ئىزاھى |
c |
|
c[yeshmisi:] hazirqi zaman uyghur ëlipbesining yettinci heripi؛ ret tertipi jehette yettincini körsitidu. hazirqi zaman uyghur tilidiki mene perqlendürüsh roligha ige fonëma. «c» heripining ayrim shekli «c», bëshidin ulinidighan shekli «c», bash we axiridin ulinidighan shekli «c», ayighidin ulinidighan shekli «ic» oqulushi yaki nami «cë». «c» tawushi üzük tawush bolup, tawush ciqirish orni jehettin til aldi qattiq tanglay tawushi, tawush ciqirish usuli jehettin partilighuci-siyrlangghu tawush, tawush perdisining titiresh-titirimesliki jehettin jarangsiz tawushtur. «c» tawushning fonëtikiliq alahidiliki «c» tawushi bilen ayaghlashqan sözlerge «c» tawushidin bashqa üzük tawushlar bashlindighan qoshumcilar ulanghanda, shu sözlerning axiridiki «c» tawushi teleppuzda «sh gha nöwetleshtürülidu. «r< tawushining aldida boghum axiri bolup kelgen «c» tawushb imladimu, teleppuzdimu eynen ipadilinidu. mesilen: imlasi teleppuzi acti ashti acqucci ashqucci küclük küshlük cacra cacra
|
|
cap |
|
|
|
caparmen |
|
caparmen[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① muhim, jiddiy bir xewerni yetküzüsh ücün, atliq ewetilgen xewerci:[misal:] caparmen ewetmek.[yeshmisi:] ② bashqilarning arqisidin cëpip uning buyruqini shertsiz, derhal ijra qilidighan, bu yolda herqandaq ishni qilishqa teyyar turidighan adem:[misal:] köp ötmey hakimning caparmenliri ularning hemmisini heydep, hakimning aldigha apiriptu.
|
|
caparmenlik |
|
|
|
capaq |
|
capaq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] adem we haywanlarning köz caniqidin ajrilip ciqidighan aq yaki sëriq renglik yiringsiman shilimshiq madda.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] capaq basqan adem:[misal:] capaqning közidin yash qurumas, mangqining burnidin qaqac qurumas (maqal).[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] tutuq, müjmel, ëniq emes:[misal:] capaq xet. capaq körünmek.
|
|
capaqlashmaq |
|
capaqlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① közide capaq köpeymek, közini capaq qaplimaq, közini capaq basmaq:[misal:] u yüzini yuyushqa hurun bolghacqa, yüz-közi hemishe kir we közliri capaqliship turatti.[yeshmisi:] ② ëniqsiz, tutuq haletke kelmek, tutuqlashmaq:[misal:] u tola öcürülüp capaqliship ketken xetni oquyalmay qiynaldi.
|
|
capan |
|
|
|
capan cörümek |
|
|
|
capan kötürmek |
|
|
|
capan yapmaq |
|
|
|
capan-cara |
|
|
|
capanci |
|
capanci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① capan tikküci؛ capan tikip satquci adem.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bashqilargha xushamet qilidighan, xushametci, texsikesh, yalaqci adem.
|
|
capanciliq |
|
|
|
capanliq |
|
|
|
capawul |
|
|
|
capturmaq (Ⅰ) |
|
|
|
capturmaq (Ⅱ) |
|
|
|
capturmaqⅢ |
|
|
|
capturmaq (Ⅳ) |
|
|
|
capturushmaq (Ⅰ) |
|
|
|
capturushmaq (Ⅱ) |
|
|
|
capturushmaqⅢ |
|
|
|
capturushmaq (Ⅳ) |
|
|
|
capturulmaq (Ⅰ) |
|
|
|
capturulmaq (Ⅱ) |
|
|
|
capturulmaqⅢ |
|
|
|
capturulmaq (Ⅳ) |
|
|
|
captikesh |
|
|
|
capca |
|
|
|
cap-cap |
|
|
|
capcap |
|
capcap[söz türkümi:] süpet.[qurulmisi:]］cap+cap［[yeshmisi:] ① jiddiy, shiddet bilen cëpish, qirghin:[misal:] capcap qilmaq.[yeshmisi:] ② bes-bes bilen taliship alidighan, ittik sëtilidighan, xëridari köp: capcap mal. capcap bazar.
|
|
capcish |
|
|
|
capcishmaq |
|
|
|
capcimaq |
|
|
|
capras |
|
|
|
capsa |
|
|
|
capsan |
|
capsan[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] tëz, tëzlik bilen, aridin köp waqit ötmey, az waqit icide؛ derru, ildam:[misal:] capsan mang.
|
|
capsanlatmaq |
|
|
|
capsanlashturmaq |
|
|
|
capsanlashturushmaq |
|
|
|
capsanlashturulmaq |
|
|
|
capsanlashmaq |
|
|
|
capsanliq |
|
|
|
capsanlimaq |
|
|
|
capqaq |
|
|
|
capqaqliq |
|
|
|
capqur |
|
|
|
capqurluq |
|
|
|
capqun |
|
capqun[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① qar, yamghur arilash ciqqan qattiq boran؛ shiwirghan:[misal:] capqun ciqmaq. capqun bolmaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] shiddetlik, keskin küresh؛ dolqun:[misal:] ötmekte mana sende yashliq cëghim, inqilab capqunida bürküt bolup.[yeshmisi:] ③ qirghin:[misal:] capqun qilmaq.
|
|
capqunci |
|
|
|
capqunciliq |
|
|
|
capqunluq |
|
capqunluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① capquni bar, capqun ciqip turidighan:[misal:] capqunluq këce.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] dehshetlik, shiddetlik:[misal:] 1967-yilining capqunluq ayliri öz karamitini bu qedimiy ormanliqtimu körsetti.
|
|
capqunlimaq |
|
|
|
capqidimaq |
|
|
|
caplatmaq |
|
|
|
caplashqaq |
|
|
|
caplashqaqliq |
|
|
|
caplashmaq |
|
caplashmaq[yeshmisi:] ① caplimaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] biz mektep derwazisidin kirgende, birqance bala mektep tamlirigha balilar bayrimi heqqide yëzilghan shu’arlarni caplishiwatatti.[yeshmisi:] ② bir-birige mehkem tëgip turmaq, yëpishmaq:[misal:] yerge caplashmaq. tamgha caplashmaq.[yeshmisi:] ③ keynige kiriwalmaq, pëshige ësiliwalmaq؛ yëpishiwalmaq:[misal:] men shu kündin bashlap uninggha sögeldekla caplashtim.[yeshmisi:] ④ olashmaq, cëpilmaq, yuqmaq, yëpshimaq:[misal:] jin caplashmaq.
|
|
caplaqliq |
|
|
|
caplanmaq |
|
|
|
caplima |
|
|
|
caplimaq |
|
caplimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① yemlimek, yëpishturmaq:[misal:] marka caplimaq. lay caplimaq.[yeshmisi:] ② bir-birige tegdürmek, yaqmaq:[misal:] yüzini-yüzige caplimaq.[yeshmisi:] ③ munasiwiti, catiqi bar dëgen qarashni peyda qilmaq:[misal:] ëytinga, ezirixan dëdi u toghridin-toghrila, ekberni patimige caplimaq bolghanlar qaysi murad-meqsitige yetmekciken[yeshmisi:] ④ yüklimek, artmaq:[misal:] bohtan caplimaq. töhmet caplimaq.[yeshmisi:] ⑤ [yeshmisi:] qoshmaq, östürmek, örletmek:[misal:] baha caplimaq.
|
|
capma (Ⅰ) |
|
|
|
capma (Ⅱ) |
|
|
|
capmaq (Ⅰ) |
|
|
|
capmaq (Ⅱ) |
|
capmaq (Ⅱ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer yönilishte tëz heriket qilmaq؛ yügürmek:[misal:] balini ishqa buyrup, keynidin özüng cap (maqal).[yeshmisi:] ② (at) salmaq, qoymaq؛ yügürtmek:[misal:] del shu caghda, sayliqni yërip bir at cëpip këliwatatti.
|
|
capmaqⅢ |
|
capmaqⅢ[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① tighliq eswablar bilen parcilimaq, yarmaq, kesmek:[misal:] palta bilen capmaq. yantaq capmaq. waqti ötkende qilicingni poqqa cap (maqal).[yeshmisi:] ② qazmaq؛ kolimaq:[misal:] östeng capmaq.
|
|
capmaq (Ⅳ) |
|
|
|
capmucap |
|
|
|
capmiliq |
|
|
|
capi (Ⅰ) |
|
|
|
capi (Ⅱ) |
|
|
|
cat |
|
|
|
cat kermek |
|
|
|
catatmaq |
|
|
|
catashmaq |
|
|
|
cataq (Ⅰ) |
|
cataq (Ⅰ)[yeshmisi:] ①[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer ish-heriket tüpeylidin yüz bergen ongushsizliq؛ yaman aqiwet, pëshkellik:[misal:] cataq bolmaq, cataqqa qalmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer ish-heriket yaki birer nersidin körülgen awaricilik؛ tosalghu, kashila:[misal:] cataq tapmaq. cataq ciqmaq.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] xata qilinghan, toghra bolmighan؛ natoghra:[misal:] cataq ish.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer seweb tüpeyli yüz bergen majira؛ urush, jëdel:[misal:] cataq ciqarmaq.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] eyib, nuqsan, ëwen:[misal:] qëni bu eynek bilen arqingiznimu körüp bëqing. cataq barmu-yoq[yeshmisi:] ⑥ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] saghlam emes, saghlam bolmighan؛ kësel, aghriq:[misal:] ashqaziningiz cataq iken, dawalining.[yeshmisi:] ⑦ [söz türkümi:] isim.[köcme menisi:] [yeshmisi:] munasiwet, alaqe:[misal:] sëning ishing bilen mëning nëme catiqim.[yeshmisi:] ⑧ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] melum bolmighan, murekkep, müjmel terep:[misal:] hösen akam cataqning nedilikini tapalmay, hem heyran boldi. hem soghuqqanliq bilen sewebni izdidi.
|
|
cataq (Ⅱ) |
|
|
|
cataqci |
|
|
|
cataqlashturmaq |
|
|
|
cataqlashmaq |
|
cataqlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① cataq, yaman, xeterlik haletke kelmek, yamanlashmaq:[misal:] mëning ishim cataqlashqili turdi.[yeshmisi:] ② jëdelleshmek, urushmaq:[misal:] sen nëmishqa uning bilen cataqlishisen.[yeshmisi:] ③ bir-biri bilen cataq tërimaq, yaman ish qilmaq:[misal:] u her küni kecte gayit bayning öyige bërip, uning qizi bilen cataqliship yüridu.
|
|
cataqliq (Ⅰ) |
|
|
|
cataqliq (Ⅱ) |
|
|
|
cataqlimaq |
|
cataqlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] cataq, shax ciqarmaq, shaxlimaq:[misal:] boluq idi, tekshi idi, hem qoyuq, yürek oynap ilham-hewes alattuq. cataqlighan bergi-shëxi her taman, sap hawaliq ishqi bilen yanattuq.
|
|
catalmaq |
|
|
|
catraq |
|
|
|
catqal |
|
catqal[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] boyi pakar, top-top bolup, shaxlinip ösidighan yaghac gholluq bir xil ösümlük.[yeshmisi:] ② turpan shehirige qarashliq bir yëzining nami.
|
|
catqalsiman |
|
|
|
catqalliq |
|
catqalliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] catqili bar, catqal köp ösken:[misal:] catqalliq say. catqalliq ëdir.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] catqal köp jay:[misal:] u nurghun yol yürüp, bir catqalliqqa kirip këtiptu.
|
|
catqu |
|
|
|
catquc |
|
catquc[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞sana’et＜[yeshmisi:] mashina, aptomobil, poyiz, ishik-dërize, jabduq we her xil eswab-üskünilerning ikki bölikini bir-birige cëtip turidighan qurulma yaki dëtal.
|
|
catquzmaq |
|
|
|
catma |
|
|
|
catmaq |
|
catmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① u yer-bu yerdin tikip qoymaq, ulimaq, biriktürmek, bëkitmek:[misal:] yengni catmaq. bashliqni catmaq.[yeshmisi:] ② baghlimaq, tangmaq, cigmek, boghmaq:[misal:] ulaghni catmaq.[yeshmisi:] ③ tirkimek, söretmek:[misal:] birinci matorluq këme arqisigha bir puqra qëyiqini cëtiwalghanidi.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] baghlimaq, birleshtürmek:[misal:] u adil bilen özining teqdirini xëli waqitlardin buyan bille cëtip cüshinishke bashlidi.[yeshmisi:] ⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] bir-birige qoshmaq, toyini qilmaq:[misal:] newrini newrige catmaq. ögeyni ögeyge catmaq.
|
|
catir |
|
|
|
catimaq |
|
catimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① del-derexlerning haram shaxlirini kësip ëliwetmek؛ putimaq:[misal:] derex shaxlirini catimaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ayrimaq, bölmek:[misal:] u etrapigha sepsaldi. jiradin bir norluq suni catap acsila, tügmenning koylisi arqiliq aylinip sheytan qilghisigha cüshüp këtidighan ëriqning izi turatti.
|
|
cajang |
|
|
|
cajup |
|
|
|
cac |
|
|
|
cacaq |
|
|
|
cacpöpük |
|
|
|
cactengge |
|
|
|
cacturmaq |
|
|
|
cacratqu |
|
|
|
cacratmaq |
|
|
|
cacrashmaq |
|
|
|
cacrandi |
|
cacrandi[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① su, yundi, lay, cong-kicik teret qatarliqlarning cacrap ketken tamcisi:[misal:] su cacrandisi.[yeshmisi:] ② ottin cacrap ciqqan ushshaq cogh yaki ucqun:[misal:] emesmen bir pütün gülxan icidin, ajrilip ciqqan ot cacrandisi, emesmen dem uyan-dem buyan baqqan, madarsiz közlerning jüpti-parisi.
|
|
cacritilmaq |
|
|
|
cacrimaq |
|
cacrimaq[yeshmisi:] p[yeshmisi:] ① tashqi tesir tüpeylidin parcilinip ëtilmaq, cëcilmaq (suyuqluq heqqide):[misal:] su cacrimaq. yundi cacrimaq.＊ poqqa calma atsang, özüngge cacrar (maqal).[yeshmisi:] ② ushshaqlinip, ajrilip, ëtilip ciqmaq (qattiq nerse heqqide):[misal:] ot cacrimaq. yërindi cacrimaq.[yeshmisi:] ③ tëz heriket qilmaq؛ irghip ciqmaq, sekrimek:[misal:] cacrap turmaq. cacrap qopmaq.[yeshmisi:] ④ cëcektin ayrilip mëwige kirmek؛ ghorilimaq, xemeklimek, mëwilimek (gül-giyah, ösümlük heqqide):[misal:] hazir soymilarning congi bashtek, kicikliri kepter tuxumidek, yëngi cacrawatqanlirimu bar idi.[yeshmisi:] ⑤ cüshüp ketmek (hamile heqqide):[misal:] törexanning anisi denaxan törexandin burun aq-qara tötni tughqan bolup, hemmisi cacrap ketkenidi.[yeshmisi:] ⑥ [köcme menisi:] [yeshmisi:] urghumaq, tashmaq, örlimek, yanmaq (mëhir-muhebbet we ghezep-nepret heqqide):[misal:] uning közliridin ghezep ucquni cacrap turatti.
|
|
cac-saqal |
|
|
|
cacsiz |
|
|
|
cacqu |
|
|
|
cacqun |
|
cacqun[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① cëcilghan, cëcilangghu, tarqaq:[misal:] bu kenttiki öyler burun cacqun idi.[yeshmisi:] ② asan acciqi këlidighan, cëcilidighan؛ tërikkek, sepra:[misal:] cacqun ayal.
|
|
cacqiriq |
|
|
|
caclashmaq |
|
|
|
cacliq |
|
cacliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cëci bar, cacqa ige:[misal:] aq cacliq adem. büdür cacliq bala.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cëci tola, cëci köp, cëci qoyuq yaki cëci uzun:[misal:] cacliq qiz.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ayallar ësish ücün ishlengen sün’iy cac؛ jala:[misal:] cacliq asmaq. cacliq taqimaq. cacliq salmaq.
|
|
cacma |
|
cacma[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① cëcilghan, cëcilidighan, shalang halettiki:[misal:] cacma nusxiliq gilem.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] pürküp ëtilidighan, cëcilip tëgidighan؛ pitira:[misal:] cacma miltiq. cacma oq.
|
|
cacmaq |
|
cacmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① melum suyuqluqni sepmek, pürkimek:[misal:] su cacmaq. etir cacmaq.[yeshmisi:] ② melum nersini tarqitip cüshürmek:[misal:] uruq cacmaq. oghut cacmaq.[yeshmisi:] ③ teqsim qilmaq:[misal:] bu olturushning pulini kishi bëshigha cacqanda 12 koydin toxtimaydu.[yeshmisi:] ④ betxejlik qilmaq, zaye qilmaq, israp qilmaq:[misal:] bayashat boldi depla buzdi-cacti qilishqa bolmaydu, dëdi u köpcilikke.[yeshmisi:] ⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] tarqatmaq, singdürmek, yuqturmaq:[misal:] oqughucilargha mundaq nadanliq we jahalet uruqini cacidighan bilimsiz kishide oqumisangmu bolidu.[yeshmisi:] ⑥ [köcme menisi:] [yeshmisi:] taratmaq, yaymaq:[misal:] gül bu bir jüp qiz-yigitni tebriklewatqandek, etrapqa xush puraq cacmaqta idi.[yeshmisi:] ⑦ [köcme menisi:] [yeshmisi:] bölmek, qacurmaq, tarqatmaq:[misal:] shu caghda shopur uning pikrini cëciwetti.[yeshmisi:] ⑧ [köcme menisi:] [yeshmisi:] yaltiratmaq, parlatmaq:[misal:] uning boynida hëliqi mëdali’on nur cëcip turatti.
