ئىزاھى |
r |
|
r[yeshmisi:] hazirqi zaman uyghur ëlipbesining oninci heripi, ret tertipi jehette onincini körsitidu. hazirqi zaman uyghur tilidiki mene perqlendürüsh roligha ige fonëma. «r» heripining ayrim shekli we bëshidin këlidighan shekli «r», ayighidin ulinidighan shekli «ir», oqulushi yaki nami «rë». «r» üzük tawush bolup, tawush ciqirish orni jehettin til uci cish tüwi tawushi, tawush ciqirish usuli jehettin titirenggü tawush, tawush perdisining titiresh-titirimesliki jehettin jarangliq tawush. «r» tawushning fonëtikiliq alahidiliki 1. hazirqi zaman uyghur tilida köpince pes sozuq tawushlar «a, e, o, ö» lerdin këyin boghum axiri bolup kelgen «r» tawushi janliq tilda cüshüp qalsimu, lëkin hazirqi zaman uyghur edebiy tilining imla we teleppuzida cüshürülmeydu. mesilen: imla we teleppuzi janliq tilda qar-qarda-qarning qa:-qa:da-qa:ning sharqiratma sha:qiratma balilar balila: pakar boy paka: boy 2. esli «barghaq, börk, erte» sözliri tarixiy fonëtikiliq özgirish netijiside «baghaq, bök, ete» dep shekillengen bolghacqa, buninggha yüz bergen fonëtikiliq özgirish imlada we teleppuzda adetlengen shekil boyice ëlinidu.
|
|
rabat |
|
rabat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] mëhmanla qonidighan jay؛ mëhmanxana, saray, cüshkün, öteng, deng:[misal:] qarisam körünmeydu, dunyaning uci. dunya dëgen eski rabat, men yol ötkünci.
|
|
rabite |
|
rabite[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① bërish-këlish, alaqe, munasiwet:[misal:] mëning uning bilen rabitim yoq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] oynash, ashna:[misal:] xoja aka, xënimning rabitisi qaznaqta.
|
|
rapawet |
|
rapawet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] yaxshiliq, xeyrxahliq, xeyriyet, wapa:[misal:] rapawitimiz bolup qalsun dep künlükige yërim put bughday bergenni bilmeydu.
|
|
rapawetcilik |
|
|
|
rapawetlik |
|
rapawetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] rapawiti bar, kishini memnun qilidighan؛ yaxshi؛ xush, xeyrlik:[misal:] biz hazirce bu yerdin derhal yötkilishimiz, rapawetlik xewerni öz qowmlirimizgha uqturushimiz kërek.
|
|
rapsodiye |
|
|
|
rapis |
|
|
|
rapis palmisi |
|
|
|
ratsi’onal |
|
ratsi’onal[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] yiltiz alametliridin xaliy, radikal alametliri icige ëlinmighan, radikalsiz:[misal:] ratsi’onal kesir. ratsi’onal kesir ipade.
|
|
ratsi’onalizm |
|
|
|
ratsiye |
|
|
|
raxab |
|
|
|
raxabci |
|
|
|
raxabciliq |
|
|
|
raxit |
|
|
|
radar |
|
|
|
radon |
|
|
|
radi’atsiye |
|
|
|
radi’atsiyilik |
|
|
|
radi’ator |
|
radi’ator[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞mashinisazliq＜[yeshmisi:] radi’atsiye, konwëksiye we ötküzüsh rolidin paydilinip, issiqliq miqdarini etrapidiki boshluqqa tarqitidighan qurulma.
|
|
radi’an |
|
|
|
radip |
|
|
|
radipliq |
|
|
|
radist |
|
|
|
radistliq |
|
|
|
radikal (Ⅰ) |
|
|
|
radikal (Ⅱ) |
|
radikal (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] yiltiz ciqirish emilining belgisi we shu emelning netijisi, yiltizi.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] molëkulida, bir ximiyilik birikmidin ikkinci bir ximiyilik birikmige özgermey turup ötidighan turghun atomlar guruppisi.
|
|
radikallar |
|
radikallar[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞tarix＜[yeshmisi:] burzhu’a inqilabi dewridiki burzhu’aziye we ushshaq burzhu’aziyining sol qanitigha wekillik qilghan, idiyisi radikal we keskin tedbirlerni qollinish arqiliq fë’odalizm we istibdat hakimiyetni aghdurup tashlashni teshebbus qilghan siyasiy guruh.
|
|
radi’o |
|
radi’o[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① ëlëktr dolqunlirining tewrinishi arqiliq signal, awaz qatarliqlarni yiraq musapilerge yollaydighan we qobul qilidighan tëxnikiliq üsküniler. [yeshmisi:] ② shu xil üsküniler arqiliq bërilgen anglitish:[misal:] radi’o anglimaq.[yeshmisi:] ③ radi’o qobullighuc:[misal:] radi’odin shox ussul muzikisi bëriliwatatti.
|
|
radi’o’aktip |
|
|
|
radi’o’aktipliq |
|
radi’o’aktipliq[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] bezi ëlëmëntlarning (mesilen, radiy, uran qatarliq) atom yadrosidiki maddilarni özlükidin radi’atsiye qilip we shu arqiliq yimirilip, bashqa ëlëmëntlargha aylinish xususiyiti.
|
|
radi’oprogramma |
|
|
|
radi’otëxnika |
|
|
|
radi’otëlëfon |
|
|
|
radi’otëlëgraf |
|
|
|
radi’otëlëgramma |
|
|
|
radi’ofotografiye |
|
|
|
radi’ogramma |
|
|
|
radi’olashturmaq |
|
|
|
radi’olashturulmaq |
|
|
|
radi’olashmaq |
|
|
|
radi’olyariye |
|
|
|
radi’o’uzël |
|
radi’o’uzël[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] birer rayon, yëza-qishlaq, mehelle yaki zawut, kan, karxana qatarliqlarda anglitish bërish yaki radi’o istansiliridin bërilgen türlük radi’oprogrammilirini ulap anglitish ücün mexsus tesis qilinghan simliq radi’o tarmiqi we uning merkizi.
|
|
radi’us |
|
|
|
radiy |
|
|
|
razmër |
|
|
|
razmërliq |
|
|
|
razwëdka |
|
|
|
razwëdkici |
|
|
|
razwëdkiciliq |
|
razwëdkiciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] razwëdka qilish xizmiti, kespi:[misal:] yol üstide «razwëdkiciliq yaldamisi ücün birer nerse ëliwalmaymenmu»dëgen bir oy kallamgha keldi-de, derhal burulup manas shehirige kirdim.
|
|
razwëdkishunas |
|
|
|
razwëdkishunasliq |
|
|
|
razi |
|
razi[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① köprek xewer wezipiside këlip, «memnun, xursen, shad, qayil» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] men öz turmushumdin razi.[yeshmisi:] ② maqul we qayil bolghanliqni bildüridu:[misal:] u peqet dunyagha tughulghini ücünla amalsiz yashashqa razi.
|
|
razi-riza |
|
|
|
razi-rizaliq |
|
razi-rizaliq[yeshmisi:] ① birer ishqa, mesilige öz ixtiyarliqi bilen unash؛ raziliq, razimenlik:[misal:] men toxti’axun akining balisidurmenki, öz razi-rizaliqim bilen ushbu meydanda qazikalanning aldigha qoyulghan nersini molla qutluq haji oghli musa baygha 300 tenggige sattim.[yeshmisi:] ② ölüm yaki widalishish aldida bir-biridin raziliq sorash؛ razilishish:[misal:] wezir ularni baghrigha bësip, razi-rizaliq bëriptu, öyde yigha-zare kötürülüptu.
|
|
razilashmaq |
|
razilashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] bir-biri bilen razi-rizaliq tiliship widalashmaq؛ razi bolushmaq:[misal:] u kishi këpinini qoltuqigha qisturuptu-de, xotun, bala-caqiliri, qolum-qoshniliri we qowm-qërindashliri bilen raziliship xoshlishiptu.
|
|
raziliq |
|
raziliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① memnunluq, xursenlik, shadliq:[misal:] sutuq bughraxan qoshunini közdin kecürüp, xëli raziliq bilen qaytti.[yeshmisi:] ② birer ish yaki mesilige unighanliq, qoshulghanliq, köngenlik؛ rizaliq:[misal:] raziliq sorimaq. raziliq bermek.
|
|
raziliqsiz |
|
|
|
razimen |
|
razimen[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] birer ish yaki mesilige cin könglidin raziliqi bolghan, qana’et hasil qilghan؛ razi, xursen:[misal:] ularning közliride ayup akining sözidin razimen bolghanliq alametliri jilwilinetti.
|
|
razimenlik |
|
|
|
rasa |
|
rasa[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① nahayiti, taza, bek, intayin, karamet, qattiq, qaltis, ajayip:[misal:] momay oghlining aliy mektep imtihanidin ötkenlikini anglap rasa xushal bolup ketti.[yeshmisi:] ② pütünley, toluq, teltöküs:[misal:] ular jengni düshmenler rasa uyqugha ketken waqitta bashlashni, qarar qilishti.[yeshmisi:] ③ xumardin ciqqudek derijide, qanghuce, bërilip, taza:[misal:] bir küni ependim bir baghqa cüshüp mëwilerni rasa yewatqinida, baghning igisi këlip qaptu.[yeshmisi:] ④ toptoghra:[misal:] men uni rasa bir yil küttüm.
|
|
rast |
|
rast[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yalghan, saxta emes؛ heqiqiy, toghra, jing:[misal:] rast gep.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] heqiqeten:[misal:] men u ishni rast bilmeymen.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] heqiqet:[misal:] közimizni roshenleshtürüp rast bilen yalghanni ajritayli.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] yüklime.[yeshmisi:] «toghra, berheq, derheqiqet» dëgen menide qisturma söz rolida këlidu:[misal:] rast, kim mes’ul bolidu
|
|
rasttin |
|
rasttin[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] köpince «-la» ulanmisi bilen këlip, «heqiqeten, derheqiqet, heqiqiy, derweqe» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] siz kicikingizde rasttinla yaxshi bala idingiz.
