ئىزاھى |
sh |
|
sh[yeshmisi:] hazirqi zaman uyghur ëlipbesining on tötinci heripi, ret tertipi jehettin on tötincini körsitidu. hazirqi zaman uyghur tilidiki mene perqlendürüsh roligha ige fonëma. «sh» heripning ayrim shekli «sh», bëshidin ulinidighan shekli «sh», bash we axiridin ulinidighan shekli «sh», ayighidin ulinidighan shekli «sh», oqulushi yaki nami «shë» dur. «sh» üzük tawush bolup, tawush ciqirish orni jehettin til aldi-qattiq tanglay tawush, tawush ciqirsh usuli jehettin siyrlangghu tawush, tawush perdisining titiresh-titirimesliki jehettin jarangsiz tawushtur. «sh» tawushining fonëtikiliq xususiyiti 1. «c» tawushi bilen ayaghlashqan sözlerge «c» we «r» tawushidin bashqa üzük tawushlar bilen bashlinidighan qoshumcilar ulanghanda, shu sözlerning axiridiki «c» tawushi teleppuzda «sh» gha nöwetlishidu. mesilen: imlasi teleppuzi küclük küshlük acquc ashquc yaghacciliq yaghacciliq ucra ucra 2. xenzu tilidiki «sh» tawushi uyghur tilida «sh» heripi bilen ipadilinidu. cangsha changsha — shendung shandong —
|
|
shap (Ⅰ) |
|
shap (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] loyla a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. mëwisining besh tal qaniti bolidu. adette qurghaq, shëghilliq we shorluq jaylarda ösidu.
|
|
shap (Ⅱ) |
|
shap (Ⅱ)[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] ① yumshaq birnersining ikkinci birnersige tëzlik bilen tëgip caplishishidin hasil bolghan awaz:[misal:] u caghda istatorgha «shap» qilip desseymiz-de, gürkiritip këtiwërimiz.[yeshmisi:] ② gösh qatarliq bezi tamaqlarni caynighanda, ëghizdin ciqqan awaz:[misal:] öydikilerning hetta ghiza caynashlirinimu anglighili bolatti, beziliri cip-cap qilip qatlima caynawatatti, beziliri hëli shap, hëli shup qilip, xushyaqmighan halda gösh caynawatatti.
|
|
shapⅢ |
|
|
|
shap (Ⅳ) |
|
|
|
shapa’et |
|
shapa’et[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① qollap quwwetlesh, himayisige ëlish؛ yardem؛ yaxshiliq:[misal:] yaratqan igem bendisige shapa’et qilsa, qoshlap bëridiken.[yeshmisi:] ② ayallarning ismi.
|
|
shapa’etci |
|
shapa’etci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shapa’et, yaxshiliq, yardem qilghuci؛ himayici, qollap-quwwetligüci:[misal:] bextsiz kishiler «shapa’etci bilen shapa’etke muyesser bolghan kishi dost bolidu, barliq ulugh qelb igisi tamamen barawer bolidu» dep qaraydu.
|
|
shapa’etsiz |
|
shapa’etsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shapa’iti yoq, kishilerge yaxshiliq qilmaydighan, yardem bermeydighan, shepqetsiz:[misal:] shapa’etsiz adem.
|
|
shapa’etlik |
|
shapa’etlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shapa’iti bar, kishilerge yaxshiliq qilidighan, yardem bëridighan, qollaydighan, shepqetlik:[misal:] ey eqil-parasette kamaletke yetken shapa’etlik igem, himmitingge rehmet
|
|
shapash |
|
|
|
shapashlatmaq |
|
|
|
shapashlashmaq |
|
|
|
shapashlimaq |
|
|
|
shapaq |
|
|
|
shapaqci |
|
shapaqci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① qoghun-tawuzlarning shapaqlirini tërip toplighuci kishi. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [qollinilish da’isrisi:] til haqaret.[yeshmisi:] exlaqsiz, buzuq ayal:[misal:] mangaway shapaqci, dëdi u aghzini buzup.
|
|
shapaqciliq |
|
|
|
shapaq-shaltaq |
|
|
|
shapaldaq |
|
|
|
shappide |
|
|
|
shaptul |
|
|
|
shaptulluq |
|
shaptulluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shaptul derixi östürülgen, shaptul derixi bar yer, meydan yaki bagh:[misal:] toghra ëriqtin shaptulluqqa udul yol alimiz, -dëdi u bizge qarap. ∥ shaptulluq hoyla.
|
|
shapur-shupur |
|
shapur-shupur[yeshmisi:] ① «shap-shap» we yaki shu xildiki awazlar:[misal:] ular shapur-shupur qiliship aranla qëcishqa ülgürdi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] aldirap-saldirap؛ nahayiti tëz, ittikla:[misal:] u derhal ornidin turup, cashkidiki su bilen shapur-shupur yüzini yuyup sirtqa qarap yügürdi.
|
|
shapigraf |
|
|
|
shapilaq |
|
|
|
shapilaqlatmaq |
|
|
|
shapilaqlashmaq |
|
shapilaqlashmaq[yeshmisi:] «shapilaqlimaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] ular bir tereptin bir-birini shapilaqliship, kiyimlirini yirtishsa, yene bir tereptin adem cidighusiz set gepler bilen tillishatti.
|
|
shapilaqlanmaq |
|
shapilaqlanmaq[yeshmisi:] «shapilaqlimaq» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] -xop boluptu, barma, barma dësem unimay bërip, taza shapilaqlinip keptu.-rewixan tömür’axunning so’aligha jawabmu bermestin, kayishqa bashlidi.
|
|
shapilaqlimaq |
|
|
|
shapildatmaq |
|
|
|
shapildashmaq |
|
|
|
shapildimaq |
|
|
|
shatari |
|
shatari[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① royan a’ilisidiki da’im yëshil turidighan catqal yaki kicik derex. yopurmiqi ëllips sheklide bolup, udul ösidu, parqiraydu. güli cong, aq we puraqliq këlidu. mëwisi tetür tuxum sheklide uni sëriq boyaqqa matëriyal qilghili yaki dorigha ishletkili bolidu. tëbabetcilikte u qizitma we yallughni qayturghuci dora hësablinidu. güli zinnet ücün östürülidu. [yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning mëwisi.
|
|
shatraq |
|
shatraq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] suyuq kelgen arqa pëshab, cong teret:[misal:] uy cong qoruni ikki aylanmastinla quyruqini ëgiz kötürüp shatraq qoyuwetti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] shallaq, tuturuqsiz:[misal:] shatraq adem. shatraq oghul.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ici sürüp ketken, shatraqlaydighan:[misal:] shatraq mozay. ＊ bir shatraq kala xamanni bulghaydu.
|
|
shatraqlatmaq |
|
|
|
shatraqlashmaq |
|
|
|
shatraqlimaq |
|
shatraqlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] cong teriti, tëziki suyuq kelmek؛ ici sürüp ketmek:[misal:] uning balisi shatraqlap turidu, bicare, balisini tosimen dep olturghaniken.
|
|
shatut |
|
shatut[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① üjmining bir türi. mëwisining renggi qizghuc yaki qaramtul bolup, temi cücümel këlidu, istëmal qilinidu. [yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning mëwisi.
|
|
shatutluq |
|
|
|
shatuti |
|
shatuti[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil qush. tumshuqining üstünki qismi cong we ilmek, astinqi qismi kicik we qisqa. pey-tükliri aq, qizil, sëriq, yëshil qatarliq renglerde bolup, nahayiti cirayliq këlidu. tropik belwagh ormanlirida yashaydu, mëwiler bilen ozuqlinidu, ademlerning awazlirini doriyalaydu.
|
|
shatur |
|
shatur[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① padishahning ëtini yëtilep mangghuci xizmetkar؛ padishahning xas qoghdighucisi. [yeshmisi:] ② tëz mangidighan, ittik yügüridighan, yel tapan adem:[misal:] qac, qac qaysing qacalisang shu shatur qaysing aman qalsang shu batur[yeshmisi:] ③ erlerning ismi.
|
|
shatun |
|
|
|
shatiwar |
|
|
|
shaja |
|
|
|
shax |
|
|
|
shaxtin shaxqa qonmaq |
|
shaxtin shaxqa qonmaq[yeshmisi:] bir ishni yaki bir mesilini toluq hel qilip tügetmeyla yene bir ish yaki bir mesilige ötmek, turaqsizliq qilmaq:[misal:] ulardin qiyinciliqlarni yëngish rohini yëtildürüshni, hurunluq we shaxtin shaxqa qonup yürüshning aldini ëlishni telep qilish lazim.
|
|
shëxigha qaqmaq |
|
shëxigha qaqmaq[yeshmisi:] reddiye bermek, gëpining bëlige tepmek, ret qilmaq:[misal:] ularce sinip terbiyicisi dëgen bir qamus, nëmini axtursa, jawab ciqiwëridu. qandaq qilisen, shëxigha qëqishqa, meydisidin ittiriwëtishke bolattimu
|
|
shaxab |
|
|
|
shaxabce |
|
|
|
shaxar |
|
|
|
shaxce |
|
shaxce[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① kicik shax:[misal:] notilar birqeder qëlin bolsa, bezi qoshumce shaxcilarning mëwige kirishi baldurraq bolidu.[yeshmisi:] ② tarmaq, bölünme:[misal:] tömür bowa tashqin suning shaxce jilghilar arqiliq negidur ëqip këtidighanliqini sözlep berdi.
|
|
shaxsanighuc |
|
shaxsanighuc[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］shax+sanighuc［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] qushlarning bir a’ilisi. bu a’ilidiki qushlarning tëni kicik, köpince qongur yaki qëniq yëshil rengde këlidu, tumshuqi qisqa hem ucluq bolidu, jarangliq sayraydu, hasharatlar bilen ozuqlinidu. dëhqanciliq we ormanciliqqa paydiliq.
|
|
shaxsha |
|
|
|
shaxsharma |
|
|
|
shaxshur |
|
|
|
shax-shumba |
|
|
|
shaxlatmaq |
|
|
|
shaxlanmaq |
|
|
|
shaxliq |
|
|
|
shaxlima |
|
|
|
shaxlimaq |
|
shaxlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞bot＜[yeshmisi:] shax, putaq ciqarmaq؛ shax ayrimaq:[misal:] zawut, mektep, doxturxanilar, qatar ketken cong yolni boylap. yëshil baghlar jennettin güzel, boldi bostan köcetler shaxlap.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tarmaq, böleklerge bölünmek:[misal:] aq’östeng qash deryasidin bölüngendin këyin gherbke qarap yol ëlip, kürening yaqisigha kelgüce her yangha qarap shaxlap këtidu.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] ushshaqlimaq؛ köpeymek, awumaq:[misal:] u til toghrisidiki tëmigha kelgende, bekla shaxlap ketti.
|
|
shaxina |
|
|
|
shaxinek (Ⅰ) |
|
|
|
shaxinek (Ⅱ) |
|
|
|
shaxinici |
|
|
|
shad |
|
shad[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] xushal, xursen, memnun:[misal:] tughqan anamdek, körimen sëni. östürmekte shad, terbiyeng mëni. ∥ bizni shad qilsang, xuda külidu, oghlum, dëdi boway.
|
|
shada |
|
|
|
shad-xuram |
|
shad-xuram[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] xushal-xuram, nahayiti xushal, intayin köngüllük:[misal:] biz ilgiri shad-xuram iduq... emdi undaq künler yoq. buni cüshensingiz kërek, dëdi u hesiretlik ahangda.
|
|
shad-xuramliq |
|
|
|
shadlandurmaq |
|
|
|
shadlandurulmaq |
|
|
|
shadlanmaq |
|
|
|
shadliq |
|
shadliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] xushalliq, memnunluq xursenlik, söyünüsh, xush bolush:[misal:] shadliqqa cömmek. ＊ herqandaq köngül yërimliq, xapiliq kelse, renjip ketmey özüngni cing tutup yürgin, axirida shadliq këlidu.
|
|
shadlinishmaq |
|
|
|
shadipen |
|
|
|
shadiqulup |
|
|
|
shadilatmaq |
|
|
|
shadilanmaq |
|
|
|
shadiliq |
|
|
|
shadilimaq |
|
|
|
shadiman |
|
|
|
shadimanliq |
|
|
|
shadiyane |
|
shadiyane[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] tentenilik halda؛ xushal-xuramliq bilen:[misal:] naghricining yuqiri awazliq jüp naghrisi shadiyane gümbürlep, oyghatquci jarangliq muqam ahangliri tang shamalliri arqiliq yiraq-yiraqlargha ketti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] tentenilik, shad-xuramliq namayan bolup turghan:[misal:] uning ikki mengzi qizarghan, közliride bir xil shadiyane nur jilwilinip turatti.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ghelibe, muweppeqiyet qatarliqlarni tebriklesh yüzisidin cëlinidighan tentene muzikisi, shadliq küyi؛ uyghur xelq muzikiliridin birining nami:[misal:] naghra bilen sunay shadiyanidin samagha yötkeldi.
|
|
shadiyaniliq |
|
|
|
shar (Ⅰ) |
|
shar (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] yërim cemberning öz di’amëtiri etrapida bir qëtim aylinishidin hasil bolghan gë’omëtiriyilik shekil:[misal:] shar sirti. shar sëgmënti. shar merkizi.[yeshmisi:] ② shu shekildiki nerse:[misal:] polat shar. yer shari. ay shari. sherqiy yërim shar. gherbiy yërim shar.[yeshmisi:] ③ nëpiz rëzinke, kawcuk yalitilghan rext we sulyaw qatarliqlardin yasilip, icige hawa, hidrogën we gëliy qatarliqlar qacilinidighan yumilaq xaltisiman buyum.
|
|
shar (Ⅱ) |
|
|
|
sharab |
|
|
|
sharabar |
|
|
|
shara-bara |
|
|
|
shara-barici |
|
|
|
shara-bariciliq |
|
|
|
sharabxana |
|
|
|
sharabxor |
|
sharabxor[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] sharabqa amraq, sharabni köp icidighan kishi؛ haraqkesh:[misal:] eger sharabxorlargha yoluqup uyqusiz qalsang, etisi kündüzde uxlishing lazim.
|
|
sharabxorluq |
|
sharabxorluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sharabni köp icidighan, sharabqa amraq mijez, xususiyet؛ haraqkeshlik:[misal:] hashim xeyrliship: köp sharabxorluq qilalmaymen, qaytay, dëdi.
|
|
sharapet |
|
sharapet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① xislet, pezilet, xasiyet؛ payda, nep:[misal:] yaxshining sharapiti, yamanning kasapiti (maqal).[yeshmisi:] ② ayallarning ismi.
|
|
sharapetlik |
|
sharapetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] xasiyetlik, peziletlik؛ paydiliq؛ qutluq:[misal:] imamning ëytishice, bu isim intayin ësil, sharapetlik isim bolup, bizce menisi «nurluq, parqirap turidighan» dëgen bolidiken.
|
|
sharajil |
|
|
|
sharacin |
|
|
|
sharaq |
|
|
|
sharaq-sharaq |
|
|
|
sharaq-shuruq |
|
|
|
sharaqqide |
|
|
|
sharaqshitmaq |
|
|
|
sharaqshimaq |
|
|
|
sharaqlatmaq |
|
|
|
sharaqlashmaq |
|
|
|
sharaqlimaq |
|
|
|
sharang-shurung |
|
sharang-shurung[yeshmisi:] dëgüsi kelgenni yüz-xatire qilip turmastin ocuqtin-ocuq deydighan, icide gep saqlimaydighan (ademler heqqide):[misal:] sharang-shurung at kötürer, jimghur put kötürer (maqal).
|
|
shara’it |
|
shara’it[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ehwal, muhit, halet, weziyet:[misal:] milliy armiyining jenubiy yönilish polki aqsu terepte turuwatqan shara’itta azad üc wilayet zëmini bu polkning payansiz we ishenclik arqa sëpi hësablinatti.
|
|
sharpa |
|
|
|
shart |
|
|
|
sharttide |
|
sharttide[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① «shart» qilip awaz ciqarghan halda, «shart» qilip. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tëzlik bilen, birdinla, biryoli:[misal:] abduniyaz sharttide buruldi-de, ishik terepke qarap mangdi.
|
|
shart-shart |
|
|
|
shart-shurt |
|
shart-shurt[yeshmisi:] ① «shart» qilghan we yaki shu xildiki awazlar. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] nahayiti tëz, tëzlik bilen:[misal:] hu kalwa dep ketti dadam hëc geptin hëc gep yoq, qolumdin tumaqlarni shart-shurt tartip ëlip.
|
|
shartildatmaq |
|
|
|
shartildashmaq |
|
|
|
shartildimaq |
|
shartildimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] «shart-shart» qilghan awaz ciqarmaq, «shart-shart» qilmaq:[misal:] orghaqlar shartildap, sarghiyishqa bashlighan qonaq ghollirini yiltizidin ayrip baratti.
|
|
sharce |
|
sharce[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kicik shar:[misal:] qoy sütide yagh mol, yagh sharcilirining hejmi kicik, tarqilishi tekshi. shunga, ongay ërip asan hezim bolidu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shargha oxshash, shar sheklidiki, yumilaq:[misal:] sharce aqsil. sharce bix.
|
|
sharride |
|
sharride[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① «shar» qilghan awaz ciqirip, «shar» qilip:[misal:] sharride yamghur yaghdi-de, bizni meydandin sinipqa qacurdi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tëz hem rawan:[misal:] qëni, ale, qolunggha oghlum, munu kadir akangning aldida sharride bir oquwëte
|
|
sharsiman |
|
|
|
shar-shar |
|
|
|
shar-shur |
|
shar-shur[yeshmisi:] ① «shar» qilghan we yaki shu xildiki awazlar:[misal:] köngül aghriqimu bir parce qara bulutqa oxshaydu, shar-shur qilip töküdighinini tökidu-de, ötüp këtidu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] könglige kelgen gepni ayimay dep tashlaydighan, könglide gep yatmaydighan:[misal:] shar-shur dëyishidu, bezi yerge kelgende shundaq shar-shurlarmu yaxshiken, adem mismis bolghandin shar-shur bolsa yaxshiraq iken.
|
|
sharqiratma |
|
|
|
sharqiratmaq |
|
sharqiratmaq[yeshmisi:] «sharqirimaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] su actim dep, suni sharqiritip östengge bashlap qoyghining nëmisi bowam shundaq dëdi-de, ëriqning su tëship cüshürüwetken yan teripini kömüshke bashlidi.
|
|
sharqirashmaq |
|
|
|
sharqirimaq |
|
sharqirimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] «shar» qilghan awaz ciqarmaq, «shar-shar» qilmaq:[misal:] yamghur sharqirap quyuwetti. ＊ alemni qarangghuluq qaplimaqta idi, derya bir xil ritimda tinimsiz sharqiraytti.
|
|
sharup |
|
|
|
sharik |
|
|
|
sharildatmaq |
|
sharildatmaq[yeshmisi:] «sharildimaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] sharilditip östeng süyini, su icige tashlandi biri, uning caqqan üzüshlirige, qarap bir qiz turatti nëri.
|
|
sharildimaq |
|
sharildimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① «shar-shar» qilip awaz ciqarmaq, «shar-shar» qilmaq, sharqirimaq:[misal:] sharildap yëghiwatqan yamghur axiri ikkimizni bir künlük astigha kirip mëngishqa mejbur qildi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] cëtilma rewishdash qoshumcisi bilen türlinip këlip, «rawan hem tëz» dëgen menini bildüridu:[misal:] siz uni kicik dep bosh körmeng, hazir u xenzuce kitablarni sharildap oquyalaydu.
|
|
shaza |
|
shaza[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞xen＜[yeshmisi:] yaghac yaki tömürdin üc yëni qirliq, bir teripi ocuq qilip yasalghan, birnersini yene birnersige yötkesh yaki exlet qatarliqlarni ëlish ücün ishlitilidighan buyum.
|
|
shazilimaq |
|
|
|
shash |
|
shash[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① toluq köndürülmigen؛ asanliqce tutqili, bashqurghili bolmaydighan:[misal:] shash at. ＊ aghzi yumshaq mozay shash kalinimu ëmeleydu (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] shox:[misal:] süritingni munce sizghan qaysi bir neqqash iken özliringdin közliring kepsiz iken-bek shash iken.
|
|
shashturmaq |
|
|
|
shashlashmaq |
|
shashlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] shash haletke kelmek, shash bolmaq:[misal:] kengri yaylaqta, atlar semrip, shashliship ketti.
|
|
shashliq |
|
|
|
shashmaq |
|
shashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] aldirimaq, holuqmaq؛ ësengirimek:[misal:] shashmay qilmamsen, aldirmaydighan ish yoq, -dëdi taghisi uninggha köyünüp.
|
|
shafi’iy |
|
|
|
shaq |
|
|
|
shaqaqul |
|
|
|
shaqshaq (Ⅰ) |
|
|
|
shaqshaq (Ⅱ) |
|
shaqshaq (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] tola sözleydighan, köp sözleshke adetlinip qalghan؛ bir izda turmaydighan, shoxluqta ëship ketken (ayallar heqqide):[misal:] bu qizning saddiliqi mëni hayajanlandurghan bolsimu, barghance melum boluwatqan shaqshaqliqi mëni ikkilendürgenidi.