|
|
cacwagh |
|
|
|
cacwaghliq |
|
|
|
cacwan |
|
|
|
cacwanliq |
|
|
|
caci-paci |
|
|
|
cad |
|
cad[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] cad jumhuriyiti afriqining ottura shimaligha jaylashqan. yer meydani bir milyon 284 ming kwadrat kilomëtir, cong-kicik 140 tin artuq qebile we millet bar. ahalisining yërimi ereb tilini qollinidu, köp qismi islam dinigha ëtiqad qilidu.
|
|
car (Ⅰ) |
|
|
|
car (Ⅱ) |
|
car (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① aq bilen qara arilashqan, aq kirgen, aq basqan (cac-saqal, tük qatarliqlar heqqide):[misal:] car bash. car burut. car saqal.[yeshmisi:] ② aqqa qara we bashqa xil reng arilashqan؛ alicipar, cipar (haywanlarning renggi heqqide):[misal:] car paqa. car xoraz. car yilan. ＊ ala ënekning balisi car quyruq(maqal).
|
|
car (Ⅳ) |
|
|
|
cara |
|
|
|
cara köz |
|
|
|
caras |
|
caras[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] muz, eynek, qoghun qatarliq nersilerning sunush, yërilish, cëqilishidin hasil bolidighan awaz:[misal:] caras qilmaq.
|
|
caras-caras |
|
|
|
caras-curus |
|
|
|
carasside |
|
|
|
caraslatmaq |
|
|
|
caraslimaq |
|
|
|
carang |
|
|
|
carang-curung |
|
|
|
care (Ⅰ) |
|
care (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① birer ishni, meqsetni emelge ashurush, wujudqa ciqirish yaki uning aldini ëlish yüzisidin qollanghan usul؛ tedbir, amal:[misal:] emeliy care. keskin care.[yeshmisi:] ② birer idare, jem’iyet we kollëktip orunlar öz tewelikide yolgha qoyghan qa’ide؛ tüzüm, belgilime:[misal:] bu care sheherlik xelq hökümitining testiqi bilen ijra qilinidu.[yeshmisi:] ③ tenbih, jaza:[misal:] care körmek.
|
|
care (Ⅱ) |
|
care (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ciqish këlishte kelgen sözlerdin këyin «üstün, yuqiri, artuq» dëgen menide aldinqisigha sëlishturghanliqni bildüridu:[misal:] gülsümxan aca gülnisa qizni öz perzentliridinmu cariraq köretti.
|
|
care-amal |
|
|
|
care-tedbir |
|
|
|
care-tedbirlik |
|
|
|
carek (Ⅰ) |
|
carek (Ⅰ)[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] miqtar söz.[yeshmisi:] ëghirliq ölcimi. carek bezi jaylarda on kilogram, bezi jaylarda 15 klogram, bezi jaylarda sekkiz kilogram we bezi jaylarda 11 kilogramgha barawer këlidu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mushu ölcem boyice ëghirliqni ölcesh eswabi.
|
|
carek (Ⅱ) |
|
|
|
carekⅢ |
|
|
|
carekletmek |
|
|
|
carekleshmek |
|
|
|
careklenmek |
|
|
|
careklik |
|
careklik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① ashliq ölceydighan carek birlik qilinghan, carek boyice hësablanghan:[misal:] alte careklik taghar.[yeshmisi:] ② carek uruq këtidighan yaki cëcilidighan:[misal:] bir careklik yer.[yeshmisi:] ③ birnersining töttin biri birlik qilinghan, carek boyice hësablanghan:[misal:] careklik imtihan.
|
|
careklimek |
|
careklimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] carek bilen ölcimek:[misal:] emdi u künler kelmeske ketti. careklep yemduq, patmanlap yemduq, ixtiyar özimizde, dëdi rewixan öz-özige.
|
|
carbazar |
|
|
|
carbazarci |
|
|
|
carbazarciliq |
|
|
|
carburjek |
|
carburjek[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］car+burjek［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] carburjek a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan catqal. gholi yer bëghirlap ösidu, uruqi dora qilinidu, meddini cüshürüsh we tamaq singdürüsh roligha ige.
|
|
carpadishah |
|
|
|
carpay |
|
|
|
carputlatmaq |
|
|
|
carputlashmaq |
|
|
|
carputlanmaq |
|
|
|
carputlimaq |
|
carputlimaq[söz türkümi:] pë’il.[qurulmisi:]］car+putlimaq［[yeshmisi:] putlap, cirmaq sëlip ongdisigha yëqitmaq:[misal:] u ësini yighip bolghuce, ishiktin yolwastek ëtilip kirgen rehmetjan birla carputlap, uni tik mollaq cüshürdi-de, üstige miniwaldi.
|
|
carpëlek |
|
|
|
cartal |
|
cartal[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］car+tal［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① azghan a’ilisidiki da’im yëshil turidighan derex. illiq rayonlarda ösidu, mëwisini yëyishke bolidu. yopurmiqi bilen ückisi dora qilinidu, yötel peseytish roligha ige.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning mëwisi.
|
|
carcap |
|
carcap[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① bir-birige cëtilghan töt yaghac we shu yaghactin yasalghan qurulma, jahaz.[yeshmisi:] ② shadiliq kicik kariwat.[yeshmisi:] ③ üstige koza yaki telengge, das qoyulidighan, üc yaki töt putluq yaghac ramka, jahaz.
|
|
carcatmaq |
|
|
|
carcashmaq |
|
|
|
carcang |
|
carcang[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① icishke tes bolghan؛ qirtaq, qangsiq:[misal:] carcang haraq.[yeshmisi:] ② qulaqqa yaqmaydighan؛ mungsiz, yëqimsiz:[misal:] carcang naxsha.[yeshmisi:] ③ munasiwette yirik, tola jëdellishidighan؛ urushqaq, qopal:[misal:] carcang adem.
|
|
carcangghu |
|
|
|
carcürük |
|
|
|
carcimaq |
|
|
|
cardash |
|
|
|
cardan |
|
|
|
cardiwan |
|
cardiwan[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:]nawayining lirik mirasi «cardiwan»dur. esli nami «xezayinnul me’ani» («meniler xezinisi») bolup, «gheryibus sixer» («yashliq gharayipliri»), «newadirush shebab» («yigitlik nadirliri»), «bedayi’ul weset» («ottura yashliq güzellikliri»), «xewa’idul kibar» («qëriliq paydiliri») dëgen eserlerni öz icige alghini ücün «cardiwan» («töt toplam») dep atalghan. uningda hayatqa bolghan qizghin muhebbet, cin insaniy skygü, sadaqet, mëhri-wapa, dostluq, ilim, kamaletke bolghan’ixlas, zalimliq, aldamciliq, insapsizliq, wapasizliqqa oxshash yaman illetlerge nisbeten congqur nepret, zamangha bolghan naraziliq qatarliqlar asasiy tëma qilinghan.
|
|
carrusiye |
|
|
|
carzep |
|
|
|
cars |
|
|
|
cars-cars |
|
|
|
cars-curs |
|
|
|
carsside |
|
|
|
carsildatmaq |
|
|
|
carsildashmaq |
|
|
|
carsildimaq |
|
|
|
carshenbe |
|
|
|
carshenbe bazar |
|
|
|
cargah |
|
|
|
carlatmaq |
|
|
|
carlash |
|
carlash[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① birer meqset bilen ashkara yaki yoshurun heriket ëlip bërish, axturush, közitish.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] kan bayliqlirining tarqilish ehwalini ëniqlash we kan gewdisining orni, shekli, cong-kicikliki, meden hasil qilish qanuniyiti, tagh jinsliq xususiyiti, gë’ologiyilik tüzülüshi qatarliq ehwallarni ölcep bëkitish közde tutulidu.
|
|
carlashmaq (Ⅰ) |
|
|
|
carlashmaq (Ⅱ) |
|
carlashmaq (Ⅱ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] car haletke kelmek, car bolmaq:[misal:] göherxan cong anammu etigenlik nashtidin këyin, aq kirip carlashqan cëcining üstidin yaghliqini cëkilep tëngip kocigha ciqti.
|
|
carlanmaq |
|
|
|
carlighuci |
|
|
|
carlimaq |
|
carlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer meqset bilen ashkara yaki yoshurun heriket ëlip barmaq, közetmek, axturmaq.[yeshmisi:] ② birer ilmiy tetqiqat nuqtisidin gë’ologiyilik tekshürüsh ëlip barmaq؛ tagh-dalilarni qidirmaq, bayliq izlimek:[misal:] gë’ologiyilik carlash ëlip barmaq.
|
|
car’ot |
|
|
|
carwa |
|
|
|
carwagh |
|
|
|
carwici |
|
|
|
carwiciliq |
|
|
|
carwidar |
|
|
|
carizm |
|
|
|
carisiz |
|
|
|
carisizliq |
|
|
|
caryar |
|
caryar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] muhemmed peyghemberning ababekri, ömer, osman, elidin ibaret töt warisi (töt xelipe).
|
|
caza (Ⅰ) |
|
|
|
caza (Ⅱ) |
|
|
|
cazaⅢ |
|
|
|
cas (Ⅰ) |
|
|
|
cas (Ⅱ) |
|
|
|
casa |
|
casa[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] töt teripi teng bolghan, töt burjek shekildiki؛ kwadrat:[misal:] casa tash. casa yaghac.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sheher, jinglarning merkiziy kocisi, reste.
|
|
castota |
|
castota[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] jisimning her sëkunttiki tewrinish qëtim sani. birliki gërts. mesilen, adem angliyalaydighan awazning castotisi 16 — 20000 gërtsqice bolidu. adette özgirishcan tokning castotisi 50 gërts. radi’o istansiliri kündilik anglitishni qaysi xil dolqun yaki castotida tarqitishni özi belgileydu.
|
|
casliq |
|
casliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] casliri bar, caslargha bölüngen, caslargha ayrilghan, qisimliq:[misal:] töt casliq filim.
|
|
casilatmaq |
|
|
|
casilashmaq |
|
|
|
casilanmaq |
|
|
|
casilimaq |
|
|
|
casiwek |
|
|
|
cashqan |
|
cashqan[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüci haywanlarning bir a’ilisi. türi köp, tëni kicik, quyruqi uzun, kürek cishi tereqqiy qilghan bolidu, qozuq cishi bolmaydu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] mücel yili hësabidiki birinci yil yeni 12 müceldiki haywanning birincisining nami bilen atalghan yil.
|
|
cashqanyara |
|
cashqanyara[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］cashqan+yara［[kesip türi:]＞tëbabet＜[yeshmisi:] bir xil kësellik. köprek boyungha ciqidu, bezide qoltuqqimu ciqidu. sil tayaqce baktëriyisining boyun yaki qoltuqtiki limfa tügünige kirip këtishi netijiside këlip ciqidu. alametliri؛ qattiq tögüncekler peyda bolup yiringlarydu. yara aghzi asanliqce pütmeydu.
|
|
cashka |
|
|
|
cashgah |
|
|
|
cagh (Ⅰ) |
|
|
|
cagh (Ⅱ) |
|
cagh (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] dewr, mezgil, peyt, waqit:[misal:] tang aqarghan cagh. qash qarayghan cagh.
|
|
caghⅢ |
|
|
|
cagh (Ⅳ) |
|
|
|
caghⅤ |
|
|
|
caghatay |
|
|
|
caghatay tili |
|
|
|
caghan |
|
|
|
caghanliq |
|
|
|
caghlashmaq (Ⅰ) |
|
|
|
caghlashmaq (Ⅱ) |
|
|
|
caghlam |
|
|
|
caghlanmaq (Ⅰ) |
|
|
|
caghlanmaq (Ⅱ) |
|
|
|
caghlighuc |
|
|
|
caghliq |
|
caghliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] addiy, kicik, anciki:[misal:] caghliq gep.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] heyran qalghudek emes, cong emes, cong mesile emes, ceklik:[misal:] desmayisi caghliq. hali caghliq.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:]tirkelme.[yeshmisi:] dëyerlik, barawëride, ... cilikmu:[misal:] bazargha bir baghlam otun, bir bash piyaz caghliq nerse kirgüzmeptu.
|
|
caghlimaq (Ⅰ) |
|
caghlimaq (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① mölcerlimek, texmin qilmaq, dengsimek:[misal:] özüngni caghla, bëlingni baghla(maqal).[yeshmisi:] ② hësablimaq, sanimaq, bilmek, tonumaq, körmek:[misal:] u özini qaltis caghlap, barghansëri tekebburliship ketti.
|
|
caghlimaq (Ⅱ) |
|
|
|
caghircay |
|
caghircay[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] qariqat a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük.30 60 santimëtir ëgizlikte ösidu, mëwisi ghunce shekillik, pütün ösümlük tëni dora qilinidu, qan toxtitip gösh östürüsh, ashqazanni yaxshilap ic sürüshni toxtitish, heyz tengshesh roligha ige.
|
|
caq (Ⅰ) |
|
|
|
caq (Ⅱ) |
|
caq (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① qatnash qoralliri, her xil eswablar we qurulmilarning aylinidighan dügilek qismi:[misal:] tügmen caqi. cishliq caq.[yeshmisi:] ② qanatliq caq arqiliq yikni aylandurup yip ëgiridighan tanabliq ëgirish eswabi:[misal:] caq ëgirmek.[yeshmisi:] ③ kësidighan eswablarning tighini ittiklitidighan, ötkür qilidighan qum baghlanghan, aylinidighan ghaltek:[misal:] caqqa tutmaq. caqqa salmaq.
|
|
caqa (Ⅰ) |
|
caqa (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① omumen miske oxshash mëtallardin yasilidighan parce pul؛ tiyin.[yeshmisi:] ② az miqdardiki aqca, pul, meblegh:[misal:] karwangha taqa lazim, sodigerge caqa(maqal).
|
|
caqa (Ⅱ) |
|
|
|
caqaⅢ |
|
|
|
caqpelek |
|
caqpelek[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce+erebce［[yeshmisi:] ① su we shamal küci bilen aylinip, mashinilarni heriketlendüridighan qanatliq caq.[yeshmisi:] ② uyghurlarning milliy köngül ëcish oyunlirining biri bolup, gorizontal oq etrapida aylinidighan qanatliq ghalteksiman qurulma.
|
|
caqpeleklik |
|
|
|
caqturmaq |
|
|
|
caqcaq |
|
caqcaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① kishilerni küldürüsh, könglini ëcish meqsitide qilinghan qiziq gep-söz, heriket:[misal:] caqcaq qilmaq.[yeshmisi:] ② köngül yasap we qiziqciliq qilip yalghandin ëytilghan gep yaki heriket, hezil.
|
|
caqcaqci |
|
|
|
caqcaqsiz |
|
|
|
caqcaqlashmaq |
|
caqcaqlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] caqcaq qilishmaq؛ qiziq, külkilik paranglarni sëliship oynashmaq:[misal:] almas drama heweskarliri bilen caqcaqliship, bir’az paranglashqandin këyin, ular bilen xoshlashti.
|
|
caqcaqliq |
|
caqcaqliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] caqcaq ipadilengen, caqcaq arilashqan:[misal:] shox, caqcaqliq, caqqan milliy ussul ijra qilindi.
|
|
caqcuq |
|
|
|
caqci |
|
|
|
caqciqiz |
|
caqciqiz[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］caqci+qiz［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil hasharat. sëriq qongur yaki yëshil, bëshi kicik, sekreshke mahir, ot-cöp arisida yashaydu.
|
|
caqciliq |
|
|
|
caqciliqay |
|
caqciliqay[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] aldirash, patiparaq:[misal:] caqciliqay künler. caqciliqay adem. ∥atni mindim ëgersiz, bashi-közi yügensiz. cirayliq mëning yarim, caqciliqayda këpqaysiz.
|
|
caqciliqayciliq |
|
|
|
caqciliqayliq |
|
|
|
caqsa |
|
|
|
caqqaq |
|
|
|
caqqaq’ot |
|
|
|
caqqaqliq |
|
|
|
caqqan |
|
caqqan[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ish-herikette tëtik, heriketcan, cebdes:[misal:] caqqan yigit.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]rewish.[yeshmisi:] capsan, tëz, ildam:[misal:] caqqan kelmek. qoli gal ustidin, ayighi caqqan gaday yaxshi(maqal).[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] paydilinishqa qolay, ixcam, epcil:[misal:] caqqan öy, caqqan at.
|
|
caqqanlashturmaq |
|
|
|
caqqanlashmaq |
|
caqqanlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] caqqan, tëtik haletke kelmek؛ capsanlashmaq, ildamlashmaq, tëzleshmek:[misal:] u barghance caqqanliship këtiwatidu.
|
|
caqqanliq |
|
|
|
caqlatmaq |
|
|
|
caqlashmaq (Ⅰ) |
|
|
|
caqlashmaq (Ⅱ) |
|
|
|
caqlanmaq |
|
|
|
caqliq |
|
|
|
caqlimaq |
|
|
|
caqma (Ⅰ) |
|
|
|
caqma (Ⅱ) |
|
|
|
caqmaq (Ⅰ) |
|
|
|
caqmaq (Ⅱ) |
|
|
|
caqmaqⅢ |
|
|
|
caqmaq (Ⅳ) |
|
|
|
caqmaqⅤ |
|
caqmaqⅤ[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① qattiq nersilerni sundurup oshshaqlimaq؛ parcilimaq, ushtumaq, sundurmaq:[misal:] tash caqmaq. yangaq caqmaq.[yeshmisi:] ② urup, sundurup buzmaq, pacaqlimaq:[misal:] derwazini caqmaq. qulupni caqmaq.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] malning qimmitini belgilik birlikke sundurmaq, sëlishturmaq:[misal:] malgha caqsaq on tenggidin qoy alsa, 160 necce qoykëlidu.[yeshmisi:] ④ cishlep yaki neshtirini sanjip aghritmaq, zeher salmaq, zeherlimek (yilan, cayan, here qatarliqlar heqqide):[misal:] pasha caqmaq. sëriq’ëshek caqmaq. herining caqqinigha cidighan adem hesel yeydu (maqal).[yeshmisi:] ⑤ öz tesirige almaq, tesir körsetmek:[misal:] kësel caqmaq. aptap caqmaq.[yeshmisi:] ⑥ [köcme menisi:] [yeshmisi:] bashqilargha birawning yaman gëpini qilmaq؛ cëqimciliq qilmaq:[misal:] birawgha birawni cëqish yaxshi adet emes.[yeshmisi:] ⑦ [köcme menisi:] [yeshmisi:] bashqilarni uruwalmaq, soquwalmaq (gep bilen):[misal:] gepte caqmaq.[yeshmisi:] ⑧ bir-birige urup, sürkep ot ciqarmaq, yandurmaq, yaqmaq:[misal:] cëqin caqmaq. serengge caqmaq.[yeshmisi:] ⑨ qamashturmaq, xireleshtürmek (köz heqqide):[misal:] közni caqmaq.