|
|
rastcil |
|
|
|
rastcilliq |
|
|
|
rastguy |
|
|
|
rastguyluq |
|
|
|
rastlimaq |
|
|
|
rast-yalghan |
|
|
|
rascot |
|
|
|
rasxot |
|
|
|
rasxotsiz |
|
rasxotsiz[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] rasxoti yoq, rasxotqa ige emes:[misal:] rasxotsiz ish.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] rasxot bilen teminlenmey, rasxot almay:[misal:] rasxotsiz oqumaq.
|
|
raskar |
|
|
|
raskarliq |
|
raskarliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① kiyim-këcekni picip kësish ishi؛ ustikarliq (mashiniciliqta). [yeshmisi:] ② ayagh kiyimni tikip bolghandin këyin perdaz qilish, perdazlash ishi (mozduzluqta):[misal:] ghulja xurumidin tikilgen bu topleyning raskarliqi 4-ayda pütüp 5-ayda qëlipqa tartilghanidi.[yeshmisi:] ③ birer ish ücün aldin qilinghan hazirliq, teyyarliq:[misal:] toy raskarliqi. sarixan ana keclik ghizaning raskarliqini qilip bolup, cëlekni kötürüp köl boyigha sugha ciqti.
|
|
raslatmaq |
|
|
|
raslashmaq |
|
|
|
raslaqliq |
|
|
|
raslanmaq |
|
|
|
raslimaq |
|
raslimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer ëhtiyaj ücün teyyarlimaq, teyyar qilmaq, hazirlimaq؛ yasimaq:[misal:] tamaq raslimaq.[yeshmisi:] ② seremjanlashturmaq, jabdumaq (öy heqqide):[misal:] niyaz dorgha qëzibeg xojini mom shamlar bilen yorutulghan ayrim bir öyge teklip qilip: hezretlirige mushu hujrini raslap qoyghanidim, dëdi.[yeshmisi:] ③ ongshimaq؛ tüzimek, ruslimaq:[misal:] yasin özini rasliwëlip yiqilghan ëshekni yöleshke bashlidi.
|
|
rak (Ⅰ) |
|
rak (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] boghum ayaghliq haywan. tëni uzun bolup bash, kökrek we qorsaqtin ibaret üc qisimgha bölünidu, tënining sirtida qasraq maddisidin tüzülgen yumshaq, nëpiz hem süzük qapcuqi bolidu, qorsaq qismi köpligen boghumlardin qurulidu.
|
|
rak (Ⅱ) |
|
|
|
rakⅢ |
|
|
|
rakëta |
|
|
|
ragaza |
|
|
|
ralashmaq |
|
|
|
ralimaq |
|
|
|
ram (Ⅰ) |
|
ram (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① otturisigha eynek qatarliqlar sëlinidighan hemde tutup turush, muhapizet qilish rolini oynaydighan qurulma:[misal:] dërize rami. girim eynikinng rami.[yeshmisi:] ② aptomobil, wëlsipit qatarliqlarning asasiy gewde qurulmisi.
|
|
ram (Ⅱ) |
|
ram (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① jelp qilghan, qaritilghan, mayil:[misal:] baywecce axiri bu xotunni özige ram qiliwalghandin këyin, xotunni nëme qil dëse, shuni qilidighan yerge yetküzüptu.[yeshmisi:] ② singgen, özleshken:[misal:] bu söz uning quliqigha ram idi.
|
|
ramzan |
|
ramzan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① hijriyining 9-ëyi, yeni qemeriye yil hësabidiki 9-ay, 30 kün bolidu. bu ayda musulmanlar asasen roza tutidu.[yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
ramka |
|
ramka[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① resim we shuninggha oxshash nersilerni icige ëlip qoyidighan töt burjeklik jaza؛ ram. [yeshmisi:] ② shekli ramgha oxshitip sizilghan katekce, resim we shuninggha oxshashlar:[misal:] gëzitke bu murasim toghrisida ramka icige ëlinghan xewer bësiliptu.[yeshmisi:] ③ ish-heriket, pa’aliyet, weqe-hadise we shuningdeklerning da’irisi؛ cek, cëgra, da’ire:[misal:] bu jeryanlar we tepekkur usullirining hëcbiri mëtafëzikiliq tepekkur ramkisigha sighmaydu.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] asaret, ceklinish:[misal:] biz idiyimizni her xil kona ramkilardin azad qilishimiz lazim.
|
|
ramkiliq |
|
|
|
ramliq |
|
|
|
rand |
|
|
|
rahet |
|
rahet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① ëstëtikiliq zoq yaki aram bëridighan nersilerdin ëlinidighan lezzet, huzur:[misal:] her halda özüngning emgiki singgen nersini öz qolung bilen bazargha apirip sëtip baqsang qandaq rahet-he[yeshmisi:] ② huzur-halawet, paraghet, tinc we parawan hayat, parawan turmush:[misal:] rahet körmek. rahette yashimaq. ＊ mëhnetning tëgi rahet (maqal).[yeshmisi:] ③ «aram al» dëgen menidiki komanda buyruqi:[misal:] bu caghda yëqimliq külümsirigen exmetjan qasimi «rahet» dep komanda bërip qoyuwidi, etrapta külke kötürüldi.[yeshmisi:] ④ ayallarning ismi.
|
|
rahetbexsh |
|
|
|
rahet-paraghet |
|
|
|
rahetperes |
|
rahetperes[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] rahetni, huzur-halawetni hemmidin ela bilidighan؛ rahetke, huzur-halawetke bërilgen, japadin qacidighan:[misal:] rahetperes adem.
|
|
rahetpereslik |
|
|
|
rahetsiz |
|
|
|
rahetlendürmek |
|
|
|
rahetlenmek |
|
|
|
rahetlik |
|
|
|
rahetlinishmek |
|
|
|
rahib |
|
rahib[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] budda we xristi’an dinlirida a’ilini terk ëtip, terkidunya bolup, ömrini cërkaw we ibadetxanilarda ibadet qilish bilen ötküzidighan kishi.
|
|
rahibe |
|
|
|
rahibliq |
|
|
|
rawa |
|
rawa[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① birer ishqa, mesilige qarita yol qoyulushi mumkin bolghan؛ orunluq, toghra:[misal:] rawa bolmaq.[yeshmisi:] ② munasip, layiq, mas:[misal:] rawa körmek.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] te’elluq, tewe, mensup, xas:[misal:] sheri’et hökmi boyice xotunung emdi sanga rawa emes
|
|
rawab |
|
rawab[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] uyghurlarning zexmekte calidighan calghu eswablirining biri. besh tal sim tar ishlitilidu, sirtqi ikki tal tari oxshash awazda sazlinip, mëlodiye orundap bëridu, üc tal tari tengkeshke ishlitilidu.
|
|
rawabci |
|
|
|
rawaj |
|
|
|
rawajlandurmaq |
|
|
|
rawajlanmaq |
|
|
|
rawaq |
|
rawaq[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] kishilerning aram ëlishi, etrapni közitishi, yamghur-yëshin we kün nuri qatarliqlardin daldilinishi ücün bagh yaki ëgizrek jaylargha yaki binaning aldi teripige üstini bizep yasalghan orun, peshtaq.
|
|
rawaqliq |
|
|
|
rawan |
|
rawan[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] hëcqandaq tosalghugha ucrimay, bir xilda, toxtalghusiz:[misal:] rawan bolmaq. rawan qilmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] cüshinishlik, uqumluq؛ tëz, bimalal (nutuq we yëziq heqqide):[misal:] bu eserning tili rawan iken.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] toxtimay, üzülüp qalmay؛ üzlüksiz؛ ongushluq, yürüshlük:[misal:] sodisi rawan.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hëcbir tosalghusiz, tüz, tekshi, ep:[misal:] u yerning yolliri rawan.
|
|
rawanlashturmaq |
|
|
|
rawanlashturulmaq |
|
|
|
rawanlashmaq |
|
rawanlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] tosalghusi yoq, rawan haletke kelmek؛ rawan bolmaq:[misal:] tagh balisi boran toxtap ketsila yolimiz rawanliship këtidu dep oylap, qara közlirini pildirlitip olturatti.
|
|
rawanliq |
|
|
|
rawolfiye |
|
|
|
rawurus |
|
rawurus[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yaramliq, yaxshi, tüzük, bolidighan:[misal:] rawurus hünerwen.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] tüz, rus, toghra:[misal:] u yash yigittek bëlini tiklep, rawurus olturatti.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] kem-kütisiz, pütünley, toluq؛ rasa:[misal:] xumarqiz caclirini rawurus qaraytip, cëkisini aldigha tarap kicikkine pöpük ciqardi.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] qiynalmay, bimalal:[misal:] ular öz kesipliridiki xenzuce kitablardin paydilinip, gëzitni rawurus köreleydighan boldi.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] puzur, qamlashturup, cirayliq:[misal:] rawurus kiyinmek.
|
|
ray |
|
ray[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kishi könglining birer ish yaki mesile heqqidiki mayilliqi؛ meyl, xahish:[misal:] rayigha baqmaq. rayi qaytmaq. rayigha qarap ish qilmaq. rayigha qoyup bermek.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] pë’ilning xewer shekilliride körülüp, jümlidiki ishning qandaq terzde ëytilghanliqini bildürüshi؛ meyl:[misal:] ray katëgoriyisi. pë’il rayliri.
|
|
raykom |
|
|
|
rayon |
|
rayon[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[yeshmisi:] ① memlikitimizde ölke derijilik, aptonomiyilik jaylarning we shuningdek cong sheherlerning terkibiy qismidiki nahiye derijilik memuriy bölünme:[misal:] shinjang uyghur aptonom rayoni.[yeshmisi:] ② nahiyidin töwen, dadüydin yuqiri bolghan memuriy bölünme we shu memuriy bölünmining merkiziy idarisi:[misal:] rayonlargha bölmek. rayongha barmaq.[yeshmisi:] ③ melum bir xil nerse köprek ciqidighan hem shu xil ewzelliki bilen bashqa yerlerdin alahide perqlinip turidighan jay, tërritoriye:[misal:] kanciliq rayoni. paxticiliq rayoni. üzümcilik rayoni.