|
|
shaq-shaq |
|
|
|
shaq-shuq |
|
shaq-shuq[yeshmisi:] ① «shaq» qilghan we yaki shu xildiki awazlar:[misal:] bezide bashqilarning uyqusini qacurush ücün «unsur» din birerini uxlighanliqta eyiblep shaq-shuq birnecce kacat sëliwëtetti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tëzlik bilen؛ ittik, capsan:[misal:] ziyanning ornini shaq-shuq toldruruwëlish zörür.
|
|
shaqqide |
|
shaqqide[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① «shaq» qilip awaz ciqarghan halda, «shaq» qilip:[misal:] u mëni körüp epkishini shaqqide qoyup yëqimliq külümsiridi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tëzlikte, birdinla, ghaccide:[misal:] u shaqqide arqisigha burulup, xushal halda supigha qarap mangdi.
|
|
shaqur |
|
|
|
shaqur-shuqur |
|
shaqur-shuqur[yeshmisi:] tash, tömür parcisi qatarliqlarning bir-birige urulushidin hasil bolghan awaz:[misal:] biz östengge tinip ketken shëghilni yuqirigha tashlashqa bashliduq, birdemdin kiyinla shaqur-shuqur tash awazi qulaqni aghritti.
|
|
shaqildatmaq |
|
|
|
shaqildaq |
|
shaqildaq[söz türkümi:] isim. [yeshmisi:] ① silkigende «shaq-shaq»awaz ciqiridighan, shaqildaydighan balilar oyuncuqi. [yeshmisi:] ② yaghactin yasalghan, silkigende shaqildap awaz ciqiridighan bir xil muzika. [yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] kazzap, kaski, tola sözleydighan ayal:[misal:] hëliqi shaqildaqni demsen adash, dëdi reyhan zileyning mürisige bosh noqup.
|
|
shaqildimaq |
|
|
|
shakal (Ⅰ) |
|
shakal (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① tuxum, ücke, ghoza qatarliqlarning tashqi posti:[misal:] piyalidiki haraqning asti-üstide tuxum shakili, moxorka qalduqliri ocuq körünüp turatti.[yeshmisi:] ② yëyilip bolghan üzüm shöpüki, üzüm xaminidin qëlip qalghan ushshaq yaghac qatarliqlar:[misal:] 60 yashqa kirdim, dëdi u üsteldiki üzüm shakallirini yighishturup.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] këreksiz nerse:[misal:] ëytmisammu bilersiz, ësil misra ciqmas hergiz shakalsiz, buninggha iza tartish hajetsiz.
|
|
shakallashmaq |
|
shakallashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] sirtqi posti qëtip shakal halitige kelmek, shakalgha aylanmaq:[misal:] ghozilar sëriq shakalliship, buluttek köpüp ëcilidighan paxtilar nabut boldi, nëme qilishni bilmeyla qalduq.
|
|
shakalliq |
|
shakalliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shakili bar, shakili tügimigen:[misal:] wiyey, soyup berdim dep, berginingiz mushumu, sap shakalliq turmamdu bu tëxi, dëdi u manga caqcaq qilghac sirliq közlirini tikip.
|
|
shakicik |
|
|
|
shakirab |
|
shakirab[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] intayin acciq, tuzluq:[misal:] tupraq shakirab tuz idi. ＊ ashni shakirabla qiliwëtipsilerghu dëdi u padishahlardek jarangliq soraq teleppuzi bilen.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tuzluq su:[misal:] biraq shakirabqa cilanghan nanning yërimini siyit yëdi-de.
|
|
shakilat (shakilati) |
|
|
|
shagirt |
|
shagirt[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① melum bir hünerwen, kasptin hüner ögengüci kishi. [yeshmisi:] ② oqughuci, talip:[misal:] hazirqi mollilarning köpliri toxti’axun xelpemning shagirtliri, dëdi dadam manga tëximu tepsiliy cüshendürüp.[yeshmisi:] ③ birer kishining pikri ya telimatining qollighucisi, terepdari, uni dawamlashturghuci:[misal:] biz ulugh marksizmci mawzëdongning shagirtliri.
|
|
shagirtliq |
|
|
|
shang |
|
|
|
shangto |
|
shangto[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] harwining shotisi icige qoshulghan (ic) atning aldigha yene at qoshush ücün, shotining aldi teripige uzun qilip orunlashturulghan, bir teripige jawen bëkitilidighan, yene bir uci bolsa harwa oqi yali shotining asti qismigha tutashturulidighan ikki yanliq arghamca:[misal:] shangto at.
|
|
shangjyang |
|
|
|
shangxaden |
|
|
|
shangxo |
|
|
|
shangxoci |
|
|
|
shangxociliq |
|
shangxociliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shangxo qilish herikiti, shangxo qilish aditi:[misal:] ashpuzulgha kirip qalsa manga «da» dep, shangxociliq bezmiside ha, ha, ha dep, «özümning gül, bashqilarning shumbuya» dep, shikayetke bëshice patqan sha’ir emes.
|
|
shangzung |
|
|
|
shangshi |
|
|
|
shangshyaw |
|
|
|
shangwëy |
|
|
|
shangyo |
|
shangyo[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] azadliqtin burunqi tüzümde hazirqi yëza bashliqigha teng memuriy emel we shundaq emelge ërishken adem, mundaq emeldarni hökümet shu yerlik xelqtin belgileydighan bolup, shangyo bir yëzini hökümetke wakaliten bashquratti.
|
|
shangyoluq |
|
shangyoluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shangyolarning orni, wezipisi, shangyolarning qilidighan ishi, emili:[misal:] shangyoluq tüzüm. shangyoluq qilmaq.
|
|
shal (Ⅰ) |
|
|
|
shal (Ⅱ) |
|
shal (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] yungdin toqulghan qëlin tiwitliq romal:[misal:] aldimda mang-tur dëdi, batur yürek ömerjan. cüshti atning aldigha, shal yëpinghan jasus xan.
|
|
shalⅢ |
|
|
|
shal (Ⅳ) |
|
shal (Ⅳ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ëghizdin aqqan shilimshiq suyuqluq, shölgey:[misal:] börisi yoq janggal, oghrisi yoq yurt nede bar dëdi beg ghezep bilen shalini cëcip, bizning yëngisarda oghri yoqmu men bilimen.
|
|
shalini cacmaq |
|
shalini cacmaq[yeshmisi:] tutruqsiz, bimene geplerni toxtimay sözlewermek, tola sözlimek؛ orunsiz acciqlap qaqshimaq:[misal:] etidin keckice shalingni cacmay, yolunggha mangmamsen, qizimuy dëdi taqiti taq bolghan ziwidixan özini tutuwalalmay.
|
|
shalⅤ |
|
|
|
shala |
|
|
|
shalap |
|
shalap[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] ① birer nersining su, lay qatarliq nersilerge cüshüp këtishidin hasil bolidighan awaz:[misal:] bir putum shalap qilip patqaqqa kirip ketti.[yeshmisi:] ② adem we haywanlar birnersini ittik yëgende ciqqan awaz:[misal:] keckice shalap qilip olturmay ittikrek yëmemsen dëdi apam mëni aldiritip.
|
|
shalappide |
|
|
|
shalap-shalap |
|
|
|
shalap-shulup |
|
|
|
shalapshitmaq |
|
|
|
shalapshimaq |
|
|
|
shalaplatmaq |
|
shalaplatmaq[yeshmisi:] «shalaplimaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] tügitipla «ëlipbe» ni «bildim» dëme, suda qarmaq qimirlisa «ildim» dëme. tizingghice suni këcip shalaplitip, «men dëngizning tüwigice kirdim» dëme.
|
|
shalaplashmaq |
|
|
|
shalaplimaq |
|
|
|
shalasin |
|
|
|
shalaq |
|
shalaq [yeshmisi:] ① [söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] suyuqluqlarning yer yüzige birdinla tökülüshidin yaki cayqilishidin we yaki bashqa nersilerning suyuqluqlargha qattiq urulushidin hasil bolghan awaz:[misal:] u jasusning yüzige shalaq qilip tükürdi-de, u yan-bu yan qarapmu qoymay öydin ciqip ketti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] üsküniliri konirap kardin ciqqan, dëtalliri boshiship eskirep ketken, kona؛ kargha kelmeydighan؛ ebjeq:[misal:] uning bu shalaq mashinisigha mëni yoluqturup qoyghan xudadin renjidim, biraq amal yoq-te
|
|
shalaq-shuluq |
|
|
|
shalaqshitmaq |
|
|
|
shalaqqide |
|
|
|
shalaqlatmaq |
|
shalaqlatmaq[yeshmisi:] «shalaqlimaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] ohoy, dëdi mesüm bowa ocaq bëshida olturghan newrisining bëshini silap, umacni shalaqlitip taza qaynitiwëtipsenghu, taza oxshaydiken-de.
|
|
shalaqlashmaq |
|
|
|
shalaqlimaq |
|
shalaqlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① «shalaq» qilghan awaz ciqarmaq, shalaqshimaq:[misal:] su tagh shamilining tesiride yënik dawalghup bir xil ritim bilen shalaqlap qirghaqqa urulup turatti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] üsküne, dëtalliri konirap ketmek, dëtalliri boshap konirimaq, ebjiqi ciqmaq:[misal:] rastini ëytsam mëning harwam shalaqlap ketken bir harwa idi.
|
|
shalang |
|
shalang[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] zic, qoyuq emes؛ u yerde buyerde, suyuq, az؛ köp emes:[misal:] shalang këwez. shalang qonaq. shalang elgek.
|
|
shalanglatmaq |
|
|
|
shalanglashturmaq |
|
|
|
shalanglashurulmaq |
|
|
|
shalanglashmaq |
|
|
|
shalanglitilmaq |
|
|
|
shalangliq |
|
|
|
shalanglimaq |
|
|
|
shalaliq |
|
shalaliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shalasi bar, shala ornitilghan:[misal:] u yer tömürcilik dukini qilishqa heqiqeten eplik, bizdin këtidighini peqet shalaliq ocaq sëlip pestin kömür ciqirishla idi.
|
|
shaltaq |
|
shaltaq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mëwe-cëwe, qoghun-shapaq qatarliqlarning birnersige caplashqan shirnisi:[misal:] bala tawuzni yeymen dep yüzlirini shaltaq qiliwaldi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] paskina, meynet:[misal:] shaltaq qilmaq.
|
|
shaltiqigha tëyilmaq |
|
|
|
shaltiqini adalimaq |
|
shaltiqini adalimaq[yeshmisi:] catiqini tügetmek, xatalirini ongshimaq, poqini ërighdimaq:[misal:] haraqla icisen, özüngni jöndeshni bilmeysen, biz zadi qacanghice sëning shaltiqingni adalaymiz
|
|
shaltaqliq |
|
|
|
shaltay-paltay |
|
|
|
shalci (Ⅰ) |
|
|
|
shalci (Ⅱ) |
|
|
|
shaldam |
|
|
|
shaldama |
|
|
|
shaldur |
|
|
|
shaldur-shuldur |
|
|
|
shalduruq |
|
|
|
shaldir |
|
|
|
shaldiraq |
|
|
|
shaldirshap |
|
|
|
shaldir-shuldur |
|
|
|
shaldirlatmaq |
|
|
|
shaldirlashmaq |
|
|
|
shaldirlimaq |
|
|
|
shaldirma |
|
shaldirma[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ëshek, at qatarliq haywanlarni minip mangghanda, toqum yaki ëgerning bir yerlirige we yaki noxtining bir yerlirige ësip qoyulidighan, shaldirlap turidighan kicik koldurma, kicik qongghuraq.
|
|
shalghut |
|
shalghut[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] oxshash bolmighan tür, uruqdash yaki oxshash bolmighan sorttiki ösümlük we haywanlarni cëtishturush arqiliq këlip ciqidighan؛ mëtis:[misal:] shalghut xoraz. shalghut zigota. shalghut kala.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] ösümlük yaki haywanlardiki oxshash bolmighan ikki xil tür, uruqdash yaki ikki xil sortni cëtishturush arqiliq këlip ciqqan yëngi bir xil sort. buningda aldinqi bir ewlad sortning alahidiliki bolidu:[misal:] shalghut ejdadi. shalghut ewzelliki.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] oxshash bolmighan irq yaki millet kishilirining öz’ara qoshulushidin tughulghan:[misal:] puromi pop shalghut idi. uning cong dadisi öz waqtida amërikigha köcüp barghaniken, cong anisi yehudiyning qëni arilashqan bëlgiyilik ayal iken.
|
|
shalghutlashturmaq |
|
|
|
shalghutlashturulmaq |
|
|
|
shalghutlashmaq |
|
shalghutlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] oxshash bolmighan tür, uruqdash we sorttiki ösümlük we haywanatlar qoshulup yaki cëtiship, yëngi bir xil sortni peyda qilmaq:[misal:] birqance yildin buyan uruqciliq shirkiti asasliq uruqluq xillirini deslepki qedemde bëkitip, sorti köp bolush, qalaymiqan bolush, shalghutliship këtish hadisilirini asasiy jehettin tügetti.
|
|
shallatmaq |
|
|
|
shallashmaq |
|
|
|
shallaq |
|
shallaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ëghir-bësiq emes, tuturuqsiz, üjme köngül:[misal:] henipemning ehwalini biz her jehettin uqushup baqtuq, bek shallaq, yënik qiz iken.
|
|
shallaqliq |
|
|
|
shallanmaq |
|
|
|
shalliq |
|
|
|
shallimaq |
|
|
|
shaluk |
|
|
|
shalwaq |
|
|
|
shalwur |
|
|
|
sham (Ⅰ) |
|
|
|
sham (Ⅱ) |
|
|
|
sham gör |
|
sham gör[yeshmisi:] uzun we congqur ëriq tartip, ikki teripige qatarlap ëcilghan gör yaki yumilaq gümbez yaki öy shekillik öy orunlashturulghan gör:[misal:] padici tagh öngkürige, derexning kawikigha yaki pucuq gümbez, sham görlerge kiriwëlip soghuqtin daldilinidiken.
|
|
shama |
|
|
|
shama qiliwetmek |
|
shama qiliwetmek[yeshmisi:] ① halidin ketküzüwetmek, ëzip micilditiwetmek (birer nersini urush yaki shundaq heriket heqqide):[misal:] ishingni qile, mang hëli bikar shama qiliwetmey.[yeshmisi:] ② wayigha yetküzmek؛ toluq bilmek, mukemmel igilimek:[misal:] u saz dëgenni shama qiliwetti. ＊ biz dëgencu, yaponcini 15 yash cëghimizda shama qiliwetken, jumu, dëdi u meydisige mushtlap.
|
|
shamal |
|
shamal[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① hawaning yer yüzini boylap ëqishi, hawaning aqma herikiti. hawa bësimining tarqilishining barawer bolmasliqi sewebidin këlip ciqidu:[misal:] tünügün qattiq soghuq shamal ciqti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ijtima’iy muhitqa tesir körsitidighan, tëz ciqip, tëz axirlishidighan ijtima’iy heriket:[misal:] ziwirsha, heyderlermu shu, ular herqance juwa taraqshitipmu shamal ciqiralmaydu.[yeshmisi:] ③ maralbëshi nahiyisidiki bir yëzining nami.
|
|
shamal tegmek |
|
shamal tegmek[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] shamaldash tüpeyli birer këselge giriptar bolmaq, aghrip qalmaq:[misal:] tamaqni yepla sirtqa capqinini, dëdi dadam inimni tosup, -tering qurumasta sirtqa ciqsang, shamal tëgip qalmamdu[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer nersining tesirige ucrap ziyan tartmaq:[misal:] u özining halal emgek mëwisige shamal tëgidighanliqini jezm qilghanidi.
|
|
shamal ciqarmaq |
|
|
|
shamal darimaq |
|
shamal darimaq[yeshmisi:] diniy cüshencide:[misal:] jin capliship, nërwisi ajizlashmaq, sarang bolup qalmaq:[misal:] birnecce shamal darip qalghan aghriq-silaqni tëpip, tugh baghlap përe qildim.
|
|
shamal sanduqi |
|
|
|
shamalgha egeshmek |
|
|
|
shamalgha baqmaq |
|
|
|
shamalgha soruwetmek |
|
shamalgha soruwetmek[yeshmisi:] bikar israp qilmaq, orunsiz buzup-cacmaq:[misal:] atangning shunciwala mal-dunyasini ikki yilda shamalgha soruwettik, emdi sel këyiningnimu oylap qoy, dëdi boway mëni eyiblep.
|
|
shamalgha qarap xaman sorumaq |
|
shamalgha qarap xaman sorumaq[yeshmisi:] ehwalgha qarap ish körmek, shamalgha baqmaq:[misal:] her halda, dëdi u gep qisturup, shamalgha qarap sorughinimiz tüzük.
|
|
shamalgha qarap ish tutmaq |
|
|
|
shamalgha ketmek |
|
|
|
shamal kirmeslik |
|
|
|
shamiligha ketmek |
|
|
|
shamaldatmaq |
|
|
|
shamaldashmaq |
|
|
|
shamaldurghuc |
|
shamaldurghuc[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ëlëktr dwigatëli arqiliq palaqcilarni aylandurup, hawa ëqimini peyda qilidighan bir xil qurulma. türi köp bolup, öy icini salqinlitish, shamal ciqirish, hawa almashturush, këreksiz gazlarni ciqirip tashlash, is-tutek sümürüsh we qurutush qatarliq meqsetler ücün ishlitilidu. ishlitish ornigha qarap sheklimu her xil bolidu.
|
|
shamalditilmaq |
|
|
|
shamaldimaq |
|
shamaldimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① özini shamalgha tutmaq, shamal ciqiwatqan yerde turmaq:[misal:] yürünga shamaldap kireyli, u dëdi mendin tartiniwatqandek bir xil tüste pes awaz bilen.[yeshmisi:] ② shamal tegkenlik tüpeylidin birer ezasining kësellik alametliri körünmek:[misal:] öpkisi shamaldaptu, dëdi ayup shujige menilik tikilip, jiddiy dawalimighanda...
|
|
shamalliq |
|
|
|
shaman |
|
|
|
shaman dini |
|
shaman dini[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] iptida’iy dinlardin biri. asiya we yawropaning shimaliy qisimlirigha tarqalghan. bu dinning asasiy idiyisi yaman rohlarning eskiliklirini qayturush we yaxshi rohlarning yaxshiliqlirini qobul qilishtin ibaret bolup, uningda dunya yaxshi we yaman rohlar bilen tolghan, shaman dep atalghan rohaniylar wasitisi bilen yaman rohlar qoghlinip, yaxshi rohlarning yaxshiliqliri dawam qildurulidu dep qarilidu.
|
|
shamanizm |
|
|
|
shampan |
|
|
|
shamci |
|
|
|
shamciliq |
|
|
|
shamdar |
|
|
|
shamdan |
|
|
|
shamliq |
|
shamliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shami bar, sham qadalghan, sham orunlashturulghan:[misal:] men eslide hemme panusni ëlip qalay dëwidim, silerni azabqa qalarmikin dep 81 shamliq güllük panusnila ëlip qalidighan boldum, deptu u siliq awazda.
|
|
shamuseher |
|
shamuseher[yeshmisi:] ① sham we seher, axsham we etigen:[misal:] arilap calsam oshaqni, muqamni rakqa yetküzsem, ki ol shamuseherlerde mushawirekni men calsam.[yeshmisi:] ② her da’im, dawamliq, hemishe:[misal:] izliban kelgüsi bexting weslini shamuseher, pen, hüneru keshpiyatta xuddi zor kandur hayat.
|
|
shamiliq |
|
shamiliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cögün, ceynek qatarliqlarning cay qoyghan caghda cayning shamisi cinige cüshüp ketmeslik ücün ornitilghan yaki ayrim yasalghan süzgüc. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shamisi bar, shamisi köp:[misal:] nëmandaq shamiliq cay bu, cay icemdimiz, shama caynamdimiz-burutluq yigit ashpez terepke qarap warqiridi.
|
|
shan |
|
shan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] yaxshi ishlar bilen ërishken hörmet, sherep, abruy, shewket؛ nam, dangq, shöhret:[misal:] barar dolqun yërip örlep büyük arzuda hemrahing, këlemdu shan yene qolgha, yërim yolda hërip qalsang.
|
|
shana |
|
|
|
shan-sherep |
|
shan-sherep[yeshmisi:] shan we sherep, pexir we iptixar, ataq-abruy:[misal:] edeplik, exlaqliq, medeniyetlik bolush — pütün milletning izzet-hörmiti, shan-sheripi bilen munasiwetlik cong ish.
|
|
shan-shewket |
|
|
|
shan-shöhret |
|
|
|
shankir |
|
shankir[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[kesip türi:]＞tëbabet＜[yeshmisi:] bir xil jinsiy kësellik. qattiq shankir we yumshaq shankir dep ikkige ayrilidu. qattiq shankir siflisning deslepki basquci bolup, buningda jinsiy eza, til we lew qatarliqlarda jarahet peyda bolidu hemde kësel ociqining asti qismi qattiqlishidu, aghritmaydu. yumshaq shankirni yumshaq shankir tayaqce baktëriyisi keltürüp ciqiridu. buningda jinsiy ezaning sirtqi qismida jarahet peyda bolup, kësel ociqining etrap toqulmiliri yumshaqlishidu we qattiq aghriydu.