|
|
caqmaqtek |
|
|
|
caqmaqliq (Ⅰ) |
|
|
|
caqmaqliq (Ⅱ) |
|
|
|
caqmaqliqⅢ |
|
|
|
caqnatmaq |
|
|
|
caqnashmaq |
|
|
|
caqnimaq |
|
caqnimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] nur cacmaq, wal-wul qilmaq, yaltirimaq, parqirimaq, walildimaq:[misal:] kün nurida yëshil tüske kirgen dalilar merwayittek caqnaytti.
|
|
caqu |
|
caqu[söz türkümi:] isim. [qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] cëqish ishi, cëqimciliq:[misal:] u nademge qarap:[misal:] nasir axun akamning ölümi bajgirni bir kacat urup öltürüp qoyghini ücünla emes, extembaylarning caqusimu bar, dëdi.
|
|
caqirtmaq |
|
|
|
caqir-cuqur |
|
|
|
caqirmaq |
|
caqirmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① awaz ciqirip xewerdar qilmaq, qicqarmaq:[misal:] dostini caqirmaq.[yeshmisi:] ② teklip qilmaq, cillimaq:[misal:] mëhmangha caqirmaq. ＊ caqirghan yerdin qalma, caqirmighan yerge barma (maqal).[yeshmisi:] ③ dalalet qilmaq, dewet qilmaq, seperwer qilmaq, ündimek:[misal:] küreshke caqirmaq. cëlishqa caqirmaq.[yeshmisi:] ④ uyushturmaq, acmaq:[misal:] këngesh caqirmaq. yighin caqirmaq.
|
|
caqirishmaq |
|
|
|
caqiriq |
|
caqiriq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① partiye, hökümet organliri yaki qurultay teripidin ëlan qilinghan muraji’et؛ teshebbus:[misal:] partiyining bu caqiriqi 1964-yili ciqirilghan, dëdi sabir.[yeshmisi:] ② ewetken uqturush:[misal:] uninggha mekteptin caqiriq keptu.
|
|
caqiriqname |
|
caqiriqname[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer yighin, toy, olturush, mëhmandarciliq qatarliqlargha cillap yëzilghan xet؛ caqiriq qeghizi, teklipname:[misal:] caqiriqname ewetmek.
|
|
caqirilmaq |
|
|
|
caqirim |
|
|
|
caqimaq |
|
|
|
cak (Ⅰ) |
|
cak (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① arac؛ yëriq, dez:[misal:] cak ketmek.[yeshmisi:] ② picilghan kiyimning tikilidighan jayi؛ tikic orni, qirghiqi:[misal:] cak tikmek. cak basturmaq.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] qilinghan yaki qiliniwatqan ishtin körülgen nuqsan؛ kemcilik, mesile:[misal:] ishni qilsang puxta qil, cak ciqmisun. ibadetni icingde bil, kishi uqmisun.
|
|
cak basmaq |
|
cak basmaq[yeshmisi:] ① yocuq bir-birige him kelmek؛ qirghaqliri bir-birige him kirishmek:[misal:] mixlanghan taxtilar bir-birige cak basmidi.[yeshmisi:] ② bir-birige qolashmaq, maslashmaq, këlishmek(gep söz heqqide):[misal:] ma gëping cak basti, dëdi extem.
|
|
cak (Ⅱ) |
|
|
|
cakar |
|
|
|
cakarciliq |
|
|
|
cakar-cukar |
|
cakar-cukar [qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] cong-kicik cakarlar, xizmetkarlar:[misal:] padishah congining toqicini cakar-cukarlargha bërip, otturancisining toqicini saray itlirigha tashlap bëriptu.
|
|
cakarliq |
|
|
|
cakanda |
|
|
|
cakandiliq |
|
|
|
cak-pare |
|
|
|
cak-cak |
|
|
|
caksa |
|
|
|
cakkide |
|
|
|
cakildatmaq |
|
|
|
cakildashmaq |
|
|
|
cakildimaq |
|
|
|
cakimux |
|
cakimux[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] royan a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. ösümlük tëni dora qilinidu, tëbabette qanni janlandurush, zeher qayturush, süydükni rawan qilish, qicishishni bësish roligha ige.
|
|
cakina |
|
|
|
cakina-cüküne |
|
|
|
cakinilashturmaq |
|
|
|
cakinilashturushmaq |
|
|
|
cakinilashturulmaq |
|
|
|
cakinilashmaq |
|
|
|
cakiniliq |
|
|
|
cang (Ⅰ) |
|
|
|
cang (Ⅱ) |
|
cang (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① nersiler üstige yëpishiwalghan yaki hawagha ariliship, ucup yüridighan yumshaq topa yaki shu xil topa halitidiki ushshaq zericiler؛ tozan:[misal:] cang basmaq. cang tozimaq.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] gülning cangdënidiki talqansiman daniciler. köpcilikining renggi sëriq, bezilirining yëshil yaki qara këlidu, herbir danicisining icide birdin jinsiy hüjeyre bolidu.
|
|
cangⅢ |
|
|
|
cang (Ⅳ) |
|
|
|
cangⅤ |
|
cangⅤ[söz türkümi:] isim. [qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] ashlighan tërini qirish-eylesh ücün ishlitilidighan, aldi qingraqqa oxshash, tighining arqisigha hilal ay sheklide yaghactin meyde tiriki ornitilghan sayman.
|
|
cang Ⅵ |
|
cang Ⅵ[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] memlikitimizdiki bir qedimiy millet. eslide cingxeyge merkezliship, jenubta sicüen, gherbiy shimalda shinjangghice bolghan jaylargha olturaqlashqan. shimaliy xen sulalisi dewride gensugha köcken. sherqiy jin sulalisi dewrige (miladiye384 417-yillar) kelgende jin dölitini qurghan.
|
|
cangpoza |
|
|
|
cang-topa |
|
|
|
cang-tozan |
|
|
|
cang-tuman |
|
|
|
cang-cang |
|
|
|
cang-cung |
|
|
|
cangci |
|
|
|
cangcile |
|
|
|
cangcilici |
|
|
|
cangcilikesh |
|
|
|
cangdan |
|
|
|
canggha |
|
canggha[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞tenterbiye＜[yeshmisi:] qar tëyilghanda, ayaghqa mehkem bëkitilidighan bir jüp tar hem yapilaq, uzun yaghac, uc teripi sel kötürülüp turidu:[misal:] canggha tëyilmaq.
|
|
cangghici |
|
|
|
cangghiraq |
|
|
|
cangqatmaq |
|
|
|
cangqashmaq |
|
|
|
cangqagha |
|
|
|
cangqaq |
|
|
|
cangqaqliq |
|
cangqaqliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cangqaq, cangqighan halet:[misal:] emdi cangqaqliq balasi dilni cak-cak eylimes, aynighay köklep zira’et, bolmighay nabut-xarab.
|
|
cangqurun |
|
|
|
cangqimaq |
|
cangqimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① sugha teshna bolmaq, qaghjirimaq, susirimaq؛ ussimaq:[misal:] ular dawan ëship tagh këziptu. derya këcip cöl bësiptu. gahi sugha qënip, gahi cangqaptu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] qattiq telmürmek, teshna bolmaq, intizar bolmaq, sëghinmaq:[misal:] elemdin cangqighan dilni, zamanem qandurar boldi.
|
|
cangga |
|
cangga[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ucar qushlarning del-derexler we tam töshüki qatarliq jaylargha yasighan turar jayi؛ uwa:[misal:] cangga tizmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[köcme menisi:] [yeshmisi:] öy-jay, a’ile, makan:[misal:] sen qarap turup bir bicarining aran tizghan canggisini buzmaqcimu sen.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] tertipsiz ösken, paxpiyip ketken:[misal:] altun bash dadang bilen qalghuce, cangga bash anang bilen qal(maqal).
|
|
canggaq |
|
canggaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bir-birige yëpishqan, kirishken, cigishleshken, ghuzhmek:[misal:] canggaq üzüm.
|
|
canggaq-canggaq |
|
|
|
canggak |
|
|
|
canggal |
|
canggal[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] penje, cang:[misal:] canggal salmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[köcme menisi:] [yeshmisi:] zulum, asaret, tutqunluq, nezerbend, rijim؛ iskenje:[misal:] gunahsiz bir yashni naheqcilik canggilidin qutquzush ücün, az-tola telwilik qilsa nëme boptu[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:]miqtar söz.[yeshmisi:] sanaq sanlar bilen qoshulup, canggallighili bolidighan nersilerning miqdarini bildüridu:[misal:] bir canggal kempüt.
|
|
canggallatmaq |
|
|
|
canggallashmaq |
|
|
|
canggallanmaq |
|
|
|
canggallimaq |
|
|
|
canggisiman |
|
|
|
cangngide |
|
|
|
canglashturmaq (Ⅰ) |
|
|
|
canglashturmaq (Ⅱ) |
|
|
|
canglashturulmaq |
|
|
|
canglashmaq (Ⅰ) |
|
|
|
canglashmaq (Ⅱ) |
|
|
|
canglighuc |
|
|
|
cangildatmaq |
|
|
|
cangildashmaq |
|
|
|
cangildaq |
|
|
|
cangildimaq |
|
|
|
cal |
|
|
|
cala |
|
|
|
cala-bula |
|
|
|
cala-pucuq |
|
|
|
calpaq |
|
|
|
caltay-paltay |
|
|
|
caldurmaq |
|
|
|
calgha |
|
|
|
calghu |
|
|
|
calghut |
|
|
|
calghuci |
|
|
|
calghitmaq |
|
calghitmaq[yeshmisi:] ① calghimaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] suni calghitmaq.[yeshmisi:] ② ilshturmaq؛ burumaq, qacurmaq:[misal:] keyni-keynidin këliwergen pëshkellik, u keypini calghitip, mëngisidin eqil idrakini qoghlap ciqarmaqta idi.
|
|
calghitishmaq |
|
|
|
calghitilmaq |
|
|
|
calghici |
|
|
|
calghimaq |
|
|
|
calliq |
|
|
|
calma |
|
|
|
calmisi sugha cilashmaq |
|
calmisi sugha cilashmaq[yeshmisi:] arzusi emelge ashmay qalmaq, ümidi, gherizi yoqqa ciqmaq, osal ehwalda qalmaq.
|
|
calmaq (Ⅰ) |
|
calmaq (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① calghu eswablirini urup, cëkip, bësip püwlep, sürkep awaz ciqarmaq:[misal:] saz calmaq. dutar calmaq.[yeshmisi:] ② calghu eswabliridin melum ahang yaki rëtimge ige küy hasil qilmaq:[misal:] qëni yigitler bash pedige calayli.
|
|
calmaq (Ⅱ) |
|
calmaq (Ⅱ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] birer nersini bashqa birer nersige qoshmaq, birleshtürmek, arilashturmaq, qocumaq:[misal:] tuxum calmaq.
|
|
calma-kësek |
|
|
|
calma-kësek qilmaq |
|
|
|
calmiliq |
|
|
|
calwaqatmaq |
|
|
|
calwaqashmaq |
|
|
|
calwaqimaq |
|
|
|
caliliq |
|
|
|
cam |
|
cam[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① birer ishni emelge ashurushqa munasiwetlik bolghan shert-shara’it, küc-quwwet, madar, imkaniyet:[misal:] cami yetmek.[yeshmisi:] ② kishi bëshigha bölüp bërilgen urundashqa tëgishlik wezipe:[misal:] cam salmaq.
|
|
cama |
|
|
|
camadan |
|
|
|
camadanliq |
|
|
|
cambash |
|
|
|
cambashci |
|
|
|
cambashciliq |
|
|
|
cambul |
|
|
|
camca |
|
|
|
camdatmaq |
|
|
|
camdashmaq |
|
|
|
camdalmaq |
|
|
|
camdam |
|
camdam[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① algha ilgirilesh ücün tashlanghan herbir qedem, mangdam.[yeshmisi:] ② sanaq sanlardin këyin këlip, qedem bilen ölceshke bolidighan uzunluqni bildüridu:[misal:] u besh-alte camdam mangmayla, dadisi ucrap qaldi.
|
|
camdimaq |
|
|
|
camghur |
|
camghur[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① krëst güllükler a’ilisidiki ikki yilliq, saman gholluq ösümlük. tügünek yiltizi göshlük bolup, renggi aq yaki qizil, shekli yumilaq, shar sheklide yaki uzuncaq këlidu؛ tügünek yiltizi köktat qilinidu, yopurmiqi tar, uzun këlidu, uning cong-cong kemtük jayliri bolidu؛ güli sëriq këlidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning tügünek yiltizi.
|
|
camghurluq |
|
|
|
camilatmaq |
|
|
|
camilashmaq |
|
|
|
camilanmaq |
|
|
|
camilimaq |
|
camilimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] birer nersini texminen hësablap körmek, mölcerlimek, qiyas qilmaq:[misal:] sen bir camilap körgin, mushu qoy qance kilogram ciqar.
|
|
cana |
|
|
|
canatmaq |
|
|
|
canac |
|
|
|
canashmaq |
|
|
|
canaq |
|
canaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① altun, kümüsh, mis qatarliq mëtallarni ëritidighan, coqidin yasalghan qaca.[yeshmisi:] ② köz sharcisi yeni qaricuq jaylashqan orun:[misal:] köz caniqi.[yeshmisi:] ③ arpa, shal, bughday qatarliqlarning dënini, këwezning paxtisini orap turghan qëpi, shakili.[yeshmisi:] ④ tügmenge ornitilghan sükenning ügüt cüshidighan, üsti yumilaq, uci nor shekillik qismi.
|
|
canalmaq |
|
|
|
candurmaq |
|
|
|
candurushmaq |
|
|
|
candir |
|
|
|
canmaq |
|
canmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① maslishalmay qalmaq, töwen, nacar ikenliki, teng emesliki bilinip qalmaq:[misal:] öymu yaman sëlinmaptiken, shughinisi, kigiz sel cënip qaptu.[yeshmisi:] ② rayi, meyli yanmaq, munasip emes dep qarimaq (er-ayallar bir-birige nisbeten):[misal:] xotunidin canmaq.[yeshmisi:] ③ ashkara bolup qalmaq, bilinip qalmaq:[misal:] yalghan sözligini cënip qalmaq.
|
|
canimaq |
|
canimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① tighliq eswabni birer nersige urmaq, kesmek, parce-parce qilmaq:[misal:] gösh canimaq. piyaz canimaq.[yeshmisi:] ② capmaq, boshatmaq, yumshatmaq:[misal:] yer canimaq.
|
|
cawa |
|
|
|
cawisi citqa yëyilmaq |
|
|
|
cawat |
|
|
|
cawar |
|
|
|
cawartqu |
|
|
|
cawartmaq |
|
|
|
cawar-catqal |
|
|
|
cawarmaq |
|
cawarmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① aptap yaki otning qizdurushidin put-qol, beden carliship her xil dagh, suluq qapartma hasil bolmaq.[yeshmisi:] ② ussuzluq yaki qiziq aptaptin carliship sarghaymaq (zira’et heqqide):[misal:] bughdaylar cawirip ketti.
|
|
cawak |
|
|
|
cawaklashmaq |
|
|
|
cawaklimaq |
|
|
|
cawshyen |
|
|
|
cawshyenzu |
|
|
|
cawshyenshunas |
|
cawshyenshunas[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cawshyenzularning medeniyiti, irqi, iqtisadi, tarixi we tili qatarliqlarni tetqiq qilghuci kishi.
|
|
cawshyenshunasliq |
|
cawshyenshunasliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cawshyenzularning medeniyiti, irqi, iqtisadi, tarixi we tili qatarliqlarni tetqiq qilidighan pen.
|
|
cawka |
|
|
|
cay |
|
|
|
cay puli |
|
|
|
cay qaynimi |
|
|
|
cay qoymaq |
|
|
|
cay icürmek |
|
|
|
cayan |
|
cayan[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] boghum putluq haywan. tënining renggi köpince sëriq bëghir reng këlidu. qoyruq teripide zeherlik ilmiki bolup, buning bilen mudapi’elinidu yaki uzuqluq tutidu؛ tughup köpiyidu, ömücük, hasharatlar bilen uzuqlinidu؛ tëbabetcilikte dorigha ishlitilidu.
|
|
cayanliq |
|
|
|
cayan’ot |
|
cayan’ot[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］cayan+ot［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] cayan’ot a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. adette zeherlik ösümlük hësablinidu. tügünek gholi dora qilinidu, aghriq peseytish we belghem boshitish roligha ige.