|
|
rayonlashturmaq |
|
|
|
rayonlashturulmaq |
|
|
|
rayonlashmaq |
|
|
|
rayonluq |
|
rayonluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① rayongha tewe, rayon derijilik, rayon xaraktëridiki, rayongha wekillik qilidighan:[misal:] ular rayonluq partkom yighinidin ciqip bu yerge yëtip kelgenidi.[yeshmisi:] ② rayongha qaraydighan, qarashliq:[misal:] uning qarshi teripide rayonluq tëbbiy ponkit, dukan, magizinlar qed kötürüp turatti.
|
|
rayish |
|
rayish[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] gep-sözge kiridighan, quliqi yumshaq, yawash, mulayim, mömin, ita’etcan:[misal:] rayish bala. rayish adem.
|
|
rayishliq |
|
|
|
reb |
|
reb[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① perwish qilghuci alla, xuda, perwerdigar:[misal:] ershi ezim we rohiy zëminning rebbi bolghan allaning iradisige, teqdirning qismitige kimmu boyun tolghiyalisun dëdi hemmeylen.[yeshmisi:] ② ghojidar, xojayin, ige.
|
|
rebbina |
|
rebbina[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] rebbimiz, perwerdigarimiz:[misal:] nurghun kishiler yaqilirini tutushup: ya, rebbina, nëmidëgen qorquncluq menzire bu, dëyishti.
|
|
rebiyel’axir |
|
|
|
rebiyel’ewwel |
|
|
|
reptar |
|
reptar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] weziyet, ehwal, halet؛ peyl, elpaz:[misal:] reptarigha baqmaq. hey tangey, bu jahanning reptarini bilip bolmaydu..., dëdi u.
|
|
reprep |
|
reprep[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① buzuq, paskina, eski:[misal:] reprep xotun.[yeshmisi:] ② jansiz, ölermen, awaq, oruq:[misal:] reprep paqlan.
|
|
repiq |
|
|
|
repiqe |
|
|
|
ret (Ⅰ) |
|
|
|
ret (Ⅱ) |
|
ret (Ⅱ)[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] retlik tizilghan qur, qatar, sep:[misal:] kishiler xuddi qaytidin namaz oqulidighandek, retlirini buzushmay, aldigha qarap diqqet bilen turushatti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tertip, nöwet:[misal:] nesihet axirlashqandin këyin kishiler ret boyice perdishep astidin ötüshke bashlidi.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] miqtar söz.[yeshmisi:] qëtim, mertem:[misal:] men üstel sa’itini birnecce ret qolumgha tutup tingshapmu baqtim.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] boshluq katekcisidiki bir tüz siziq üstide bir-birige ulinish arqiliq tizilghan tügünlerdin hasil bolghan gë’ologiyilik shekil.
|
|
retke cüshmek |
|
retke cüshmek[yeshmisi:] qalaymiqan, cuwalcaq halettin retlik, tertiplik haletke kelmek, normallashmaq:[misal:] uning turmushi retke cüshti.
|
|
retke salmaq |
|
|
|
retke ötmek |
|
|
|
ret-ret |
|
|
|
retsiz |
|
retsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① rëti yoq, retlik emes, tertipsiz, qalaymiqan, cuwalcaq:[misal:] öy ici soghuq, retsiz we paskina idi.[yeshmisi:] ② tertipi, orunlishishi bir-birige mas kelmigen, öz yürüshini tapmighan (kiyim-këcek heqqide):[misal:] bu muhapizetcining kiyimliri retsiz bolsimu, lëkin özini tolimu tekebbur tutatti.
|
|
retletmek |
|
|
|
retleshmek |
|
|
|
retlenmek |
|
|
|
retlik |
|
retlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① rëti, tertipi bar؛ cëcilangghu yaki qalaymiqan emes:[misal:] asiye etigen bu dersni yoruq, retlik partilar qoyulghan azade sinipta sözlep ciqqanidi. ∥ ayimgül jozidiki retlik tizilghan kitab-zhurnal we gëzitlerge köz yügürtti.[yeshmisi:] ② ritimliq, tekshi:[misal:] ular pakiz kiyinip, retlik qedem tashlap rohluq këtiwatatti.[yeshmisi:] ③ nerse-kërekler jay-jayigha qoyulghan, orunlashturulghan؛ seremjan:[misal:] öy ici pakiz we retlik idi. ∥ nur’axun sirlanghan kariwatqa këlip, retlik yighip qoyulghan orun-körpilerge yölinip olturdi.[yeshmisi:] ④ [yeshmisi:] melum ret we tertip boyice orunlashturulghan, tertiplik:[misal:] retlik bayan. ∥ alim retlik, merdane sözlidi.
|
|
retlimek |
|
retlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① retlik haletke keltürmek, retke turghuzmaq, tüzeshtürmek؛ tertipke salmaq:[misal:] shewket tashlanghan qeghezlerni obdan retlep qoydi.[yeshmisi:] ② ret-ret qilmaq, tüzimek:[misal:] dëhqanlar bu yil etiyaz yene qir sëlip, yerlerni retlep jirim tikish teyyarliqigha kiriship ketti.[yeshmisi:] ③ yighip, toplap, mukemmelleshtürmek:[misal:] toxti’axun naxshici sadir palwan naxshilirini retlep, xelq icide tarqitishta töhpe qoshqan.
|
|
retmuret |
|
retmuret[yeshmisi:] ret-rëti bilen, retlik halda:[misal:] baghning icide yangaq, enjür, shaptul, alma qatarliq mëwiler retmuret östürülgenidi.
|
|
rej |
|
|
|
rejep |
|
|
|
rext |
|
rext[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① paxta, yung, kendir qatarliqlardin toqulidighan, kiyim-këcek we bashqa nersilerni tikish ücün ishlitilidighan buyum, toqulma؛ gezmal:[misal:] rext sëtiwalmaq.[yeshmisi:] ② kön-xurum, qirim, shawrun qatarliq pishshiqlap ishlengen her xil tëre buyumlarning omumiy atilishi:[misal:] bu ötükning rexti yaxshi iken.
|
|
reddiye |
|
reddiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer xewer, melumat we shuningdeklerni ret qilidighan, inkar qilidighan, ularning natoghriliqini yaki asassizliqini ispatlaydighan jawab:[misal:] reddiye bermek.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞logika＜[yeshmisi:] tepekkur shekillirining biri bolup, ispatqa nisbeten ëytilidu, u melum bir hökümning xata ikenlikini ëniqlap ciqishtin ibaret pikir qilish jeryani.
|
|
redname |
|
redname[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] xurapiy adet boyice kishige rohiy azab salghan birer apetni, kësel yaki qestni qayturush, ret qilish ücün uqulidighan du’a:[misal:] redname oqumaq.
|
|
rednamici |
|
|
|
rezgi (Ⅰ) |
|
rezgi (Ⅰ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① buzulghan, cirigen؛ këreksiz, tashlanduq, eski-tüski:[misal:] eger sen bekmu yënik bolsang, hayat deryasining shiddetlik ëqimi sëni xuddi rezgi yopurmaqlardek ëqitip këtiwëridu.[yeshmisi:] ② pes, iplas, rezil:[misal:] rezgi düshmenler shu’an qanlar yutup ejel tapti. ∥ ular bilen her küni ötküzüptu bezmiler. haraq-neshe, qimargha bërilip u rezgiler.[yeshmisi:] ③ isketsiz, körümsiz, set, pes:[misal:] mëning uning rezgi cirayigha zadi qarighum kelmidi.[yeshmisi:] ④ kücsiz, ze’ip, ajiz؛ jüdeng, oruq:[misal:] rezgi adem.
|
|
rezgi (Ⅱ) |
|
|
|
rezgileshmek |
|
|
|
rezgilik |
|
|
|
rezil |
|
rezil[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kishini yirgendüridighan, peskesh, iplas, reswa:[misal:] u mëning nezirimde rezil bir shexske aylinip qaldi.[yeshmisi:] ② rehimsiz, qebih, esheddiy, wehshiy:[misal:] rezil düshmen.
|
|
rezilleshtürmek |
|
|
|
rezilleshmek |
|
|
|
rezillik |
|
|
|
reset |
|
|
|
resetcilik |
|
|
|
resetxana |
|
resetxana[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] mexsus eswablarning yardimi bilen asman jisimliri, yer tewresh we hawa rayi qatarliq her xil hadisilerni közitidighan orun, istansa.
|
|
reste |
|
reste[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] sheher yaki bazarning ikki yaqisigha her xil soda dukanliri qatar orunlashqan awat kocisi:[misal:] u yük bësilghan aptomobilni heydep, sheherning awat restiliridin ötüp, cong tashyolgha burulidighan doqmushqa këlip toxtidi.
|
|
ressam |
|
|
|
ressamliq |
|
|
|
resmiy |
|
resmiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① hökümet, dölet yaki birer teshkilge a’it we shular teripidin belgilengen, ëlan qilinghan, ciqirilghan, tarqitilghan:[misal:] resmiy kadir. resmiy wekil. resmiy axbarat.[yeshmisi:] ② resmiyet yüzisidin emes, rasttinla, emeliy, heqiqiy:[misal:] niyaz palwan ishiklirini taqap kirgendin këyin ular resmiy gepke cüshti.[yeshmisi:] ③ qanuniy testiqtin ötken, resmiyetleshtürülgen:[misal:] resmiy höjjet. resmiy eza.
|
|
resmiyet |
|
resmiyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer ishning hökümet organliri yaki birer teshkil teripidin belgilengen bëjirilish tertipi, bëjirilish resim-qa’idisi:[misal:] resmiyet ötimek.[yeshmisi:] ② birer ishning hökümet organliri yaki birer teshkil teripidin bëjirilgenlikini ispatlap bëridighan xet, tonushturush we alaqe qatarliqlar:[misal:] nëmishqa tüzümge xilapliq qilisiz qëni, bu yerge kirishtiki resmiyitingizni ciqiring dëdi u siyit akigha xapa bolup.[yeshmisi:] ③ uzundin bëri xelq turmushigha özliship ketken adet, yosun:[misal:] u japparni körüp özini sel tutuwaldi-de, resmiyet yüzisidinla: bashliq, aghrip qaldingizmu nëme dep sorap qoydi.[yeshmisi:] ④ bashqilargha körsitish meqsitide qilinghan sheklen ish:[misal:] u anisining zorlishi bilen yatliq boldi, lëkin u peqet resmiyetni ada qilishla boldi, xalas.