|
|
shanliq |
|
shanliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shan shöhretke ige, yaxshinam ciqarghan, dangliq, meshhur:[misal:] üc wilayet inqilabida shanliq xizmet körsetken qehrimanlar menggü hayat
|
|
shanushewket |
|
shanushewket[yeshmisi:] «shan-shewket»ke qarang:[misal:] shanushewket, tajutext diyarimdin ayrildim, shadliqimdin, bextimdin, gül yarimdin ayrildim.
|
|
shah (shahi) |
|
shah (shahi)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① padishahliq tüzüm yürgüzüwatqan döletlerdiki eng aliy hakimiyet yürgüzgüci shexs, padishah, xan. [yeshmisi:] ② shahmat oyunida eng asasiy, bashqa uruqlarning hemmisi qoghdaydighan uruq, bashqa uruqlargha qarighanda ëgizrek bolidu. [yeshmisi:] ③ shahmat oyunida qarshi terepning shahigha qilinghan hujum؛ zerbe:[misal:] aridin besh minut öte ötmeyla alim birla shah bërip uning gerdisini ëliwetkenidi.
|
|
shahadet |
|
shahadet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① guwahliq, shahitliq؛ guwahliq sözi:[misal:] imam derhal ornidin turup, këkirdeklirini qirishturup jama’etke shahadet ögetti.[yeshmisi:] ② shëhit, qurban:[misal:] qilip düshmen bilen jeng bu nahayet, döwe qumluqta tapqandur shahadet.[yeshmisi:] ③ ayallarning ismi.
|
|
shahadetname |
|
shahadetname[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] ① birer bilim ëlish ornida oqup, oqushni layaqetlik tamamlighanlargha bërilidighan resmiy guwahliq höjjiti؛ guwahname, diplom. [yeshmisi:] ② birer pakitni resmiy testiqlaydighan höjjet, guwahname:[misal:] shahadetname bermek.
|
|
shahane |
|
shahane[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] padishahlargha xas, padishahlarda bolidighan, aliy derijidiki, ajayip ësil؛ körkem, heywetlik:[misal:] shahane kiyim. shahane toy.
|
|
shahzade |
|
|
|
shahzadilik |
|
shahzadilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shahzadilerge xas, shahzadiler kiyidighan:[misal:] begzadiler quruq qaytmaqci boluwatqanda, padici shahzadilik kiyimlirini kiyip, yolwas, börilerni egeshtürgen halda ularning aldigha bëriptu.
|
|
shahliq |
|
shahliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] padishah hökümranliq qilidighan döletlerdiki eng aliy emel؛ padishahliq:[misal:] shahliq qilmaq. ＊ shahliq manga ata miras tursa, nëme ücün shundaq deysen deptu padishah.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shahlargha xas, peqet shahlarghila layiq:[misal:] armanus shah ordisigha hazir bolghanlargha özining shahliq wezipisidin ceklengenlikini ëlan qiliptu.
|
|
shahmat |
|
shahmat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞tenterbiye＜[yeshmisi:] bir xil tenterbiye musabiqe türi. buningda, her ikki terepte aq-qara bolup 16 din uruq bolup, oynalghanda qa’ide boyice uruqlarni mangidu. qarshi terepni mat qilghan kishi ghelibe qilghan bolidu:[misal:] shahmat taxtisi. shahmat oynimaq.
|
|
shahmatci |
|
|
|
shahname |
|
|
|
shahi’ezem |
|
|
|
shahit |
|
shahit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] birer ehwalgha (weqe, ish-heriket yaki pa’aliyetke) biwasite qatnashqan, körgen adem؛ guwah:[misal:] shahit bolmaq. ＊ menmu nurghun paji’elik ishlarning shahitlirining biri.
|
|
shahitliq |
|
|
|
shahinshah |
|
shahinshah[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① iran shahining unwani we shu unwangha ige bolghan shexs. [yeshmisi:] ② shundaq katta hörmetke sazawer, nam-ataqliq padishah:[misal:] padishah toqquz tezim qilip:[misal:] shehrimizning bir qizigha shahinshahning neziri cüshken bolsa, bëshimizgha amet qushi qonuptu. qiz aylansun deptu.
|
|
shawjyang |
|
|
|
shawrun |
|
|
|
shaw-shuw |
|
|
|
shawshyaw |
|
|
|
shawqun |
|
shawqun[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① türlük nersilerdin ciqqan yaki türlük sewebler bilen peyda bolup öz’ara qoshulup ketken küclük awaz؛ wang-cung:[misal:] shawqun salmaq.[yeshmisi:] ② jiddiy talash-tartish, jangjal, shawqun-süren:[misal:] munce shawqun bizde bolup baqmighan, qarang.
|
|
shawqun-süren |
|
shawqun-süren[yeshmisi:] ① küclük shawqun, yuqiri awazliq warang-curung, qalaymiqan warqirap-jarqirashlar:[misal:] tahir akining tembur awazi balilarning shawqun-süren, warang-curunglirini bësip ketkenidi.[yeshmisi:] ② köngülsiz warang-curung, jengge-jëdel, urush-talash:[misal:] shawqun-sürenlerge tolghan quyundek cang-tozanlarni tozutup ötüp ketti.
|
|
shawqunsiz |
|
shawqunsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shawquni, warang-curungi yoq, warqirash-jarqirash bolmighan:[misal:] tang seherdiki shawqunsiz yëza qoynidin ney awazi anglinishqa bashlidi. ∥ mektep ici shawqunsiz bolup, birmu adem körünmeytti.
|
|
shawqunlatmaq |
|
|
|
shawqunlanmaq |
|
|
|
shawqunluq |
|
shawqunluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shawquni bar, shaw-shuw awazlar bilen tolghan, warang-curung kötürülüp turghan؛ qaynam-tashqinliq:[misal:] mushu qiyaning jenubidin shawqunluq muzat deryasi ötidu.
|
|
shawqunlimaq |
|
shawqunlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] shawqun peyda bolmaq, shawqun kötürülmek, warang-curung qilmaq:[misal:] shawqunlap turghan meydan birdinla sükütke cökti, hemmining közi yëngi bashliqqa cüshti.
|
|
shawwëy |
|
|
|
sha’ir |
|
|
|
sha’irane |
|
sha’irane[til teweliki:]］erebce+parisce［[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] sha’irlargha xas ilham we kötürenggü roh bilen, sha’irlarce:[misal:] sha’irane sözlimek. sha’irane oqumaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sha’irlargha xas, sha’irlar oylighandek güzel we jezbilik:[misal:] sha’irane söz. sha’irane tuyghu. sha’irane hëssiyat.
|
|
sha’ire |
|
|
|
sha’irlarce |
|
|
|
sha’irliq |
|
sha’irliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shë’ir yëzish ishi, shë’ir yëzish kespi:[misal:] sha’irliqning tüp mahiyiti — ajizlarning derdige derman bolup rohini kötürüsh, uning tebi’iti — xushamettin xaliy bolush.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sözmenlik, sözge ustiliq:[misal:] qeyergila barsa sha’irliq qilip, bashqilargha söz bermey sözlewërish yaxshi emes, eqilliq adem az sözleydu, dëdi u elani eyiblep.
|
|
shayatun |
|
shayatun[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] sheytan, jin-sheytan, alwasti:[misal:] shayatunlar saldi bashqa kürming balani, ötti köngül jarahiti tapmay dawani.
|
|
shayardi |
|
|
|
shayan |
|
shayan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ashkara, melum, ayan:[misal:] xelqning bextini temin ëtishni közde tutqansen, xususiy menpe’etni’ewwelu axir untughansen, ëzilgen barce ellerge hoquqini tonutqansen, shereplik bu muqeddes yol pütün dunyagha shayandur.
|
|
shayet |
|
shayet[söz türkümi:] baghlighuci.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] eger, mubada (ëhtimalliq derijisining eng az, kicik bolushi heqqide):[misal:] bextte eslise ghurbetni adem, tapur iqbalini ghurbette u ghem. bu dastandur murad shuldur nahayet, ayan bolsa shu meqset elge shayet.
|
|
shayba |
|
|
|
shayka |
|
shayka[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① yawuzluq qilish nëyitide til biriktürgen we yawuzluqqilidighan ademler topi, yaman meqsetlik ademlerdin teshkillengen guruh؛ qara teshkilat:[misal:] shayka qurmaq.[yeshmisi:] ② yawuzluq nëyitidiki kishilerning shëriki, qara teshkilatlarning ezasi:[misal:] shayka toplimaq.
|
|
shaylimaq |
|
|
|
shayi |
|
|
|
shayi-etles |
|
|
|
shayipetta |
|
shayipetta[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］shayi+petta［[yeshmisi:] suluq qilip qorulghan sey, qordaq, suyuq cëlinghan umac, suyuq’ash qatarliqlarning üstige ushshaq toghralghan nanni sëlish arqiliq teyyarlinidighan bir xil tamaq؛ nancöp:[misal:] dangqanda etken shayipettani usushqa birnerse tapalmay axiri hëliqi yobdan yuqi qacini püwliwëtipla uninggha usup icti.
|
|
shayipütük |
|
|
|
shayici |
|
|
|
sheb |
|
|
|
sheban |
|
|
|
shebbade |
|
|
|
shebnem |
|
|
|
shebnemlik |
|
shebnemlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shebnem cüshken؛ shebnem qonghan:[misal:] ekelgin shepeqni mey qilip dildar, shebnemlik dalining ghuncisini jam. japaliq emgektin carcighan jangha, güzellik yalquni bëridu aram.
|
|
shebistan |
|
shebistan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① kecki qonalghu, këcide aram alidighan orun:[misal:] küc, eqil, irade, ümid we ishenc, jimiki bayliqning pütmes kani bu, awayla, uyqugha bermigin malal, merhumning zerepshan shebistani bu.[yeshmisi:] ② qarangghu jay.
|
|
shepe |
|
shepe[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① tiwish, pes awaz:[misal:] shepe ciqarmaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] belge, alamet؛ ima, isharet, bësharet؛ aldin melumat, signal:[misal:] shepe bermek.
|
|
shepereng |
|
shepereng[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüci haywan. bëshi bilen gewdisi cashqangha oxshap këtidu, töt puti bilen quyruqi arisida tëre perdisi bolidu, këcisi ucidu. pasha, perwane qatarliq hasharatlar bilen ozuqlinidu. körüsh quwwiti bekla ajiz bolup, özi ciqiridighan ultra awaz dolqunigha tayinip ucidu.
|
|
shepeq |
|
shepeq[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] quyash nurining yantu cüshüshi we hawaning tarqilish tesiri tüpeylidin asman boshluqi hem bulut qatlamliri sëriq, qizil we qizghuc renglerde körünidighan bir xil hadise, yeni kün ciqish we kün pëtish aldida upuqta peyda bolidighan qizilliq.
|
|
shepshek |
|
|
|
shepsheklik |
|
shepsheklik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shepshek, shallaq qiliq؛ shallaqliq, bengwashliq, tenteklik؛ shashliq:[misal:] heqiqeten u qizning shepsheklik qilip ishni buzup qoyush ëhtimali bar idi.
|
|
shepqet |
|
|
|
shepqetci |
|
|
|
shepqetsiz |
|
|
|
shepqetsizlik |
|
|
|
shepqetlik |
|
shepqetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] birawgha ic aghritip yaxshiliq qilidighan, mëhir-shepqet qilidighan؛ mëhriban, rehimdil:[misal:] padishah özi ücün köyüngen bu shepqetlik kënizekke bolup ötken weqening jeryanini toluq sözlep bëriptu.
|
|
shepke |
|
|
|
shepkici |
|
|
|
shepkicilik |
|
shepkicilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shepke tikish ishi, shepke sëtish kespi:[misal:] u birmezgil bazarda shepkicilik qilipmu kördi, yenila könelmidi, shuning bilen qedirlik ayalini izdidi.
|
|
shepkisiz |
|
|
|
shepkilik |
|
shepkilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① shepkisi bar, shepke kiygen:[misal:] shepkilik adem.[yeshmisi:] ② shepke tikishke layiq, melum sandiki shepkige yëtidighan:[misal:] shepkilik sarja. shepkilik rext.
|
|
shepisiz |
|
shepisiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① ün-tiwishsiz, awazsiz:[misal:] u shepisiz qedemler bilen karidor arqiliq ishikke bardi.[yeshmisi:] ② belge yaki alametsiz, signalsiz:[misal:] abdulla damollining herikiti sirliq hem shepisiz idi.
|
|
shetlengge |
|
|
|
shejere |
|
shejere[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① melum bir uruq ewladlirining këlip ciqishi we ularning qërindashliq derijisini rëti boyice izcil yosunda körsitip bergüci royxet, tarix؛ nesebname:[misal:] kökening qehriman ofitsër bolup yëtilishimu uniing shejerisidin miras bolup qalghan.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] türlerning özgirish sistëmisi yaki melum bir haywan we ösümlük ewladlirigha a’it xatiriler.
|
|
shexs |
|
shexs[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kishi, adem:[misal:] natonush shexs.[yeshmisi:] ② melum jehette tipik xususiyetni ipadileydighan yaki gewdilik alahidiliklerge igebolghan kishi:[misal:] tarixiy shexs. shexske coqunush.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] isim, almash we pë’illarda körülidighan hemde shu xil söz türkümidiki sözlerning melum türlengen shekli arqiliq shu söz ipadiligen shey’i we shi-heriketning sözlengüci, anglighuci we sözligücilerdn ibaret üc terepning qaysi birige tewe ikenliki ipadilengen grammatikiliq forma. adette u birinci shexs, ikkinci shexs we ücinci shexs dep ücke ayrilidu.
|
|
shexsen |
|
shexsen[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] herbir shexsning mexsus özi (özüm, özüng, özi we shu qatarliqlar):[misal:] mëhmanning halidin waqtida xewer ëlip turush lazim idi, emma shexsen men undaq qilalmidim.
|
|
shexsiy |
|
shexsiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] shu shexsning özige tewe, özige tëgishlik, özi paydilinidighan؛ xususiy, indiwidu’al:[misal:] shexsiy carwa. shexsiy mülük. shexsiy xaraktër.
|
|
shexsiyet |
|
shexsiyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① qedir-qimmitini sëzish tuyghusi, özini we öz hürmitini bilish hëssi, ghurur, wijdan:[misal:] shexsiyitige tegmek.[yeshmisi:] ② shexsiy menpe’et:[misal:] bu el-yurtning ümid-arzusi, bexti ücün özining barliq shexsiyitini qurban qilip shija’et kemirini mehkem baghlighan bir pidakar ayal bolsa kërek.
|
|
shexsiyetci |
|
shexsiyetci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] öz qedir-qimmitini bashqilardin üstün qoyidighan, shexsiy-menpe’itini oylap ish tutidighan kishi:[misal:] kishi heqqige hëc caghda qara sanimanglar, shexsiyetci, abroyperes bolmanglar. ∥ niyaz ezeldin özining kömicige cogh tartidighan shexsiyetci adem idi.
|
|
shexsiyetcil |
|
shexsiyetcil[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shexsiyetcilerge xas؛ shexsiyetcige mayil, shexsiyetcilikni qollaydighan:[misal:] kona jem’iyettin qalghan «adem özi ücün qayghurmisa, asmanmu, yermu rawa körmeydu» deydighan ezgüci siniplarning shexsiyetcil exlaq köz qarishi ösmür we yashlarning rohini ciritidu.
|
|
shexsiyetcilik |
|
shexsiyetcilik[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] hemmide shexsni asas qilidighan, shexsiy menpe’itini kollëktip menpe’itidin üstün orungha qoyidighan we özi bilenla bolup, bashqilar bilen kari bolmaydighan bir xil xata idiye:[misal:] shexsiyetcilik qilmaq.
|
|
shexsiyetsiz |
|
shexsiyetsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shexsiy ataq-abroy we shexsiy menpe’iti bilen hësablashmaydighan, öz kömicige cogh tartmaydighan:[misal:] sotsiyalistik dewrimizde qawulgha oxshash shexsiyetsiz, namsiz qehrimanlar minglap-minglap meydangha keldi hem kelmekte.
|
|
sheddat |
|
sheddat[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qedimki zamanda yemen wilayitidiki ad qowmining bir padishahi. riwayetlerde ëytilishice, u bir bagh yasap, uni jennet dep atighanmish hem xuda bilen xudaliq talashqanmish, qol astidiki puqralarni özini xuda dep ëtiqad qilishqa zorlighanmish:[misal:] «tewrat»ta: «sheddat yasighan baghi ëremde (ölmeslik almisi) namliq bir mëwe bar» dëgen riwayet yëzilghan.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] shepqetsiz, zalim؛ jahil, öz gëpide cing turuwalidighan:[misal:] qurdash dëgen shundaq sheddat bolarmu u kishining közlirini oyarmu
|
|
shedde |
|
|
|
sheddi’elem |
|
sheddi’elem[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］shedde+elem［[yeshmisi:] cörisige cishsiman pöpükce ciqirilghan kicik bayraqce:[misal:] bolsun xadam — mülküm qelem, asmang anga sheddi’elem, yillar sëri rohim tëping, yurtum xotenni axturup.
|
|
sherep |
|
sherep[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① pexirlinishke erziydighan nerse yaki ish؛ pexir, iptixar:[misal:] sherep tapmaq. sherep taxtisi.[yeshmisi:] ② yaxshi ish tüpeylidin xelq arisida ërishken nam, hörmet, dangq, yaxshi ataq:[misal:] yëqinda 28 yashliq bir yash inzhënërliq sheripige ërishti.
|
|
sherep-shan |
|
|
|
shereplik |
|
|
|
sheret |
|
sheret[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] meqset, nishan, gherezni sözsiz, tilsiz uqturush ücün qollinilidighan belge؛ ima, isharet:[misal:] sheret qilmaq.
|
|
sheretleshmek |
|
|
|
sheretlimek |
|
|
|
sherbet |
|
sherbet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① pishqan höl mëwining terkibidiki qent maddisi, shirne؛ mëwe süyi:[misal:] 9-ayda turpanning üzümi sherbetke tolidu.[yeshmisi:] ② mëwini muwapiq nisbettiki sugha sëlip qaynitishtin hasil bolghan suyuqluq:[misal:] anar sherbiti. enjür sherbiti. jigde sherbiti.
|
|
sherbetlik |
|
sherbetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sherbiti bar, terkibide sherbet köp, shirnilik؛ shërin:[misal:] turpanning sherbetlik üzümliridin, qoyduq tagh süyide yuyup lëgenlep.
|
|
shert |
|
shert[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer ish, mesile üstide yazma yaki aghzaki yosunda tüzülgen këlishim, toxtam؛ wede, ehde:[misal:] ikki terep këlishken shertlerge qol qoydi.[yeshmisi:] ② öz’ara shertlishiwatqan yaki birer munasiwette boluwatqan tereplerdin birining yene birige qarita qoyghan telipi, teklipi:[misal:] shert qoymaq.[yeshmisi:] ③ melum ish tüpeyli bëkitilgen ölcem yaki bu ölcem asasida hazirlash zörür bolghan muwapiq terepler:[misal:] körsitilgen shertlerge arzugül tëximu muwapiq këletti.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] shey’ilerning barliqqa këlishi, mewjut bolup turushi we tereqqiy qilishigha tesir körsitidighan yaki uning ücün zörür bolghan amil, seweb؛ paydiliq shara’it:[misal:] jirim tikip, orman bina qilish — dëhqanciliq, carwiciliqni rawajlandurushning asasiy sherti.[yeshmisi:] ⑤ kësim wezipiside këlip «zörür», «kërek», «lazim» qatarliq menilerni ipadileydu:[misal:] milliy xususiyetlirimizni saqlaymiz deydikenmiz, milliy xususiyetlirimizmu bizni saqliyalishi shert.
|
|
shertsiz |
|
shertsiz[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] sherti yoq, shert qoyulmighan؛ ölcem yaki telep, belgilimisi yoq:[misal:] shertsiz rëflëks.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] hëcqandaq shert, telep, bahane körsetmestin؛ gep-sözsiz halda:[misal:] shertsiz könmek.
|
|
shert-shara’it |
|
shert-shara’it[yeshmisi:] ① shert we shara’it؛ weziyet:[misal:] herqandaq ishning waqti-sa’iti, shert-shara’iti bolidu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] shey’ilerning barliqqa këlishi, mewjut bolup turushi we tereqqiy qilishi ücün zörür bolghan yaki uninggha tesir körsitidighan amil, seweb:[misal:] shert-shara’it hazirlimaq.[yeshmisi:] ③ emeliy ehwal, weziyet, shara’it:[misal:] u bu yerning shert-shara’iti bilen obdan tonushup qalghanidi.
|
|
shertleshmek |
|
shertleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① melum bir ish toghruluq öz’ara këlishim hasil qilmaq, këlishmek؛ wedileshmek:[misal:] bashta biz ular bilen munasiwetsiz nersilerni sorimasliqqa shertleshkeniduq.[yeshmisi:] ② baghlashmaq, tikishmek:[misal:] -shertlisheyli, deptu merdan, eger mëning silige bergen jawabim toghra bolsa, xalighinimni bëremla
|
|
shertlik |
|
shertlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① sherti bar, melum nerse shert qilinghan:[misal:] shertlik belge. ＊ bu biz ücün heqiqeten ëghir shertlik toxtam idi.[yeshmisi:] ② ceklik, da’imliq emes:[misal:] ularning yashishi shertlik, yer yüzide këlip ciqidighan pütün hadisilermu heqiqet bolmay, belki yalghangha oxshaytti.