|
|
caypesh |
|
|
|
caypurush |
|
|
|
caypurushluq |
|
|
|
cayjush |
|
|
|
cayci |
|
|
|
cayciliq |
|
|
|
cayxana |
|
|
|
cayxanici |
|
|
|
cayxor |
|
|
|
cayxorluq |
|
|
|
caydam |
|
|
|
caydan |
|
|
|
cayzar |
|
|
|
cayzarliq |
|
|
|
cayshap |
|
|
|
cayqatmaq |
|
|
|
cayqashmaq |
|
|
|
cayqaq |
|
|
|
cayqalmaq |
|
|
|
cayqimaq |
|
cayqimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① yuyulghan nersini pakiz sugha cilap yaki üstidin pakiz su quyup tazilimaq:[misal:] kir cayqimaq. cine cayqimaq.[yeshmisi:] ② danice halettiki nersilerni yumaq:[misal:] qum cayqimaq. altun cayqimaq.[yeshmisi:] ③ silkimek, irghitmaq, lingshitmaq:[misal:] bash cayqimaq.
|
|
cayka |
|
|
|
caygül |
|
caygül[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］cay+gül［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] cay a’ilisidiki da’im kökirip turidighan derex yaki catqal. u bir xil meshhur menzire ösümlüki bolup, güli nahayiti cirayliq, uruqidin may ëlishqa bolidu.
|
|
caylimaq |
|
|
|
caynatmaq |
|
|
|
caynashmaq |
|
|
|
caynalmaq |
|
|
|
caynam |
|
|
|
caynimaq |
|
caynimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① cish bilen cishlep ushshaqlimaq, ezmek, yumshatmaq.[yeshmisi:] ② yëmek:[misal:] cishingning barida gösh cayna (maqal).[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birawning gheywitini qilmaq, yaminini ëytmaq؛ ghajimaq:[misal:] beziler ademning yüzide gep qilmay, arqisidin caynaydu.
|
|
cay’ot |
|
cay’ot[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］cay+ot［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] gülqiyar a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. bu xil ösümlükning tarqilishi keng, adette derya boyliri we süyi mol jilghilarda köp ösidu. uningdin yaryëlim ëlishqa we cay ornida demlep ëcishke bolidu.
|
|
cebbiyat |
|
cebbiyat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] uyghur klassik muzikisi «on ikki muqam» ning 2-muqamining nami. bu muqam asasen 23 neghme, 251 misra bolup, cong neghmige 12 neghme, 137 misra؛ 4 dastangha 8 neghme, 76 misra؛ 3 meshrepke 3 neghme, 38 misra jaylashqan.
|
|
cebdes |
|
cebdes[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ish-herikiti tëz, caqqan, tëtik, epcil:[misal:] cebdes adem.
|
|
cebdeslik |
|
|
|
cep |
|
cep[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① gewdining yürek jaylashqan teripidiki؛ sol:[misal:] cep köz.[yeshmisi:] ② gewdining shu terepke yëqin, shu terepning udulidiki:[misal:] cep terep. cep yancuq.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] ishi onggha yürmeydighan, nes؛ tetür:[misal:] cep adem.
|
|
cepke tartmaq |
|
|
|
cep közde qarimaq |
|
|
|
cepbëgi |
|
|
|
cepcek |
|
|
|
cepceklik |
|
|
|
cet |
|
cet[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] merkezdin yiraq jay؛ yan, yaqa.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] özge, yat, bashqa:[misal:] cet til. cet dölet.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qirghaq, lep, yaqa:[misal:] deryaning u cëtide bir adem körünetti.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] özige nisbeten yiraq, nëri jay:[misal:] aldirap yënip kelgen hëliqi adem: putlashmay cette tur, dep mëni ittiriwëtip, derwazidin kirip ketti.
|
|
cet el |
|
|
|
cetke ciqmaq |
|
cetke ciqmaq[yeshmisi:] ① turghan jayidin qozghilip, yiraqqa, yaqa jaygha ketmek.[yeshmisi:] ② cet elge ciqmaq.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] mes’uliyetttin qacmaq, bash tartmaq:[misal:] uni oghriliqqa sëlip qoyup, özimiz cetke ciqiwalimiz dëgine.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ish-herikettin qolini tartmaq, alaqisini üzmek.
|
|
cetke qaqmaq |
|
|
|
cet-cöre |
|
|
|
cetletmek |
|
|
|
cetleshmek |
|
|
|
cetlemci |
|
|
|
cetlenmek |
|
|
|
cetlimek |
|
cetlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① cëtige, yan teripige qarap yol almaq؛ yandimaq.[yeshmisi:] ② özini qacurmaq, cetke almaq؛ dajimaq:[misal:] ular bizdin cetlidi.[yeshmisi:] ③ adashmaq, azmaq, azghashmaq, yëngilishmaq:[misal:] shundaq qilip yolucilar cong yoldin cetlep, tarim boyigha këlip qaldi.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] merkezdin, nuqtidin, nishandin yiraqlap ketmek, qëyip ketmek, qangqimaq:[misal:] qolning titrishi bilen oq nishandin sella cetlise, birmunce cetlep këtetti-de, qarigha tegmeytti.
|
|
cetnetmek |
|
|
|
cetneshmek |
|
|
|
cetnek |
|
|
|
cetno |
|
|
|
cetnimek |
|
|
|
cetish |
|
|
|
cet-yaqa |
|
|
|
cecke |
|
|
|
cerende |
|
cerende[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① yumshaq tenlik janliqlar.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ëtibargha ëlinmaydighan, kishiler közge ilmaydighan birnëme, parce-purat nerse.
|
|
cerende-perende |
|
|
|
cercin |
|
|
|
cercinmal |
|
|
|
cercinmalci |
|
|
|
cesh (Ⅰ) |
|
cesh (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil mëniral. terkibi .SO2 u kwartsning özgergen shekli bolup, yëlin, üzüm we nökce halitide ucraydu. adette uningdin üzükning közi qatarliq zinnet buyumliri yasilidu.
|
|
cesh (Ⅱ) |
|
|
|
ceshletmek |
|
|
|
ceshleshmek |
|
|
|
ceshlenmek |
|
|
|
ceshlimek |
|
|
|
ceshme |
|
|
|
cek (Ⅰ) |
|
|
|
cek (Ⅱ) |
|
cek (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① saylamda, saylighucilar saylanghucining ismini yëzip qoyidighan qeghez, bëlet.[yeshmisi:] ② latari bëliti.[yeshmisi:] ③ ret tertipini belgilesh we birer mesilini hel qilishta qollinidighan bir xil wasite:[misal:] cek almaq. cek tashlimaq.
|
|
cekⅢ |
|
cekⅢ[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① dawamlishiwatqan nerse yaki hadisilerning eng axiri, toxtash nuqtisi؛ cëgirisi, pellisi:[misal:] cëkige yetmek. cektin ashmaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] yol qoyulush mumkinliki bolghan axirqi nuqta؛ ölcem, norma:[misal:] cek qoymaq. cektin ashmaq. cekke yetmek.
|
|
cekade |
|
|
|
cektürmek (Ⅰ) |
|
|
|
cektürmek (Ⅱ) |
|
|
|
cekceytmek |
|
|
|
cekceytilmek |
|
|
|
cekceymek |
|
|
|
cek-cëgra |
|
|
|
cekciyishmek |
|
|
|
cekrek |
|
|
|
ceksiz |
|
ceksiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① cëki, cëgrisi yoq؛ nahayiti keng, köz yetküsiz, bipayan:[misal:] ceksiz orman. ceksiz dala.[yeshmisi:] ② sanap tügetkili bolmaydighan, sani yoq, nahayiti nurghun؛ sansiz, hësabsiz:[misal:] ceksiz bayliq.
|
|
ceksizlik |
|
|
|
cekke |
|
|
|
cekküc |
|
|
|
cekkiletmek |
|
|
|
cekkileshmek |
|
|
|
cekkilenmek |
|
|
|
cekkiligüc |
|
|
|
cekkilimek |
|
|
|
cekletmek |
|
|
|
cekleshmek |
|
|
|
ceklenmek |
|
|
|
ceklik |
|
|
|
ceklime |
|
|
|
ceklimek |
|
|
|
ceklimilik |
|
|
|
cekme |
|
|
|
cekmek (Ⅰ) |
|
cekmek (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① barmaq, zexmek qatarliqlar bilen urmaq:[misal:] pëshanige cekmek. ＊ at alsang minip kör, cine alsang cëkip kör (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] rayini, meylini bayqap körmek؛ sinimaq:[misal:] reyhan her qëtim ciqqanda, hürnisaxan gep egitip qizni cëkip qoyatti.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] tallimaq, xillimaq:[misal:] cëkip turup almaq.[yeshmisi:] ④ yingne qatarliq tighliq eswab arqiliq, adem bedinige, nerse yüzige sanjip yaki oyup, tilip, shekil ciqarmaq؛ neqishlimek:[misal:] gül cekmek.
|
|
cekmek (Ⅱ) |
|
cekmek (Ⅱ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① tartmaq, sümürmek, istëmal qilmaq:[misal:] tamaka cekmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bashtin kecürmek؛ tartmaq, körmek:[misal:] japa cekmek.
|
|
cekmen |
|
|
|
ceg |
|
|
|
cel |
|
|
|
celeng |
|
celeng[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] krëst güllükler a’ilisidiki ikki yilliq, saman gholluq ösümlük. gholi tom we yoghan bolup, shargha sel oxshaydu, renggi aquc yëshil yaki sösün këlidu؛ gholi köktat qilinidu.
|
|
celpek |
|
|
|
celpekci |
|
|
|
celgitmek |
|
|
|
celgimek |
|
|
|
celginmek |
|
celginmek[yeshmisi:] «celgimek» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] maysixan hede xam qaymaq bilen pishshiq qaymaq arilashturulup ëtilgen, celginip turidighan bir kora etkencayni kötürüp kirip, lotpullagha uzatti.
|
|
celle |
|
celle[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① töt etrapi ocuq, üsti yëpiqliq orun.[yeshmisi:] ② kawa, qapaq, tek shungi artildurulidighan jahaz, barang.
|
|
cellide at capmaq |
|
|
|
cellilik |
|
|
|
cem |
|
|
|
cemec |
|
|
|
cemek |
|
|
|
cember |
|
cember[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] tekshiliktiki bir heriketcan nuqtining melum bir nuqtini merkez, melum uzunluqni ariliq qilip bir qëtim aylinishidin hasil bolghan trayëktoriye.[yeshmisi:] ② melum nersini siqip turush ücün etrapqa qurup kirgüzülgen halqisiman nerse.
|
|
cembercas |
|
cembercas[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] capras qilip, yëshilip ketmeydighan qilip, mustehkem, puxta:[misal:] cembercas tangmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] mustehkem, zic, cing:[misal:] cembercas munasiwet.
|
|
cembersiman |
|
|
|
cemberletmek |
|
|
|
cemberleshmek |
|
|
|
cemberlenmek |
|
|
|
cemberlimek |
|
|
|
cembirek |
|
|
|
cempen |
|
|
|
cemletmek |
|
|
|
cemleshmek |
|
|
|
cemlenmek |
|
|
|
cemlik |
|
|
|
cemlimek |
|
|
|
cendaza |
|
|
|
cendan |
|
cendan[til teweliki:]］parisce［[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] nahayiti, intayin, bek, köp:[misal:] ularning hal-küni bizdin cendan yaxshi idi.
|
|
cenletmek |
|
|
|
cenleshmek |
|
|
|
cenlimek |
|
cenlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① ölcimek, mölcerlimek, texmin qilmaq.[yeshmisi:] ② qarigha, nishangha almaq, nishanlimaq.
|
|
cewendaz |
|
cewendaz[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] at minish, at capturushqa mahir, at üstide oyun körsitish sen’itini igiligen adem.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]süpet.[yeshmisi:] yëtishken, caqqan؛ mahir, usta:[misal:] cewendaz yigit.
|
|
cewendazliq |
|
cewendazliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① cewendazlargha xas maharet, hüner.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞tenterbiye＜[yeshmisi:] tenheriketning bir xili. bu at beygisi, tosalghudin atliq ötüsh, at üstide qilic cëpish, atliq maharet körsitish qatarliq türlerge bölünidu.
|
|
cewre |
|
|
|
cey |
|
|
|
ceydo |
|
|
|
ceyze |
|
ceyze[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] ① ceyze a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi ëllips sheklide, güli sösün, miwisi sharsiman yaki uzuncaq, adette köktat hësablinidu. [yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning mëwisi.
|
|
ceyletmek |
|
|
|
ceyleshmek |
|
|
|
ceylenmek |
|
|
|
ceylimek |
|
ceylimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① dessep buzmaq, nabut qilmaq, mijiqini ciqarmaq, pëtiqlimaq:[misal:] u atqa kücep bir qamca urdi-de, adem boyi ösken bughdaylarni dessep ceylidi.[yeshmisi:] ② örüp, mijiqlap, niqtap pishurmaq:[misal:] xëmirni ceylimek.
|
|
ceynek |
|
ceynek[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] mëtal yaki caqcuqtin yasalghan, tutqucluq, jogha ornitilghan, cay demlep icilidighan öy eswabi.
|
|
cobgez |
|
|
|
copsa |
|
|
|
cot (Ⅰ) |
|
cot (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① töt etrapi tosuq, icide uruqliri bar bir xil hësablash eswabi:[misal:] cot soqmaq.[yeshmisi:] ② mölcer, texmin, cam, hësab:[misal:] xam cot. neq cot.
|
|
cot (Ⅱ) |
|
cot (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yaghaccilar ishlitidighan, kekige oxshash tighi destige ornitilghan, cëpish, yonush qorali:[misal:] cot capmaq.
|
|
cotar (Ⅰ) |
|
|
|
cotar (Ⅱ) |
|
|
|
cotarci |
|
|
|
cotarciliq |
|
|
|
cotka |
|
cotka[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] nersilerni yuyush, tazilash, perdazlash ücün, qil yaki simdin mexsus yasalghan buyum.
|
|
cotkilatmaq |
|
|
|
cotkilashmaq |
|
|
|
cotkilanmaq |
|
|
|
cotkilimaq |
|
|
|
cort |
|
cort[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] tighi ittik eswablar bilen kësip tashlinish, biraqla sunush, üzülüp këtishni bildüridighan shekil teqlidi:[misal:] cort sunmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] biraqla, biryoli؛ üzül-kësil, pütünley.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[köcme menisi:] [yeshmisi:] ezweylep olturmastin, keskin halda, keskin üzüpla:[misal:] gepni cort kësip qilmaq.
|
|
cortan |
|
|
|
cornik |
|
|
|
coruq |
|
|
|
coruqluq |
|
coruqluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① coruqi bar, coruq kiygen.[yeshmisi:] ② coruq qilishqa teyyarlanghan, coruq qilishqa layiq:[misal:] pürüm coruqluq shire ücün bashqilargha sarghiyidighan caghlar ötüp ketti.
|
|
cosunka |
|
|
|
cosëniye |
|
|
|
cosh |
|
|
|
coshqa |
|
coshqa[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüci haywan. burun we tumshuqi uzun, közi kicik, quliqi cong, puti qisqa, tëni sëmiz këlidu؛ tërisidin kön, xurum ishleshke؛ tükidin cotka yasashqa bolidu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [qollinilish da’isrisi:] til haqaret.[yeshmisi:] eblex, haywan, juwaynimek:[misal:] teptish ayighining ucida dessep, jim tarqal jay jayinggha rus coshqiliri, dep warqiridi.
|
|
coshqiciliq |
|
|
|
coshqiyangiqi |
|
|
|
cogh |
|
|
|
cogh cayqimaq |
|
|
|
coghdan |
|
|
|
coghlanma |
|
|
|
coghlanmaq |
|
|
|
coghundek |
|
coghundek[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞binakarliq＜[yeshmisi:] xuddi tamgha qëqilghan qozuqqa oxshash, bir uci tayinish nuqtisigha bëkitiwëtilgen, yene bir uci tayancisiz halette erkin turghan lim.
|
|
coqa |
|
|
|
coqam |
|
|
|
coqay |
|
|
|
coqca |
|
|
|
coqcaytmaq |
|
|
|
coqcaymaq |
|
|
|
coqciyishmaq |
|
|
|
coqqa |
|
coqqa[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① tik nersilerning eng yuqiri, ëgiz nuqtisi, jayi؛ ëgizlik:[misal:] tagh coqqisi. bughda coqqisi.[yeshmisi:] ② bash(kalla)ning eng yuqiri qismi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] yuqiri basquc, pelle:[misal:] biz pen coqqisigha ciqidighan shota bolushni xalaymiz. yashlar yelkimizge dessep yuqiri örlisun.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] köp terepliklerning ikki teripining kësishish nuqtisi yaki köp yaqliqlarning üc qirining kësishish nuqtisi.
|
|
coqmaq |
|
|
|
coqu |
|
|
|
coqutmaq |
|
|
|
coqur |
|
coqur[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ademning yüz we bedinige ciqqan cëceklerning izi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yüzide cëcek izi bolghan:[misal:] coqur yüz. coqur adem.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] büdür-coqur, siliq emes:[misal:] coqur tam. coqur yer. coqur örük.
|
|
coqush |
|
|
|
coqushmaq |
|
|
|
coqulatmaq |
|
|
|
coqulashmaq |
|
|
|
coqulanmaq |
|
|
|
coqulimaq |
|
coqulimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① coqumaq:[misal:] hëliqi xoraz qanitini yëyip, qattiq bir qicqiriwëtip, yerni coqulap aylinishqa bashlidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] zerbe bermek, renjitmek, azar bermek:[misal:] uning kicikkine eyibini körüwëlip, hemmimiz teng coquliduq.
|
|
coqum |
|
|
|
coqumaq |
|
coqumaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① tumshuq bilen cishlep, üzüp almaq, tumshuqini paturup zëde qilmaq, coqup oyman hasil qilmaq:[misal:] qagha töt qarap, bir coquydu(maqal).[yeshmisi:] ② yunumaq, parcilimaq, parce-parce qilmaq, ushshaqlimaq:[misal:] muz coqumaq. tash coqumaq.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] renjitmek, azar bermek, zerbe bermek:[misal:] u özige alayghan ademni coquwalidu.