|
|
resmiyetci |
|
resmiyetci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] herbir ishni, mesilini bëjirgende quruq resmiyetke emel qilidighan, ësiliwalidighan, qatmal, byurokrat adem:[misal:] ilim ehli mushundaq resmiyetci këlimiz, dëdi u külümsirep. ∥ resmiyetci rehbiriy kadirlar herqandaq ish qilsa resmiyetni aghzidin cüshürmeydu.
|
|
resmiyetcilik |
|
resmiyetcilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① herbir ishni, mesilini bëjirgende quruq resmiyetke ësiliwëlish, shekilwazliq qilish, sheklen ish qilish:[misal:] resmiyetcilik qilmaq.[yeshmisi:] ② bashqilargha körsitish meqsitide saxtiliq bilen ish qilish؛ shekilwazliq:[misal:] öz-özini tenqid qilish hergizmu resmiyetcilik yaki özini körsitish bolmastin, belki kemcilik-xataliqni tügitishning yaxshi usuli.[yeshmisi:] ③ kishilik turmushta resim-qa’idige qattiq emel qilish, resim-qa’idini, örp-adetni qoghlishish:[misal:] toyning cong cëyi, kicik cëyi dëgenlerning hemmisi bir resmiyetciliktur.
|
|
resmiyetsiz |
|
resmiyetsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① resmiyet ötimey, resmiyet bëjirmey:[misal:] resmiyetsiz ciqim qilmaq.[yeshmisi:] ② qa’idini buzupla, üsüpla, udul:[misal:] del shu peytte, kütülmigende tashqiriqi ishiktin qadiraxun hëcqandaq resmiyetsizla külümsirigen halda öyge kirip keldi.
|
|
resmiyetlik |
|
|
|
resmiyleshtürmek |
|
|
|
resmiyleshtürüshmek |
|
|
|
resmiyleshtürülmek |
|
|
|
resmiyleshmek |
|
resmiyleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① resmiy yol bilen testiqlanmaq, resmiy tüs almaq, resmiy bolmaq:[misal:] höjjetler resmiyleshti.[yeshmisi:] ② adetke, qa’ide-yosungha aylinip qalmaq:[misal:] sha’ir «el» dëgende, uni kishiler aghzida resmiyliship qalghan resmiyet boyice ëytmaydu.[yeshmisi:] ③ birer orun, teshkilatning resmiy ezaliqigha yaki xadimliqigha ötmek:[misal:] helime partiye ezaliqigha resmiyleshti.
|
|
reswa |
|
reswa[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① edep-exlaqqa zit, yaman ish-herikiti, yürüsh-turushi bilen kishiler neziridin cüshüp qalghan؛ pes, peskesh, rezil:[misal:] hezritim mëni ucigha ciqqan reswa adem dep hësablaydu. ∥ wahap ornidin cacrap qopup: men emdi u reswani almaymen, dëdi.[yeshmisi:] ② kishini bizar qilidighan, yirgendüridighan؛ nahayiti set, tëtiqsiz, yaman, nacar:[misal:] reswa gep.
|
|
reswaciliq |
|
reswaciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kishilerning külkisige qëlish؛ reswa bolush haliti, reswa ish-heriket, qiliq؛ shermendilik, setcilik:[misal:] buni anglighan padishah: «ah, bu nëmidëgen reswaciliq» dep pëshanisige birni uruptu.
|
|
reswalarce |
|
|
|
reswalashturmaq |
|
|
|
reswalashturulmaq |
|
|
|
reswalashmaq |
|
reswalashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] reswa halgha kelmek, reswa bolmaq:[misal:] nëme emdi bizni yurt icide turalmisun, reswaliship hemmisining mesxirisige qalsun dëmekcimu sen way isit, dëdi xaliq hëliqi ayalgha.
|
|
reswaliq |
|
|
|
reswayi’alem |
|
reswayi’alem[söz türkümi:] süpet.[qurulmisi:]］reswa+yi+alem［[yeshmisi:] reswaliqi pütün alemge purketken, reswaliqini hemme adem bilidighan:[misal:] way yer yutqur, tëxice olturupsenghu mëni reswayi’alem qilidighan boldung, emdi xojamgha nëme deymen dep warqiridi u.
|
|
reswayijahan |
|
|
|
reside |
|
|
|
resim (Ⅰ) |
|
resim (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] kishiler arisida omumlashqan tertip-qa’ide؛ örp-adet:[misal:] resim bolup qalmaq. ＊ qilmisang ger buni ret, qoy birkimge muhebbet, yurtimizning resmi shu, ketküng kelse shu cagh ket.
|
|
resim (Ⅱ) |
|
|
|
resimci |
|
|
|
resimcilik |
|
|
|
resimxana |
|
|
|
resim-qa’ide |
|
|
|
resimleshtürmek |
|
|
|
resimleshtürülmek |
|
resimleshtürülmek[yeshmisi:] «resimleshtürmek» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] catma resimde edebiy eser, hëkaye yaki rë’al turmushtin matëriyal ëlinip, ixcam xetler bilen sënariyileshtürülüp, andin resimleshtürülidu.
|
|
resimleshmek |
|
|
|
resimlik |
|
|
|
resim-yosun |
|
|
|
reshk |
|
reshk[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① yaxshi körgen kishisini birawdin künlesh, qizghinish؛ kündashliq:[misal:] ayshem ularning bille turghanliqini körüp könglide reshk qozghaldi we dërizini yëpiwetti.[yeshmisi:] ② körelmeslik, heset, ici tarliq:[misal:] qandaq, reshking këliwatamdu dëdi u derhal jawab qayturup.
|
|
reshkci |
|
reshkci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] reshk, kündashliq qilghuci؛ hesetxor:[misal:] özgini yaratmas özidin bashqa, teng körmes yaqutni özidiki tashqa. we belkim salghandur rebbim exmeqliq derdini eng exmeq reshkci bashqa.
|
|
reghd |
|
|
|
reqem |
|
|
|
reqemlik |
|
reqemlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① sanlar, reqemler bilen ipadilengen؛ reqemler bilen yëzilghan:[misal:] reqemlik ipade.[yeshmisi:] ② sanlar, reqemler arqiliq kontrol qilinidighan؛ sanlar, reqemlerning yardimi bilen bashqurulidighan:[misal:] reqemlik bashqurulidighan istanok.
|
|
reqs |
|
|
|
reqqas |
|
reqqas[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ussul oynighuci kishi, ussulci:[misal:] ene teswiriy sürette cëliptu mutribing her saz, ussul reqqasliri qiliptu perdidek kökte ming perwaz. ∥ u reqqas qizlardek külke yëghip turghan cirayini bir pestila qerz igisining qapiqi sëlinghan, teri türülgen qiyapitige özgerteleytti.
|
|
reqib |
|
reqib[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① riqabetlishish xaraktërini alghan musabiqe oyunliri, talash-tartish, bes-munazire we shu qatarliqlardiki qarimuqarshi terep, öz’ara riqabetleshküci (bir-birige nisbeten):[misal:] reqibini yengmek.[yeshmisi:] ② düshmen, yaw:[misal:] shamexsut öz reqibining uruq-ewladliridinmu qisas alidu.[yeshmisi:] ③ erlerning ismi.
|
|
reqiblik |
|
|
|
reket |
|
|
|
regetke |
|
|
|
reng |
|
reng[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① nersilerni boyash ücün ishlitilidighan madda, boyaq. [yeshmisi:] ② jisimlardin ciqqan, qaytqan yaki ötken nur dolqunlirining körüsh sezgü ezalirimizda qaldurghan tesiri. [yeshmisi:] ③ hiyle-mikir؛ saxtiliq, neyreng:[misal:] urushning biri jeng, toqquzi reng (maqal).
|
|
rengdar |
|
rengdar[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① birer rengde boyalghan؛ renglik:[misal:] rengdar qeghez.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] güzel, cirayliq:[misal:] artislar bolsa, su boylirida yügürüp yürüp rengdar güllerdin tutam-tutam destiler tizmaqta.
|
|
rengdar perde |
|
|
|
rengdarliq |
|
|
|
rengdash |
|
|
|
rengdashliq |
|
rengdashliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① renggi oxshashliq.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bezi haywanlarning morfologiyisi, renggi we tënidiki alisi bashqa xildiki haywanlar, ösümlükler yaki etrapidiki bashqa jisimlargha oxshap qalghan haywanlarning özlirining shu xil artuqciliqliridin paydilinip düshmendin qoghdinish hadisisi.
|
|
rengsiz |
|
rengsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① rëngi yoq, birer rengge ige bolmighan؛ tüssiz:[misal:] rengsiz suyuqluq.[yeshmisi:] ② reng bërilmigen, renglik emes:[misal:] rengsiz gilem.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] öcken, körümsiz, yëqimsiz, set:[misal:] uning rengsiz yüzi birdinla ghezepke tolup keskinleshti.
|
|
rengsizlenmek |
|
|
|
rengsizlik |
|
rengsizlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ëniq rengge ige bolmasliq, renggi yoqluq yaki renggi ëniqsizliq, susluq:[misal:] su rengsiz, puraqsiz suyuqluq, emma uninggha zerre reng qoshuwetsingiz renglik bolidu, azghine isprt qoshuwetsingiz, rengsizlikini yoqitip puraydu.
|
|
rengshunas |
|
|
|
rengshunasliq |
|
|
|
rengg |
|
rengg[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① birer nersining yüzidiki boyaq, reng:[misal:] üstelning renggi. qanning renggi.[yeshmisi:] ② yüz, ciray, telet:[misal:] renggi tatarmaq. renggi öcmek, renggi öngmek.
|
|
renggareng |
|
|
|
renggiroy |
|
|
|
renglenmek |
|
|
|
renglik |
|
renglik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① rëngi bar, reng bërilgen, reng bilen boyalghan, rengdar:[misal:] renglik resim.[yeshmisi:] ② cirayliq, uz:[misal:] almidin renglik idim, renggimni sarghaytti piraq. ündiseng yëningda men, ündimiseng kettim yiraq.
|
|
renglik tëlëwizor |
|
|
|
renglik filim |
|
|
|
renglik mëtal |
|
renglik mëtal[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] tömür, mangan we xromdin ibaret qara mëtallardin bashqa barliq mëtallarning ortaq nami. mesilen, altun, kümüsh, mis, qeley, simab, sink, sürme qatarliqlar.