|
|
shertname |
|
shertname[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] ① dölet bilen dölet otturisida imzalinidighan, siyasiy, herbiy, iqtisad yaki medeniyet qatarliq jehetlerdiki hoquq-mejburiyet toghrisidiki höjjet, këlishim:[misal:] teng hoquqsiz shertname. junggo-rusye ili shertnamisi.[yeshmisi:] ② birer mesile yüzisidin öz’ara këlishilgen yazma toxtam:[misal:] shertnamige qol qoymaq.
|
|
sherq |
|
sherq[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① dunyaning töt teripining biri, yeni gherbning qarshisidiki, kün ciqidighan terep؛ künciqish:[misal:] sherq shamili.[yeshmisi:] ② gherbiy yawropagha nisbeten sherq tereptiki memliketler, jaylar:[misal:] yëqin sherq. yiraq sherq. ottura sherq.
|
|
sherqshunas |
|
sherqshunas[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] sherqtiki memliketlerning tarixi, til-yëziqi, maddiy we meniwi medeniyiti qatarliqlarni tetqiq qilidighan mutexessis, alim.
|
|
sherqshunasliq |
|
sherqshunasliq[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞tarix＜[yeshmisi:] sherqtiki (asiya, sherqiy shimaliy afriqidiki) herqaysi memliketlerning tarixi, til-yëziqi we maddiy, meniwi medeniyiti qatarliqlarni tetqiq qilidighan penlerning ortaq nami.
|
|
sherqliq |
|
|
|
sherqiy |
|
|
|
sherm |
|
sherm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] nomusluq ish we heriketlerdin özini cetke ëlish, xijil bolush hëssi؛ haya, nomus, ar:[misal:] pütün diqqet, közler idi ëkranda, peqet menla köyer idim armanda, tügigenti shermim mëning shu anda, bu ayalni söyüp almaq boldummen.
|
|
shermende |
|
shermende[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] sherm-hayasini yoqatqan, hayasiz, nomussiz, reswa:[misal:] shermende bolmaq.
|
|
shermendilerce |
|
shermendilerce[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] shermendilerge xas halda, shermende bolghanlargha oxshash:[misal:] tünügün xelqning bëshida qanliq qilic oynatqan jallatlar bügün xelq ammisining aldida shermendilerce shümshiyip, titriship turatti.
|
|
shermendilik |
|
|
|
shermsar |
|
|
|
shermsarliq |
|
|
|
sherm-haya |
|
sherm-haya[yeshmisi:] sherm we haya, xijil bolush yaki uyilish hëssi:[misal:] qara bastimu taharitingge su bergenidim, mëni yerlikimde qoyup bolmayla xiyaling aghica koyida boldi... sende sherm-haya yoq... — u yighlaytti.
|
|
sherh (sherhi) |
|
sherh (sherhi)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] birer nersining mezmuni, mahiyiti we alahidilikini ëcip bayan qilip bërish, cüshendürüsh؛ izah, izahlash:[misal:] ibni rushdi qedimki yunan peylasopliridin eplaton qatarliq peylasoplarning pelsepilirini ögengen we uninggha sherhler yazghan.
|
|
sherhletmek |
|
|
|
sherhleshmek |
|
|
|
sherhlenmek |
|
|
|
sherhlimek |
|
sherhlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] birer nersining mezmuni, mahiyiti we alahidilikini ëcip, bayan qilip cüshendürmek؛ izahlimaq:[misal:] duc kelgen cong-cong mesililerni nezeriye bilen emeliyetni birleshtürgen halda sherhlesh lazim.
|
|
sher’i |
|
sher’i[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] sheri’etke uyghun, sheri’etning qa’ide-qanunlirigha mas, muwapiq këlidighan:[misal:] siz mëning sher’i xotunumsiz, yaxshiliq bilenmu we yamanliq bilenmu men buni ispat qilishqa teyyarmen
|
|
sheri’et |
|
sheri’et[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] ① musulmanlarning qur’an asasida tüzülgen diniy ishlar, jinayi ishlar we puqraliq hoquqi qatarliqlargha a’it qanun-qa’idilirining jughlanmisi, islam dini qanuni:[misal:] sheri’etning yetmish ikki putiqi bar (maqal).[yeshmisi:] ② dewa ishlirini diniy yol bilen bir terep qilidighan orun, qazixana؛ sot mehkimisi:[misal:] ular tegiship, sen-pen dëyiship qaptu. jëdel ulghiyip sheri’etke bërishiptu.
|
|
sherip |
|
sherip[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] muqeddes, eziz, tewerrük؛ mubarek (köpince süpetlengücidin këyin këlidu):[misal:] bu kishi mekke sheripkimu barghan.[yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
sheripe |
|
|
|
sheshber |
|
sheshber[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ucigha yumilaq yaki egri-bügri tömür ornitilghan tayaq, uzun destilik yënik gürze:[misal:] miltiq, sheshber tutqan yash we qëri muhapizetciler uni salam bërip kütüwëlish.
|
|
sheqiqe |
|
sheqiqe[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞tëbabet＜[yeshmisi:] bashning bir teripi zingildap aghrish kësili:[misal:] toxtixan sheqiqe bolup qaptu.[yeshmisi:] ② sheqiqe bolup qalghanlarni saqaytish ücün oquydighan ayet:[misal:] sheqiqe oqumaq.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] sarang, kazzap, tola sözleydighan, kas-kas (ayallargha qarita ëytilidighan haqaret sözi):[misal:] hu sheqiqe pul dëgen mana, ale dëdi-de, pulni uning yüzige atti.
|
|
shek |
|
|
|
sheksiz |
|
sheksiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shek yoq, ëniq, shübhisiz, gumansiz, muqerrer, coqum:[misal:] kënizek xitab qilip: bu sheksiz yaxshi bëliq iken, deptu.
|
|
shek-shübhe |
|
|
|
shek-shübhisiz |
|
shek-shübhisiz[yeshmisi:] shek we shübhe yoq, nahayiti ëniq, bek ishencilik؛ muqerrer halda, coqum:[misal:] u bügün arimizda bolmighini bilen bizning herikitimizge shek-shübhisiz hësdashliq qilidu.
|
|
sheklen |
|
sheklen[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] shekil jehettin, ipadilinish sheklige köre:[misal:] u töt misraliq qilip yëzilishi bilen sheklen ruba’iygha oxshisimu, mezmunen ruba’iy bolalmaydu.
|
|
sheklendürmek |
|
|
|
sheklenmek |
|
sheklenmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] gumanlanmaq, shübhilenmek, guman yaki shübhe bilen qarimaq:[misal:] partizan yigitler, qandaqla bolmisun, begning ölgenlikige sheklenmidi.
|
|
sheklik |
|
sheklik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] gumanliq, shübhilik:[misal:] kütettim ümidler, ciqting sen qellap sizdim men hemmige sheklik bir siziq. ümidim üzülgen sendin hey kazzap yadimda qilmishing tarixiy tiziq.
|
|
shekliy |
|
|
|
shekil (shekli) |
|
shekil (shekli)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① maddilarning tashqi körünüshi, sirtqi qiyapiti, picimi, formisi:[misal:] ay sheklidiki qilic. tuxum sheklidiki yopurmaq. adem sheklidiki mexluq.[yeshmisi:] ② maddilar körünüshining teqlid qilinghan yaki birer nerse yüzige cüshürülgen eksi, eyni, qiyapiti, haliti:[misal:] yaghliqning cörisige yene shu qan bilen boyalghan qizil yipta leyligülning shekli qatar sizilghanidi.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] melum forma, körünüshtiki nersiler:[misal:] gë’omëtiriyilik shekil. tekshiliktiki shekil.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] jisimning haliti, körünüshi:[misal:] muz suning qattiq sheklidur.[yeshmisi:] ⑤ [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] shey’ilerning mezmunidin qet’iynezer, tashqi körünüshi, ipadilinishi yaki shey’ilerdiki icki amillarning tüzülüshi we teshkillinishi:[misal:] dëmokratiye shekil jehettiki tengliknila bildüridu.[yeshmisi:] ⑥ [kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] tür, forma:[misal:] terji’ibend shë’iriyettiki bir shekil.⑦ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ishni emelge ashurushtiki usul, yol, yosun:[misal:] mektep köp xil shekillerni qollinip, oqush pütküzidighan oqughucilargha idiyiwi terbiye berdi.[yeshmisi:] ⑧ [köcme menisi:] [yeshmisi:] yangza, ipade:[misal:] shekil ciqarmaq.
|
|
shekilcilik |
|
|
|
shekildash |
|
|
|
shekildash sözler |
|
|
|
shekildash qapiye |
|
|
|
shekildashliq |
|
|
|
shekilsiz |
|
|
|
shekilsizlik |
|
|
|
shekillendürmek |
|
|
|
shekillendürülmek |
|
|
|
shekillenmek |
|
shekillenmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① mu’eyyen bir shekilge, formigha, haletke kelmek؛ belgilik bir shekil, tüs almaq:[misal:] resim qeghizini dorigha salghandin këyin, andin u ademning gewdisi shekillinishke bashlidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] peyda bolmaq, barliqqa kelmek:[misal:] u basqan herbir qedem sözsiz ongushluq bolidu dëgen qarash nahayiti tëz shekillinip, axir uning bu mahir qelemkeshke cing baghlanghan mustehkem eqidisige aylanghanidi.
|
|
shekillik |
|
shekillik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mu’eyyen shekil körünüshke ige bolghan؛ turuq, qiyapiti bolghan:[misal:] adem shekillik haywan ikensen boway shundaq dëdi-de, yerge acciq bilen tükürüp ciqip ketti.
|
|
shekilwaz |
|
shekilwaz[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer nersining mezmun we mahiyitini emes peqet sheklinila dorighuci؛ peqet shekilgila ehmiyet bëridighan, sheklen ishleydighan adem:[misal:] ularning bezisi shekil ücünla emgek qilip qoyatti, lëkin exmetjan undaq shekilwaz emes idi.
|
|
shekilwazliq |
|
shekilwazliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① mezmun we mahiyiti bilen hësablashmay shekilgila ehmiyet bëridighan ish usuli, adet, qiliq:[misal:] quruq shekilwazliqqa tola bash qaturmang, birer bashliqni emes, köpcilikni razi qilishqa tirishing, tejribe-sawaqliringizni obdan yekünleng.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] bir tereplime halda shekilgila ësiliwëlip, mahiyetke ehmiyet bermeydighan xizmet istili yaki hadisinila körüp, mahiyetni tehlil qilmaydighan bir xil idiyiwi usul:[misal:] shekilwazliq qilmaq.
|
|
shenggen |
|
|
|
shenggen yamul |
|
shenggen yamul [qollinilish da’isrisi:] konirighan söz.[yeshmisi:] kona jem’iyettiki nahiyilik hökümet:[misal:] men shangyoluqni alghuce az ciqim tarttimmu ordigha yügürüp, shenggen yamulgha yügürüp, yurtqa cay qoyup, qance yambu, qance monek pullar ciqip ketti.
|
|
shelper |
|
|
|
shelper reng |
|
shelper reng[kesip türi:]＞güzel sen’et＜＜[yeshmisi:] ① qizil apëlsinning postigha oxshash bir xil qizghuc sëriq reng:[misal:] quyash pëtip upuqning yüzi qizarghanda shelper reng ëlip, pikirleshti sekkiz-on jengci, ishtin cüshüp lagërgha këlip.[yeshmisi:] ② shu xil reng bërilgen yaki shu xil rengdiki:[misal:] shelper reng lënta.
|
|
sheldem |
|
|
|
shellengze |
|
shellengze[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] ① qashqisi pëshanisidin tartip tumshuqighice cüshken at. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [qollinilish da’isrisi:] til haqaret.[yeshmisi:] shallaq, kot-kot:[misal:] hu shellengze abaq qoqasqa olturup salghandek cöcüp ornidin turup ketti, u mëni birkimge cëqiptimu
|
|
shelweretmek |
|
|
|
shelwerimek |
|
|
|
shemer |
|
shemer[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① nahayiti tëz heriketlinidighan, caqqan؛ tëz, capsan:[misal:] u kicik bolsimu, her ishqa shemer iken.[yeshmisi:] ② ittik, ötkür:[misal:] ghem qilma uka, piciqingni shemer qiliwettim. tashni ikki qiliwëtidu.
|
|
shemerdek |
|
shemerdek[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shemerge oxshaydighan, ittik, tëz, ötkür:[misal:] shemerdek qilic. shemerdek orghaq.
|
|
shems |
|
shems[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] qoyash, kün:[misal:] i saba mendin du’a ol shox yarimgha ëyt, shemsi tel’et, ahu köz nazuk nihalimgha ëyt.
|
|
shemsiye |
|
|
|
shemshad |
|
shemshad[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] qarighay a’ilisidiki da’im yëshil turidighan derex. ëgizliki 30 mëtirdin ashidu. qowziqi qongur kül reng, yopurmiqi yingne sheklide hem sel-pel egmec këlidu. sharce mëwisi qongur we uzun ëllips sheklide, yaghici aq, qattiq hem sipta. adette qurulush we qoral-jabduq matëriyali qilinidu.
|
|
shemsher |
|
shemsher[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] qedimki urush qoralliridin biri, yeni bir xil xenjer. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] ittik, ötkür:[misal:] sen wicirlap ucqanda, shemsher qanat qarlighac, zoqum bilen qaraymen, könglüm külüp yayrighac.
|
|
shemsherquyruq |
|
|
|
shemsherlik |
|
|
|
shemsherwaz |
|
|
|
shemsherwazliq |
|
|
|
shem’i |
|
shem’i[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sham, ciragh, nur:[misal:] piraqingda bolup mejnun, yanaymen shem’idek her tün, ërip jismim aqar közdin yëshim durdane-durdane.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] nurluq, yoruq:[misal:] ne qismettur közümge, yar köründi-köründi. uning shem’i hösnidin, jan ber emdi, ber emdi.
|
|
shen |
|
shen[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] el arisida ciqqan yaxshi nam, abruy؛ dangq, shöhret, yaxshi pezilet:[misal:] bir yoldash «shenim-eslige kelmise ishlimeymen» dewatsa, buni yighinda hel qilmamdikenmiz dëdi zawut bashliqi zerde bilen.[yeshmisi:] ② qedir-qimmet, ghurur, pexir:[misal:] u buni yigitlik sheni aldidimu wijdaniy qerz dep hësablaytti.
|
|
shenbe |
|
|
|
shenbe bazar |
|
|
|
shenbilik |
|
|
|
sheher |
|
sheher[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] adem zic olturaqlashqan, soda-sana’et tereqqiy qilghan, ahalisi dëhqanciliq qilmaydighan kishilerni asas qilghan, etrapidiki jaylarning siyasiy, iqtisadiy we medeniyet merkizi hësablinidighan jay:[misal:] qeshqer shehiri. ürümci shehiri.
|
|
sheher alidighandek |
|
|
|
sheher körmigen |
|
sheher körmigen[yeshmisi:] ① özi turghan jaydin bashqa yerlerge barmighan. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ish körmigen, nezer da’irisi tar, tejribisiz:[misal:] sheher körmigen balilar-de, dëdi u bizge qarap.
|
|
sheherni aldi qontaji |
|
sheherni aldi qontaji[yeshmisi:] bu ibare iqtidarsiz, qabiliyetsiz, tejribisiz ademning ishning bëshigha ciqiwëlipla, ishni qalaymiqan, ong-tetür qiliwëtishini mesxire qilish ücün ishlitilidu:[misal:] sheherni aldi qontaji dep, emdi sëning hakim bolup qilghining mushu boldimu dëdi boway zerde bilen hakim bolghan oghligha homiyip.
|
|
sheherlik |
|
sheherlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① sheherde yashighuci, sheherde hayat kecürgüci:[misal:] bir bazar küni bay sheherlik el-aghinilirini caygha qicqiriptu. ∥ u sheherliklerni nahayiti kem sundururatti.[yeshmisi:] ② sheherge tewe, sheher da’irisidiki, sheher derijilik:[misal:] sheherlik baj idarisi. sheherlik partkom.
|
|
shehla |
|
shehla[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] nurluq, qarigha mayil kök we cong-cong (köz heqqide):[misal:] shehla köz. ＊ nezmiler püttüm közi shehlagha, ciqmidi yarim öydin talagha.
|
|
shehwaniy |
|
shehwaniy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① jinsiy teleptin bolghan, shehwettin këlip ciqidighan:[misal:] u shehwaniy nepsini qandurghandin këyin, cala ölük bolup qalghan azadgülni torusqa ësip qoydi.[yeshmisi:] ② shehwetpereslikke a’it, exlaqsiz, betqiliq bayanlar we süretler bërilgen:[misal:] yëqinqi yillardin bëri shehwaniy kitab-zhurnallar türlük yollar bilen ëlimizge ëlip kirilip, jem’iyitimizning keypiyatini bulghidi.
|
|
shehwaniyet |
|
|
|
shehwaniyliq |
|
|
|
shehwet |
|
|
|
shehwetperes |
|
|
|
shehwetpereslik |
|
|
|
shehwetxor |
|
|
|
shehwetxorluq |
|
|
|
shewket |
|
shewket[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① abruy, hörmet؛ shan-shöhret:[misal:] küy qatsam shunga dildin, shëker yaghdi bu tildin, shewkiti bu diyarimning yürekke ishtiyaq saldi.[yeshmisi:] ② küc-quwwet, salapet؛ heywet, heshemet:[misal:] shahzade bëgimning shewkiti bilen mushu künlerge ërishken qulliri, xizmetlirige teyyar turuptu, dëdi sodiger aman qëlish ümidige tolup.
|
|
shewketlik |
|
shewketlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① cong hörmet we abruy-inawetke ige bolghan, shöhretlik, dangliq:[misal:] ey shewketlik padishah aliyliri, men bu orda shehirining gherbidiki qebilidin, anam yoq, atam bolsa seperde, deptu padici.[yeshmisi:] ② heshemetlik, heywetlik:[misal:] bagh icige xelipe harun reshid teripidin bina qilinghan shewketlik cong saray jaylashqaniken.
|
|
shewwal |
|
|
|
sheytan (Ⅰ) |
|
sheytan (Ⅰ)[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] diniy cüshence boyice, ademlerni din yolidin azdurghuci, yamanliqqa, betqiliqliqqa bashlighuci epsaniwi mexluq, iblis:[misal:] sheytangha «topa yemsen» dëse «yëghi barmu» deptu (maqal). [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] shox, caqqan, heriket we qiliqliri ademni mehliya qilidighan (balilar heqqide):[misal:] hey sheytan qiz, mëni aldapsiz-de, dëdi nurum.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[köcme menisi:] selb.[yeshmisi:] qaraniyet, aldamci, hiyliger, mekkar, shum niyet:[misal:] uning kallisi ejnebiy sheytanlarning ramkisi bilen tolup ketken, uning dewatqanliri ejnebiylerning sözi, dep warqiridi u.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ademni ëziqturidighan hës, ademni yaman ishlarni qilishqa ündep turidighan icki tuyghu:[misal:] amet bilen apet, dëdi sahibjamal ayal arqidin, da’im bir öyde qonghudek, qizilgül bilen tiken bir shaxta turghudek, sheytandinmu adem sheytini yaman bolghudek.
|
|
sheytan atlimaq |
|
|
|
sheytan arilashmaq |
|
sheytan arilashmaq[yeshmisi:] birer ish yaki pa’aliyet yaman niyetlik kishilerning ariliship qëlishi seweblik dexli-teruzgha ucrimaq:[misal:] bu ishni hazirce özimizla bileyli, ishimizgha sheytan ariliship qalmisun, yene, -dëdi teleyxan gülsümxanning quliqigha asta picirlap.
|
|
sheytan taraza |
|
sheytan taraza [qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] qimmet bahaliq yaki tejribixanilarda ishlitilidighan nazuk maddilarning ëghirliqini ölcesh ücün ishlitilidighan, ikki bëshigha kicik texse ornitilghan, otturida ikki terepning tengpung bolghan-bolmighanliqini körsitip bëridighan heriketlengüci istrëlka ornitilghan taraza.
|
|
sheytangha ders bëridighan |
|
sheytangha ders bëridighan[yeshmisi:] adem aldashqa nahayiti usta:[misal:] u dëgen sheytangha ders bëridighan nerse, men uni obdan bilimen, dëdi ismi manga namelum bolghan bu ependi keskin teleppuzda.
|
|
sheytanning peyli |
|
sheytanning peyli[yeshmisi:] ademni ëziqturup yaman ishlarni qilishqa ündep turidighan icki hës-tuyghu, yaman niyet, yaman arzu:[misal:] hey, dep picirlidi u sotliniwatqan taghamgha qarap, sheytanning peyli bilen bir qizni dep özüngni bulghiwalding-de.