|
|
coqumlashturmaq |
|
|
|
coqumlashturulmaq |
|
|
|
coqumlashmaq |
|
|
|
coqundurmaq |
|
|
|
coqundurulmaq |
|
|
|
coqundi |
|
|
|
coqunmaq |
|
coqunmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① ëtiqad qilmaq:[misal:] bu yerdiki ahalining nahayiti köpciliki tengrige sëghinmay, otqa coqunidu.[yeshmisi:] ② pütünley ishenmek, eqide qilmaq:[misal:] u batur taghigha coqunatti.
|
|
coqunushmaq |
|
|
|
cok |
|
|
|
coka |
|
coka[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① tamaq yëyish ücün ishlitilidighan tüz, incike yaghac sayman:[misal:] coka yasimaq. coka almaq.[yeshmisi:] ② calghu eswablarni cëlishta ishlitidighan incike uzun tayaqce:[misal:] naghra cokisi.[yeshmisi:] ③ jingning ölcem tockiliri orunlashturulghan yaghac yaki tömür tayaqcisi:[misal:] taraza cokisi.
|
|
cokan |
|
cokan[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① yatliq qilinghan yash ayal, juwan:[misal:] cokan almaq. qëri xotun yash boldi, cokanlargha tes boldi(maqal).[yeshmisi:] ② tërek, söget qatarliq derexlerning etiyaz mezgilide bixlinip, kökergen tëli:[misal:] yamiship sögetlerge oynar idim, cokanni sundurattim, ney yasayttim.
|
|
cokantal |
|
cokantal[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］cokan+tal［[yeshmisi:] ① bixlinip, kökergen, cokan bolghan tal:[misal:] baharni alsaq, kishiler uni illiqliqi we cokantallirining güzelliki bilen yaxshi köridu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] dëhqanlar kalëndari boyice 24 mewsümning beshincisi. u miladiye 4-ayning 4-künidin 6-küni ariliqida bashlinidu.
|
|
cokan-sëkilek |
|
|
|
cokanliq |
|
cokanliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cokan dewrige xas mijez, xususiyet:[misal:] oghlung cong bolsa, yigitlikingni alar, qizing cong bolsa, cokanliqingni alar(maqal).
|
|
cok-cok |
|
|
|
cokkide |
|
|
|
cokuldatmaq |
|
|
|
cokuldashmaq |
|
|
|
cokuldimaq |
|
|
|
cokidan |
|
|
|
cokiderixi |
|
|
|
cokimuz |
|
|
|
cog |
|
|
|
cong |
|
cong[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] igiligen orni, hejmi ghayet keng؛ zor, yoghan:[misal:] cong sheher. cong bina. cong hoyla.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yash sani köp, yëshi artuq:[misal:] yëshi cong. men sendin cong. ∥cong bëshini acsa, kicik kötini ëciptu (maqal).[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yashanghan, moysipit, mötiwer kishi؛ aqsaqal:[misal:] congni hörmet qilmaq. congning gëpini anglimaq. öyning congi bolmisa. öckining ëti abduraxman(maqal).[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] üstün, zor:[misal:] cong ghelibe. cong maharet. biliki cong birni yënger, bilimi cong mingni yënger(maqal).[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] daghdughiliq, heshemetlik؛ katta, zor:[misal:] cong merike. abdulla baylarning gëpige kirip, cong toy qilip öylengenidi.[yeshmisi:] ⑥ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] keng, kengtasha, keng-kushade, azade (olturush, sorun heqqide):[misal:] mu’ellim tartinmang, öz öyingizdek azade, cong olturung, dëdim.
|
|
cong ana |
|
|
|
cong teret |
|
|
|
cong dada |
|
|
|
cong qilmaq |
|
|
|
cong yürek |
|
cong yürek[yeshmisi:] qorqmas, batur:[misal:] qandaq cong yürek nëme iken u, men bilen ëlishidighan, deptu diwe közlirini cekceytip.
|
|
congaytquc |
|
congaytquc[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] resim, xet nusxisi, cërtyozh qatarliqlarni telep qilinghan derijide, eslidikidin congaytip bëridighan eswab.
|
|
congaytmaq |
|
|
|
congaytishmaq |
|
|
|
congaytilmaq |
|
|
|
congaymaq |
|
congaymaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① igiligen orni hejim jehettin këngeymek, yoghinimaq:[misal:] këreksiz öyler cëqiwëtilgendin këyin, qoru xëli congiyip qaldi.[yeshmisi:] ② ösmek, yëtilmek, yoghinimaq:[misal:] balilarmu congiyip qaldi, aciliri ukilirigha qariyalaydu.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] köpeymek, awumaq, ulghaymaq (weqe, hadise we ish-heriket heqqide):[misal:] mana emdi ish congiyishqa bashlidi.
|
|
congci |
|
|
|
congciliq |
|
|
|
congqur |
|
congqur[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qëzilghan, kolanghan, oyulghan yaki tebi’iy hasil bolghan oyman:[misal:] u uyquluqta ornidin ittik qopup, yënidiki congqurgha cüshüp ketti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] tëre n, oy:[misal:] congqur azgal. congqur quduq. quduq congqur, arghamca qisqa (maqal).[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:]süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] her tereplime, etrapliq, keng:[misal:] congqur bilim. congqur cüshence.
|
|
congqurlatmaq |
|
congqurlatmaq[yeshmisi:] «congqurlimaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] yollarni ëtip, xendeklerni congqurlitip, qorghanlarni ëgizliteyli, dëdi u.
|
|
congqurlashturmaq |
|
|
|
congqurlashturushmaq |
|
|
|
congqurlashturulmaq |
|
|
|
congqurlashmaq |
|
|
|
congqurluq |
|
congqurluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① congqur, tëren bolush؛ congqur, tëren halet؛ tërenlik:[misal:] ëriqning congqurluqi. eserning nezeriye jehettiki congqurluqi.[yeshmisi:] ② congqur jay؛ ora, azgal:[misal:] ëni üc mëtir këlidighan congqurluq.
|
|
congqurlimaq |
|
congqurlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] congqur, tëren halgha kelmek, tërenlimek:[misal:] men ehwalni toluqraq bilish ücün, congqurlap sürüshtürdüm.
|
|
cong-kicik |
|
|
|
congluq |
|
|
|
conglimaq |
|
|
|
cola |
|
|
|
colatmaq |
|
|
|
colashmaq |
|
|
|
colaq |
|
colaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① qoli yoq yaki qolidin ayrilghan:[misal:] shundaq qilip bay qolidin ayrilip, colaq bolup qaptu.[yeshmisi:] ② quyruqi yoq, quyruqi yulunghan, quyruqsiz:[misal:] ëytishlargha qarighanda, bödünining quyruqi ene shuningdin bashlap colaq bolup qalghaniken.[yeshmisi:] ③ sëpi sunghan yaki kalte:[misal:] bir küni ularning aldididn bir yantaqci boway colaq ketmenni ëlip ulargha salam qilip ötüptu.[yeshmisi:] ④ bir qismi örülgen yaki kemtük:[misal:] mundaq caghlarda bir qedem algha siljish, bir colaq tamni ishghal qilish cong ghelibe hësablinatti.
|
|
colanmaq |
|
|
|
colpan |
|
colpan[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] quyash sistëmisidiki toqquz cong planëtining biri. u yer sharigha eng yëqin bolup, quyashtin hësablighanda ikkinci planëta (yultuz) dur؛ zöhre, wënëra.[yeshmisi:] ② tenterbiye, edebiyat-sen’et saheside, alahide maharet körsitish arqiliq dang ciqarghan shexs:[misal:] kino colpini. top colpini.[yeshmisi:] ③ ayallarning ismi.[yeshmisi:] ④ yëngisar nahiyisidiki bir yëzining nami.
|
|
colta |
|
colta[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① qisqa:[misal:] kekining sëpi sel colta bolup qaptu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] toluq emes, kem, yërim-yarta, cala:[misal:] colta qarash.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] nakar, eyibnaq:[misal:] jarahetning onglanghinigha xëli boldi. biraq, colta adem bolup qaldim.
|
|
coltok |
|
|
|
coltokkide |
|
|
|
coltoklatmaq |
|
|
|
coltoklitishmaq |
|
|
|
coltoklimaq |
|
|
|
coltiliq |
|
|
|
colimaq |
|
|
|
com |
|
|
|
comaq |
|
|
|
comaqci |
|
comaqci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① comaq tutqan adem:[misal:] asim tuyuqsiz saqci idarisining comaqcilar etriti teripidin tutup këtildi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bashqilarning menpe’iti ücün heywe qilidighan, tayaq kötürüp yüridighan kishi؛ qolcomaq:[misal:] toxti bowayning yasin qazi comaqciliri teripidin urulishida imamningmu qoli bar idi.
|
|
comaqciliq |
|
|
|
comaqlatmaq |
|
|
|
comaqlashmaq |
|
|
|
comaqlanmaq |
|
|
|
comaqliq |
|
|
|
comaqlimaq |
|
|
|
comci |
|
|
|
comciliq |
|
|
|
comluq |
|
|
|
con |
|
|
|
conaq |
|
|
|
coyla |
|
coyla[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① incike ciwiq yaki simdin arash qoyup toqulghan, qazandin cöp qatarliq yëmekliklerni süzüp ëlish ücün ishlitilidighan sayman:[misal:] sim coyla.[yeshmisi:] ② uzun tutqucluq tor palaq:[misal:] coyla top.[yeshmisi:] ③ kiyim tikish mashinisining cörnikini mangghuzup bëridighan yërim ay shekillik saymini.
|
|
coylida toxtaydighan |
|
|
|
coyliciliq |
|
|
|
coyun |
|
coyun[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞sana’et＜[yeshmisi:] tömür rodisini ëritish arqiliq hasil bolidighan qëtishma. terkibidiki karbon miqdari 5.4 7.1 ariliqida bolidu. uningdin bashqa yene fosfor, günggürt, siltsiy qatarliqlarmu arilash këlidu. cürük këlidu, prëslighili bolmaydu. polat tawlash we quymiciliqta xam eshya qilinidu.
|
|
cu (Ⅰ) |
|
|
|
cu (Ⅱ) |
|
cu (Ⅱ)[söz türkümi:] yüklime.[kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] ① so’al yüklimisi bolup: [yeshmisi:] 1) jümlining xewerdin bashqa nuqtiliq bölikige qoshulup, shu jümlining so’alliq xewirige wekillik qilidu:[misal:] tursun keldi. qadircu men bu qëtim barmaymen, këyincu[yeshmisi:] 2)perez bëqindi jümlige qoshulup, so’alliq bash jümlige wekillik qilidu:[misal:] cüshtin këyin kelsingiz, shu waqitta sözleshsek. cüshtin këyin këlelmisemcu[yeshmisi:] 3)pë’ilning bezi bolushsiz rewishdash sheklige qoshulup, shu rewishdash ipadiligen herikenting bolmasliqigha nëme asas bar dëgen menini bildüridu:[misal:] sizmu köremsiz körmeycu[yeshmisi:] ② anglighucigha bir ishni cüshendürüshte, jümlining nuqta qilinghan bölikige qoshulup këlidu:[misal:] mencu, ete u yerge baralmaymen.[yeshmisi:] ③ süpetning «-liq, -lik, -luq, -lük» qoshumcisi arqiliq yasalghan isim sheklige we pë’ilining halliq isimdash shekillirige qoshulup, bir xil üstlime ündesh jümle hasil bolidu:[misal:] u nahayiti yaxshi bala, ötkürlükicu tëxi.[yeshmisi:] ④ pë’ilning buyruq-telep meylidiki xewer sheklige qoshulup:[yeshmisi:] 1)meslihet, yëqinliq, amraqliq terzlirini bildüridu؛ birinci shexsning birlikide shu ishning yëngi eske ëlinghanliqini bildürüshimu mumkin:[misal:] bikar turghuce kitab köreycu.[yeshmisi:] 2) shu heriketning bolushini kütüsh menisini küceytidu:[misal:] qëni. sözlep baqsuncu, andin körimiz. 3) sinaq tüs sheklidiki pë’illarning buyruq-telep meylidiki xewer sheklige qoshulghanda, bu herikettin kütken netijige ërishelmeslik, yaman aqiwetke qëlish terzlirini bildürüshi mumkin:[misal:] yaman bolsang, bizni bu yoldin qayturup baqcu.[yeshmisi:] ⑤ pë’ilning perez-qarshiliq meylidiki xewer shekillirige qoshulup, pë’ilning yalwurush rayi, epsus rayi shekillirini hasil qilidu.:[misal:] yoldashlar, bir dem jim tursanglarcu.
|
|
cupan |
|
|
|
cupur |
|
cupur[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] öcke, ëshek qatarliq haywanlarning yirik yungi؛ qilciq, moy:[misal:] qoshnisi öcke cupurida is sëlip, kökpit cëqiwalghan bayni qutquzmaqci boptu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yirik, cinggilek؛ ghuzhmek:[misal:] cupur bash. cupur qash.cupurshang[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] krëst güllükler a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. pütün ösümlük tëni dora qilinidu, qan toxtitish, tolghaqni toxtitish roligha ige.
|
|
cupurluq |
|
|
|
cotur |
|
|
|
coturci. |
|
|
|
cuca |
|
|
|
cucaq |
|
|
|
cucila |
|
|
|
cuciliq |
|
|
|
cuxey |
|
|
|
cuxcilatmaq |
|
|
|
cuxcilashmaq |
|
|
|
cuxcilanmaq |
|
|
|
cuxcilimaq |
|
cuxcilimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] coqup, u yan-bu yan örümek؛ aghdurmaq, kocilimaq, maltilimaq:[misal:] men kösey bilen tonurdiki otni cuxcilidim.
|
|
cur |
|
|
|
curcuq |
|
|
|
curciliq |
|
|
|
curride |
|
|
|
curqa |
|
|
|
curqiratmaq |
|
|
|
curqirashmaq |
|
|
|
curqirimaq |
|
curqirimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] «cur» qilghan awaz ciqarmaq, «cur» qilip towlimaq, warqirimaq:[misal:] bala bu sözning tëgi-tektini cüshenmey, xushal bolup curqiridi.
|
|
curuq |
|
curuq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] qushqaclarning sayrishidin ciqqan yaki shuninggha oxshash awaz:[misal:] biraq öydin, hoylidin «curuq» qilghan awazmu ciqmidi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sëghiz laydin pishurup yasalghan «cur-cur» qilip awaz ciqiridighan püshtek.
|
|
curuq-curuq |
|
|
|
curuqlatmaq |
|
|
|
curuqlashmaq |
|
|
|
curuqlimaq |
|
curuqlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] «curuq-curuq» qilghan awaz ciqarmaq, sayrimaq:[misal:] aq qushqac curuqlaydu, canggisini tapalmay, talip balilar yighlaydu, damollamni tapalmay.
|
|
curuldatmaq |
|
|
|
curuldashmaq |
|
|
|
curuldimaq |
|
curuldimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] «cur-cur» qilghan awaz ciqarmaq, «cur-cur» qilmaq, curuqlimaq:[misal:] su boyida bir top balilar shu ay yüzlük qizni otturigha ëlip, curuldap oynighan caghlirini yadigha salatti.
|
|
cus |
|
|
|
cusa |
|
cusa[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil hasharat. tëni yapilaq, jiger reng bolup, qorsiqi cong këlidu؛ tënida sësiq bëzi bolidu, adem we haywanlarning qënini shoraydu:[misal:] cusa caqmaq.
|
|
cuslashmaq |
|
|
|
cusluq |
|
|
|
cughluq |
|
cughluq[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ëyiqtapan a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. meshhur menzire ösümlüki hësablinidu. tügünek yiltizi dora bolidu, aghriq peseytish, heyz keltürüsh roligha ige.
|
|
cughundan |
|
cughundan[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] krëst güllükler a’ilisidiki bir yaki ikki yilliq, saman gholluq ösümlük. uruqi dora qilinidu. belghem boshitish, dem siqilishni peseytish, öpkini tazilash roligha ige.
|
|
cughundek |
|
cughundek[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil qush. bëshi we tumshuqi tekshi yapilaq këlidu, tumshuqi üc burjek bolup, jiyekliride ushshaq tükliri bolidu؛ këcide heriket qilip, hasharat tutup yeydu.
|
|
cuqa |
|
cuqa[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] cuqa a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. gholi tik, yopurmiqi tuxum sheklide bolup, udul ösidu؛ yiltizi dora qilinidu, yürekni küceytish, qizitmini qayturush, yallughlinishni tosush roligha ige.
|
|
cuqatmaq |
|
|
|
cuqan |
|
|
|
cuqanci |
|
|
|
cuqan-süren |
|
|
|
cuqanliq |
|
cuqanliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cuqan sëlinghan, cuqan kötürülgen, cuqan-süren ciqqan:[misal:] qaldi shox, cuqanliq baliliq hayat, yigitlik yoligha salghinimda at.
|
|
cuquq |
|
|
|
cuk |
|
|
|
cuk-cuk |
|
|
|
cuk-cuk kësel |
|
|
|
cukcuk (Ⅰ) |
|
|
|
cukcuk (Ⅱ) |
|
|
|
cukuldatmaq |
|
|
|
cukuldashmaq |
|
|
|
cukuldimaq |
|
|
|
cung |
|
|
|
cung-cung |
|
|
|
cunguldatmaq |
|
|
|
cunguldashmaq |
|
|
|
cunguldimaq |
|
|
|
cul-cul |
|
|
|
culda |
|
culda[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] keke, palta, bolqa, ketmen qatarliq tighliq eswablarning keyni teripi.
|
|
culdur |
|
|
|
culdurlashmaq |
|
|
|
culdurlimaq |
|
culdurlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] incike, ünlük qilip, toxtimay sözlimek, zil awaz bilen ittik sözlimek:[misal:] topning icidiki aq yüzlük ayal culdurlap sözleytti.
