenliridin hësab bëridighan waqit yëtip kelmek, shu orundiki waqti axirlashmaq؛ ejili yëqinlashmaq, küni tügimek:[misal:] u arilap: «meyli nëme körsem kördüm. bir bashtimu bir ölüm. ming bashtimu bir ölüm. zamanqulning zixi toshup, alliqacan ëship ketti» dep oylaytti.
|
|
zixce |
|
zixce[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kicik hem qisqiraq zix yaki shu shekildiki nerse:[misal:] suwarka zixciliri tügep qaptu, dëdi u shire aldigha këliwëtip.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] zix sheklidiki, uzuncaq:[misal:] zixce altun.
|
|
zixlanmaq |
|
|
|
zixliq |
|
|
|
zixlimaq |
|
zixlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① zix sanjimaq, zix tiqmaq:[misal:] axturghucilar kömülgen altunlarni tapmaqci bolup yerni zixlap kördi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] aldiratmaq, jiddiyletmek:[misal:] bolidu, bularni pat-pat zixlap turmisa, qushqungha olturuwalidu, dëdi jappar quwwetlep.
|
|
ziddiyet |
|
ziddiyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① omumen qarimuqarshi shey’ilerning bir-birini cetke qëqish munasiwiti, bir-birige zitliq, xilapliq:[misal:] pozitsiyemde ziddiyet barliqigha iqrarmen, dëdi u sel ikkilinip.[yeshmisi:] ② qarimuqarshiliq, düshmenlik, adawet:[misal:] sinipiy ziddiyet. ziddiyet salmaq. [yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] obyëktip shey’iler we insan tepekkurining icki qismidiki qarimuqarshi tereplerning bir-birige bëqinish we bir-birini cetke qëqish munasiwiti.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞logika＜[yeshmisi:] formal logikida, ikki uqumning bir-birini cetke qëqish yaki ikki hökümning oxshash bir waqit icide rast yaki yalghan bolalmasliq munasiwiti közde tutulidu.
|
|
ziddiyetsiz |
|
|
|
ziddiyetlik |
|
ziddiyetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] zitliq bar, ziddiyet mewjut bolghan, zit:[misal:] pütün alem qarangghu, qalaymiqan, ziddiyetlik bolup, uning bextige düshmen idi.
|
|
zir (Ⅰ) |
|
|
|
zir (Ⅱ) |
|
|
|
zira’et |
|
zira’et[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] yëza igilikide tërip östürülidighan ösümlükler. u ashliq zira’etliri, yaghliq dan, köktat, mëwilik derex we sana’et xam eshyasi ücün ishlitilidighan këwez, tamaka qatarliqlarni öz icige alidu.
|
|
zirape |
|
zirape[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüci haywan. u quruqluqtiki eng ëgiz haywan bolup boyni nahayit uzun, awaz ciqarmaydu, erkek-cishisining oxshashla münggüzi, ten sirtida güllük daghliri bolidu, tëz capidu, ösümlük yopurmaqliri bilen ozuqlinidu, afriqining ormanliqliridin tëpilidu.
|
|
zirawende |
|
zirawende[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] zirawende a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. mëwisi tuxum sheklide, renggi qongur, pütün ösümlük tëni siësiq puraydu, mëwisi dorigha ishlitilidu, issitmini yandurush, yötel toxtitish roligha ige.
|
|
zire (Ⅰ) |
|
|
|
zire (Ⅱ) |
|
|
|
zir-zewer |
|
|
|
zir-zewirini qoymay |
|
zir-zewirini qoymay[yeshmisi:] hemmisini, pütünley, teltöküs, birini qaldurmaq, toluqi bilen:[misal:] shemsidin etisi xotunigha kecürmishlirining zir-zewirini qoymay sözlep berdi.
|
|
zirip |
|
|
|
ziripci |
|
|
|
ziripciliq |
|
|
|
ziriq |
|
ziriq[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ziriq a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan tikenlik catqal. uningdin yene ziriq ishqari alghili, shax we yiltizlirini dorigha ishletkili bolidu. ularning höl issiqni qayturush, qizitmini peseytish roli bar.
|
|
zirildatmaq |
|
|
|
zirildimaq |
|
|
|
zirilik |
|
|
|
zizilimek |
|
|
|
zisey |
|
zisey[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] qizil yüsünler xilidiki bir xil ösümlük. dëngiz boyida ösidu, renggi jiger reng, shekli yapilaq bolup, istëmal qilishqa bolidu.
|
|
zighziq |
|
zighziq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] juwa, körpe, diwan qëpi, ötük qonci qatarliqlarning tikic ariliqigha ëlinidighan rext, zey:[misal:] körpining zighziqi. zighziq ciqarmaq.
|
|
zighziqliq |
|
zighziqliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① zighziqi bar, zighziq tutulghan:[misal:] supigha yëngi tenglimat, zighziqliq yëkendazlar sëlinghanidi.[yeshmisi:] ② zighziq qilishqa tayyarlanghan, zighziq qilishqa bab:[misal:] zighziqliq rext.