|
|
rengmureng |
|
rengmureng[yeshmisi:] ① türlük renglerdiki, her xil rengdiki:[misal:] rengmureng güller.[yeshmisi:] ② türlük-tümen, xilmuxil, her xil:[misal:] rengmureng bolay deymen, hëcnëme reng bolalmaymen (maqal).
|
|
rengwaz |
|
|
|
rengwazliq |
|
|
|
relle |
|
|
|
rem |
|
rem[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] xurapatliqta birawning ötmüshi we këleciki, teliyi, teqdiri qatarliqlar heqqide xewer bëridighan pa’aliyet؛ pal:[misal:] rem acmaq. rem salmaq. rem baqmaq.
|
|
remci |
|
|
|
remcilik |
|
|
|
remmal |
|
|
|
remmalliq |
|
|
|
rena |
|
|
|
renagül |
|
|
|
renaliq |
|
|
|
rene |
|
|
|
renj |
|
renj[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① könglige, diligha yetken azar, xapiliq, derd, elem:[misal:] renj tartmaq. ＊ rehim qolidin këlishice, xeqning derdige dawa, renjige shipa bolidighan adem.[yeshmisi:] ② azab, japa, musheqqet:[misal:] tikenning renjidin qorqqan kirelmes bu cimen icre, japani jangha rahet bil, sanga didar kërek bolsa.
|
|
renjitmek |
|
|
|
renjitilmek |
|
|
|
renjishlik |
|
|
|
renjishmek |
|
|
|
renjimek |
|
renjimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] dili azar yëmek, xapa bolmaq, narazi bolmaq:[misal:] renjidimmen sëningdin, eqidemni bilmiding. sëlip qoyup piraqqa, tashlap ketting, kelmiding.
|
|
rende |
|
|
|
rendiletmek |
|
|
|
rendileshmek |
|
|
|
rendilenmek |
|
|
|
rendilimek |
|
|
|
rehber |
|
rehber[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① yolbashci, bashliq:[misal:] öyde qozghilang rehberliri bilen hëliqi ikki kishi qaldi.[yeshmisi:] ② telim-terbiye bergüci, yolyoruq körsetküci؛ ustaz:[misal:] exmetjan ependim bizge rehber.
|
|
rehberlik |
|
rehberlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① telim-terbiye, yolyoruq bërish, yëtekcilik qilish, bashqurush ishi, xizmiti:[misal:] biz bash shtabning rehberlikini qollap, hëmaye qilimiz.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bashqurush ishini yaki melum wezipini öz üstige alghan:[misal:] rehberlik guruppa.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:]isim.[yeshmisi:] birer idare yaki kollëktipni bashquridighan rehbiriy organ, teshkil:[misal:] mektep rehberliki bilen oqutqucilar emeliyetni asas qilishliri kërek.
|
|
rehbiriy |
|
rehbiriy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] rehberlik xizmitini üstige alghan, rehberlik xizmiti bilen munasiwetlik, rehberlik xizmitige a’it:[misal:] söhbetke bir qisim rehbiriy yoldashlar qatnashti.
|
|
rehman |
|
|
|
rehmanliq |
|
|
|
rehmet |
|
rehmet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birkimge bildürgen teshekkur we minetdarliqni ipadileydu:[misal:] rehmet ëytmaq. rehmet oqumaq.[yeshmisi:] ② merhemet, shepqet, yaxshiliq:[misal:] -xuda rehmet qilsun bëgim, -dëdi boway xushal bolghan halda. ＠[yeshmisi:] ③ erlerning ismi.
|
|
rehmetlik |
|
rehmetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] xudaning rehmitige layiq, merhum (wapat bolghan kishi heqqide):[misal:] rehmetlik atam manga bekmu amraq idi. ∥ hey, ësil yigit idi. rehmetlik bolup ketti-de...
|
|
rehmitiy |
|
|
|
rehnema |
|
rehnema[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] yol körsetküci, bashciliq qilghuci, yëtekci:[misal:] uning xiyalice, ustazi yang zingshinning aqilanilik bilen yurt sorash tedbirliri özi ücün birdinbir rehnema bolushi lazim idi.
|
|
rehnemaliq |
|
rehnemaliq[söz türkümi:] isim. [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] yol körsetküc, bashlamciliq, yëtekcilik:[misal:] dili qest birle tolghanlar, bilelmes rehnemaliqni, yëqinni yat bilip tutqay yiraqtin ashnaliqni.
|
|
rehim |
|
rehim[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① mëhir-shepqet, merhemet, köyünüsh, mëhribanliq:[misal:] rehim qilmaq. rehmi kelmek.[yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
rehimdil |
|
|
|
rehimdillik |
|
|
|
rehimsiz |
|
rehimsiz[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] rehmi yoq, kishige rehim qilmaydighan, shepqetsiz:[misal:] rehimsiz adem.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] rehim qilmay, rehim qilmighan halda, rehimsizlerce:[misal:] sëghinish we ümid qamcisi mëni rehimsiz qamcilimaqta idi.
|
|
rehimsizlerce |
|
|
|
rehimsizlik |
|
|
|
rehim-shepqet |
|
|
|
rehimlik |
|
rehimlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] rehim qilidighan, köngli yumshaq, rehimdil, mëhriban:[misal:] rehimlik kishi.
|
|
rewet |
|
rewet[söz türkümi:] isim. [qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] taqet, cidam؛ reghd, xahish:[misal:] qemernisa ikkilinip qaldi, baray dëse, anisini yene körüshke rewiti yoq idi.
|
|
rewen |
|
|
|
rewende |
|
|
|
rewendicilik |
|
|
|
rewish |
|
rewish[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① halet, usul, terz, yosun.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] shey’iler herikitining waqti, orni, usuli, haliti, süpiti we shey’iler belgisining derijisi qatarliqlarni bildüridighan söz türkümi:[misal:] waqit rewishi. halet rewishi.
|
|
rewishte |
|
rewishte[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] usulda, terzde, halette, teriqide, ehwalda, halda:[misal:] bular ixtiyarsiz rewishte bir-biridin uzaqqice közlirini ëlishalmidi.
|
|
rewishdash |
|
|
|
rewishleshtürmek |
|
|
|
rewishleshmek |
|
|
|
re’is |
|
re’is[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① bezi dölet, dölet organliri, partiye-guruh yaki bezi idare, teshkilatlar rehbirining wezipe nami we shu wezipige teyinlengen kishi:[misal:] dölet re’isi. ölke re’isi.[yeshmisi:] ② mejlisni bashqurghuci shexs, yighin riyasetcisi:[misal:] mejlis re’isi. re’is sehnisi.[yeshmisi:] ③ [qollinilish da’isrisi:] konirighan söz.[yeshmisi:] diniy murasim we örp-adetlerning bëjirilishini közitip turghuci kishi we shuningdek jing tëshi, taraza qatarliqlarning toghriliqini tekshürüp turidighan mensepdar kishi.
|
|
re’islik |
|
re’islik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] re’isler qilishqa, öteshke tëgishlik xizmet, ish:[misal:] saylam dawamlashturulup, sepdashlarning hemmisi bir ëghizdin l. mutellipni teshkilat re’islikige körsetti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer mejlis, yighilish qatarliqlarni bashqurush we ulargha riyasetcilik qilish ishi, xizmiti:[misal:] yighingha re’islik qilghuci kishi oruq idi.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] re’iske xas, re’iske te’elluq:[misal:] etisi kün tughushi bilen alawidin ebu eshshemat diwangha kirip, re’islik kursigha olturuptu.
|
|
re’ishe |
|
|
|
re’iyet |
|
|
|
reyhan |
|
reyhan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] kalpuksiman güllükler a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. güli aq yaki qongur arilash aq këlidu. ghol we yopurmaqliri xushbuy bolup, puraqliq matëriyallar ishlinidu, uningdin yene soda teyyarlashqimu bolidu. [yeshmisi:] ② ayallarning ismi.
|
|
ro |
|
|
|
robiro |
|
robiro[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] melum birnerse yaki sözligücige qarimuqarshi bolghan terep؛ aldi, uduli:[misal:] sabir bilen selime bir-birige menilik qariship qoyup, gemining robirosigha këlip toxtidi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] yüzturane, yüzmuyüz, udulmu’udul:[misal:] ular shirildap su ëqiwatqan ëriq boyigha këlip robiro olturushti.
|
|
robirolashmaq |
|
robirolashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] robiru bolmaq؛ delmudel qarshilashmaq, qarshiliship ëlishmaq:[misal:] bu qan icer yalmawuzlar bilen nurghun qëtim jeng meydanlirida robirolashtuq, herbir urushni öz ghelibimiz hësabigha axirlashturduq.
|
|
ropash |
|
|
|
ropashliq |
|
|
|
ropcik |
|
|
|
rota |
|
|
|
rotor |
|
|
|
rotëyl |
|
rotëyl[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. terkibi TiO2danice yaki kallek halette bolup, köpince bëghir reng këlidu, parqiraydu. adette u titan tawlashta xam eshya qilinidu.
|
|
rojek |
|
|
|
rojeklik |
|
|
|
rociwin |
|
rociwin[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qanatliri parqiraydighan, adettiki ciwinlerdin cong bir xil ciwin:[misal:] rociwin bolsa kishi, qanat taqap ucsa kishi. dunyani bir cörülüp, öz xilini tapsa kishi.
|
|
rodaz |
|
|
|
rodu |
|
rodu[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① tëni nahayiti oruq, jiwek, kücsiz, ebgah؛ ajiz:[misal:] rodu adem.[yeshmisi:] ② hëc nersisi yoq, turmushi qiyin؛ gaday, namrat:[misal:] mushundaq bir rodu adem tuxumdek göherni ëlip këtiwatsa, qarap turamduq.
|
|
rodupay |
|
rodupay[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] epsanilerde ëytilishice, puti üceyge oxshaydighan, kishilerge hapash boluwalsa ajratqili bolmaydighan söngeksiz bir mexluq:[misal:] rodupay kaltektin qorqidu (maqal).[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] asan qutulghili bolmaydighan, cëkidin ashqan ushshuq, toxu poqi:[misal:] nëmance rodupay nëme siz ademmu shundaq bizeng bolamdu dëdi u ghezep bilen.