|
|
culdiliq |
|
|
|
culghatmaq |
|
|
|
culghashmaq |
|
|
|
culghanmaq |
|
|
|
culghimaq |
|
culghimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① qaplimaq, pürkimek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] igilimek, bend qilmaq, cirmimaq, orimaq:[misal:] tashway artuq cidap turalmidi. uning pütün wujudini pighan culghiwalghanidi.
|
|
culuq (Ⅰ) |
|
|
|
culuq (Ⅱ) |
|
|
|
culwur |
|
culwur[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① ulaghning noxta we yüginige bëkitilgen, ulaghni yëtilesh we baghlash ücün ishlitilidighan tana.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birawning bashqurulushi, ixtiyari, erkinliki, teqdiri:[misal:] uning culwuri wilayetlik saqci idarisining bashliqi wushubingning qolida idi.
|
|
culwurluq |
|
culwurluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① culwuri bar, culwur bëkitilgen:[misal:] culwurluq ëshek. culwurluq at.[yeshmisi:] ② culwur qilish ücün teyyarlanghan, culwur qilishqa layiq:[misal:] culwurluq tana. culwurluq tasma.
|
|
cuma |
|
cuma[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] jiddiy xaraktërlik yuqumluq kësel. buni cuma tayaqce baktëriyisi keltürüp ciqiridu. cashqan, toshqan we sughur qatarliq ghajilighuci haywanlar bu kësel bilen aghrighandin këyin, bürge arqiliq ademge yuqidu. kësel alametlirining oxshashmasliqigha asasen bez cumasi, öpke cumasi we sëpitsëmiye tipidiki cuma dep üc xilgha bölünidu.
|
|
cumul |
|
|
|
cuh |
|
cuh[söz türkümi:] imliq söz.[yeshmisi:] kala, at, tögilerni mëngishqa ündesh ücün qollinilidighan söz:[misal:] u «cuh» dep atqa bir qamca sëliwidi, at kocining sherqige qarap ittik mëngip ketti.
|
|
cuwash |
|
|
|
cuwashce |
|
cuwashce[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cuwashlargha, cuwash xelqige, cuwash til-yëziqi we medeniyitige xas bolghan:[misal:] cuwashce kiyim. cuwashce naxsha. cuwashce ussul.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cuwash tili we yëziqi.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] cuwash tili yaki yëziqini ishlitip, cuwash tili yaki yëziqida:[misal:] cuwashce sözlimek.
|
|
cuwalcaq |
|
|
|
cuwalcaqlashturmaq |
|
cuwalcaqlashturmaq[yeshmisi:] «cuwalcaqlashmaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] reyhanem cong yighinning keypiyatini qocup, cuwalcaqlashturup bashqa terepke burimaqci bolghan urunushlarni körüp, bayqap olturatti.
|
|
cuwalcaqlashmaq |
|
|
|
cuwalcaqliq |
|
|
|
cuwutmaq |
|
|
|
cuwur |
|
|
|
cuwur-cuwur |
|
|
|
cuwurlatmaq |
|
|
|
cuwurlashmaq |
|
|
|
cuwurlimaq |
|
cuwurlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] «cuwur» qilghan awaz ciqarmaq؛ ittik-ittik sözlimek, warang-curung qilmaq:[misal:] balilar mu’ellimni körüp cuwurlashtin toxtap, kiyimlirini kiyishke bashlidi.
|
|
cuwushmaq |
|
|
|
cuwuq |
|
cuwuq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cuwulghan, titilghan, buzulghan, cëciq:[misal:] cuwuq bora. cuwuq sëwet. cuwuq bagh.
|
|
cuwulmaq |
|
|
|
cuwumaq |
|
cuwumaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] toqulghan, tëngilghan, ghuzhmek, retlik bir pütün nersini titip buzmaq, parce-parce qilmaq, cuwuq haletke keltürmek:[misal:] bopini cuwumaq. öyni cuwumaq. cacni cuwumaq.
|
|
cöp (Ⅰ) |
|
|
|
cöp (Ⅱ) |
|
cöp (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① nëpiz yëyilip, her xil shekilde kësilgen xëmir:[misal:] qazangha cöp salmaq. cöp süzmek.[yeshmisi:] ② uyghur tamaqlirining bir türi. u ushshaq toghralghan pishshiq gösh, suda pishurulghan cöp, yalpaqlap toghralghan piyaz, melum miqdardiki qarimuclarni arilashturup, üstige göshning shorpisini quyush arqiliq teyyarlinidu.
|
|
cöp-cöp |
|
cöp-cöp[yeshmisi:] sugha cilighandek, qattiq höl, ciliq-ciliq:[misal:] u töshükni lay bilen ëtip, cöp-cöp höl bolup peske cüshti.
|
|
cöpcül |
|
|
|
cöpxana (Ⅰ) |
|
|
|
cöpxana (Ⅱ) |
|
|
|
cöpsiz |
|
cöpsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① cöp ünmigen, tatirang, giyahsiz:[misal:] cöpsiz jay. cöpsiz dala.[yeshmisi:] ② cöpi yoq, cöp bërilmigen, cöpi tügigen:[misal:] cöpsiz mal bolmas, pulsiz tijaret bolmas(maqal).
|
|
cöpqet |
|
cöpqet[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] hüner-kesip, soda-sëtiq qatarliqlarda da’im ëlim-bërim qilip turghan kishi, da’imliq xëridar؛ yëqin kishi:[misal:] cöpqet tutmaq. apa, u bizning kona cöpqitimiz. nahayiti yaxshi qiz.
|
|
cöpqetcilik |
|
|
|
cöpqetsiz |
|
|
|
cöpqetlik |
|
|
|
cöplük |
|
cöplük[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cöpi bar, cöp ösken:[misal:] cöplük yer.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cöp ösken jay:[misal:] sëriq tülke arqisigha qarap capti-de, bir cöplük icige kirip ketti.
|
|
cöcek (Ⅰ) |
|
cöcek (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] insanlarning tebi’et hadisiliri toghrisidiki tesewwurlirini, kishiler otturisidiki ijtima’iy munasiwetlerni we her xil ijtima’iy hadisilerni fantaziyilik asasta külkilik we qiziqarliq halda eks ettüridighan aghzaki hëkaye:[misal:] cöcek anglimaq.
|
|
cöcek (Ⅱ) |
|
|
|
cöcütmek |
|
|
|
cöcüre |
|
|
|
cöcürici |
|
|
|
cöcürixana |
|
|
|
cöcüshmek |
|
|
|
cöcümek |
|
cöcümek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① endikmek, alaqzade bolmaq, qorqmaq:[misal:] u jezmen özining bikardin-bikargha ganggirash icide israp qiliwetken bir qisim hayatini bayqighandin këyin qattiq cöcüydu.[yeshmisi:] ② put, qol qatarliqlargha birnerse qattiq tegkenliktin zingildap aghrimaq, silkinmek:[misal:] pëyi cöcüp ketmek. puti cöcüp ketmek.
|
|
cöre (Ⅰ) |
|
|
|
cöre (Ⅱ) |
|
|
|
cörnek |
|
|
|
cörütmek |
|
|
|
cörüshmek |
|
|
|
cörülme |
|
|
|
cörülmek |
|
|
|
cörümek |
|
cörümek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① pirqiratmaq, aylandurmaq:[misal:] ayup tëlëfonni cörüdi.[yeshmisi:] ② etrapni qorshimaq:[misal:] dëhqan az kündila bir moluq baghning etrapigha tam cörüp boldi.[yeshmisi:] ③ orimaq, yögimek:[misal:] mokigha yip cörümek.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] qurmaq, yasimaq, mangdurmaq:[misal:] bu yerni canap, östeng ëlip, tügmen cörüymiz.[yeshmisi:] ⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] rawan bashqurmaq, yëteklimek, yürüshtürmek, yolgha salmaq:[misal:] pütün yëzining dëhqanciliq ishini cörüp këliwatqan cebdes yigit bügün bu jimjit öyde yalghuz yatidu.
|
|
cörüwetmek |
|
cörüwetmek[söz türkümi:] pë’il.[qurulmisi:]］cörüp+etmek［[yeshmisi:] ① cörüp tashlimaq, tashliwetmek؛ bikar qilmaq, ëlip tashlimaq:[misal:] men süpürge sëpini cörüwëtip, qëcip qutuldum.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] waz kecmek, yüz örümek:[misal:] gülcimen aliy mektep, ghaye, istiqbal dëgenlerni cörüwëtip, pütün ümidini ashu mu’ellimge bëghishlap, bexttin yighlighaniken.
|
|
cöripurush |
|
|
|
cöridetmek |
|
|
|
cörideshmek |
|
|
|
cöridelmek |
|
|
|
cöridimek |
|
cöridimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] etrapini qorshimaq, halqa shekilde bolup turmaq, da’ire hasil qilmaq:[misal:] ular cöridep öre turup, jeng xewerlirini oqudi.
|
|
cök (Ⅰ) |
|
|
|
cök (Ⅱ) |
|
|
|
cöktürme |
|
|
|
cöktürmek |
|
|
|
cöktürüshmek |
|
|
|
cöktürülmek |
|
|
|
cökme |
|
cökme[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] suyuqluq, ëritme qatarliqlarning astinqi qewitige cökken yaki cökidighan؛ olturushqan:[misal:] cökme sanduq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] ëritmining astinqi qewitige cöküp qalghan, teste ëriydighan maddilar.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] su terkibidiki qum, shëghil we bashqa lay-latqilarning su astigha cöküshi bilen hasil bolghan arilashma madda, cökündi.
|
|
cökmek |
|
cökmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① tizni püküp olturmaq, tizlanmaq, yükünmek:[misal:] töge cökti.[yeshmisi:] ② icige kirmek, kömülmek, patmaq:[misal:] sugha cökmek. ＊ ikki yaqqa ayrilip sular, su astigha cöküptu ular.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] patmaq, kömülmek:[misal:] ghemge cökmek. xiyalgha cökmek.[yeshmisi:] ④ tinip tëgige olturmaq, tinmaq (suyuqluqtiki arilashma heqqide).[yeshmisi:] ⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] yëqinlashmaq, arilashmaq:[misal:] qisim bashliqliri da’im asasiy qatlamgha congqur cöküp, ilghar tejribilerni öz waqtida këngeytti.[yeshmisi:] ⑥ olturushmaq, bësilmaq, peslimek:[misal:] u yerning bezi jayliri cöküp peslep ketkenidi.
|
|
cöküc |
|
|
|
cökürmek |
|
|
|
cöküsh |
|
cöküsh[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] hüjeyridin bashqa maddilarning(pigmënt, kaltsiy qatarliq)organizm toqulmilirigha singip, yighilip qëlishi.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] yer yüzidiki yimirilish mehsulatliri, organik maddilar we bezi yanar tagh maddiliri tashqi kücning tesiride, esliy ornidin bashqa orungha, yötkilish kücining ajizlishishi yaki fizikiliq, ximiyilik tesirler tüpeylidin, astigha cöküp, döwilinip qalidighan bir xil hadise.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞binakarliq＜[yeshmisi:] öy-imaretler ulining öz ëghirliqi tüpeylidin yerge olturushup këtishi:[misal:] cöküsh cëki.
|
|
cöküshmek |
|
|
|
cökündi |
|
cökündi[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cöküsh arqiliq hasil bolghan, cökken:[misal:] cökündi jins.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ëqinlarning sür’iti astilighanda, su terkibidiki minëral maddilar, qum-shëghillar we bashqa lay-latqilarning su astigha cöküshi bilen hasil bolghan arilashma madda.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:]isim.[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] ëritmining astigha cöküp qalghan teste ëriydighan maddilar.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] cöküsh jeryanida shekillengen bir xil bosh we yëpishqaqliqi töwen maddilar.
|
|
cögen |
|
|
|
cögün |
|
|
|
cöl |
|
cöl[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ösümlük, del-derex ösmigen, susiz, bipayan yer؛ desht-bayawan:[misal:] cilangha cöl, yangaqqa köl (maqal).
|
|
cöletmek |
|
|
|
cöleshmek |
|
|
|
cölenmek |
|
|
|
cöl-bayawan |
|
cöl-bayawan[yeshmisi:] adem yashimaydighan, ösümlük, del-derex ösmigen, bipayan dala؛ cöl we bayawan.
|
|
cöl-jezire |
|
|
|
cöldereshmek |
|
|
|
cölderimek |
|
cölderimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① del-derex ünmeydighan, ösümlük ösmeydighan bolup qalmaq:[misal:] birnecce yil aldida, bu bir güzel bagh idi, tashlinip qalghacqa, hazir cölderep këtiptu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] cölge oxshap qalmaq, qaynaq hayat tüsini, awatliqini yoqatmaq:[misal:] mehelle icide hëckim bolmighanliqtin, etrap cölderep qalghanidi.
|
|
cölleshmek |
|
|
|
cöllük |
|
|
|
cölimek |
|
|
|
cömdürmek |
|
|
|
cömdürülmek |
|
|
|
cömmek |
|
cömmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① suyuqluqqa, sugha cökmek:[misal:] sugha cömmek.[yeshmisi:] ② qaplimaq, basmaq:[misal:] terge cömmek.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] bërilmek, patmaq:[misal:] xiyalgha cömmek. ghemge cömmek.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] qaplanmaq. tüs almaq:[misal:] ularning cong qorusi goya bayram tentenisidek shad-xuramliqqa cömdi.
|
|
cömüc |
|
|
|
cömüshmek |
|
|
|
cömüldürmek |
|
|
|
cömülmek |
|
|
|
cömülüshmek |
|
cömülüshmek[yeshmisi:] «cömülmek» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] shu küni yekshenbe bolghanliqi ücün, qizlar yighilip seylige ciqti, cüshtin këyin derya boyigha këlip, sugha cömülüshti.
|
|
cönek |
|
|
|
cöneklik |
|
|
|
cöneklimek |
|
cöneklimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] cönek tartmaq, cönek qazmaq, cönek acmaq:[misal:] u yeni cöneklep tërish, uruqni oghut bilen arilashturup tërish, qatarliqlar üstide bowaygha incikilep cüshendürüshke kirishti.
|
|
cöntek |
|
|
|
cöwek |
|
|
|
cüpey |
|
cüpey[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] beshleng oyunida ishlitilip bolghan, rolini yoqatqan, këreksiz qarta:[misal:] cüpey atmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] cakina, tëtiqsiz:[misal:] cüpey ademler ashundaq cüpey geplerni qilidu.
|
|
cüpeyleshtürmek |
|
|
|
cüpeyleshmek |
|
|
|
cüpeylik |
|
|
|
cüprende |
|
cüprende[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shakal, shöpük qatarliq këreksiz, tashlanduq nersiler؛ exlet:[misal:] cüprende azgili. cüprende döwisi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] erzimeydighan, retke ötmeydighan, ëtibari yoq:[misal:] cüprende adem. cüprende ishlar.
|
|
cüje |
|
|
|
cüjgün |
|
cüjgün[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] bashaqliqlar a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi incike we uzun, gül rëti tüwrük sheklide këlidu؛ bashiqida tükliri bolidu.
|
|
cüjgünlük |
|
|
|
cüjilik |
|
|
|
cücütmek |
|
|
|
cücük (Ⅰ) |
|
cücük (Ⅰ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① acciq emes, acciq bilen tatliqning ariliqida؛ cücümel(tem heqqide):[misal:] cücük alma.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] jelp qilarliq, yëqimliq:[misal:] tili cücük, cücük awaz.
|
|
cücük (Ⅱ) |
|
|
|
cücükbuya |
|
cücükbuya[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］cücük+buya［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] purcaq a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yiltizining temi tatliq bolup, dora qilishqa bolidu, yötel peseytish, belghem boshitish, zeher qayturush qatarliq rollargha ige. uni tamaka, jangyu qatarliqlarning puraqliq matëriyali qilishqimu bolidu.
|
|
cücükdimek |
|
|
|
cücümek |
|
|
|
cücümel |
|
|
|
cücümellik |
|
|
|
cücünce |
|
|
|
cürüsh |
|
|
|
cürük |
|
cürük[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① yumshaqliqini, ëgilishcanliqini yoqatqan, asan sunidighan, asan oshtulidighan:[misal:] cürük yaghac. cürük mëtal.[yeshmisi:] ② suluq, cishligende tarsildap turidighan, asan yërilidighan (qoghun, mëwe heqqide)[misal:] :[misal:] cürük qoghun. cürük alma.
|
|
cürüklük |
|
|
|
cüsh (Ⅰ) |
|
cüsh (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] uyqu jeryanida hasil bolghan, uxlighanda cong mënge pa’aliyiti toluq toxtap ketmigen ehwalda, mëngide eks etken obrazlar, nersiler:[misal:] cüshi buzulmaq. kishidiki pul-cüshidiki pul(maqal).
|
|
cüsh (Ⅱ) |
|
|
|
cüshetmek |
|
|
|
cüsheshmek |
|
|
|
cüshek (Ⅰ) |
|
|
|
cüshek (Ⅱ) |
|
|
|
cüshekⅢ |
|
cüshekⅢ[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① körgen cüsh:[misal:] töshek bir, cüshek bashqa (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] oy, pilan:[misal:] lëkin «töshek bir, cüshek bashqa» dëgendek, nesridinning qorsiqidiki cüshek bashqice idi.
|
|
cüshekeshmek |
|
|
|
cüsheklenmek |
|
|
|
cüsheklik |
|
|
|
cüsheklimek |
|
cüsheklimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① cüshek salmaq, cüshimek:[misal:] atni cüsheklimek. qoyni cüsheklimek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tosimaq, ceklimek:[misal:] idiyemni cüsheklep qoymasliqqa izcil tiriship keldim.