|
|
sheytanning keynige kirmek |
|
|
|
sheytanni ussulgha salidighan |
|
|
|
sheytini tutmaq |
|
sheytini tutmaq[yeshmisi:] ① acciqi kelmek, ghezeplenmek, ghezipi ashmaq:[misal:] uning adaletsiz sözlirini anglighan yigitning sheytini tutup özini tutuwalalmaptu-de, uninggha ëtiliptu.[yeshmisi:] ② külgüsi kelmek:[misal:] [misal:] sheytinim tutti-de, özümni tutuwalalmay külüp kettim.
|
|
sheytinigha hay bermek |
|
|
|
sheytan (Ⅱ) |
|
sheytan (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] gorizontal tekshilikni ölceydighan eswab. ramka bilen icige ëtil ëghir yaki isprt qacilanghan eynek neycidin tüzülidu. neyce icide bir dane köpük qaldurulghan bolup, u bashtin-axir neycining eng yuqiri nuqtisida turidu. sheytan gorizontal tekshilikte turghanda, köpük neycidiki shkalining otturisigha këlidu, bu shundaq eswabning bir xili.
|
|
sheytantërisi |
|
|
|
sheytancaq |
|
|
|
sheytanliq |
|
sheytanliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① mekkarliq, hiyligerlik, aldamciliq:[misal:] sheytanliq qilmaq.[yeshmisi:] ② shoxluq, kepsizlik:[misal:] sheytanliqi tutmaq.
|
|
sheyx |
|
sheyx[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① islam döletliridiki bilimlik kishiler, alimlar, ölimalar we diniy aliy mekteplerning muderrislirige bërilidighan unwan.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] teriqet xaniqasining bash derwishi:[misal:] ayimxanning zarlinishini sheyx anglimasqa sëlip, muritlargha kayip:[misal:] qiziq tutunglar, sowup qalmanglar... he deytti.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞din＜mazar, [yeshmisi:] ziyaretgah qatarliqlarda, ewliyalargha, xuda yoligha atalghan sediqe we nezir-niyazlar hësabigha yashaydighan kishi, mazargha qarighuci:[misal:] hazir u sheyx boluwaptu.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] teyyar, bikar tamaqqa adetlengen kishi:[misal:] atam mazargha sheyx, men teyyargha sheyx (maqal).
|
|
sheyxul’islam |
|
|
|
sheyda |
|
sheyda[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① heddidin artuq meptun bolghan, pütün wujudi bilen bërilgen ashiq:[misal:] sheyda bolmaq.[yeshmisi:] ② birer nersige heddidin artuq qiziqish bilen bërilgüci, mestane:[misal:] sheyda qilmaq.
|
|
sheydaliq |
|
sheydaliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ashiqliq, amraqliq, meptunluq:[misal:] dawut mollamning toxtixangha bolghan sheydaliqi peqet köz bilen körgili, qol bilen tutqili bolmaydighan sheydaliqla idi.
|
|
sheydayi |
|
sheydayi[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] birkimge yaki nersige bek bërilip hoshini yoqatqan؛ sewdayi:[misal:] men qoshaqqa sheydayi oqur idim her küni, oltursammu qopsammu, anga bërip ishqimni.
|
|
sheydayiliq |
|
|
|
shey’i |
|
|
|
shpat |
|
|
|
shpal |
|
|
|
shpiris |
|
shpiris[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[kesip türi:]＞tëbabet＜[yeshmisi:] janliqlar tënige suyuq halettiki dora, qan qatarliqlarni okul qilip sëlish yaki bedendin qan ëlish qatarliq meqsetler ücün ishlitilidighan birxil eswab. silindir sheklide bolup, köpince eynektin yasilidu. ucigha yingne bëkitilidu.
|
|
shtab (shitabi) |
|
shtab (shitabi)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] herbiy qisimlarning qomandanliq orgini:[misal:] bash shtab. polk shtabi. bu orungha yene batalyon shtabi jaylashqanidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] yerlik orunlardiki birer insha’at yaki qurulush ishlirigha yëtekcilik qilish wezipisini üstige alghan funksiyilik organ, rehberlik apparati:[misal:] su qurulushi qomandanliq shtabi. orman asrash qomandanliq shtabi.
|
|
shtat (Ⅰ)(shtati) |
|
|
|
shtat (Ⅱ) |
|
shtat (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[yeshmisi:] teshkiliy apparatlar, uningdiki xadimlarning sani hemde ulargha teqsimlengen wezipe qatarliqlar heqqide yuqiridin pilan boyice cüshürülgen norma, san:[misal:] shtat kem. shtat toluq. shtatni qisqartmaq. kadirlar shtati. shtattiki ishci.
|
|
shtatliq |
|
shtatliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shtatqa ige, shtat icidiki, shtatqa kirgüzülgen:[misal:] wahid emdi shtatliq kadir bolup qaldi, toymu qiliwaldi.
|
|
shtanka |
|
|
|
shtangënisirkul |
|
|
|
shtëpsël |
|
|
|
shkala |
|
shkala[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞mashinisazliq＜[yeshmisi:] ölcigüc, sa’et qatarliq eswablar üstige oyulghan yaki sizilghan, hemde her xil miqdarlar (razmër, tëmpëratura, tok bësimi qatarliqlar)ning cong-kiciklik derijisini ipadileydighan san-sipir we siziqlar. [yeshmisi:] ② miqdar, derije, tëmpëratura, xususiyet we shu qatarliqlarni ölcesh yaki bahalash ücün qobul qilinghan sanlar sistëmisi:[misal:] sëlsiye shkalisi. farëngëyt tëmpëratura shkalisi.
|
|
shlanka |
|
|
|
sho’ar |
|
sho’ar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kishilerni melum bir pa’aliyet yaki heriketke seperwer qilish ücün ëghizda towlinidighan yaki lozunka, qeghez qatarliqlargha yëzilidighan, tüp idiye yaki siyasiy telepni ipadiligüci qisqa jümle, caqiriq, teshebbusname:[misal:] sho’ar towlimaq.[yeshmisi:] ② shundaq jümliler yëzilghan qeghez:[misal:] sho’ar caplimaq.
|
|
sho’arwaz |
|
sho’arwaz[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] eserliride edebiyatning insan rohini ëcip bërishtin ibaret asasiy burcini cette qoyup, peqet sho’ar xaraktërlik shë’irlarni yazidighan sha’ir:[misal:] u «sho’arwaz» bolsa özining ishi. bizmu öz uslubimiz, öz xahishimiz boyice yaziwërimiz.[yeshmisi:] ② qilghan ishining tayini yoq, emma quruq caqiriqni hemmidin köp qilghuci, emeliy ünümi yoq ishqa bashqilarni ündigüci.
|
|
sho’arwazliq |
|
|
|
shopang |
|
shopang[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] ① haraq satidighan, we haraq icidighan öy:[misal:] ularning beziliri ic pushuqini töt oshuq bilen ciqirishqa tirishsa, beziliri shopang yaqilaydighan boluwaldi.[yeshmisi:] ② bezibir shopang acqan yaki haraqni köp icidighan kishilerge qoyulghan leqem:[misal:] hoshur shopang.
|
|
shopangci |
|
|
|
shopangciliq |
|
|
|
shopur |
|
shopur[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[yeshmisi:] aptomobil, tramway, poyiz qatarliq qatnash qorallirini heydigüci kishi:[misal:] mashinida shopur bilen qoshqanda besh adem bar idi.
|
|
shopurluq |
|
|
|
shota |
|
shota[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① teng ikki tal uzun yaghacqa baldaqlarni melum nisbette ariliq qaldurup bëkitish arqiliq yasalghan, töwendin yuqirigha ciqish, yuqiridin töwenge cüshüsh ücün ishlitilidighan eswab (uning hazir tömürdin yasilidighanlirimu bar). [yeshmisi:] ② harwining ulagh qoshulidighan ikki yan yaghici we caq hem oqtin bashqa hemme qismi.
|
|
shota qoyup bermek |
|
|
|
shotisiman |
|
|
|
shotiliq |
|
shotiliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① shotisi bar, shota ornitilghan, shota bëkitilgen:[misal:] shotiliq harwa.[yeshmisi:] ② shota qilishqa muwapiq këlidighan, shota qilishqa bolidighan yaki mexsus shota yasash ücün teyyarlanghan:[misal:] shotiliq yaghac.
|
|
shox |
|
shox[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① waqtini oyun bilen ötküzidighan, oyungha amraq؛ jimghur emes, kepsiz:[misal:] dilshat burundin shoxraq oqughucilardin bolsimu, lëkin ders intizamini saqlaytti, oqutqucilarni hörmetleytti.[yeshmisi:] ② oyun-külkini, hezil-caqcaqni yaxshi köridighan, xushxuy, xush caqcaq, ocuq-yoruq:[misal:] toy xewirini anglighan yëzimizning shox yashliri sazlirini kötürüshüp kirip këlishti.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] oynaq, caqqan, erkin (türlük nersilerning herikiti toghrisida):[misal:] asiyening zilwa qamiti, shox ussuli, yëqimliq tebessumge tolghan cëhri köz aldimdin ketmeytti.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] kishige shadliq tuyghusi we huzur bëghishlaydighan, yëqimliq, jushqun (naxsha-muzika, qoshaq, shamal qatarliqlar heqqide):[misal:] shox küy. shox naxsha. shox pede. shox shamal.
|
|
shoxa |
|
|
|
shoxshutmaq |
|
|
|
shoxshumaq |
|
|
|
shoxla |
|
|
|
shoxlashturmaq |
|
|
|
shoxlashmaq |
|
|
|
shoxluq |
|
shoxluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shox qiliq, oyungha amraq mijez, xushxuy xaraktër:[misal:] hëc weqesi yoq, emdi shoxluq qilmaydu. rastmu, shewket-dëdi u balini aqlap.
|
|
shoxilashmaq |
|
shoxilashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] tënide shoxa peyda bolmaq, tënidin yoghan-yoghan tikenler ösüp ciqmaq:[misal:] aq örük bu yil shoxiliship ketkecke, kicik inim uninggha ötken yillardikige oxshash asanla ciqalmaytti.
|
|
shoxiliq |
|
shoxiliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① gholi yaki shaxlirida shoxisi bar, shoxa ösüp ciqqan:[misal:] shoxiliq jigdige ciqsam, yirtildi capanlirim. silini izdep yürüp, yërildi tapanlirim.[yeshmisi:] ② tikini bar shax-shumbilardin qilinghan:[misal:] müshük bir shoxiliq citning arisidin hoyligha kirip këtiptu.
|
|
shoxilimaq |
|
shoxilimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ghol yaki shaxlirida shoxa peyda bolmaq, shoxa ösüp ciqmaq:[misal:] shoxilap ketken örük shaxliri uning kiyimlirini iliwëlip, uni tëximu xapa qilishqa bashilidi.
|
|
shor (Ⅰ) |
|
shor (Ⅰ)[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] an’organik birikme, yeni terkibide kristallashqan on dane su molëkulisi bolghan natriy sulfat. aq yaki rengsiz këlidu, adette ximiye sana’iti, eynekcilik sana’iti we qeghezcilik sana’iti qatarliqlargha xam eshya qilinidu. tëbbiy dorigerlikte bolsa sürge dorisi qilinidu. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] terning üstiwash yaki sirtqa tëpishidin hasil bolidighan tuz, aq dagh:[misal:] qarisam, semetning könglikining dümbiliri shor baghlap këtiptu.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] terkibide tuz maddisi köp bolghan, köpeygen, shortang؛ zey:[misal:] shor topa. shor tupraq. shor sey.
|
|
shor (Ⅱ)(shori) |
|
shor (Ⅱ)(shori)[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① isim.[yeshmisi:] bextsizlik, teleysizlik, bicarilik, bextsiz teqdir:[misal:] way shorum. ＊ töt xalta, arimizdiki toxtam shu-de, dëdi metbaqi, senmu nuqtiliq a’ile bolghan bolsang, gep yoq yene on xalta cüshürüwalatting, özüngning shori-de, biz kettuq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] tetür, ong kelmigen؛ shum:[misal:] shor pëshane. shor teley. shor ëghiz.
|
|
shor ëghiz |
|
shor ëghiz[yeshmisi:] köngülsiz, namuwapiq geplerni qilip kishilerge parakendicilik tëpip bergüci, endishilik gep-sözlerni tarqatquci:[misal:] anam tügep këtermikin dëginini tëxi, shor ëghizning.
|
|
shori qurughur |
|
shori qurughur[yeshmisi:] «bexti qara, teleysiz, bicare...» dëgen menilerdiki hem hësdashliq hem ëcinishni bildüridighan söz:[misal:] hoy, shori qorughur ashu roshencilikmu bolalmidingmu.
|
|
shora (Ⅰ) |
|
shora (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bagh we hoyla-aramlarning tosma tamlirining buzulup adem ötküdek bolup qalghan kemtük yëri:[misal:] baghqa kirdim shorangdin, temeyim yoq ghorangdin. manga bermigen qizingni, oghri alsun morangdin.
|
|
shora (Ⅱ) |
|
shora (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] shora a’ilisidiki bir yilliq saman gholluq ösümlük. yopurmiqi kül reng bolup, üsti yaltiraq këlidu. tashlanduq yer, ëtiz-ëriq boylirida yawayi halette ösidu.
|
|
shoratmaq |
|
|
|
shorashmaq |
|
|
|
shoralmaq |
|
|
|
shorpa |
|
shorpa[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① göshni suda qaynitip pishurushtin hasil bolghan suyuqluq, bezide uninggha azraq tuz, piyaz, dora-dermanlar sëlinip temlik yëmeklik qilinidu:[misal:] ceynek shorpisi. toxu shorpisi. ＊ pul bolsa, janggalda shorpa (maqal).[yeshmisi:] ② manta, samsa qatarliq qiymiliq tamaqlarning mayliq süyi:[misal:] ular ikkisi shorpisi ëqip turghan pëtir mantini yep olturup, shu ishlar üstide uzaq meslihetleshti.
|
|
shorpisining shorpisi |
|
|
|
shorpa-sheleng |
|
|
|
shortang |
|
|
|
shortangliq |
|
|
|
shorsiz |
|
|
|
shorsizlandurmaq |
|
shorsizlandurmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] artuq tuz terkibini ciqiriwëtip normal haletke keltürmek, shorini tazilimaq:[misal:] bezi ellerde dëngiz süyini mexsus shorsizlandurush zawutlirida shoridin ajritip, icishke ishletmekte.
|
|
shorsizlandurulmaq |
|
|
|
shorsizlanmaq |
|
|
|
shorka |
|
|
|
shorlatmaq |
|
|
|
shorlashturmaq |
|
|
|
shorlashmaq |
|
|
|
shorlanmaq |
|
|
|
shorluq (Ⅰ) |
|
shorluq (Ⅰ)[yeshmisi:] ①[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shor qismi köp, shor qaplap ketken:[misal:] layning shorluq xususiyitidin paydilinip here caqqan jaylargha caplap aghriqni peseytkili bolidu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tuz terkibi köpiyip yüzi shorliship ketken yer:[misal:] öyimizning arqa teripide bir keng shorluq bar idi.
|
|
shorluq |
|
shorluq [yeshmisi:] ① (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bextsiz, bicare؛ pëshanisi tetür, teleysiz:[misal:] uning shorluq a’ilisimu ikki ay ilgiri negidur tarqaqlashturuluptu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] këlishmeslik, bextsizlik, palaketlik, balayi’apet:[misal:] emdi manga keldi bu shorluq dëgine-dëdi u pëshanisige mushtlap azab bilen xirqirap.
|
|
shorlimaq |
|
|
|
shorixana |
|
|
|
shoridimaq |
|
|
|
shorighuc |
|
|
|
shorigul |
|
shorigul[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］shora+gül［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] sëmiz’ot a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. gholi we yopurmiqi göshlük këlidu, güli jiger reng, hal qizil, sëriq we aq renglerde bolidu. adette menzire ösümlüki qilinidu.
|
|
shorimaq |
|
shorimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① tili, aghzi bilen shümüp, sümürüp icige tartmaq, icmek (suyuqluqlar heqqide):[misal:] u toxumning ucini qelemtirash bisi bilen eplep urup acti-de, icidikisini shorap iciwetti.[yeshmisi:] ② icige tartmaq, cekmek (cëkimlikler heqqide):[misal:] ërim cilimni poruqlitip qattiq shorap turup mëni sheret bilen yënigha caqirdi.
|
|
shoshang |
|
|
|
shoq (shoqi) |
|
shoq (shoqi)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] birnersige qattiq bërilish, qiziqish, ishtiyaq؛ ishq:[misal:] shu muhebbet shoqi mendin ketmidi, qol sëlip sunsam lëwige yetmidi. nagahan yetse qolum tatliqliqi zadi, hergizmu dilimdin ketmidi.
|
|
shoqlanmaq |
|
|
|
shok |
|
shok[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[kesip türi:]＞tëbabet＜[yeshmisi:] klinikida köp ucraydighan bir xil uniwërsal kësellik. köpince beden qattiq zeximlinish, heddidin ziyade tonglash, carcash yaki rohiy jehettiki zerbe merkiziy nërwa sistëmisini tormuzlapqoyush qatarliqlarning bashqa sistëmilar funksiyisini qalaymiqanlashturuwëtishi netijiside këlip ciqidu. buningda, qan bësimi töwenlesh, qan herikiti astilash, töt müce tonglash, renggi tatirish, beden tëmpëraturisi töwenlesh, es-hoshini yoqitish qatarliq alametler körülidu.
|
|
shokum (Ⅰ) |
|
|
|
shokum (Ⅱ) |
|
|
|
shol |
|
|
|
shola |
|
shola[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer jisimdin tarqalghan yoruqluq, nur, yalqun:[misal:] ay sholisi.[yeshmisi:] ② adem yaki nersilerning suda peyda bolghan eksi, su yüzide eks ëtilgen süriti؛ saye:[misal:] qiz qeddini ruslap, özining sudiki sholisigha qaridi.
|
|
sholigül |
|
sholigül[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］shola+gül［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] gülqiyar a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. gholi tik we tüklük këlidu. yazda ëcilidu, renggi sëriq, këciliri ëcilip, seherge yëqin tügülüwalidu. uni uruqi arqiliq köpeytip menzire ösümlüki qilghili, uruqidin may tartqili bolidu. yiltizini qizitmini qayturghuci dora ornida ishletkili bolidu.
|
|
sholiliq |
|
|
|
showici |
|
showici[söz türkümi:] isim. [qollinilish da’isrisi:] til haqaret.[yeshmisi:] ① xotuni yaki qizlirining buzuqciliq qilishigha yol qoyidighan, ëghir almaydighan er:[misal:] ayali ekirgen nersini sorimayla tekcige tizish showicilarning ishi, uqtungmu u inisigha zerde bilen warqiridi.[yeshmisi:] ② shundaq dep qaralghan erlerge qarita ëytilidighan haqaret sözi.
|
|
showiciliq |
|
|
|
showigüruc |
|
showigüruc[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］shorpa+gürüc［[yeshmisi:] sugha muwapiq miqdarda gürüc, qiyma, piyaz, yumghaqsüt, quruq mëwiler sëlinip, qaynitish arqiliq teyyarlinidighan suyuq yëmeklik.
|
|
showinizm |
|
showinizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[yeshmisi:] bir xil eksiyetcil burzhu’a milletciliki. buningda öz millitining menpe’itini hemmidin üstün qoyup, bashqa milletlerni boysundurush we qul qilish teshebbus qilinidu. bu napalyonning zorluq bilen fransiyining kücini sirtqa këngeytishni eng aktip qollighan herbiy emeldar showinning nami bilen «showinizm» dep atalghan.
|
|
showinizmci |
|
|
|
showinizmciliq |
|
|
|
showinizmliq |
|
showinizmliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] showinizmgha a’it, showinizmgha xas, showinizm tüsini alghan:[misal:] ular ëghizida sotsiyalizm deydu, emeliyette showinizmliq qilidu.
|
|
showinist |
|
|
|
shoyla |
|
shoyla[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] sewzini mayda qorup, su qoshulghandin këyin gürüc sëlinip, pes otta melum waqit qaynatqandin këyin dümlep pishurulidighan bir xil tamaq. u showigürüctin quyuqraq, poludin yumshaqraq bolidu.
|
|
shoyna |
|
shoyna[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① yung yaki paxtidin tömüne tomluqida ëshilgen yip:[misal:] dadam sanduqtin shoynigha ötküzülgen bir top tuc yarmaqni aldi.[yeshmisi:] ② shundaq yiptin qilinghan boghquc (ayaghning):[misal:] u ong putini üstelning üstige ëlip, ayighining shoynisini yëshishke bashlidi.
|
|
shoyi |
|
shoyi[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] emeldar, puldarlarning balisi؛ begzade, baywecce:[misal:] xelqning mesxirilik caqcaqliri peskesh bu shoyini közliridin yash ëqitip, quyruqini yighiwëlishqa mejbur qildi.