|
|
rodupayliq |
|
|
|
rodulashturmaq |
|
|
|
rodulashmaq |
|
rodulashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] rodu haletke kelmek, namratlashmaq:[misal:] ter töküp, ünce-marjan arzuliship, tügeshtuq özimizmu roduliship.
|
|
rodimënt |
|
rodimënt[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] janliqlar tënining melum qisimliri tedrijiy tereqqiyat jeryanida kiciklep këtidighan, tüzülüshi addiylishidighan, roli ajizlap hetta pütünley yoqilip këtidighan bir xil hadise. mesilen, pitning qaniti pütünley yoqilip ketkinige oxshash.
|
|
rodimëntlashmaq |
|
rodimëntlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] terdijiy tereqqiyat jeryanida bezi janliqlar tënining melum qismi kiciklep, bezilirining tüzülüshi addiyliship, bezilirining roli ajizlimaq yaki pütünley yoqalmaq.
|
|
rodiy |
|
rodiy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt. belgisi (rhodium)Rh. kümüsh rengde yaki kül reng arilash kök rengde bolidu, parqiraydu, qattiq këlidu. adette közet cirighining nur qayturghuc eynikining yüzige yalitilidu, qëtishmiliri ximiyiwi eswablar we yuqiri tëmpëraturini ölcigüci eswablarni yasashqa ishlitilidu.
|
|
roza |
|
|
|
roza-ramzan |
|
|
|
rozane |
|
|
|
rozghar |
|
rozghar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① kün kecürüsh ücün istëmal qilinidighan ozuq-tülük, yëmek-icmek, ashliq we shu qatarliq nersiler؛ ozuqluq:[misal:] hebibulla haji rozghar teyyarlap teng këce mehel bilen aqyol tilep ularni uzitip qoydi.[yeshmisi:] ② öy-jay, makan؛ mal-mülük, te’elluqat, öy, bisat:[misal:] momay axiri cong newrisi roshengülni ëlip qedimiy rozgharigha qaytip kelgenidi.[yeshmisi:] ③ turmush, tirikcilik:[misal:] ulargha elwette rozghar kërek, dëdi imam xatip tüzla jawab bërip.
|
|
rozgharsiz |
|
|
|
rozname |
|
|
|
rozëtka |
|
|
|
rozhdëstwo |
|
|
|
rozhdëstwo bayrimi |
|
|
|
rosul |
|
|
|
rosulilla |
|
|
|
roshen |
|
roshen[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ëniq, ocuq, ashkara:[misal:] közümge roshen körünüwatidu. ∥ ikkisining roshen perqi bar.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yaxshi köridighan, ötkür (köz heqqide):[misal:] közi roshen.
|
|
roshengül |
|
roshengül[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］roshen+gül［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] murekkep güllükler a’ilisidiki köp yilliq saman gholluq ösümlük. gholi, yopurmiqi dorigha ishlitilidu, köz yarisi, ciyqan qatarliqlarni dawalash roligha ige. [yeshmisi:] ② ayallarning ismi.
|
|
roshenleshtürmek |
|
|
|
roshenleshtürülmek |
|
|
|
roshenleshmek |
|
roshenleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① barghansëri roshen bolmaq؛ yoruq, ëniq bolmaq, ayding bolmaq:[misal:] alem yorup hemme roshenlishidu.[yeshmisi:] ② yaxshi köreleydighan bolmaq, ëcilmaq (köz heqqide):[misal:] uning közi roshenleshti.
|
|
roshenlik |
|
|
|
rogur |
|
rogur[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] hasharat öltürgüci organik fosforluq dora. suyuq we sarghuc qongur rengde bolidu. asasliqi kök pit, qizil ömücük, salja qatarliq ziyandash hasharatlarning peyda bolushining aldini alidu.
|
|
rol |
|
rol[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞qatnash ishliri＜[yeshmisi:] qatnash qorallirining yönilishini bashqurup, kontrol qilip turidighan qurulmisi:[misal:] aptomubilning roli. wëlisipitning roli.[yeshmisi:] ②＞tiyatir＜[yeshmisi:] sehne esiri yaki kinolarda artislar oynap ciqqan përsonazhlar obrazi. [yeshmisi:] ③ birer shey’ining bashqa shey’iler tereqqiyatidiki ehmiyiti, tutqan orni, xizmiti yaki körsitidighan tesiri qatarliqlar:[misal:] «yëza qazisi» dëgen bu kona diniy mertiwe qacanqi gep, hazir uning roli yoq.
|
|
rol oynimaq |
|
rol oynimaq[yeshmisi:] öz tesirini, xizmitini namayan qilmaq؛ tesir körsetmek, xizmet qilmaq:[misal:] exlaq cüshencisini igilesh, exlaqiy bilishning shekillinishide nahayiti muhim rol oynidi.
|
|
rolci |
|
rolci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① qatnash qorallirining rolini tutidighan, bashquridighan adem؛ shopur:[misal:] ilyaz özini xëli rolcilardin kem emes dep hësablaytti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bashlap mangghuci, yol körsetküci, yëtekligüci:[misal:] exmetjan bizning bash rolcimiz idi.[yeshmisi:] ③ kino yaki her xil sehne oyunlirida rol ëlip ciqquci artis:[misal:] u uyghur sanayinepise tarixida drama tenqidcilikining bash rolcisi bolghanidi.
|
|
rolluq |
|
|
|
rollër |
|
|
|
romal |
|
|
|
romalliq |
|
romalliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① romili bar, bëshigha romal orighan:[misal:] romalliq ayal. romalliq qiz.[yeshmisi:] ② romal qilishqa bolidighan, romal qilishqa layiq yaki yëtidighan:[misal:] bir romalliq daka.
|
|
roman |
|
|
|
romantizm |
|
|
|
romantizmliq |
|
|
|
romantika |
|
|
|
romantikiliq |
|
|
|
romanci |
|
|
|
romanciliq |
|
|
|
romans |
|
|
|
romanist |
|
|
|
romba |
|
|
|
rombisiman |
|
|
|
romka |
|
|
|
ronaq |
|
|
|
rondo |
|
|
|
roh |
|
roh[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① diniy cüshencilerge asasen kishi hayat waqtida tende bolidighan, wapat bolghandin këyin, tendin ciqip menggü yashaydighan bir xil gheyriy tebi’iy amil:[misal:] rohigha atimaq. rohini yad etmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] idiye, oy-pikir:[misal:] uning köngül töride bolsa bir aliyjanab roh lawuldimaqta idi.[yeshmisi:] ③ kishining icki halitini, psixikisini, hës-tuyghulirini eks ettüridighan keypiyat:[misal:] kötürenggü roh. rohi cüshmek.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] janliqliq, janlinish؛ peyz:[misal:] shuningdin këyin olturushqa roh kirdi.[yeshmisi:] ⑤ ish-heriket, weqe-hadise we shu qatarliqlarning xaraktërlik xususiyiti:[misal:] dewr rohi.[yeshmisi:] ⑥ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer yighin, qurultay, höjjet, yolyoruq we shu qatarliqlarning asasiy mezmuni yaki idiyisi:[misal:] qurultay rohi. yighin rohi.
|
|
rohaniy |
|
|
|
rohaniyet |
|
|
|
rohaniyliq |
|
|
|
rohen |
|
|
|
rohciliq |
|
|
|
rohsiz |
|
rohsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① rohtin juda bolghan, jëni yoq:[misal:] qilur kelgüsi bablar buni roshen, nëcük ciqti bu yardin rohsiz ten.[yeshmisi:] ② rohiy keypiyati töwen؛ janliq, jushqun emes؛ jansiz؛ bosh, boshang:[misal:] uning tëni ajiz bolghacqimu özi rohsiz, öginishtimu yaxshi emes idi.
|
|
rohsizlandurmaq |
|
|
|
rohsizlandurushmaq |
|
|
|
rohsizlandurulmaq |
|
|
|
rohsizlanmaq |
|
|
|
rohsizliq |
|
rohsizliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] keypiyati töwenlik؛ ümidsiz, cüshkün halet:[misal:] rohsizliq, ümidsizlik, cüshkünlük, hurunluq insanni halaketke ëlip baridu.
|
|
rohlandurmaq |
|
|
|
rohlandurushmaq |
|
|
|
rohlandurulmaq |
|
|
|
rohlanmaq |
|
rohlanmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] rohiy keypiyati yuqiri bolmaq؛ rohluq, jushqun haletke kelmek؛ ilhamlanmaq, righbetlenmek:[misal:] batur bilen kamal rohlinip, menilik halda bir-birige qarashti.
|
|
rohluq |
|
|
|
rohinat |
|
|
|
rohiy |
|
rohiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] kishining rohigha, psixikiliq keypiyatigha, icki dunyasigha a’it hem shular bilen munasiwetlik bolghan:[misal:] rohiy azab. rohiy kësellik. rohiy kishen.
|
|
rohiyet |
|
|
|
roy |
|
|
|
roy bermek |
|
|
|
royap |
|
|
|
royapqa ciqmaq |
|
royapqa ciqmaq[yeshmisi:] emelge ashmaq, emelde körülmek, wujudqa kelmek, wujudqa ciqmaq؛ hel bolmaq:[misal:] xuda xalisa bu ish ungushluq royapqa ciqidu.
|
|
royal |
|
|
|
royan |
|
|
|
royxet |
|
|
|
ruba’iy |
|
ruba’iy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] töt misradin terkib tapqan, toluq bir mene ipadileydighan we birinci, ikkinci, tötinci yaki tötla misrasi qapiyidash bolghan musteqil bir shë’ir.
|
|
ruba’iyat |
|
|
|
ruba’iyci |
|
|
|
ruba’iyciliq |
|
|
|
rubli |
|
|
|
rubidiy |
|
rubidiy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt. belgisi (robidium)Rb. kümüsh renggide këlidu, ximiyiwi xususiyiti aktip bolup, su bilen rë’akisiyiliship partlashni keltürüp ciqiridu.
|
|
rupiye |
|
rupiye[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] hindistan, pakistan, nëpal, sirilanka qatarliq döletlerning pul birliki.