|
|
cüshekimek |
|
cüshekimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① cüsh körmek:[misal:] bu gomindang eskerlirining gheplet uyqusida cüshekep yatqan bexiraman peyti idi.[yeshmisi:] ② uyquda yëtip sözlimek؛ jöylimek:[misal:] bu bala tuyuqsizla birqance ret tëpcekligendin këyin, cüshekep:[misal:] apa dep warqirap ketti.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] emelge ashmaydighan shërin xiyalda bolmaq, xam-xiyal qilmaq:[misal:] mëningmu tapshuruqum bar hemishe aq un yeymiz dep cüshekep yürmenglar.
|
|
cüshelmek |
|
|
|
cüshence |
|
cüshence[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① obyëktip dunyaning kishiler mëngisidiki inkasi:[misal:] toghra cüshence. xata cüshence. abstrakt cüshence.[yeshmisi:] ② birer ish-heriket yaki nerse toghrisidiki nesihet, toghra cüshendürüsh, tonushturush:[misal:] cüshence bermek.[yeshmisi:] ③ insanning bilim we tesewwur derijisi؛ sewiye:[misal:] mëning ilmiy cüshencem töwenrek.
|
|
cüshendürmek |
|
cüshendürmek[yeshmisi:] ① «cüshenmek» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] xasiyet shangxeydin yazghan xëtide, hëliqidek herikette bolghanliqini cüshendürgenidi.[yeshmisi:] ② cüshence bermek, izahlimaq, sherhlimek, bildürmek:[misal:] u meqsitini köngüldikidek cüshendürüshke tirishatti.[yeshmisi:] ③ nesihet qilmaq, terbiye bermek:[misal:] yaq nëmila bolsa bolsun, u mëning oqughucum. cüshendürimen, qayil qilimen.
|
|
cüshenmek |
|
cüshenmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] shey’ining yaki birer gep-söz, ish-heriket, weqe, hadise qatarliqlarning mahiyiti, sewebi, menisini uqmaq, bilmek:[misal:] bu romalni yol belgisi süptide anining alahide qaldurup ketkenlikini hemmeylen bir qarapla cüshendi.
|
|
cüsh-pëshin |
|
|
|
cüshkürtmek |
|
|
|
cüshkürmek |
|
cüshkürmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] dimaghning qicishishi netijiside ixtiyarsiz halda öpkidin jiddiy, awazliq hawa ciqarmaq:[misal:] müshük quyruqining ucini padishahning burnigha sürkeptu, padishahning burni qiciship cüshkürüptu.
|
|
cüshkürüshmek |
|
|
|
cüshkün |
|
cüshkün[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] rohiy keypiyati töwen, ümidsiz, meyüs, ghemkin:[misal:] cüshkün adem. këwir’axunning rohi tolimu cüshkün idi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] seper yaki sayahet qilish jeryanida waqitliq turup, aram ëlip ötidighan jay؛ qonalghu:[misal:] men yoldin ëzip kettim, birer cüshkün tapalmay yürimen, mëni qondurup qëling, dëdi yoluci.
|
|
cüshkünleshtürmek |
|
|
|
cüshkünleshmek |
|
cüshkünleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] cüshkün haletke kelmek, ghemkin bolup qalmaq, meyüslenmek, rohsizlanmaq:[misal:] türmidikilerning rohi bekmu cüshkünleshkenidi.
|
|
cüshkünlük |
|
|
|
cüshlük |
|
cüshlük[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cüshte bolidighan, cüshte qilidighan, cüshte yëyilidighan؛ cüshke a’it, cüshke te’elluq:[misal:] cüshlük tamaq. cüshlük ömrüng bolsa, keclik ozuq tap (maqal).
|
|
cüshlimek |
|
|
|
cüshmek |
|
cüshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① yuqiridin, ëgiz yerdin yaki birer nerse üstidin peske qarap heriket qilmaq, shundaq heriket bilen shu pes jaygha yetmek:[misal:] taghdin cüshmek. ögzidin cüshmek. ＊ attin cüshtüng-ëtekke cüshtüng (maqal).[yeshmisi:] ② birer qatnash wastilirigha olturmaq, ciqmaq:[misal:] ayropilangha cüshmek. poyizgha cüshmek. paraxotqa cüshmek. pikapqa cüshmek.[yeshmisi:] ③ peseymek, töwenlimek, azaymaq, erzanlimaq:[misal:] bahasi cüshmek. qizitmisi cüshmek. uning oqughuciliri xalisa këletti, xalimisa kelmeytti, bezide besh-altige cüshüp qalatti.[yeshmisi:] ④ boshashmaq؛ töwenlimek, yërim bolmaq, meyüslenmek(mijez, rohiy halet, keypiyat heqqide):[misal:] dëmi icige cüshmek. padishah bu gepke bir ishinip, bir ishenmey, peziletxanning derdide rohi cüshüptu.[yeshmisi:] ⑤ bëkitilgen, ornitilghan, tiklep qoyulghan, tutup turulghan yerdin ajrilip, üzülüp peske tashlanmaq, yerge yetmek, ghulimaq:[misal:] tash cüshmek.[yeshmisi:] ⑥ özlikidin yaki melum seweb tüpeylidin boshap, üzülüp tökülmek:[misal:] cac cüshmek. cish cüshmek.[yeshmisi:] ⑦ yaghmaq, peyda bolmaq (yamghur, qar, qiraw qatarliqlar heqqide):[misal:] qar cüshmek. qiraw cüshmek.[yeshmisi:] ⑧ [köcme menisi:] [yeshmisi:] wezipisidin, emilidin, mensipidin boshitilmaq, ëlip tashlanmaq:[misal:] emilidin cüshmek. wezipisidin cüshmek.[yeshmisi:] ⑨ birer da’ire, melum boshluq icige kirmek؛ jaylashmaq:[misal:] yëzigha cüshmek. ＊ men shu’an sekrep pokeyning icige cüshtüm.[yeshmisi:] 01 seperde, közligen jaygha bërip toxtimaq, qonmaq:[misal:] menzilge cüshmek, saraygha cüshmek.[yeshmisi:] 11 birer orunning bashqurushi, ixtiyarigha ötmek, qamalmaq:[misal:] türmige cüshmek. zindangha cüshmek. qamaqqa cüshmek.[yeshmisi:] 21 artilmaq, yüklenmek:[misal:] herkim öz zimmisige cüshken wezipini ada qilishi kërek.[yeshmisi:] 31 tesiri birer nuqtigha, melum da’irige yetmek, tarqalmaq(aptap, yoruqluq, nur heqqide):[misal:] kün cüshmek. aptap cüshmek.[yeshmisi:] 41 bashqa nerside, eksi körünmek, peyda bolmaq؛ eks etmek:[misal:] kölengge cüshmek. shola cüshmek. ＊ qush asmanda ucsa, sayisi yerge cüshüptu (maqal).[yeshmisi:] 51 peyda bomaq, hasil bolmaq, körünmek:[misal:] qoruq cüshmek. dagh cüshmek. öpkige su cüshmek. tawuz cüshmek.[yeshmisi:]yeshmis: 61 ilinmaq, tutulmaq, baghlanmaq:[misal:] torgha cüshmek. qapqangha cüshmek.[yeshmisi:] 71 [köcme menisi:] [yeshmisi:] duc kelmek, ucrimaq, yoluqmaq؛ peyda bolmaq؛ tughulmaq (ghem-endishe, teshwish, shübhe, qiyinciliq qatarliqlar heqqide):[misal:] ghemge cüshmek. arigha ziddiyet cüshmek. ＊ bezi künlerde, u qattiq teshwishke cüshetti.[yeshmisi:] 81 ërishmek, ige bolmaq, igilimek:[misal:] eger akyoning yënigha pul cüshüp qalsa, derhal shishixal oynashqa mangatti.[yeshmisi:] 91 kelmek, yetmek, uqturulmaq(höjjet, alaqe, yolyoruq heqqide):[misal:] bu heqqe yuqiridin höjjet cüshti.[yeshmisi:] 02 mas, del, toghra, muwapiq, bab kelmek:[misal:] u bu tartmigha cüshidighan acqucni yasighan oxshaydu.[yeshmisi:] 12 birer ish-heriketke kirishmek, bashlimaq؛ tutush qilmaq:[misal:] gepke cüshmek. munazirige cüshmek. ＊ ular emdila qiziq paranggha cüshkenidi.[yeshmisi:] 22 tashlanmaq, yötkelmek(köz we uning pa’aliyiti heqqide):[misal:] minip ilham qushigha, keldim bulaq bëshigha, közüm cüshti bulaqning tëgidiki tëshigha.[yeshmisi:] 32 bikar bolmaq, ayrilmaq:[yeshmisi:] ishtin cüshmek. xizmettin cüshmek.[yeshmisi:] 42 yëpilmaq, tosulmaq, ëtilmek:[misal:] uning kiyiwalghan tambilining bir pucqiqi yoq, yalang ayagh, bëshi yaghaq, arqa cëci bolsa gejgisige cüshüp turatti.[yeshmisi:] 52 kelmek, keltürmek (es, yad, xiyal qatarliqlar heqqide):[misal:] eske cüshmek. ＊ sen’et ömikining nami tilgha ëlinsila, merhum dadam yadimgha cüshetti.[yeshmisi:] 62 yëtip kelmek, waqti bolmaq:[misal:] qarangghu cüshmek. gugum cüshmek.[yeshmisi:] 72 melum haletke kelmek:[misal:] izigha cüshmek. tertipke cüshmek.[yeshmisi:] 82 icige kirmek, cömülmek, cömmek:[misal:] künlerning biride, ikki cokan bille muncigha cüshüptu.[yeshmisi:] 92 nikahlanmaq, tegmek:[misal:] men dadingizgha cüshüp üc qiz tughdum.[yeshmisi:] 03 orunlashmaq, qurulmaq, qed kötürmek:[misal:] bu yëngi sheher yaxshi jaygha cüshti.[yeshmisi:] 13 cëcilmaq, kömülmek, tërilmaq(uruq we qosh):[misal:] siliningce, uruqning cüshüshi qandaqraq dëdi usta özi bilen bille turghan birqance dëhqangha qarap.[yeshmisi:] 23 toxtimaq, turmaq(ish-heriketning urundilishi heqqide):[misal:] qiyingha cüshmek. ＊ eng yaxshisi, shu «cong xetlik gëzit» ni yazghan kishiler otturigha ashkara ciqqanda, mesilini hel ilish asangha cüshetti.[yeshmisi:] 33 toxtimaq, toghra kelmek:[misal:] bu at manga ming yüenge cüshti.[yeshmisi:] 43 «-p, -ip, -up, -üp» qoshumciliri bilen yasalghan rewishdashlar bilen këlip, ish-heriketning birdinla, tuyuqsiz bolghanliqini bildüridu:[misal:] yiqilip cüshmek. men taghdin ghulap cüshken kalini tizraq soyuwëlishqa aldirayttim.
|
|
cüshürge |
|
cüshürge[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① ëriq, östeng we köllerning süyini ciqiriwëtish ücün qoyulghan ëghiz:[misal:] tügmenning cüshürgisi.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞muzika＜[yeshmisi:] muzikining axirlishidighan qismi, axiri:[misal:] nusxa merghulining cüshürgisi.
|
|
cüshürmek |
|
cüshürmek[yeshmisi:] ① «cüshmek» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] orda derwazisigha yetkende, kütüp turghan orda bëgi eziz begning qoltuqidin ëlip, attin cüshürdi.[yeshmisi:] ② peske almaq, peske qoymaq:[misal:] yükni cüshürmek.[yeshmisi:] ③ oqumaq, ada qilmaq:[misal:] damollam:[misal:] merhumning derhal namizini cüshürüp, yerlikte qoyuwëtish kërek, dep buyridi.[yeshmisi:] ④ yëzip qaldurmaq, yazmaq, sizmaq:[misal:] «jahaletning japasi» namliq bir dramining deslepki layihisini qurup, qeghezge cüshürüp qoyghanidim.
|
|
cüshürülmek |
|
|
|
cüshüshmek |
|
|
|
cüshük |
|
cüshük[söz türkümi:] isim. [yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] cüshüp ketken bala؛ hamile.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] hamildar ayallarning qorsiqidin hamile cüshüp këtish hadisisi:[misal:] on tughuttin bir cüshük yaman (maqal).[yeshmisi:] ③ sowgha, teqdim qilinghan maddiy buyum:[misal:] murat birneccisi bilen cüshüklerni retlewatqanda, yehyajan bilen mirza peyda boldi.
|
|
cüshüm |
|
|
|
cüshüm këlish |
|
|
|
cüshümsiz |
|
|
|
cüshümlük |
|
cüshümlük[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cing yasalghan, temi obdan ciqidighan (cay heqqide):[misal:] magizingha kirgen ayallarning biri prikazcikke qarap:[misal:] manga cingraq, cüshümlükrek caydin bir koyluq bersile, dëdi.
|
|
cüshimek (Ⅰ) |
|
cüshimek (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① uxlighanda her xil obrazlarni, nersilerni körmek, cüsh körmek:[misal:] toxu danggal cüsher, öcke janggal cüsher(maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] emelge ashmaydighan quruq oylarni oylimaq, xam xiyal qilmaq:[misal:] nëme, cüshewatamsen, bundaq bolushi qet’iy mumkin emes, dëdi u keskin qilip.
|
|
cüshimek (Ⅱ) |
|
cüshimek (Ⅱ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① baghlimaq, catmaq, kishenlimek:[misal:] atning putini cüshimek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] algha bësish yolini tosmaq, qamal qilmaq:[misal:] dölitimizning kona jem’iyitide, fë’odalliq exlaq xelq ammisini mehkem cüshep qoyghanidi.
|
|
cüshinerlik |
|
cüshinerlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cüshengili bolidighan, cüshinishlik, ëniq:[misal:] men signal bergüce, özünglarni bildürmey turunglar, dëdi u asta, lëkin cüshinerlik awaz bilen.
|
|
cüshinishlik |
|
cüshinishlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] asan cüshengili bolidighan, cüshinish asan, ëniq, uqumluq, roshen:[misal:] cüshinishlik söz. cüshinishlik maqale.
|
|
cüshinishmek |
|
|
|
cüshiniksiz |
|
cüshiniksiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] asan cüshengili bolmaydighan, cüshinish tes, müjmel, ëniq emes, uqumsiz:[misal:] mir’eli nëme qilishni bilmey cüshiniksiz bir halette turup qaldi.
|
|
cüshiniksizlik |
|
|
|
cüshinilmek |
|
|
|
cükünem |
|
cükünem[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ëtibargha ëlinmaydighan, tayini yoq, cakina:[misal:] cükünem adem. cükünem ish. u özini ajayip-gharayip kiyiniwalghan sheherlikler aldida, tolimu cükünem hës qildi.
|
|
cükünemlik |
|
|
|
cüle |
|
cüle[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shëker arilashturup qaynatqan, güle-qaq we uning süyi:[misal:] cüle icmek. cüle salmaq. uning ëlip ciqqini muzdek soghuq, caydek qëniq, shërin cüle idi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] exmeq, hamaqet, zang.
|
|
cülük (Ⅰ) |
|
|
|
cülük (Ⅱ) |
|
cülük (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① töge yaki kalilarning burnidin ötküzüp, culwur baghlash ücün yasalghan nökce yaghac:[misal:] cülüktin burunliri kërilip ketken qotazlarning arqanlirini catqallargha baghlap qoyduq.[yeshmisi:] ② caq yaki ghaltek töshükige ornitilidighan oq yaghac:[misal:] u ong qoltuqigha cülük bilen momini cing qisip turup, cülükning ikkinci ucini cing tutti.
|
|
cülizang |
|
cülizang[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］cüle+zang［[yeshmisi:] ötüp ketken exmeq, zang, hamaqet:[misal:] atliqlarning aldida këliwatqini qarasheherge nami pur ketken bir «por baywetci» dëgen cülizang idi.
|
|
cümek |
|
|
|
cümbel |
|
|
|
cümperde |
|
|
|
cümperdilik |
|
cümperdilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① cümperdisi bar, cümperde tartqan:[misal:] cümperdilik ayal.[yeshmisi:] ② cümperde qilish ücün teyyarlanghan, cümperde qilishqa bolidighan:[misal:] cümperdilik rext.
|
|
cümketmek |
|
|
|
cümkeshmek |
|
|
|
cümkelmek |
|
|
|
cümkenmek |
|
cümkenmek[yeshmisi:] «cümkimek» pë’ilining özlük derijisi:[misal:] derweqe, xamush mangqa:[misal:] way jan, way towa, dep yotqangha cümkinip yatatti.
|
|
cümkimek |
|
cümkimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] adem we nersilerning üstini birer nerse bilen yapmaq, orimaq, pürkimek:[misal:] shirmuhemmet ayagh tiwishini anglap, yotqandin bëshini sel ciqirip, almasqa bir qaridi-de, yene bëshini cümkidi.
|
|
cümgek |
|
cümgek[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil su qushi. ten shekli ördekke oxshap këtidu. lëkin ördektin kicik, qaniti qisqa we kicik, ucushqa mahir emes. adette su yüzide leylep yüridu, bezide su icige cöküwalidu؛ kicik bëliq hasharatlarni tutup yeydu.
|
|
cümüle |
|
cümüle[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil hasharat. tëni kicik we uzuncaq bolup, qara we bëghir reng këlidu. ishci cümülilerning qaniti bolmaydu؛ yer astigha uwa salidu, kamarda topliship yashaydu.
|
|
cünce |
|
|
|
cündeysey |
|
|
|
cünki |
|
cünki[söz türkümi:] baghlighuci.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] bash jümle bilen egeshme jümlining otturisida këlidighan seweb baghlighucisi bolup, «sewebi», «seweb shuki» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] men jawab bërishtin qactim. cünki, boway ehwalni momamgha ëytsa, mëni balilargha qoshmay qoyatti-de, oyniyalmayttim.