|
|
shu |
|
shu[söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] ① sözligücige yëqin jaydiki yaki sözligücining köz aldidiki adem yaki nersini körsitish rolini oynaydu:[misal:] -emetning dadisi shu bolsa kërek, -dëdi u aldimizdin ötüp këtiwatqan kishini közi bilen ishare qilip.[yeshmisi:] ② këlish qoshumciliri bilen isim wezipiside këlip sözligücining diqqet-ëtibari qaritilghan nerse yaki ademni ipadileydu:[misal:] shuni alahide tekitlep ötüsh kërekki, adem öz emgiki bilenla qimmetlik.[yeshmisi:] ③ kësim rolida këlip «ene ashuning özi», «del özi», dëgendek menilerni ipadileydu:[misal:] atam mazargha sheyx, men teyyargha sheyx dëgen shu-dëdi patemxan mesxirilik teleppuzda.[yeshmisi:] ④ waqit menisidiki bezi sözler bilen këlip söz boluwatqan weqe, hadise yaki nersining ëytip ötülgen yaki közde tutulghan weqe, hadise yaki nerse bilen bir waqitta sadir bolghanliqini ipadileydu:[misal:] shu kemgice u bir qëtimmu körünmidi.
|
|
shupung |
|
|
|
shupungdimaq |
|
shupungdimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] shupung bilen urmaq:[misal:] -hëli dadang shupungdaydu, jumu ghelwe qilmay talagha ciqip oyna, yügür, -dëdi maysem oghlining qoliqini cimdip.
|
|
shuji |
|
|
|
shujiliq |
|
|
|
shudluq |
|
|
|
shur |
|
shur[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] ① suyuq nersilerning tëz ëqishidin hasil bolghan awaz. [yeshmisi:] ② bedenning melum qismida suyuq nersilerning tëz aqqinigha oxshash hës qilinghan sëzim:[misal:] sabirning mëngisidin bir xil dehshetlik tuyghu shur qilip ötti-de, wujudini muzdek ter bësip ketti.
|
|
shurride |
|
|
|
shurqiratmaq |
|
|
|
shurqirimaq |
|
|
|
shuruq |
|
|
|
shughullandurmaq |
|
|
|
shughullandurulmaq |
|
|
|
shughullanmaq |
|
|
|
shughinisi |
|
shughinisi[söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] «biraq, lëkin, emma, epsus» dëgen sözlerning meniside ishlitilip jümlide baghlighuci bolup këlidu:[misal:] u yigitqu yaxshi baliken, shughinisi bek yawashtek qilidu.
|
|
shung |
|
|
|
shunga |
|
shunga[söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] «shuning ücün, shunglashqa» dëgen menide seweb baghlighuci rolida seweb bëqindi jümlining bëshida këlidu:[misal:] -anam toygha ketkenidi, shunga dadam bilen këtip barimen, -dep jawab bëriptu ependim.
|
|
shungghutmaq (Ⅰ) |
|
|
|
shungghutmaq (Ⅱ) |
|
|
|
shungghutulmaq |
|
|
|
shungghushmaq |
|
shungghushmaq[yeshmisi:] «shungghumaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] dolqunlar etrapqa cacidu ünce, yaqut qirghaqlargha köksini urup. ëh, qandaq köngüllük derya seylisi, bëliqlar oynishar heryan shungghushup.
|
|
shungghumaq |
|
shungghumaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] su, hawa (boshluq) qatarliqlarning icige ëtilip kirmek yaki shularning icidin ëtilip ciqmaq:[misal:] u: xatirjem bolung, paltingizni men süzüp bërey, deptu de, su astigha shungghupla közdin ghayib boptu.
|
|
shungqar |
|
shungqar[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bürküt tipidiki nahayiti küclük, yirtquc owci qush:[misal:] paqiniing bextidin shungqarning shorluqi ela (maqal).[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] batur, qehriman, merd, palwan:[misal:] siyit’axun — siyit ganggung, jënidin juda boldi. ezizane qeshqerning shungqari ada boldi.
|
|
shunglashqa |
|
shunglashqa[söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] shundaq bolghacqa, shuning ücün, shu seweblik, shuninggha asasen:[misal:] -sizni bek sëghindim, shunglashqa keldim, -dëdi umu caqcaq qilip külüp.
|
|
shulta |
|
|
|
shuluq |
|
|
|
shuluq-shuluq |
|
|
|
shuluqlimaq |
|
|
|
shum |
|
shum[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① qolidin herqandaq eskilik këlidighan؛ niyiti buzuq, eski, yarimas, buzuq:[misal:] qandaqsigha bu shum oghri sizning uqughucingiz bolidu, soridi u heyranliq bilen.[yeshmisi:] ② bextsizlik keltüridighan, ademge halaket, parakendicilik ëlip këlidighan, ademde wehime peyda qilidighan:[misal:] hëliqi shum quyun bughrajan bilen meghpiretxan acini hayatliq dunyasidin ucurup eketti.[yeshmisi:] ③ bextsiz, palaket basqan, nes basqan, qayghuluq:[misal:] qum yer — shum yer (maqal).
|
|
shum ayagh |
|
shum ayagh[yeshmisi:] basqan qedimi birer bextsizlik, palaketke seweb bolidighan, palaket:[misal:] hey shum ayagh aghmixan, ëyt, qacmaqci sen qayan
|
|
shumba |
|
shumba[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] purcaq a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi tetür qoyghan tuxumgha oxshaydu, güli aq, coka mëwisi incike hem uzun këlidu. gholi, yopurmiqi we uruqidin aromatik maylarni alghili, uruqini dorigha ishletkili bolidu.
|
|
shumbuya |
|
shumbuya[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］shum+buya［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] shumbuya a’ilisidiki bir yilliq saman gholluq ösümlük. qoghun-tawuzlargha ziyanliq, pütün ösümlük tëni tëbabetcilikte quwwetlendürgüci dora ornida ishlitilidu. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] öz menpe’itini közlep bashqilargha ziyan salidighan hemde parazit, tiriktaplarce hayat kecüridighan kishi, ziyandash, tiriktap:[misal:] dozixi ötmüsh idi el bëshida zulmet zaman, acmighan bexting cëcek basqan jahanni shumbuya.
|
|
shumbuyiliq |
|
shumbuyiliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① shumbuya ösken, shumbuya köp yer. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] qara niyetlik, eskilik, yamanliq:[misal:] sen bu ishqa shumbuyiliq qilma, dëdi u ghezep bilen.
|
|
shumpen |
|
shumpen[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] adem öltürgen jinayetci, qatil:[misal:] u qorsiqining acliqinimu untup, qoshumilirini türüp, shumpendek qorquncluq halette olturatti.
|
|
shumtal |
|
shumtal[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］shum+tal［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] kerkidangül a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan derex. yaghici sarghuc aq zic këlidu. uningdin qëyiq, öy jahazliri, harwa qatarliqlar yasilidu.
|
|
shumtek |
|
shumtek[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] nahayiti shox, ghelwici bala؛ qilmishi yaman, parakendicilik tëriydighan bala:[misal:] ashu sheherdiki on necce yashliq shumteklerning qoligha cüshüp qalidighan bolsa, ularning qoligha su quyup bërelmeydu.
|
|
shumqush |
|
shumqush[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］shum+qush［[yeshmisi:] ① huwqush. [yeshmisi:] ② palaket ekelgüci, shumluq tërighuci, bala-qaza tërighuci:[misal:] «qaysi shumqush uni mushu kocigha bashlidikin...» rehmetjan oylinip qaldi.
|
|
shumluq |
|
shumluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bashqilargha yamanliq, qaraniyetlik qilidighan, bala-qaza tileydighan mijez, shundaq xaraktër:[misal:] cüjining shumluqidin toxuning emciki yoq (maqal).
|
|
shunce |
|
shunce[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] shuncilik, shu qeder, shu derijide:[misal:] pah, qara, buning shunce cong bolup ketkinini dëdi u oghlumni qoligha ëlip.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] jiq, köp, az bolmighan:[misal:] shunce elning arisida, uni birla körgenidim.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] shert bëqindi jümlining bëqinghuci terkibide këlip, bëqindurghuci terkibte ashkarilanghan miqdargha teng miqdarni bildüridu:[misal:] uningda qance tal alma bolsa, mendimu shunce tal alma bar idi.
|
|
shunciza |
|
|
|
shunciki |
|
shunciki[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] azraq, azghine؛ mundaqla:[misal:] aldigha shunciki yötkisek boldi emesmu dëdi oghlining ditsizliqidin renjigen boway.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] zor ehmiyetke ige bolmighan, erzimes؛ adettiki, addiy:[misal:] shunciki gepke nëmance cëcilip këtisen dëdi dadam akamgha hay bërip. [yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] congqur oylap ketmey, oynashqandek:[misal:] bezide shunciki dep qoyghan gëpingmu birmunce palaketlerni ëlip këlishi mumkin.
|
|
shuncilik |
|
shuncilik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] shu qeder, shu derijide, shunce, shunciwala:[misal:] uning abdullagha deydighan gëpi shuncilik jiq idiki, herqance yazsimu tügimeytti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] özi ëniqlap kelgen isim ipadiligen shey’ini, miqdar, hejim, derije, xususiyet we halet qatarliq jehetlerdin töwenlitip ipadileshte qollinilidu:[misal:] oghlimizning halimu shuncilik, qizlar yaratmaywatsa qandaq qilghuluq köngül dëgenge birnëme dep bolmaydu.
|
|
shunciwala |
|
shunciwala[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] shu qeder, shu derijide, shunce:[misal:] uning pikir da’irisi shunciwala kengri we nazuk bolup, kishi qelbining eng zil tarlirini cëkeleytti.
|
|
shunda |
|
shunda[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] shu caghda, ashu waqitta, shu mezgilde:[misal:] qëni eske ëling sha’ir, uzaq yil biz elem tarttuq, boghuldi erkimiz shunda, buruqturma ilkide yattuq.
|
|
shundaq |
|
shundaq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] ëytip ötülgen, közde tutulghandek, köz aldidikidek, ashundaq:[misal:] tashway akang mangmaqci, men gösh, sewze tëpip këlip, öz qolum bilen polu ëtip bërey. bizning axirqi xoshlishishimiz shundaq ötsun, dëdi salix aka qizi gülcëhrige.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ëytilghan yaki közde tutulghan tertipte؛ shu boyice, shu tertipte, shu terzde:[misal:] köpcilik: «shundaq qilayli»diyiship, leyligülni kötürüp sirtqa ëlip mangdi.[yeshmisi:] ③ testiqlighuci jawab ornida qollinilip «he’e, toghra, elwette, dëgining rast» dëgendek menilerni ipadileydu:[misal:] bir-ikki kün icide demdula shundaq.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] shu qeder, shuncilik:[misal:] shu derijide ötti köp yillar shundaq qayghuda, shundaq azabta, bizning bu bashtin, emma tapmiduq hem tapalmiduq, hëcbir yoruq yol, yighlap qaqshashtin.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] adettikidek, bashqice, shu derijide:[misal:] u shundaq qarisa, bir cirayliq qiz këliwatqudek.
|
|
shundaq qilip |
|
shundaq qilip[yeshmisi:] sözliniwatqan ish-heriketning netijisi ipadilengen jümlining bëshida këlip «axir, aqiwet», dëgenge oxshash menilerni ipadileydu:[misal:] kündüzde özimizni yoshurduq, tünde yol yürduq, shundaq qilip, salamet halda yurtqa bëriwalduq.
|
|
shundaqta |
|
shundaqta[söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] shundaq bolghanda؛ shu halda:[misal:] -palwanlargha ëyt, herbiri besh taldin oq bersun, shundaqta birnecce yüz tal oq ciqip qalidu, -dëdi haji mirolgha qarap.
|
|
shundaqla |
|
shundaqla[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] shuning bilen birge, uning üstige:[misal:] osmanjan bilen ablikim sawaqdash, shundaqla xizmetdash bolghacqa, bir-birige ishinetti. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] adettikidek, adettikige oxshashla:[misal:] way-wuy, bu nëme awaricilik, shundaqla këliwermey, biz tonumaydighan, bilmigen ademlermu.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] shuninggha oxshash, shuninggha oxshashla:[misal:] u nizamidinning sözlirige qandaq qayil bolsa, nademning sözlirigimu shundaqla intayin razi bolghanidi.
|
|
shunisi |
|
shunisi[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] shundaq bir yëri, shu yëri:[misal:] shundaq, dep jawab berdi batur tagha, lëkin shunisi barki, saraygha tushluq adem yoq-de.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] shundaq bolghini:[misal:] ata, mëni kecürgiliri kelmise, qilic ekeldürüp, kallamni alsila, shunisila tüzük, -dëdi u. f[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] lëkin, biraq, emma:[misal:] men özümmu mushundaq ajayip bircaghlarning yëqinla këlip qalghanliqini sezgenidim, shunisi, bu minutlar bügün mëning köz aldimgha rasttinla kelgende bolsa, nëme qilishimni bilelmey qaldim.
|
|
shuw |
|
shuw[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] melum sirtqi tesirdin ademning birer icki ezasi yaki wujudida hasil bolghan, seskinish, shürkünüsh haliti:[misal:] uning közi poteyge cüshti-de, yüriki shuw qilip oynap ketti.
|
|
shuwuldatmaq |
|
|
|
shuwuldimaq |
|
|
|
shöbe |
|
|
|
shöpük |
|
shöpük[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mëwe-cëwining posti:[misal:] kënizek uninggha yastuqmu, mëwimu, shöpükmu, ishqilip, nëme ucrisa shuni ëtiptu.
|
|
shöpükdeshmek |
|
|
|
shöpükdimek |
|
|
|
shöpüksiz |
|
|
|
shöpüklük |
|
|
|
shölgey |
|
|
|
shöhret |
|
shöhret[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① yaxshiliq bilen xelqning icide ërishilgen nam-abruy, inawet؛ ataq, dangq:[misal:] shöhret tapmaq. shöhret qazanmaq. *sha’irning shöhritini anglap bir körüsh arzusida bolghanlar köp idi.[yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
shöhretperes |
|
shöhretperes[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] el arisida nam ciqirip shöhret tëpishqa tirishidighan, öz ishini gewdilendürüp körsitishke urunidighan؛ maxtancaq:[misal:] tekebbur we shöhretperes bolghan bu adem özining menpe’itini hemishe xizmet wezipisidin yuqiri qoyidu.
|
|
shöhretpereslik |
|
shöhretpereslik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shöhretke qiziqidighan adet, xaraktër:[misal:] ayalining shöhretperesliki, rehimsizlikige qarshi burunraq birer care-tedbir tëpish lazim iken, hey isit
|
|
shöhretlik |
|
shöhretlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shöhriti bar, shöhretke ige, hörmetke sazawer bolghan, meshhur, dangliq:[misal:] ey shöhretlik melikem, mëning hünirim qul ëlip, qul sëtish, dep jawab bëriptu shah behram.
|
|
shöyüen |
|
|
|
shübhe |
|
shübhe[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ishenmeslik, gumansirash, guman, shek:[misal:] repiq aka baxshigha shübhe bilen tikildi.
|
|
shübhici |
|
shübhici[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer nersige, mesilige shübhe bilen qaraydighan yaki taza ishenmeydighan kishi؛ gumanlanghuci:[misal:] bezi shübhiciler «bu wezipe xam-xiyaldinla ibaret, uni orundighili bolmaydu» dëyishmekte.
|
|
shübhicilik |
|
shübhicilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① birer nersige, mesilige shübhe bilen qaraydighan, ishenmeydighan halet, gumanlinish mijezi.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] obyëktip dunya we obyëktip heqiqetning mewjutluqidin, uni bilgili bolidighanliqidin shübhilinidighan bir xil pelsepiwi telimat:[misal:] nispiycilikni bilish nezeriyisining asasi qilghanda, özini ya mutleq shübhicilikke, bilgili bolmasliq nezeriyisige we kazzapliqqa, ya subyëktipciliqqa qoyushi muqerrer.
|
|
shübhisiz |
|
shübhisiz[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] hëcqandaq shübhe tughdurmaydighan, sheksiz, gumansiz؛ muqerrer, sözsiz:[misal:] ular almasning sözige shübhisiz ishinetti.
|
|
shübhilendürmek |
|
|
|
shübhilenmek |
|
|
|
shübhilik |
|
shübhilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shübhe, guman tughduridighan, ishinip bolmaydighan, gumanliq:[misal:] men shübhilik közlirim bilen ayalimgha tikildim.
|
|
shübhilinishmek |
|
|
|
shüde |
|
|
|
shüdiger |
|
shüdiger[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① aghdurulghan yaki aghdurup, tërilmay aptapqa sëlinghan yer:[misal:] bir balasi bolmisa, shüdigerde quyruq ne qilur (maqal).[yeshmisi:] ② küz peslide, yerni aptapqa sëlish ücün qilinidighan aghdurush, cëpish qatarliq bir yürüsh ishlar:[misal:] bu küzlük shüdiger bolup, këler yilliq mol hosulning asasliq kapaliti idi.
|
|
shürkündürmek |
|
|
|
shürkünmek |
|
|
|
shürmel |
|
|
|
shük |
|
shük[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① jim, tinc, ün-tin ciqarmay hem heriket qilmay؛ ghelwe-ghodur qilmay:[misal:] shük olturmaq. ＊ u tolimu kepsiz bolup bir demmu shük turmaytti.[yeshmisi:] ② buyruq süpitide «jim tur, tinclan» dëgendek menilerni bildüridu:[misal:] shük dëdim shük dëdi nurmet ekremning aghzini tosup.
|
|
shükrane |
|
shükrane[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] birer ëhtiyajliq nersige ige bolghanliq yüzisidin bildürülgen minnetdarliq, teshekkür, memnuniyet, rehmet:[misal:] men buning shükranisigha ikki reket namaz oqup du’a qildim.
|
|
shükkide |
|
|
|
shükleshmek |
|
|
|
shüklimek |
|
|
|
shükür |
|
shükür[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] imliq söz.[yeshmisi:] birer nersidin razi, minnetdar bolghanliqini ipadilep «rehmet, teshekkür» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] rastmu, xudagha shükür, bu yil shu balamni öyliwalsam mëningmu ghëmim tügeytti. dëdi aminixan.[yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
shükür qilmaq |
|
shükür qilmaq[yeshmisi:] hazirqi ehwaligha qana’et qilmaq؛ razi bolmaq, minnetdar bolmaq:[misal:] ha, ha, ha... undaq bolsa, biz shükür qilsaq bolghudek.
|
|
shükür-sana |
|
|
|
shükürsizlik |
|
|
|
shükür-qana’et |
|
|
|
shükürlük |
|
|
|
shünggen |
|
|
|
shünggenlik |
|
|
|
shülük |
|
|
|
shümek |
|
|
|
shümdeklimek |
|
|
|
shümdürmek |
|
|
|
shümsheytmek |
|
shümsheytmek[yeshmisi:] «shümsheymek» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] kel jënim, kel soghuq shümsheytiwëtiptu, he, dëdi ana bowiqini quciqigha ëlip erkiletkec.
|
|
shümsheymek |
|
shümsheymek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer sirtqi tesirdin bedenliri qorulup tügülüp qalmaq:[misal:] weswese ötüp ketken bolsimu, u soghuqta shümshiyip olturuwerdi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] nacar halette qalmaq, bicarileshmek, ghemkin, miskin bolup qalmaq:[misal:] etidin keckice shümshiyip olturimizmu dëdi u közümge tikilip, amal qilayli
|
|
shümshük |
|
|
|
shümshiyishmek |
|
|
|
shümmek |
|
|
|
shümüshmek |
|
|
|
shwëd |
|
|
|
shëpi |
|
|
|
shëpilik |
|
|
|
shëtile |
|
shëtile[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① heyyar, quw؛ shallaq, sheytan:[misal:] u heqiqetenmu ciray jehette tengdashsiz, lëkin shëtile, rahetperes idi.[yeshmisi:] ② shox, qiziqci:[misal:] way shëtile qizim, way eqli bar qizim, qëni ussulungni oynawer, közüm sende.
|
|
shëtililik |
|
shëtililik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] quwluq, sheytanliq, shoxluq:[misal:] dilshat ders ötülüwatqanda bezide hangwëqip oltursa, bezide shëtililik qilip balilarning diqqitini buzatti.
|
|
shëris |
|
|
|
shërik |
|
shërik[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer ish, kesipte hemkarliship, yardemliship birge ishleydighan, birer nersining payda-menpe’itidin teng behrimen bolidighan kishiler (bir-birige nisbeten):[misal:] sawutjanning bu yëngi hünirige yëngi shërikmu tëpildi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] birer ishta hemkarlashqan, yardemleshken:[misal:] uningda shërik karxanilarning dölet pilanigha boysunushi lazimliqi wehakazalar belgilengen.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bashqilarning xushalliqi yaki ghem-qayghusigha ortaqlashquci adem yaki bashqa nerse:[misal:] qiz-yigitlerning rishtidur taring, shadliqqa, ghemge shërik awazing, meptun qildi bulbulni sazing, shunga yuqiri shöhriting-shaning. dëgini emeliyette bir quruq sepsete.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ülpet, dost:[misal:] alahidin: manga aydek aq 48 kënizek qul yetküz, ular mëning shëriklirim bolidu, ularning yigirme töti aldimda, yigirme töti keynimde mangidighan bolsun, — deptu.
|
|
shërikleshmek |
|
shërikleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] birer ishni qilish yaki birer pa’aliyetni ëlip bërishta bashqilar bilen hemkarliship, birlikte ishlimek, bashqilargha qoshulmaq:[misal:] ukam bu dukanni shërikliship acqaniduq, sodimiz yaxshi boluwatidu.