|
|
ruta |
|
|
|
rutëniy |
|
rutëniy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt belgisi (ruthenium)Ru. aquc kül reng, cürük bolup, bezide bulut sheklide yaki uwaq halette ucraydu. platina kanliridin tëpilidu, miqdari intayin az. adette uningdin zinnet buyumliri we qëtishma teyyarlashqa bolidu.
|
|
rucka |
|
|
|
ruxsar |
|
ruxsar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① ciray, yüz:[misal:] yigit melikining ruxsarini körüpla uninggha ashiq biqarar bolup hoshidin këtiptu.[yeshmisi:] ② ruxsar muqami, 1939-yili zikri’elpetta teripidin ijad qilinghan uyghur yëngi muqami. [yeshmisi:] ③ ayallarning ismi.
|
|
ruxsargül |
|
ruxsargül[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］ruxsar+gül［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] krëst güllükler a’ilisidiki ikki yaki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. adette menzire üsümlüki qilinidu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] shu xil ösümlükning güli. bëghir reng, ac qizil, ac sëriq yaki aq rengde bolidu. [yeshmisi:] ③ qizlarning ismi.
|
|
ruxset |
|
ruxset[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① qarshi terepning melum bir ishni bëjirishige bërilgen ijazet, raziliq, jawab:[misal:] ruxset almaq. ruxset sorimaq.[yeshmisi:] ② «merhemet, kiring» dëgen menilerni bëridu:[misal:] amine ishikni cekti. öy icidin «ruxset» dëgen awaz anglandi.
|
|
ruxsetsiz |
|
|
|
ruxsetlik |
|
|
|
ruda |
|
ruda[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] terkibide këreklik minërallar bolghan hemde qëzish qimmitige ige tagh jinisliri.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] simsiz radi’o qobullighuctiki dolqun tasqighucni yasighili bolidighan casa qoghushun tash, sëriq tömür tash qatarliqlar közde tutulidu.
|
|
rudiliq |
|
|
|
rudaw |
|
|
|
rudaw cëlishishi |
|
|
|
rus (Ⅰ) |
|
|
|
rus (Ⅱ) |
|
rus (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] mushu nam bilen atalghan millet we bu milletke mensup kishi. ruslarning asasiy qismi rosiyige, az qismi bashqa döletlerde olturaqlashqan. memlikitimizde, shinjang uyghur aptonom rayonining ili, altay, cöcek, ürümci qatarliq jayliri we xëylongjyang ölkisidimu az bir qisim ruslar yashaydu.
|
|
rustek |
|
|
|
rusce |
|
rusce[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ruslargha, rus xelqige, rus tili we medeniyitige a’it؛ rus xelqige xas bolghan:[misal:] rusce kiyim. rusce ussul.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] rus tili yaki yëziqi:[misal:] rusce ögenmek.
|
|
ruslatmaq |
|
|
|
ruslashmaq |
|
|
|
ruslanmaq |
|
|
|
ruslimaq |
|
|
|
ruq’e |
|
ruq’e[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] uyghur xettatliqining bir türi. bu ünce tiziqidek kelgen kalte, diqmaqraq, mezmut, ëniq tik siziqliq nusxa bolup, tëz yëzilidu. cëkitliri dane-dane qoyulmastin, acimaq, yantu siziqce halitide qoyulidu. bezi herplerning mesilen, «sh, n, q» herplirining cëkitliri quyruqigha ulapla tartip qoyulidu.
|
|
ruq’ece |
|
|
|
rukoyatka |
|
rukoyatka[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① aptomobil, traktorlarni ot aldurush ücün qol bilen aylanduridighan eswab. [yeshmisi:] ② aptomobil, traktorlarning caqlirini qol bilen aylandurup heriketlendüridighan tutqisi, destisi.
|
|
ruku |
|
|
|
rum |
|
|
|
rumba |
|
|
|
rumin |
|
|
|
ruwuklashmaq |
|
|
|
rë |
|
|
|
rë’aktor |
|
rë’aktor[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mu’eyyen tëmpëratura we bësimda ximiyilik rë’aksiyilerni hasil qilish ücün ishlitilidighan apparat, üsküne.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] radi’aktip ri’aksiyeni emelge ashurushta ishlitilidighan qurulma.
|
|
rë’aktip |
|
rë’aktip[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:]isim.[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] bashqa maddilar bilen birikip melum ximiyilik rë’aksiye peyda qilidighan we shu xil rë’aksiyide izdiliwatqan maddining bar-yoqluqini ëniqlap bëridighan madda. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] ximiyilik analizda shu xil madda ornida xizmet qilidighan:[misal:] rë’aktip maddilar.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] par, gaz we shu qatarliqlar ëqimining tëpish küci netijiside heriket qilidighan:[misal:] rë’aktip mator. rë’aktip ayropilan.
|
|
rë’aksi’on |
|
rë’aksi’on[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ijtima’iy tereqqiyatqa siyasiy, iqtisadiy jehettin qarshiliq körsetküci, mute’essip, eksiyetci.
|
|
rë’aksiye |
|
rë’aksiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] ikki yaki birnecce xil madda otturisida yüz bëridighan öz’ara tesir, yeni maddilarning birikishi, ajrilishi we shu qatarliqlar:[misal:] ximiyilik rë’aksiye. rë’aksiyige kirmek.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] atom yadrosining sirtqi küc tesiride özgirish peyda qilishi:[misal:] issiq yadro rë’aksiyisi.[yeshmisi:] ③ organizmlarning ten ici yaki sirtidiki ghidiqlashqa jawaben körsitidighan eks tesiri.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞tëbabet＜[yeshmisi:] adem bedinige sëlinghan okul yaki yëgen dorining adem organizmigha bolghan eks tesiri.
|
|
rë’al |
|
rë’al[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① heqiqiy mewjut bolup turghan, emeliyette bar, heqiqiy, emeliy, cin:[misal:] rë’al ehwal, rë’al shey’i.[yeshmisi:] ② rë’alliqqa, emeliyetke uyghun këlidighan؛ emelge ashidighan, bëjirilishi mumkin bolghan:[misal:] rë’al pilan. rë’al mesile. rë’al ish.
|
|
rë’allashturmaq |
|
|
|
rë’allashturushmaq |
|
|
|
rë’allashturulmaq |
|
|
|
rë’allashmaq |
|
rë’allashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] rë’al haletke kelmek, rë’alliqqa qarap yüzlenmek, rë’alliqqa uyghun kelmek, rë’al bolmaq.
|
|
rë’alliq |
|
|
|
rë’alizm |
|
rë’alizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① birer ishni emelge ashurushta obyëktip mewjut shert-shara’it we imkaniyetlerni hësabqa ëlip ish körüsh we mushundaq mesilek.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] edebiyat-sen’ettiki bir xil ijadiyet usuli. buningda, tipik përsonazh we tipik muhit teswiri arqiliq rë’al turmushning mahiyiti ëcip bërilidu.
|
|
rë’alizmci |
|
|
|
rë’alist |
|
rë’alist[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] rë’alizm terepdari, rë’alizmgha emel qilghuci؛ öz pa’aliyitide rë’al weqelikni, shert-shara’itlarni, mewjut imkaniyetlerni hësabqa ëlip ish körgüci kishi.
|
|
rëpëtitsiye |
|
|
|
rëpide |
|
|
|
rëpiri |
|
|
|
rëpiriliq |
|
|
|
rëtsëp |
|
|
|
rëtsëptor |
|
|
|
rëjim |
|
rëjim[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[kesip türi:]＞qanun ishliri＜[yeshmisi:] memlikitimizdiki jinayi jazalarning bir türi. u jinayetcilerni qamimay, heriket erkinlikini melum derijide cekleydu. uning cëki üc aydin yuqiri, ikki yildin töwen bolidu؛ emma birnecce xil jinayetni qoshup jazalighanda üc yilgha uzartishqa bolidu.
|
|
rëcitatiw |
|
|
|
rëde |
|
|
|
rëzende |
|
|
|
rëzba |
|
|
|
rëzbilik |
|
|
|
rëzonans |
|
rëzonans[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] ① tewrinish castotisi oxshash bolghan ikki jisimning biri tewrinip, yene biriningmu tewrinishini keltürüp ciqiridighan hadise. [yeshmisi:] ② radi’o signallirini qobul qilidighan apparattiki rëzonans zenjirining tewrinish castotisi bilen radi’o signallirini tarqitish istansisining tewrinish castotisi oxshash bolghanda, qobul qilidighan apparat tarqitish istansisining radi’o dolqunlirini qobul qilalaydu. bu xil hadisimu «rëzonans» dep atilidu.
|
|
rëzinke |
|
rëzinke[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kawcuk derixi, köksëghiz qatarliq ösümlükler sütini pishshiqlap ishlesh arqiliq teyyarlinidighan bir xil matëriyal. ëlastikiliq we izolyatsiyilik xususiyetke ige, su we hawa ötküzmeydu. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mushundaq matëriyaldin ishlengen:[misal:] rëzinke top. rëzinke caq. rëzinke ayagh.
|
|
rëzinkilik |
|
|
|
rëzhissor |
|
rëzhissor[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[kesip türi:]＞tiyatir＜[yeshmisi:] sehne yaki kino eserlirini teyyarlash, sehnileshtürüsh jeryanidiki ijadiy ishlarning teshkilatcisi, bedi’iy rehber:[misal:] u talantliq rëzhissor bolup yëtishti.
|
|
rëzhissorluq |
|
|
|
rëstoran |
|
|
|
rëshiliye |
|
|
|
rëshiliyeci |
|
|
|
rëfraktor |
|
|
|
rëfraktormëtir |
|
|
|
rëfraksiye |
|
|
|
rëflëktor |
|
rëflëktor[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] yoruqluq menbesidin kelgen nurni qayturush rolini oynaydighan pëtinqi yüzlük eswab, nur qayturghuc. [yeshmisi:] ② shu xil eswab bilen ëlëktr lampisidin terkib tapqan yaki kün nuridin paydilinip issiqliq hasil qilidighan bir xil qurulma.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] pëtinqi eynek wasitisi bilen asman jisimlirining teswirini hasil qilidighan tëlëskop.