|
|
zighir |
|
zighir[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] zighir a’ilisidiki bir yilliq saman gholluq ösümlük. tala ëlish ücün ishlitilidighan zighirning gholida tala köp bolup, toqumiciliq sana’iti ücün xam eshya qilinidu. may ëlish ücün ishlitilidighanlirining uruqidin may tartilidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning dëni.
|
|
zighirci |
|
|
|
zighircilik |
|
|
|
zighirdek |
|
zighirdek[yeshmisi:] [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] bir’az, azghina, bize:[misal:] sili zighirdek olturup tursila, men bazardin ash ekirey.
|
|
zighirlatmaq |
|
|
|
zighirlashmaq |
|
|
|
zighirliq |
|
|
|
zighirlimaq |
|
|
|
ziq |
|
ziq[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] qis, jiddiy؛ aldirash (waqit heqqide):[misal:] yaq, hazir waqit ziq, dëdi abdukërim bëshinimu kötürmey.
|
|
ziqqe |
|
|
|
ziqliq |
|
|
|
zikir |
|
zikir[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] ① eslesh, xatirilesh, sözlesh, tilgha ëlish:[misal:] zikir qilmaq. zikir ëytmaq. halgha bëqip zikir, dapqa bëqip senem (maqal).[yeshmisi:] ② musulmanlarning birer bashlamcining yëtekcilikide halqa shekillik yumilaq bolup olturup, xudaning yaki ötken ewliyalarning namini tilgha ëlip, teswi siyrip du’a tekbir oqup ötküzidighan murasimi.
|
|
zikir-telqin |
|
|
|
zikir-sama |
|
|
|
zigota |
|
|
|
zing |
|
|
|
zing-zing |
|
|
|
zingngide |
|
|
|
zingli |
|
|
|
zingildatmaq |
|
|
|
zingildimaq |
|
zingildimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer nersini sanjighandek, tiqqandek zing qilghan tuyghu peyda bolmaq:[misal:] uning elemdin cëkisi zingildap, bëshi qayghandek boldi.[yeshmisi:] ② «zing» qilip silkinmek, titrimek, tewrimek؛ «zing» qilghan awaz ciqarmaq:[misal:] u her bir bazghan orghanda sendel zingildap këtetti.
|
|
zil |
|
zil[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① bom yaki tom emes, incike, yëqimliq (awaz heqqide):[misal:] zil awaz. ＊qizning awazi turghayningkidek zil, tembür awazidek jarangliq idi.[yeshmisi:] ② qopal gep-söz we qopal mu’amilini kötürelmeydighan, nazuk:[misal:] zil adem. zil köngül.[yeshmisi:] ③ siliq, cirayliq, incike:[misal:] qëyum usta zil ish qilidighan tejribilik usta idi.
|
|
ziltar |
|
ziltar[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］zil+tar［[yeshmisi:] uyghur calghu eswablirining biri. uni satar, rawab, qalun, gëtardin ibaret töt xil calghu eswab ornida ishletkili bolidu.
|
|
ziltash |
|
|
|
zilca |
|
|
|
zilzile |
|
zilzile[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① titresh, tewresh:[misal:] hëliqi awaz barghansëri küciyip, zëminda zilzile, tenlerde titrek peyda qilghili turdi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] qattiq ghulghula:[misal:] uning qaytip këlishi xelq icide küclük zilzile peyda qilghanidi.
|
|
zillashmaq |
|
|
|
zilliq |
|
|
|
ziloti |
|
|
|
zilwa |
|
zilwa[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① nazuk, incike, ewrishim:[misal:] patime yumilaq, aq yüzlük, boyi zilwa, omaqqina qiz idi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] güzel, cirayliq:[misal:] yashliq ademning zilwa bir cëghi, tolimu qisqa uning ömri biraq, yirtilsa kalëndarning bir wariqi, yashliq gülidin tökülidu bir yopurmaq.
|
|
zilwaliq |
|
|
|
zimme |
|
zimme[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] üst, boyun (wezipe, mes’uliyet, burc qatarliqlargha nisbeten):[misal:] zimmisige almaq. zimmisige cüshmek.
|
|
zimistan |
|
zimistan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① qish pesli, qish:[misal:] zimistan körmigen bulbul baharning qedrini bilmes.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] mudhish qarangghu, zulmet:[misal:] bilimsizlik bir zimistan iken.
|
|
zimistansiz |
|
|
|
zina |
|
|
|
zinaxor |
|
|
|
zinaxorluq |
|
|
|
zindan |
|
|
|
zindanbëgi |
|
|
|
zindanci |
|
|
|
zinnet |
|
|
|
zinnetsiz |
|
|
|
zinnetletmek |
|
|
|
zinnetleshmek |
|
|
|
zinnetlenmek |
|
zinnetlenmek[yeshmisi:] ① «zinnetlimek» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] shah altun-kümüsh bilen zinnetlengen textte olturatti.[yeshmisi:] ② «zinnetlimek» pë’ilining özlük derijisi:[misal:] toz kebi rengdar yasanghan qiz we oghul zinnetlinip, toshmighay shertige adem, shermi-hayasi bolmisa.