|
|
shëriklik |
|
shëriklik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] soda-sëtiq, ish-heriket we türlük pa’aliyetlerde öz’ara hemkarlishish yaki birlishish munasiwiti, shërikcilik:[misal:] adil bilen reyhanem matëriyal oghrilashta shërik munasiwet ornatqan. bundaq shëriklik ularning öz ëhtiyajliri ücün xizmet qilidu.
|
|
shërin |
|
shërin[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① süpet.[yeshmisi:] tatliq, mezzilik, lezzetlik, shirnisi küclük, shirilik (mëwe-cëwe, qent-shëker qatarliqlar heqqide):[misal:] uninggha shundaq bir östeng ucridiki, tashliri merwayit, süyi heseldin shërin, süttinmu aq idi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] ademge xushyaqidighan, huzur bëghishlaydighan, kishining meylini tartidighan, köngülni acidighan:[misal:] shërin söhbet. shërin tuyghu. ＊ bu këce ruqiyem ücün toy këcisidin buyanqi eng shërin këce boldi.[yeshmisi:] ③ ayallarning ismi.
|
|
shërin ay |
|
|
|
shërinsuxen |
|
|
|
shërin-sherbet |
|
|
|
shërin-shëker |
|
shërin-shëker[yeshmisi:] nahayiti tatliq, bekmu shërin:[misal:] sayrap turghan bulbuldek shërin-shëker sözliri, hëc kishige köymeptim, köydüruwalghan özliri.
|
|
shërinkane |
|
|
|
shërinleshtürmek |
|
|
|
shërinleshmek |
|
shërinleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] tem kirmek, lezzetlik, tatliq bolmaq, shirnisi köpeymek:[misal:] uning qorsiqi ac bolghacqa, quruq nan tolimu shërinliship ketkendek bilindi.
|
|
shërinlik |
|
shërinlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shërin halet, lezzetlik tuyghu:[misal:] «jënim...» dëgen bu söz bilen teng uning wujudida teswirlep bolghili bolmaydighan ajayip bir xil shërinlik peyda boldi, közliri tëximu xumarlashti.
|
|
shëzu |
|
shëzu[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] mushu nam bilen atalghan millet we bu milletke mensup kishi. bular ëlimizdiki az sanliq milletlerning biri bolup, asasen fujyen, jëjyang, jyangshi we guangdong qatarliq ölkilerge olturaqlashqan.
|
|
shëshe (Ⅰ) |
|
|
|
shëshe (Ⅱ) |
|
shëshe (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① eynek:[misal:] yüz tenggige cine we shëshe qaca aldim.[yeshmisi:] ② eynek yaki caqcuqtin yasalghan boghuzi tar botulka we shu qatarliq nersilerning omumiy atilishi:[misal:] nedikini ay dëgine, ay ishenging kelmise, shëshe bilen pëshanengge «waqqide» birni qoy-de, qëningni ëqitip doxturxanigha cap.[yeshmisi:] ③ lampa, panarlarning nurini yighish we shamaldin mudapi’e qilish rolini oynaydighan eynek buyum.
|
|
shëshidan |
|
|
|
shëghil |
|
shëghil[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tagh jinslirining su ëqimi yalap, girweklirini siliqlitiwetken yaki yumilaq, yapilaq sheklige keltürüp qoyghan parciliri, ushshaq tashlar. di’amëtiri 10 — 100 millimëtirghice bolidu, terkibide qum we her xil arilashmilar bolidu. adette qurulush matëriyali süpitide ishlitilidu.
|
|
shëghilliq |
|
|
|
shëker |
|
shëker[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shëker qomushi yaki qizilcining shirnisini qaynatqandin këyin ayrilip ciqqan qiyam arqiliq ishlinidighan kristal jisim. daniciliri kicik we qum danicilirigha oxshaydu. temi tatliq këlidu. adette aq shëker we qara shëker dep ikkige ayrilidu. turmushta her ikki xili istëmal qilinidu. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] shërin, tatliq, lezzetlik:[misal:] leylining weslige yetting bir zaman mejnun bolup, ul shëker lew boldi shërin sen anga perhadi bol.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] kishige yaqidighan, yëqimliq:[misal:] tili shëker, ici zeher (maqal).
|
|
shëker siyish këselliki |
|
shëker siyish këselliki[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] sozulma xarakërlik bir xil kësel. köpince ashqazan asti bëzi icidiki insulinning ajrilishi yëtersiz bolush, yëmekliklerdiki karbon su birikmilirining almishishi normal bolmasliq netijiside, bedende hasil bolghan glukoza süydük arqiliq sirtqa ciqip këtish sewebidin këlip ciqidu. buningda, ishtiha bek ëcilip këtish, da’im ussash, süydük köpiyip këtish, beden oruqlash qatarliq alametler körülidu. ëghir bolghanda körüsh quwwiti dexlige ucraydighan, hetta hoshsizlinidighan ehwallarmu körülidu.
|
|
shëker qomushi |
|
shëker qomushi[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① bashaqliqlar a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. gholi tüwrük yaki silindir sheklide bolup, boghumluq. sirti siliq, parqiraq, sarghuc yëshil yaki sösün rengde këlidu. gholining terkibide qent maddisi bolidu. adette shëker ishleshte xam eshya qilinidu. [yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning gholi.
|
|
shëker qonaq |
|
|
|
shëkersüyi |
|
|
|
shëkershün |
|
shëkershün[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] qoghunning bir xili, temi nahayiti tatliq:[misal:] gülning puriqi urup dimaghqa, bërer güzellik issiq tomuzgha, cilge, shëkershün... yërip yëgende, lezzet bëridu tilgha, qowuzgha.
|
|
shëngsey |
|
shëngsey[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① murekkep güllükler a’ilisidiki bir yaki ikki yilliq, saman gholluq ösümlük, yeni osungning özgergen türi. yopurmiqi tar hem uzun, güli sëriq këlidu. adette yopurmiqi köktat qilinidu. [yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning yopurmiqi.
|
|
shëngmu |
|
|
|
shëhit |
|
shëhit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] din yaki diniy mezheplerning ghalibiyiti ücün ëlip bërilghan urush-jenglerde qurban bolghan, jënini pida qilghan shexs:[misal:] shëhit bolmaq.[yeshmisi:] ② weten-xelq ücün, heqqaniyet ücün öz jënini pida qilghan, heqiqet yolida qurban bolghan kishi:[misal:] shepqet hemshirilirimizmu düshmenge qarshi küresh meydanida shëhit bolghan wetenning qehriman eziz perzentliri qataridin orun aldi.
|
|
shëhitlik |
|
shëhitlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① shëhit bolush ishi:[misal:] hey-y... isit, yigitlik caghlirim bolidighan bolsa, hasa ornida alliqacan qilic tutqan bolattim. cëriklerning qolida haram ölgüce shëhitlik muqamigha yëtettim.[yeshmisi:] ② [qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] zaratgah, qebristanliq:[misal:] kona shëhitlik hazirqi xangcing kocisi bilen kitabxana ariliqidiki dönglükte idi.
|
|
shëwe |
|
|
|
shë’ir |
|
shë’ir[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] edebiy zhanirlardin biri, yeni melum wezin we qapiyilik kicik tiptiki bedi’iy eser. uningda ijtima’iy hayat ritim, wezin, qapiyidin ibaret til wasitisi hem bay tesewwur we küclük hëssiyat yardimi bilen hem ixcam, hem cüshinerlik qilip teswirlinidu. sözler obrazliq, yëqimliq, ahangdar we ritimliq bolidu. shë’irning adette cacma shë’ir, lirik shë’ir, ëpik shë’ir dëgendek her xil türliri bolidu.
|
|
shë’iriy |
|
|
|
shë’iriyet |
|
shë’iriyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] ① birer millet yaki xelqning shë’iriy eserlirining yighindisi؛ po’ëziye:[misal:] uyghur shë’iriyiti. shë’iriyet xezinisi.[yeshmisi:] ② shë’ir yëzish sen’iti:[misal:] u shë’iriyettin xewerdarliqi bilen hemmige tonulghan nëghmet xelpitim dëgen kishi bolup, bu künlerde hajining meslihetciliri qatarida idi.
|
|
shë’iriyetlik |
|
shë’iriyetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shë’irlarda bolidighan, shë’irlargha xas, shë’iriy:[misal:] bu neghmilerning muzikiliq, ussulluq we shë’iriyetlik milliy alahidilikliridin «on ikki muqam»ning tarixiy menbege bay ikenlikini we ijtima’iy-bedi’iy qimmitini congqur hës qilimiz.
|
|
shi |
|
|
|
shi’e |
|
|
|
shibe |
|
shibe[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] mushu nam bilen atalghan millet we bu milletke mensup kishi. ular memlikitimizdiki az sanliq milletlerdin biri bolup, asasen shinjang uyghur aptonom rayonining ili qazaq aptonom oblastidiki capcal shibe aptonom nahiyisige؛ lyawning ölkisining shënyang, yishiyen, fingcëng qatarliq jaylirigha we jilin ölkisining fuyu qatarliq jaylirigha olturaqlashqan.
|
|
shiben |
|
shiben[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞binakarliq＜[yeshmisi:] taxta sheklidiki tash, yapilaq tash, tash taxta:[misal:] pojangza awazidin shiben yatquzulghan yermu titrep këtetti.
|
|
shiblit |
|
|
|
shiblitliq |
|
|
|
ship (Ⅰ) |
|
|
|
ship (Ⅱ) |
|
ship (Ⅱ)[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] ① mangghan caghda qedemning yerge yenggil we siliq cüshüshidin yaki shuninggha oxshash heriketlerdin hasil bolghan awaz:[misal:] nëriqi öyde yëniwatqan shamning nuri dërizining yocuqidin pilildap körünüp turatti, emma «ship» qilghan tawushmu anglanmaytti.[yeshmisi:] ② magnitning ushshaq tömür parcilirini özige tartish haliti qatarliqlarni bildüridu:[misal:] magnit bir tal kicik yingnini ship qilip tartiwaldi.
|
|
shipa |
|
shipa[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kësili saqiyish, këseldin xalas bolush, ongshilish:[misal:] shipa tapmaq.[yeshmisi:] ② ademni kësel yaki derd-elemdin xalas qilidighan, arambexshlik hës qilduridighan nerse yaki shu ücün qollinilghan wasite, care-tedbir, amal؛ dawa, dora:[misal:] shipa bolmaq.
|
|
shipabexsh |
|
shipabexsh[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] këselge dawa bolidighan, salametlikni yaxshilaydighan, shipaliq:[misal:] u zamanisining eng usta tëwipliridin bolup, shipabexsh dorilarni yënidin üzmeytti.
|
|
shipaxana |
|
|
|
shipager |
|
shipager[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] këselni saqaytalaydighan, dawaliyalaydighan, aghriqning yaxshilinishigha care tapalaydighan:[misal:] shipager tëwip keldi dëdi qiz perdini qayrip sirtqa qarap.
|
|
shipang |
|
shipang[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] bagh we hoylilargha sëlinghan, töt etrapi ocuq, üsti yëpiq, segideydighan orun.
|
|
shipangliq |
|
|
|
shipaliq |
|
shipaliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shipa bolush, shipa tëpish:[misal:] waqit uninggha barghansëri shipaliq bexsh ëtip ötmekte idi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shipa bolidighan, aghriqni saqaytidighan؛ kësel yaki aghriqning saqiyishigha seweb yaki dawa bolidighan؛ kishini ghem-endishe, rohiy azabtin xalas qilidighan:[misal:] erkiletküci illiq awazlar tesir qildimu yaki shipaliq dorilar öz tesirini körsettimu, eytawur, qiz asta-asta közlirini acti.
|
|
shippang |
|
shippang[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] u yangha bir, bu yangha bir, yënik tewrinish, pulanglash haliti (it, müshüklerning quyruqi we shu qatarliq nersilerning midirlishi heqqide).
|
|
shippang-shippang |
|
|
|
shippanglatmaq |
|
shippanglatmaq[yeshmisi:] «shippanglimaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] menggü sizge hemrah bolimen, deptu müshük quyruqini shippanglitip, ölsingiz bille ölimen, tirilsingiz bille tirilimen.
|
|
shippanglitishmaq |
|
|
|
shippanglimaq |
|
shippanglimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] midirlimaq, silkinmek, bir u yangha, bir bu yangha yënik tewrenmek, pulanglimaq (quyruq we shu qatarliq nersiler heqqide).
|
|
shippide |
|
shippide[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① «ship» qilip, «ship» qilghan halda:[misal:] qamca awazidin cöcügen atlar birdinla segekliship, aldigha shundaq tarttiki, harwa xuddi biri siliqqina kötürüp ëlip qoyghandek, patqaqtin shippide ciqip ketti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birdinla, derhalla, ün-tinsiz, jimjitla yaki tuyuqsizla:[misal:] mëning kirishim bilen paraqlap qaynawatqan qazangha soghuq su quyghandek, ular shippide jimip qaldi.
|
|
shiptur |
|
shiptur[söz türkümi:] süpet. [qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] meynet, kir, paskina, nahayiti kirliship, meynetliship ketken.
|
|
ship-ship |
|
ship-ship[yeshmisi:] «ship (Ⅱ)» sözining tekrarlinishi:[misal:] töt lap-lap, egri saplap, ikki ding-ding, bir ship-ship, bu nëme (töge).
|
|
shipshir |
|
shipshir[söz türkümi:] süpet. [qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] zic, nurghun, köp hem zic, migh-migh.
|
|
shipqimaq |
|
shipqimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] sürülüp yëqinlashmaq, yëqinlap kelmek:[misal:] qëni, taza shipqa, az qaldi, dëdi u taqaqni toghrilap turup.
|
|
shipun |
|
|
|
shipir |
|
|
|
shipir-shipir |
|
|
|
shipirlimaq |
|
shipirlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① «shipir» qilghan awaz ciqarmaq, «shipir» qilmaq:[misal:] ependim dëdi u mulayim qiyapette we shipirlap mëngip yënimgha keldi, mektepke mangghan oxshimamla[yeshmisi:] ② yenggil we siliq qedem tashlap tëz-tëz mangmaq, yenggil qedemler bilen tëz yürmek:[misal:] muzepper ornidin turup shipirlap yënimgha këlishke bashlidi. men uning aldini tostum.
|
|
shipildatmaq |
|
|
|
shipildashmaq |
|
|
|
shipildaq |
|
shipildaq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shipildap turidighan, cim-cim qilip turidighan, cimildap turidighan (köz heqqide):[misal:] shipildaq köz.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cim-cim köz yaki közi cimildap turidighan adem.
|
|
shipildimaq |
|
shipildimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① «ship» qilghan awaz ciqarmaq, «ship» qilmaq:[misal:] birdinla uning shipildap mangghan awazini anglap qaldim.[yeshmisi:] ② yenggil we siliq qedem tashlap mangmaq:[misal:] tün yërimidin ötkende bayning xotuni shipildap këlip:[misal:] hey atisi, tursila, awu taz tongguzdek xoruldap rasa qattiq uxlawëtiptu, oyghinip qalghuce capsanraq bërip ujuqturuwëteyli, dep noquptu.[yeshmisi:] ③ közini cimildatmaq:[misal:] aldingmu dësem, közini shipilditip qarap turidu.
|
|
shipinël |
|
shipinël[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. köpince tömür, xrom, mangan, sink qatarliq izomorfizmlar arilash këlidu. teng oqluq kristal sistëmisida bolup, kristalliri köp hallarda sekkiz yaqliq sheklide qizil, yëshil, qara qongur renglerde bolidu. rengsizliri az ucraydu, eynektek parqiraydu, qattiqliqi 8؛ sëlishturma ëghirliqi 5.3 — 7.3؛ üzülüsh yüzi sedep sheklide këlidu. süzük we cirayliqliri göher ornida ishlitilidu. adettikiliri biley matëriyali qilinidu.
|
|
shitari |
|
shitari[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] bashaqliqlar a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. gholi topliship ösidu, yopurmiqi tar hem yipsiman këlidu. gül rëti konussiman bolup, shaxlaydu. kicik bashaqliri pishqanda tutuq yëshil yaki sösün rengge özgiridu. issiq jaylarda ösidu. adette öy haywanlirining ela süpetlik ozuqi hësablinidu.
|
|
shitliq |
|
|
|
shituen |
|
|
|
shitir |
|
shitir[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] quruq ot-cöp, shax-shumba, qeghez we shuninggha oxshash nersilerning midirlishi, tewrinishi yaki öz’ara urulushidin hasil bolghan awaz.
|
|
shitir-shitir |
|
|
|
shitirlatmaq |
|
|
|
shitirlashmaq |
|
|
|
shitirlimaq |
|
|
|
shija’et |
|
shija’et[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] gheyret؛ jesurluq, baturluq, qet’iylik, jasaret:[misal:] qeyser shija’et dunyadiki herqandaq ëgizlikni boysunduralaydu.
|
|
shija’etsiz |
|
shija’etsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shija’iti, jasariti yoq؛ shija’et bilen ish qilmaydighan, gheyretsiz:[misal:] shija’etsiz kishiler müshkül dawanlardin ashalmaydu, ulugh ishlarni qilalmaydu.
|
|
shija’etlik |
|
|
|
shidar |
|
|
|
shiddet |
|
shiddet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① herikettiki nerse we hadislerning tëzlik küci, zerbi, salmiqi:[misal:] qarisa pütün alemni qaplighan taraq-turuq awaz bilen taghlar taghqa, tashlar tashqa uruluwatqudek, shidditi alemge tarqighan bu awaz deryadin ciqiwatqudek.[yeshmisi:] ② zor gheyret, shija’et, jasaret:[misal:] budruq bilekler. cëkiler bezi, qizirip köysimu ëghir mëhnette, carcashni özige yolatmay yëqin, ishcanlar baratti haman shiddette.
|
|
shiddetlik |
|
shiddetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shiddet bilen peyda bolghan, boluwatqan yaki bolidighan؛ qattiq, keskin, küclük:[misal:] shiddetlik boran ularni xuddi qamghaqtek ucurtup ejel azgallirigha tiqiwetkenidi.
|
|
shir (Ⅰ) |
|
shir (Ⅰ)[til teweliki:]］parisce［[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüci göshxor haywan. tënining uzunluqi üc mëtir etrapida, töt puti küclük këlidu. erkikining boynida uzun yali bolup, pütün bedinidiki tükliri sarghuc qongur rengde këlidu. haywanlarni tutup yeydu. küclük hörkireydu. adette haywanlar padishahi dep qarilidu.
|
|
shir (Ⅱ) |
|
shir (Ⅱ)[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] suning artuqce shawqunlanmay ëqishi, tal-yopurmaqlarning tewrinishi, kiyim tikish mashinisigha oxshash nersilerning heriketlinishi qatarliqlardin hasil bolghan awaz.
|
|
shirⅢ |
|
shirⅢ[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ici kawak yaki por emes, pütün؛ zic, cing, porlashmighan:[misal:] shir turup. shir yaghac.
|
|
shiraza |
|
|
|
shirazici |
|
shirazici[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kitab-zhurnallarning muqawa, bet, qisturma resim, tüplinishi qatarliqlarni layhiligüci we tüpligüci ishci.
|
|
shirazilatmaq |
|
|
|
shirazilashmaq |
|
|
|
shirazilanmaq |
|
|
|
shirazilimaq |
|
|
|
shiraghol |
|
|
|
shiraq |
|
shiraq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① janliqlar paciqining tizdin oshuqqice bolghan ariliqtiki qismi:[misal:] qoyning shiriqi.[yeshmisi:] ② miltiqni atidighan caghda tirep turidighan aca yaghac yaki tömür:[misal:] ular aylinip yangha ötti-de, miltiqlirining shiraqlirini yerge sanjip, tepkini qayrip pistan basti.[yeshmisi:] ③ gilemcilikte dukanni ëgizlitip peslitish ücün pacaqning üsti teripige ciqirilghan, üsti gundigha kirip turidighan erkek turum.
|
|
shiraqliq |
|
|
|
shire (Ⅰ) |
|
shire (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kala, töge, at qatarliq cong malning xam tërisi:[misal:] qorsaq dëgen shire, yëse kirer (maqal). ∥ shire coruq.
|
|
shire (Ⅱ) |
|
shire (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① mëwe-cëwe qatarliqlar pishqanda ularning terkibide hasil bolidighan tatliq suyuqluq, sherbet:[misal:] qoghun shirisi.[yeshmisi:] ② tuxum, un, tuz qatarliqlarni arilashturup teyyarlinidighan bir xil xam umac.
|
|
shireⅢ |
|
shireⅢ[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yaghactin töt putluq, töt casa yaki yumilaq qilip yasalghan tamaq yëyish, xet yëzish qatarliqlar ücün ishlitilidighan sayman, joza, üstel:[misal:] ickiriki öyde men yatimen dep towlidi gülnur qolidiki qoshuqni shirege urup.
|
|
shirem |
|
shirem[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] taza yëqin emes, sel yiraqraq (uruq-tughqan heqqide):[misal:] shirem tughqan. ＊ naman bilen her halda, shirem bolsaqmu, toghqanciliqimiz bar, uning bilen sözliship körey.