|
|
rëflëks |
|
|
|
rëflëksliq |
|
|
|
rëflëksiye |
|
|
|
rëkort |
|
rëkort[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞inglizce［[yeshmisi:] ishlepciqirish pilani yaki birer tapshuruqni bëjirishte we yaki tenheriket türliride ërishilgen eng yaxshi netije, belgilengen eng yuqiri ölcem. adette u ölkilik (aptonom rayonluq) rëkort, döletlik rëkort we dunya rëkorti dëgenlerge ayrilidu.
|
|
rëgrëssiye |
|
rëgrëssiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] statistikiliq baghlinishqa ige ikki tasadipiy özgergüci miqdar bërilgende, rëgrëssiye funksiye miqdari icidiki biri yene birige nisbeten otturice qimmet bolidu. bu otturice qimmet «rëgrëssiye» dep atilidu.
|
|
rëlë |
|
|
|
rëlis |
|
|
|
rëlissiz |
|
|
|
rëlisliq |
|
|
|
rëmatizm |
|
|
|
rëmatizmliq |
|
|
|
rëmont |
|
rëmont[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[yeshmisi:] buzulghan, ishtin ciqqan, sunghan, konirighan nersilerni tüzesh, ongshash, yasash:[misal:] öyni rëmont qilmaq. rëmont ishcisi.
|
|
rëmontci |
|
|
|
rëmontciliq |
|
|
|
rëmontxana |
|
|
|
rëmontsiz |
|
|
|
rëntgën |
|
rëntgën[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] Ⅹ nuri (rëntgën nuri), gamma nuri qatarliqlarning küc birliki. bir rëntgën texminen bir kyuri radi’o’aktip nurning bir sa’et icide ciqarghan miqdarigha teng këlidu.bu nam gërmaniye fizika alimi rëntgën(Rontgen Wilhelm Konrad)ni xatirilesh yüzisidin bërilgen. [yeshmisi:] Ⅹ② nuri arqiliq beden tekshüridighan apparat:[misal:] rëntgënge cüshmek.
|
|
rëniy |
|
rëniy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt. belgisi:[misal:] (rhenium)Re. u eng shalang tarqalghan, kem ucraydighan mëtallarning biri bolup, mëxanikiliq kücinishcanliqi yuqiri, yuqiri tëmpëratura we ciritishke cidamliq këlidu.
|
|
rëhil |
|
rëhil[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] konirighan söz.[yeshmisi:] kitab qoyidighan kicik qatlima shire:[misal:] her qatarda sekkizdin bala, hemmisining aldida rëhil, uninggha kicikrek kitablar qoyulghanidi.
|
|
rë’ostat |
|
|
|
rëwiziye |
|
|
|
rëyka |
|
|
|
ri’aye |
|
ri’aye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① hörmet yaki ëtibargha ëlish yüzisidin qilinghan mu’amile, yol qoyush؛ hörmet:[misal:] cong dep ri’aye qildim, bolmisa mangimu anam gep ögetken.[yeshmisi:] ② boysunush, emel qilish, saqlash:[misal:] tertipke ri’aye qilmaq. qanungha ri’aye qilmaq.
|
|
ritorik |
|
|
|
ritorika |
|
|
|
ritim |
|
ritim[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ① birer ish yaki heriketning melum waqit ariliqida melum tertip we ölcem bilen bir xil tekrarlinip turushi:[misal:] këce jimjitliqida tam sa’itining bir xil ritimda cikildishi anglinip turatti.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞muzika＜[yeshmisi:] naxsha yaki muzika tawushlirining qanuniyetlik halda nöwet bilen bir küciyip, bir ajizlash yaki bir uzirip, bir qisqirishi.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] shë’iriy nutuqtiki bir xil miqdardiki söz böleklirining izcil we bir ölcemde tekrarlinip këlishi.
|
|
ritimsiz |
|
ritimsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ritimi, tertipi yoq؛ ritimliq we tertiplik emes, qalaymiqan:[misal:] ritimsiz heriket. ∥ raziyening yüriki ritimsiz soqup, yüzi lappide ot aldi.
|
|
ritimsizlashturmaq |
|
|
|
ritimsizlashturulmaq |
|
|
|
ritimsizlashmaq |
|
|
|
ritimsizliq |
|
|
|
ritimliq |
|
|
|
rije |
|
rije[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① birer nerse üstidin tartilghan yip, sim yaki siziq. [yeshmisi:] ② nawat qaturulghan qazangha tartilghan yip:[misal:] qazangha rije baghlimaq.[yeshmisi:] ③ bughrisigha kirgen tögining adem cishliwalmasliqi ücün aghzigha tartip qoyidighan bir xil tor. [yeshmisi:] ④ birer ishni tertipi bilen we öz waqtida bëjirish ücün aldin’ala belgilep ëlinghan ëniq yaki texminiy mölcer؛ pilan:[misal:] u xangha suyiqest qilish rijisini tüzüp kelgen, uning rijisi bitcit qilindi.
|
|
ricag |
|
ricag[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] birer tayanc nuqta etrapida aylinidighan we az küc bilen köp kücni wujudqa keltüridighan xada؛ pishang:[misal:] sel cëkiniprek turunglar, ricag, kunupkilargha cëqilmanglar, dëdi adil ulargha.[yeshmisi:] ② bashqurush ücün xizmet qilidighan destilik pishang:[misal:] u bir qolini ricagdin boshitip qizning dolqunluq caclirini silidi.
|
|
riza |
|
|
|
rizalashmaq |
|
|
|
rizaliq |
|
|
|
rize |
|
|
|
riziq |
|
riziq[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] diniy cüshencilerge asaslanghanda, xuda herbir kishi, herbir jan ücün atighan nësiwe:[misal:] tughulghanning rizqi bille tughular (maqal).[yeshmisi:] ② hayat kecürüsh, tirikcilik ücün zörür bolghan ozuq, ozuq-tülük؛ oqet:[misal:] mëning qorsiqim taza ac idi, yeydighan rizqi ucrighanliqigha xushal bolup küldüm, deptu diwe.
|
|
rizqigha topa cacmaq |
|
|
|
rizqigha olturmaq |
|
|
|
rizqi-nësiwe |
|
|
|
rizwan |
|
|
|
risale |
|
risale[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] birer sahe, birer kesip we uning tertip, qa’ide-qanunlirigha a’it kitabce, brashur:[misal:] tömürcilik risalisi. miskerlik risalisi.
|
|
rishale |
|
rishale[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shëker bilen tuxum ëqining arilashmisidin yasalghan renggi aq bir xil qoyuq yëmeklik:[misal:] dastixangha halwa, qaymaq, rishale, qoyuq’ashlar tartiliptu.
|
|
rishtap |
|
rishtap[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] kicik yaghac tutqigha bëkitilgen ilmek sim. bu altun, kümüsh, tuc, mistin tartilghan incike simlarni ëshishte qollinilidu.
|
|
rishte |
|
rishte[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① yip, shoyna, tanab:[misal:] bu rishtige ötküzülgen marjan idi, yip üzülüp marjanmu yerge töküldi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] nersiler, kishiler we hadise qatarliqlarni öz’ara mehkem baghlaydighan wasite؛ baghlinish, munasiwet:[misal:] dostluq rishtisi. köngül rishtisi üzülmek. muhebbet rishtisi.
|
|
rishtige |
|
|
|
righbet |
|
righbet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer ishqa, mesilige bolghan xahish, istek, meyl, ray:[misal:] shu qolungni hazirmu mëning, qolum bilen bille bilimen. ilham bergec righbiting sëning, yalqunghimu dadil kirimen.[yeshmisi:] ② ilham, medet:[misal:] sëning herikiting manga nishan, eynek we heqqaniy righbet boldi.
|
|
righbetlendürmek |
|
|
|
righbetlendürüshmek |
|
|
|
righbetlendürülmek |
|
|
|
righbetlenmek |
|
|
|
riqabet |
|
|
|
riqabetci |
|
|
|
riqabetleshtürmek |
|
|
|
riqabetleshtürülmek |
|
|
|
riqabetleshmek |
|
|
|
riksha |
|
|
|
rikshici |
|
|
|
rikshicilik |
|
|
|
rikkëtsiye |
|
rikkëtsiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce［[kesip türi:]＞tëbabet＜[yeshmisi:] baktëriye bilen wirus ariliqidiki bir xil mikro organizm. baktëriyilerdin kicik bolup, adettiki mikroskoplarda körgili bolidu, peqet tirik toqulma hüjeyriliridila köpiyeleydu.
|
|
rim |
|
|
|
rim reqemliri |
|
rim reqemliri[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] qedimki rimliqlar sanlarni xatirileshte ishletken (Ⅰ), (Ⅱ), Ⅲ, (Ⅳ)Ⅴ..., qatarliq belgiler.
|
|
rimifon |
|
rimifon[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］ing［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] organik birikme. molëkula formulisi . C6 H7 O H3 aq renglik yingnisiman kristal bolup, temi deslep tatliq, këyin acciq bilinidu. zeherlik xususiyiti ajiz. silni dawalash ünümi yuqiri.
|
|
ringgit |
|
|
|
riwayet |
|
riwayet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] melum kishi, nerse, ish yaki melum weqe toghrisida xelq arisida qedimdin tartip, ëghizdin ëghizgha köcüp keng tarqilip këliwatqan aghzaki hëkaye؛ epsane:[misal:] riwayet qilmaq.
|
|
riwayetleshtürmek |
|
|
|
riwayetleshtürülmek |
|
|
|
riwayetleshmek |
|
|
|
riwayetlik |
|
|
|
ri’ël |
|
|
|
riya |
|
riya[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] özini yalghandin yaxshi qilip körsitish, ikki yüzlimilik:[misal:] biri shexsiyperes zalim, biri qashqir mijez hakim, biri gal bendisi «alim»... sadaqette riya kördüm.
|
|
riyazet |
|
|
|
riyazetsiz |
|
|
|
riyazetlik |
|
riyazetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] jebir-japasi, derd-elimi bar؛ japaliq, azabliq:[misal:] wezir talay riyazetlik seperni tügitip, axiri ordigha qaytip keptu.
|
|
riyaziyat |
|
|
|
riyaset |
|
|
|
riyasetci |
|
|
|
riyasetcilik |
|
|
|
riyakar |
|
|
|
riyakarane |
|
|
|
riyakarliq |
|
|
|
riyal |
|
|
|