|
|
zinnetlik |
|
zinnetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] zinniti bar, zinnetlengen, cirayliq, güzel:[misal:] u nahayiti zinnetlik ishlengen cong derwazigha yoluqti.
|
|
zinnetlimek |
|
zinnetlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] her xil cirayliq, zinnetlik nersiler bilen bëzimek, hösn kirgüzmek, körkemleshtürmek:[misal:] ular aldi bilen ordining ici we tëshini zinnetlimekci boldi.
|
|
zinhar |
|
zinhar[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] bolushsiz pë’illar bilen këlip «esla, peqet, hëcqacan, qilce, mutleq» dëgen menilerde qollinilidu:[misal:] helimixan uni doxturxanigha aparmaqci boldi, emma mezin zinhar unimidi.
|
|
zinix |
|
|
|
zinixliq |
|
|
|
ziya |
|
ziya[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① yoruqluq, nur؛ shola:[misal:] özgiler nigahi jilwe eylidi, quyashning ziyasi parlighan yüzde. qayghum yoq bu haldin, cünki hëcbiri, körelmes hösningni men körgen közde.[yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
ziyapet |
|
|
|
ziyapetxana |
|
|
|
ziyade |
|
ziyade[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] belgilik miqdardin, sandin oshuq؛ ëhtiyajdin, normidin artuq, köp:[misal:] rehmet, icmeymen, hëli men bir cine ziyade iciwettim, dëdi u rabiyemge.
|
|
ziyadileshmek |
|
ziyadileshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ashmaq, artmaq, küceymek:[misal:] mexmutning dölet-paraghiti künsëri ziyadileshti, abruyi östi.
|
|
ziyadilik |
|
|
|
ziyaret |
|
ziyaret[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① muqeddes jay, cet dölet yaki yëqin-yiraq, menzirilik jay, dangliq shexs yaki kishilirining qebrisi qatarliqlargha qarita qilinidighan sayahet, ëkskursiye:[misal:] ular özlirining mehmud kashigheri mazirigha bërip ziyaret qilish arzulirini bildürüshti.[yeshmisi:] ② hörmet yaki resmiyet yüzisidin birer shexs bilen körüshüsh, ehwallishish yaki bu heqte qilinghan patihe:[misal:] siz sün jungshen ependini uyghurlar icidin tunji qëtim ziyaret qilghan kishi.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] xewer-maqalilerge matëriyal teyyarlash yüzisidin muxbirlar bilen alaqidar kishiler otturisida ötküzülgen söhbet؛ ucrishish:[misal:] muxbirliq ziyariti.
|
|
ziyaretci |
|
|
|
ziyaretxana |
|
|
|
ziyaretgah |
|
|
|
ziyaretgahliq |
|
|
|
ziyasiz |
|
ziyasiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] nursiz, qarangghu:[misal:] bu halet bizde menisiz, künler ötmekte, upuq ziyasiz, bilmeymen, nëcün zaman wapasiz, xelqim baridu, henuz dawasiz, bu weten bolmish xeste ociqi.
|
|
ziyaliy |
|
ziyaliy[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birqeder yuqiri pen-medeniyet sewiyisige ige, eqliy emgek bilen shughullanghuci kishiler. mesilen, pen-tëxnika xadimlri, edebiyat-sen’et xadimliri, oqutqucilar, doxturlar, muxbirlar we inzhënër qatarliqlar:[misal:] sen bir ziyaliy turup, oqumighan, nadan kishilerdek gep qilsang özüngge yarashmaydu.
|
|
ziyaliyliq |
|
|
|
ziyan |
|
ziyan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① omumen maddiy we meniwi jehettiki yoqitish, ciqim:[misal:] bu ziyanning ornini shu tapta hëcnëme bilen toldurghili bolmaytti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] yaman tesir, zerer:[misal:] tamakining ziyini. haraqning ziyini.
|
|
ziyandash |
|
|
|
ziyandashliq |
|
|
|
ziyan-zexmet |
|
|
|
ziyansiz |
|
|
|
ziyankesh |
|
ziyankesh[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bashqilargha ziyan yetküzgüci, qest qilghuci kishi:[misal:] hemmisi ighwa, men hëcqandaq ziyankesh, buzuq emes.
|
|
ziyankeshlik |
|
ziyankeshlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bashqilargha ziyan salidighan, bashqilarni qestleydighan qiliq, heriket:[misal:] bularning icide sabirning ziyankeshlikidin saqlinish ücün ekëlingen sowghilarmu bar idi.
|
|
ziyanliq |
|
ziyanliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ziyini bar, payda, menpe’et qilmaydighan؛ paydisiz:[misal:] xelqqe paydiliq nerse, sanga hem paydiliq. xelqqe ziyanliq nerse sanga hem ziyanliq.
|
|