|
|
shirt |
|
shirt[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] burun tartish, ittik tigh bilen birer nersini tëz kësish yaki qelem bilen qeghezge xet yëzish qatarliq heriketlerdin ciqqan awaz:[misal:] he’e, hemmisige alimen, dëdi xasiyet shirt qilip burnini tartip.
|
|
shirttide |
|
|
|
shirt-shirt |
|
|
|
shirtildatmaq |
|
|
|
shirtildashmaq |
|
|
|
shirtildimaq |
|
|
|
shirdaq |
|
shirdaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① ong yüzige qol bilen keshtilengen her xil gül nusxiliri caplinip ishlengen puxta, körkem bir xil kigiz:[misal:] ular azade üc ëghizliq öyde olturidiken, men pakar supisigha ikki parce shirdaq sëlinghan pakiz bir öyge bashlandim.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] oruq, awaq, tërisi ustixangha capliship qalghan.
|
|
shirdan |
|
|
|
shirdimal |
|
|
|
shir-shir |
|
|
|
shirshim |
|
|
|
shirshimliq |
|
shirshimliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① nemleshken, nemliktin qurumighan halet.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞binakarliq＜[yeshmisi:] matëriyallarning sirtqi küc tesiride, dëformatsiye hasil qilghan bolsimu, asanliqce üzülüp ketmeydighan hemde yumshaq turuqluqmu axirighice cidashliq bëridighan bir xil xususiyiti.
|
|
shirgha (Ⅰ) |
|
|
|
shirgha (Ⅱ) |
|
shirgha (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] tumshuqi, quyruqi, yali, cëkisi we ayaghliridiki tükliri aq, bashqa yerliridiki tükliri qizghuc sëriq rengdiki at.
|
|
shirqiratmaq |
|
|
|
shirqirashmaq |
|
|
|
shirqirimaq |
|
|
|
shirket |
|
|
|
shirketcilik |
|
shirketcilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shirket qurush, shirket ishliri bilen shughullinish pa’aliyiti؛ shërikcilik:[misal:] jiwekkine kelgen kosa saqal hesen balahaji esliy atushtin bolup, qumulgha yerliship, tijaret ishlirida shamexsut bilen shirketcilik qilatti.
|
|
shirkeyp |
|
|
|
shirkeyplik |
|
shirkeyplik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qattiq mestlik:[misal:] bügün icmigen haraqni... dëdi u shirkeypliktin ëcilip, qëni, toxti aka, xoshe, iceyli... bügün icip ete dozaxqa kirsekmu meyli...
|
|
shirma |
|
shirma[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[yeshmisi:] öyni bölüsh, ayrish ücün ishlitilidighan mexsus heriketcan tosuq, perde:[misal:] erkin yene sorimaqci bolup turghanda aytursun ciqip shirma arqisida turuwaldi. seley bolsa bëshini töwen sëlip ündimidi.
|
|
shirmennan |
|
shirmennan[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］shirmen+nan［[yeshmisi:] nanning bir xili. adettiki nanlardin yoghanraq bolup üstige gül cëkilidu. yüzige jigde shirnisi sürülüp, tonurda pishurulidu:[misal:] yëngila tonurdin qomurulghan shirmennan, girde, künjüt, siyadan sëpilgen toqaclar döwilinip turatti.
|
|
shirne |
|
shirne[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① ösümlüklerning mëwisi, güli, gholi yaki bezi maddilar terkibide bolidighan shërin suyuqluq:[misal:] üzüm shirnisi. qoghun shirnisi. shirne baghlimaq.[yeshmisi:] ② höl yaki quruq mëwiler we bezi zira’etlerdin qaynitip ëlinghan qiyam:[misal:] shirne qaynatmaq.[yeshmisi:] ③ melum nisbette su we shëker bilen qiyam bolghuce qaynitip teyyarlinidighan shirnilik, murabba.
|
|
shirnixor |
|
|
|
shirnileshmek |
|
shirnileshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] shirnige oxshash capliship, yëpiship turidighan bolmaq:[misal:] bezi qushlarning zira’etke cüshken cëketkining kallisini üzüwërip, tumshuqi shirniliship këtidiken.
|
|
shirnilik |
|
shirnilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shirnisi bar, tatliq:[misal:] bu yerning qoghunliri bek shirnilik, tolimu tatliq, dëdi yëza bashliqi bizni qoghunluqqa bashlap këtiwëtip.
|
|
shiritmaq |
|
|
|
shirishmaq |
|
|
|
shiriq (Ⅰ) |
|
shiriq (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yotqan, paxtiliq capan qatarliqlarning icige sëlinghan yung yaki paxtining bölünüp këtishining aldini ëlish ücün qol yaki tikish mashinisi bilen tikilgen tikic:[misal:] u yotqanlargha shiriq saldi. ＊ yotqanni ëcip qarisam, yotqanning shiriqliri sökülüp ketkeniken. ∥ shiriq capan.
|
|
shiriq (Ⅱ) |
|
shiriq (Ⅱ)[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] mëtal we eynek parcilirining öz’ara urulushi yaki quruq ot-cöp, qeghezge oxshash nersilerning dessilishi, sunushi qatarliqlardin hasil bolghan awaz:[misal:] zenjir shiriq qilip ishik qiya ëcildi we öy igisining coqur yüzi köründi.
|
|
shiriqshitmaq |
|
shiriqshitmaq[yeshmisi:] «shiriqshimaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] yënimda 500 koy pulum bolsa, xejlimisemmu, künde bir qëtim shiriqshitip sanap qoysam, arminimgha qanattim.
|
|
shiriq-shiriq |
|
|
|
shiriqlatmaq |
|
|
|
shiriqlimaq |
|
|
|
shirildatmaq |
|
|
|
shirildashmaq |
|
|
|
shirildimaq |
|
|
|
shirilmaq |
|
|
|
shirilik |
|
shirilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① shirisi bar, shirisi köp:[misal:] shirilik nersiler — hesel, qent, nawat, üzüm, mëghiz qatarliqlarning qalduqliri cishqa köp ziyanliq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] mezmunluq, menilik؛ yëqishliq, köngülge yaqidighan (gep-söz heqqide):[misal:] yashlar «ejebmu shirilik gep boldi» dëyishti.
|
|
shirima |
|
|
|
shirimaq |
|
|
|
shiza |
|
shiza[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① ebnus derixi a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan derex. yopurmiqi ëllips yaki tetür tuxum sheklide bolup, dümbe teripi tüklük. güli aq, shirnilik mëwe tutidu, mëwisi yapilaq yaki konus sheklide këlidu. renggi qizil yaki qizghuc sëriq. adette istëmal qilinidu. [yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning mëwisi.
|
|
shizandara |
|
shizandara[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] magnoliye a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan pëlek gholluq ösümlük. mëwisi qizil, dorigha ishletkili bolidu. uning nërwa ajizliqi, jiger yallughi qatarliqlarni dawalashta ünümi yuqiri.
|
|
shish |
|
|
|
shishixal |
|
shishixal[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① bir xil qimar eswabi. söngek, caqcuq, yaghac we sulyaw qatarliqlardin yasilidu. kub sheklide bolup, alte yëqigha ret boyice ayrim-ayrim halda 1, 2, 3, 4, 5, 6 danidin qilip renglik cëkitler oyulghan bolidu. [yeshmisi:] ② shu xil eswab arqiliq oynilidighan qimar:[misal:] bu yerdiki tamasha bashqice idi. ademler top-top dügilek bolup olturup töt oshuq atatti, shishxal we jüp-taq oynaytti.
|
|
shighirtma |
|
|
|
shifir |
|
|
|
shifirlashturmaq |
|
|
|
shifirlashturulmaq |
|
|
|
shifirlashmaq |
|
|
|
shiq |
|
|
|
shiqildatmaq |
|
|
|
shiqildashmaq |
|
|
|
shiqildaq |
|
shiqildaq[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] qongghuraqgül a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi tar hem uzun, töt tëli aylanma halette ösidu. güli sösün, gül taji qongghuraq sheklide, gül kasisi tar hem uzun këlidu, yiltizi dorigha ishlitilidu, belghemni boshitish roligha ige.
|
|
shiqildimaq |
|
|
|
shikar |
|
shikar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ow qilish, ow owlash ishi؛ ow:[misal:] jiralarda at capturup, men shikardin yanghinimda, xushxuy külüp qimiz sundung, ussughanda, harghinimda.
|
|
shikargah |
|
shikargah[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] shikar pa’aliyiti bilen shughullinidighan, shikar qilidighan jay, ow owlash ruxset qilinghan orun yaki da’ire:[misal:] melike kënizekliri bilen yüzge yëqin leshkerni ëlip, padishahning shikargahining qarshisidin ciqip keptu.
|
|
shikayet |
|
shikayet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer ish yaki ehwalning adil bolmighanliqi we yaki öz könglidikidek ëlip bërilmighanliqi seweblik ëytilidighan naraziliq:[misal:] shikayet qilmaq. ∥ shikayet xëti.[yeshmisi:] ② shikayetname, erz:[misal:] tursun shëjang ezalar namidin yëzilghan bu shikayetni oqup külümsiridi.
|
|
shikayetci |
|
shikayetci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bashqilar üstidin shikayet qilidighan, da’im dëgüdekla bashqilar üstidin shikayet qilip qaqshap türidighan kishi:[misal:] shikayetcilerning hemmisi bügün nëmishqidur, jimjit bolup qëlishqanidi. ∥ basit uning bölümige kirgende, bari shikayetci ayalgha xiyalcan közliri bilen qadilip olturatti.
|
|
shikayetname |
|
shikayetname[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] birer shexs, guruh, teshkilat yaki shu qatarliqlarning adaletsiz ish-heriket, pa’aliyetlirige naraziliq bildürüp yëzilghan shikayet xëti, erz:[misal:] anglisam, yëqinda u bireylen toghruluq intizam tekshürüsh komitëtigha bir parce shikayetname yëzip, ularning «yëghir»ini «kolap»tu.
|
|
shikeste |
|
shikeste[til teweliki:]］parisce［[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] jarahetlengen, sunuq, qayghuluq, hesretlik:[misal:] bu söz bilen uning shikeste dili sel aramigha cüshkendek boldi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] jarahet؛ ghem-qayghu, derd-hesret, elem:[misal:] nëmishqa bu tilim barmaydu gepke, her qëtim körgende qalimen derdte. ayrilip ketkende yëningdin birdem, piraqing bu dilni qilar shikeste.
|
|
shikestilendürmek |
|
|
|
shikestilenmek |
|
shikestilenmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] mejruh bolmaq, yarilanmaq, zeximlenmek, jarahetlenmek:[misal:] kitab, xiyal we muzika shikestilengen rohimgha aram bëridu, mëni ümidwarliqqa, hayatni söyüshke ündep, yürikimdiki yarining saqiyishini tëzlitidu.
|
|
shing (Ⅰ) |
|
|
|
shing (Ⅱ) |
|
|
|
shing-shing |
|
|
|
shingghaltaq |
|
|
|
shinggil |
|
|
|
shinglatmaq |
|
|
|
shinglashmaq |
|
|
|
shinglanmaq |
|
|
|
shingli |
|
|
|
shinglimaq |
|
|
|
shingildimaq |
|
|
|
shilepe |
|
|
|
shilepilik |
|
shilepilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shilepisi bar, shilepe kiygen:[misal:] u shilepilik, aq sëmiz, cirayliq ayalning qiyapitini, cirayliq mëngishini, xush awazini obdanla esliwaldi.
|
|
shiltishmaq |
|
shiltishmaq[yeshmisi:] «shiltimaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] baya mektepke këliwatqan waqtimda birmunce oqughuci we lükcekler yol boyi keynimge kiriwëlip qollirini shiltiship «kicik rahibe» demdu, «ördek quyruqi» demdu, ishqilip, aghizigha kelginini dëyiship mëni tillashti.
|
|
shilting |
|
|
|
shilting atmaq |
|
shilting atmaq[yeshmisi:] ① putini qalaymiqan, yuqiri-töwen silkimek؛ cicanglimaq (at-ulaghqa oxshash haywanlar heqqide):[misal:] semrigen ëshek shilting ëtip uni hëc mindürmidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] congciliq qilmaq, pociliq qilmaq, haligha baqmay taraqlimaq:[misal:] özümni caghlimay shilting ëtiptimen, palasqa yöginip hepte yëtiptimen (maqal).
|
|
shiltimaq |
|
|
|
shildurmaq |
|
|
|
shildip |
|
|
|
shildir |
|
shildir[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] ëriqlardiki suning ëqishi, yopurmaq we qeghez qatarliqlarning bekrek tewrinishi yaki öz’ara urulushidin hasil bolghan awaz:[misal:] u؛leylining capinini yerdin silkip ëliwidi, bir parce xet shildir qilip yerge ucup cüshti.
|
|
shildir-shildir |
|
|
|
shildirlatmaq |
|
|
|
shildirlashmaq |
|
|
|
shildirlimaq |
|
|
|
shildirma |
|
|
|
shildirma dap |
|
shildirma dap[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] muqim awaz ëgizliki bolmighan bir xil urghuluq dap. gerdishi yaghactin yasilip, bir tertipige qoy tërisi kiydürülidu, gerdish sirtigha nurghunlighan ushshaq qongghuraq yaki tömür halqilar ornitilip, calghanda shildirlighan qoshumce awazlarni ciqirip bëridu. adette ong qolining barmiqi yaki aliqini bilen urup cëlinidu. sol qol dapni kötürüp, cayqap bëridu.
|
|
shilghaq |
|
shilghaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shilidighan, shilip ëlishqa usta؛ shilishni yaxshi köridighan:[misal:] emdi sëni, dëdi u manga qolini shiltip, yüzide qëni bar, yëgen-ickendek dep boghaltirliqqa bëkitip qoysa, höjjet yirtip bashqilarni shilghaq ciqting... hëlimu alte-yette aydin bëri bu mektep öre turiwatidu.
|
|
shille |
|
|
|
shillisigha minmek |
|
shillisigha minmek[yeshmisi:] bozek qilmaq, zulum salmaq, qiynimaq, derd-elem, külpetke ducar qilmaq:[misal:] basit mudir, xelqning bizni hoquqdar qilishi hergizmu öz shillisige mingüzüsh ücün emes
|
|
shilliq |
|
|
|
shilliq perde |
|
shilliq perde[kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] ëghiz boshluqi, kanay, ashqazan, ücey, süydük yoli qatarliq ezalara icide bolidighan bir qewet nëpiz perde. icide qan tomur we nërwilar bolup shilimshiq suyuqluqlarni ajritip ciqiridu.
|
|
shilling |
|
|
|
shilliwagh |
|
|
|
shilmaq |
|
shilmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① nersilerning sirti yaki tënini orap turghan tëre, post qatarliq nersilerni tartip soyup almaq:[misal:] u jadugerning bir qara tulpar ëti bar, shuni ëlip kelseng qizimni sanga bërimen, bolmisa tërengni shilimen.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] aldamciliq yaki zorluq wasitisi bilen bashqilarning mal-mülkini tartiwalmaq, özining qiliwalmaq, qan-terini shorimaq:[misal:] shilghanidi bir cagh gomindang, elni shundaq sëliqlar sëlip. tirildi shu sëliqlar yene, keldimu ya gomindang yënip
|
|
shilwi |
|
shilwi[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tal-tal ösidighan, qowziqi aq, ici sëriq, uci cuwulghan cactek paxpiyip turidighan, yaghici eng qattiq hem mustehkem bir xil tagh ösümlüki:[misal:] -taghqa barmaymiz, shilwi yaghici almaymiz, coka yasimaymiz, deptu shëtile.
|
|
shilip |
|
|
|
shilippide |
|
|
|
shilip-shilip |
|
|
|
shiliplatmaq |
|
|
|
shiliplimaq |
|
|
|
shilishmaq |
|
|
|
shiliq |
|
|
|
shiliq-shiliq |
|
|
|
shiliqqide |
|
|
|
shiliqlatmaq |
|
|
|
shiliqlimaq |
|
|
|
shilim |
|
|
|
shilimshiq |
|
shilimshiq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shilimgha oxshash, qoyuq hem yëpishqaq, caplishangghu (suyuq nersiler heqqide):[misal:] ana toxti’axunning cirayigha, shilimshiq qan daghliri uyup qalghan saqal-burutlirigha qarap hangwëqip turup qaldi.
|
|
shilimlatmaq |
|
|
|
shilimlashmaq |
|
shilimlashmaq[yeshmisi:] ① «shilimlimaq» pë’ilining ömlük derijisi.[yeshmisi:] ② shilim halitige kelmek, shilimdek birnerse peyda bolmaq:[misal:] aghzim shilimliship, ishtihayim boghulup birqismila bolup qaldim.
|
|
shilimlanmaq |
|
|
|
shilimlimaq |
|
|
|
shilinmaq |
|
|
|
shilyuz |
|
|
|
shildurmaq |
|
|
|
shim-tujurka |
|
|
|
shim-kastum |
|
|
|
shimal (shimali) |
|
|
|
shimaliy |
|
|
|
shimaylatmaq |
|
|
|
shimaylashmaq |
|
|
|
shimaylanmaq |
|
|
|
shimaylimaq |
|
shimaylimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] arqisigha qayrip turup yuqiri terepke sürmek, türmek (yeng heqqide):[misal:] mozduzxanigha orunlashqan kona capanliq ikki neper jengci yenglirini shimaylap, jiddiy ehwalgha qarita teq bolup turatti.
|
|
shimpenze |
|
shimpenze[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüci haywan öre turghanda ëgizliki bir mëtrgha yëtidu, tükliri qara, yüzi qongur kül reng, emma tüksiz, qash söngiki ëgiz këlidu. afriqa ormanlirida topliship yashaydu, yawa mëwe, kicik qush we hasharatlar bilen ozuqlinidu. u ademge nahayiti oxshaydighan yuqiri derijilik haywan bolup, köpince yuqiri derijilik haywanlarning fizi’ologiyilik we psixikiliq tejribiliride köp ishlitilidu.
|
|
shimliq |
|
shimliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① shimi bar. shim kiyiwalghan:[misal:] qara shimliq hëliqi yigit udul ayturanning aldigha keldi-de, hijiyip ayturangha tikildi.[yeshmisi:] ② shim tikishke bolidighan, shim tikse yëtidighan:[misal:] bir shimliq rext. ∥-yene buni manga alghuce özingizge shimliq alsingiz bolmasmidi-dëdi u ërige.
|
|
shimirmek |
|
|
|
shina |
|
shina[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[yeshmisi:] yaghac jabduq yaki her xil sapliq eswablarni cingitish ücün, ularning araclirigha qisturulidighan üc bulung yaki yapilaq shekillik yaghac, shu xildiki nerse, pana:[misal:] kekining shinisi. shina qaqmaq.
|
|
shintaytmaq |
|
|
|
shintaytishmaq |
|
|
|
shintaymaq |
|
|
|
shinto’izm |
|
|
|
shinxua |
|
|
|
shiwaq |
|
|
|
shiwaqliq |
|
|
|
shiwek |
|
|
|
shiweklik |
|
|
|
shiwir |
|
|
|
shiwir-shiwir |
|
|
|
shiwirghaq |
|
|
|
shiwirghan |
|
|
|
shiwirghanliq |
|
|
|
shiwirlashmaq |
|
|
|
shiwirlimaq |
|
shiwirlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] pes awazda sözlimek, picirlimaq:[misal:] tashwayning aldida qoltuqigha yoghan boghca qisturghan gülcimen peyda boldi we tashwaygha shiwirlidi:[misal:] — buni ëling, tëz bolayli...
|
|
shiy |
|
|
|
shyashi |
|
|
|
shyangshëng |
|
shyangshëng[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞tiyatir＜[yeshmisi:] elneghmining bir xili. buningda külkilik gep-sözler, qiziqarliq so’al-jawablar, naxsha we türlük qiziqciliqlar arqiliq tamashibinlarni küldürüsh meqset qilinidu. köpince mesxirini asas qilidu. hazir yëngi kishi, yëngi ishlarmu bu arqiliq medhiyilinidighan boldi. adette u qatnashqan kishilirining sanigha qarap qosh kishilik shyangshëng, köp kishilik shyangshëng we taq kishilik shyangshëng dëgenlerge ayrilidu.
|
|
shyawdüy |
|
|
|
shiylatmaq |
|
|
|
shiylashmaq |
|
|
|
shiylamci |
|
shiylamci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bashqilarni shiylap, maxtap kökke ucurush arqiliq meqsitige yetmekci bolghan kishi؛ aldamci:[misal:] pasar dëgen taza shiylamci boptu, lëkin her halda uning bilen bolghan munasiwette hoshyar bolghining yaxshi.
|
|
shiylamciliq |
|
|
|
shiylanmaq |
|
|
|
shiylimaq |
|
shiylimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① qartini arilashturup, oynighucilargha bölüp bermek:[misal:] sen shiylap qoyup tur, men hazirla kirimen, dëdi u shartla ornidin turup.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] yaxshi gepler bilen maxtap, ucurup aldimaq, kökke kötürüp özi ücün xizmet qildurmaq:[misal:] li këjang ehwal tepsilatini toluq yëziwalghandin këyin rozi baqi yene bir qur obdan shiylap, uninggha ciqish ijaziti berdi.
|
|
shyujëngjuyi |
|
|
|