|
|
cëpishmaq (Ⅰ) |
|
|
|
cëpishmaq (Ⅱ) |
|
|
|
cëpishmaqⅢ |
|
|
|
cëpiq |
|
|
|
cëpilghaq |
|
cëpilghaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bashqilarning ish-herikitige tola cëpilidighan, özige munasiwetsiz ishqa arilishiwalidighan, gep-sözige qisiliwalidighan:[misal:] cëpilghaq adem. cëpilghaq bala.[yeshmisi:] ② izdep yürüp, oghriliqce birnersilerni yewalidighan(müshük heqqide):[misal:] cëpilghaq müshük. cëpilghaq aslan.
|
|
cëpilmaq (Ⅰ) |
|
|
|
cëpilmaq (Ⅱ) |
|
|
|
cëpilmaq |
|
cëpilmaq[yeshmisi:] ① Ⅲ«capmaq (Ⅳ)» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] yëlim cëpilghan caclirini ushshaq örüwalghan bu yëza qizi manga uzundin bëri körmigen yëzilirimni eslitetti.[yeshmisi:] ② arilashmaq:[misal:] ushshaq ishlargha cëpilmaq. bizning bu yerde qazangha cëpilghan er kishini zangliq qilidu, dëdi u.
|
|
cëpindi |
|
cëpindi[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cëpip ciqiriwëtilgen këreksiz yaghac parcisi؛ xeshek:[misal:] patmek malay xotunni qicqirip: sen yaghaccigha qarap turghin, böshüktin ashqan cëpindi-xesheklirini utturluqce köydürüwetkin, deptu.
|
|
cëtir |
|
|
|
cëtishliq |
|
cëtishliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cëtilghan, munasiwiti, alaqisi bar؛ munasiwetlik؛ alaqidar, baghlinishliq:[misal:] bu molla niyaz bilen cëtishliq weqe idi.
|
|
cëtishmaq |
|
|
|
cëtiq |
|
cëtiq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① atning aldi ikki ayighigha salidighan zenjirilik eswab؛ cëder.[yeshmisi:] ② jinayetcilerning putigha sëlinidighan jaza qorali؛ kishen:[misal:] cëtiq salmaq. ＊hurun xotun putqa cëtiq (maqal).[yeshmisi:] ③ shota, orunduq, üstel qatarliqlarning put we gholini mustehkemlesh ücün ornitilghan toghra yaghac؛ baldaq:[misal:] lëtip siniptiki puti, cëtiqliri boshap ketken orunduq-partilarni rëmont qilishqa kiriship ketti.
|
|
cëtiqliq |
|
cëtiqliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① bir-birige cëtip qoyulghan, bir-birige baghlanghan:[misal:] cëtiqliq at.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] alaqidar, munasiwetlik, baghlinishliq:[misal:] qeshqer dep naming bar zepmu yëqimliq, mehmutning cirighi sende yëqiqliq. qedimdin jahangha tonulup kelgen, uyghurning tarixi sanga cëtiqliq.
|
|
cëtik |
|
|
|
cëtilmaq |
|
|
|
cëtin |
|
cëtin[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] azghan a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan derex. yumran shëxi, qowziqi we mëwisi dora qilinidu. ular öpkini tazilash, yötelni toxtitish we talni quwetlendürüsh roligha ige.
|
|
cëcek (Ⅰ) |
|
|
|
cëcek (Ⅱ) |
|
|
|
cëcek ciqmaq |
|
cëcek ciqmaq[yeshmisi:] ① bedende cëcek peyda bolmaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] pilanlanghan, qilmaqci bolghan birer ish-herikettin cataq ciqmaq, kashila tughulmaq؛ tosalghu yaki buzghunciliqqa ucrimaq:[misal:] meslihetsiz qilinghan ishtin cëcek ciqidu (maqal).
|
|
cëcek salmaq |
|
|
|
cëcek-cokan |
|
cëcek-cokan[yeshmisi:] köklem mezgilide, del-derexlerdin ösüp ciqqan cëcek, bix, nota qatarliqlar:[misal:] cëcek-cokan ëcilip, yer-jahan rengdar gilemdek yasanghan künlerde, boway yene jamede peyda boldi.
|
|
cëcekci |
|
|
|
cëceksey |
|
cëceksey[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］cëcek+sey［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① gülsamsaq a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. renggi sëriq, xushbuy puraydu, etigende ëcilip, kecqurunda tökülidu. adette u köktat qilinidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning güli.
|
|
cëcekletmek |
|
|
|
cëcekleshmek |
|
|
|
cëceklik |
|
|
|
cëceklimek |
|
cëceklimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① cëciki yaki güli ëcilmaq:[misal:] mehelle icide örükler rengmureng cëceklep, ëriqlarning boyliri yëshil mexmeldek kökerdi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] güllep yashnimaq(adem heqqide):[misal:] shu söhbettin këyin, gülhesel xënim öz arzu-isteklirining qaytidin cëceklishige congqur ishendi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] ëcighan nersilerde renglik köpükce peyda bolmaq:[misal:] bu acciqsu cëceklep qaptu, buzulup qalghan oxshaydu.
|
|
cëcen (Ⅰ) |
|
cëcen (Ⅰ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] tëz pemliyeleydighan, zëhni ötkür؛ zërek, hoshyar, eqilliq:[misal:] cëcen qiz. cëcen adem. cëcen yëngilse, ming yilliq (maqal).
|
|
cëcen (Ⅱ) |
|
|
|
cëcenleshmek |
|
cëcenleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] cëcen haletke kelmek, sezgürlüki, hoshyarliqi ashmaq:[misal:] u oqughucilarning sözlirini anglighanda, sel cëcenleshkendek bolup, özini daldigha ëlip tingshidi.
|
|
cëcenlik |
|
cëcenlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cëcen halet, sezgürlük, hoshyarliq:[misal:] uning qoli ishta, aghzi gepte idi. közi bolsa etrapni cëcenlik bilen közitetti.
|
|
cëcishmaq |
|
|
|
cëcilangghu |
|
|
|
cëcilangghulashmaq |
|
|
|
cëcilangghuluq |
|
cëcilangghuluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cuwalcaq, retsizlik؛ cëcilangghu. qalaymiqan halet:[misal:] mëningde heqiqeten intizam jehettiki cëcilangghuluq bar, bu ish manga bir qëtimliq sinaq boldi.
|
|
cëcilghaq |
|
cëcilghaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] tola cëcilidighan, özini tutuwalalmaydighan, asan acciqlinidighan؛ tërikkek, sepra:[misal:] cëcilghaq ayal. zahit xapighan, cëcilghaq adem.
|
|
cëcilghaqliq |
|
cëcilghaqliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tola cëcilidighan, özini tutuwalalmaydighan mijez, xaraktër:[misal:] aysixan sepra mijez ayal idi. irsiyettinmu yaki tola cëcilghaqliqidinmu, caclirigha bimehel hayatning qirawi cüshken.
|
|
cëcilma |
|
|
|
cëcilmaq |
|
cëcilmaq[yeshmisi:] ① «cacmaq» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] abletning qolliri titrep turghanliqtin, qeghezdiki moxorka hedep cëciliwatatti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] xapa bolmaq, acciqlanmaq, tërikmek:[misal:] uninggha shunciwalamu cëcilghan barmu, olturup qorsaqlirini toqliwalsila, dëdi ayali.
|
|
cëx |
|
|
|
cëder |
|
|
|
cëderletmek |
|
|
|
cëderleshmek |
|
|
|
cëderlenmek |
|
|
|
cëderlimek |
|
|
|
cëdir |
|
|
|
cërtyozh |
|
|
|
cërtyozhci |
|
|
|
cërtyozhciliq |
|
|
|
cërkaw |
|
|
|
cëripashka |
|
cëripashka[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil hasharat. yëtilginining tëni uzun we ëllips sheklide këlidu, ormanliq we ot-cöp arisida yashaydu, derex gholining üzek qismi we danliq zira’etler bilen ozuqlinidu, dëhqanciliq we ormanciliqta ziyandash hasharat dep qarilidu.
|
|
cërik |
|
|
|
cëriklik |
|
cëriklik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cërik qilidighan ish, eskerlik:[misal:] ular özlirining gucungluq dëhqan baliliri ikenlikini, üc yil burun cëriklikke tutulghanliqini, öyide ata-anisi barliqini ëytip, öz yurtigha qaytish arzusi barliqini bildürdi.
|
|
cësla |
|
|
|
cëslaliq |
|
|
|
cëqir |
|
cëqir[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yëshil caqnaydighan, yëshil yaltiraydighan:[misal:] cëqirköz. mubada, sen bekmu ëghir bolsang, cëqir tashlardek qirghaqta yëtip qalisen.
|
|
cëqishturmaq |
|
cëqishturmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① bir-birige sürkimek, urushturmaq:[misal:] qedimkiler ikki nersini bir-birige sürkep yaki cëqishturup ot hasil qilatti.[yeshmisi:] ② sëlishturmaq, tengleshtürmek(qimmet, miqdar, cong-kiciklik heqqide):[misal:] ömer bay uninggha:[misal:] qizing balaghetke yetti yash cëqishturup olturushning hajiti yoq, dëdi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birawgha yene birawning yaman gëpini qilmaq, caqmaq:[misal:] dadam kelgende bizni u: «patqaq këcip, kiyim-këcikini bulghidi» dep cëqishturatti.
|
|
cëqishturulmaq |
|
|
|
cëqishqaq |
|
cëqishqaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cëqishishni yaxshi köridighan, cëqishishqa amraq:[misal:] gülnisa zërek, shox, caqcaqni yaxshi köridighan cëqishqaq qiz idi.
|
|
cëqishmaq |
|
cëqishmaq[yeshmisi:] ① «caqmaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] eskerler meydandiki cimenliklerde, gülzarliqlarda her xil yëtiship, gazir cëqishatti.[yeshmisi:] ② caqcaqlashmaq, oynashmaq, hezil qilishmaq:[misal:] bu qiz qol-qoligha tegmey soda qiliwëtip, qaysibirliri bilen gepte cëqishatti.
|
|
cëqiq |
|
|
|
cëqil |
|
cëqil[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① taghning adem ötkili bolmaydighan, uyul tashliq, ëgiz qismi؛ qiya.[yeshmisi:] ② kelkün we tashqin sularni tizginlesh ücün, derya-ëqinlargha qurulghan tosma:[misal:] ishliwettuq cëqilgha, oxshap ketti sëpilgha. sim tor bilen ishliduq, bek muwapiq eqilgha.
|
|
cëqil-cuqul |
|
cëqil-cuqul[yeshmisi:] turmushtiki ëghir yaki yenggil tosalghu, qiyinicliq, ëghirciliq:[misal:] qadir’axun balining bëshini silap, cëqil-cuqulgha yoluqturmidi.
|
|
cëqildurghuc |
|
cëqildurghuc[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tügmendiki bir uci sükenning ügüt cüshidighan töshükige kirip, yene bir uci tashning üstige tëgip, ügüt cüshürüp bëridighan heriketcan tayaqce:[misal:] tügmen tëshi men bolsam, cëqildürghuci sen bol.
|
|
cëqildurmaq |
|
|
|
cëqilduruq |
|
|
|
cëqilghan |
|
|
|
cëqilmaq |
|
|
|
cëqim |
|
|
|
cëqimci |
|
|
|
cëqimciliq |
|
|
|
cëqin (Ⅰ) |
|
|
|
cëqin (Ⅱ) |
|
|
|
cëqindi |
|
cëqindi[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① ot yaki caqmaq ucquni:[misal:] tünliri bulutni yërip ciqiwatqan aygha qarap telmürüshüm, caqmaq cëqindilirini sëghinishimning hemmisi sen bahargha bolghan teshnaliqimning bëshariti idi.[yeshmisi:] ② tash we muz qatarliq qattiq nersilerni partlitish yaki canash, qomurush jeryanida hasil bolghan ushshaq parcilar:[misal:] zeytunem muz-tong cëqindilirini gürjek bilen qash terepke irghitip tashlawatqanidi.[yeshmisi:] ③ derya qëshining su urup buzuwetken jayi.
|
|
cëqindi-coqundi |
|
|
|
cëqindimaq |
|
|
|
cëke |
|
|
|
cëkisi aptap körmey |
|
|
|
cëkisige tangmaq |
|
cëkisige tangmaq[yeshmisi:] köz-köz qilip öz qoligha almaq؛ etiwarlimaq, qedirlimek:[misal:] yamini kelse, baliliringni cëkengge tang deymen, dep ghudungshighinice ciqip ketti asiye.
|
|
cëkisige qismaq |
|
|
|
cëketke |
|
cëketke[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil hasharat. xilliri köp bolidu, sekreshke we ucushqa mahir këlidu. dëhqanciliqta ziyandash hasharat hësablinidu, asasen saman gholluq ösümlüklerge ziyan salidu.
|
|
cëkermen |
|
cëkermen[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cëkimliklerni cëkishke adetlengen, cëkimliklerni köp cëkidighan؛ benggi:[misal:] cëkermen adem. ∥neshe yene bir qëtim aylinip ciqqandin këyin bekri:[misal:] sulayman akamze zamanimizdiki cëkermenler icide tewerrük adem jumu, dëdi.
|
|
cëkit |
|
|
|
cëkitsiz |
|
|
|
cëkitlik |
|
|
|
cëkitme |
|
|
|
cëkishmek (Ⅰ) |
|
|
|
cëkishmek (Ⅱ) |
|
|
|
cëkilme |
|
|
|
cëkilmek (Ⅰ) |
|
|
|
cëkilmek (Ⅱ) |
|
|
|
cëkilmekⅢ |
|
cëkilmekⅢ[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] pishishqa yëqinlashmaq, ala bolmaq, sarghaymaq, tem kirmek(mëwe-cëwe heqqide):[misal:] üzüm cëkildi.
|
|
cëkilik |
|
cëkilik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shepke, qulaqca qatarliq bash kiyimlirining aldigha qoyulidighan qismi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] tikilidighan bash kiyimning cëkisi ücün teyyarlanghan, cëkige atap kësilgen:[misal:] cëkilik rext.[yeshmisi:] cëkilik qeghez.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] at, ëshekler noxtisining cëkige toghra këlidighan yëri:[misal:] noxtining cëkiliki. cëkiliki bar noxta.
|
|
cëkilimek |
|
|
|
cëkim (Ⅰ) |
|
|
|
cëkim (Ⅱ) |
|
cëkim (Ⅱ)[söz türkümi:] miqtar söz.[yeshmisi:] bir qëtim cëkilidighan, bir cëkishke yëtidighan, bir oram(cëkimlik heqqide):[misal:] bir cëkim tamaka. shatir dorgha qëri saraywendin bir cëkim nas ëlip, kalpukining astigha saldi.
|
|
cëkim-cëkim |
|
cëkim-cëkim[yeshmisi:] nurghun cëkim, nurghun cëkim cëkilgen:[misal:] qara qumcaq qizning bëshida güllük doppa, üstide cëkim-cëkim güli bar addiy cit könglek bolup, ikki tal tash marjanni yipqa ötküzüp boynigha ësiwalghanidi.
|
|
cëkimlik |
|
cëkimlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cëkilidighan, cëkish ücün teyyarlanghan nerse (epyün, neshe, nas, tamaka qatarliqlar heqqide):[misal:] cëkimlik satmaq.
|
|
cëkindürmek |
|
|
|
cëkindürülmek |
|
|
|
cëkinmek |
|
cëkinmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① yanmaq, keynige sürülmek:[misal:] arqigha cëkinmek.[yeshmisi:] ② düshmenning hujumi tüpeylidin, esliy istihkamlirini tashlap, arqigha yötkilishke mejbur bolmaq, arqigha yanmaq:[misal:] düshmenlerdin üci yiqildi, qalghanliri keynige cëkindi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] ciqip ketmek(mektep, xizmet, partiye-guruh qatarliqlardin):[misal:] biz ottura mektepke ciqip ketkende, u ikkinci sinipta qaldi we axiri mekteptin cëkindi.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] arqigha yanmaq, azaymaq(bilim, sewiye heqqide):[misal:] ademning qabiliyiti belgilik yashqa kelgende tereqqiy qilip cëkige yëtidu, andin këyin tedrijiy keynige cëkinidu.
|
|
cëkinishmek |
|
|
|
cëgelek |
|
|
|
cëgra |
|
cëgra[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bir-birige qoshna, yëqin, yandash bolghan dölet, ölke, wilayet, nahiye, rayon qatarliqlarning zëmin arisidiki bölünüsh, ajrilish siziqi؛ pasil:[misal:] cëgra belgilimek. dölet cëgirisi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cëgra etrapigha jaylashqan؛ cet, yaqa:[misal:] cëgra rayon.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[köcme menisi:] [yeshmisi:] ikki nersining da’ire cëki:[misal:] sëlishturush usulini qollinip, intayin oxshiship këtidighan kona-yëngi bilimlerning cëgrisini ëniq ajritish lazim.
|
|
cëgridash |
|
|
|
cëgridashliq |
|
|
|
cëgrilanmaq |
|
cëgrilanmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] öz’ara tutashmaq, yanmuyan jaylashmaq, cëgridash bolmaq:[misal:] u bizge asiya bilen yawropaning qeyerler bilen cëgirilinidighanliqini we yawropadiki deryalarni cüshendürüp ötti.
|
|
cëlek (Ⅰ) |
|
cëlek (Ⅰ)[yeshmisi:] ①[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] su we bashqa suyuqluqlarni saqlash we toshush ücün ishlitilidighan, qeleydin yasilidighan silindir shekillik qaca:[misal:] oqughucilargha bir cine su bërish ücün, özide bir cëlek su bolushi kërek.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] miqtar söz.[yeshmisi:] sanaq sanlar bilen këlip, cëlek bilen kemlinidighan suyuqluq we bashqa nersilerning miqdarini bildüridu:[misal:] bir cëlek su. ikki cëlek yagh.
|
|
cëlek (Ⅱ) |
|
cëlek (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① barmaqtek yaghactin qoshush belgisi sheklide yasalghan, qol bilen cörüp yip ëgiridighan eswab:[misal:] cëlek bilen yip ëgirmek.[yeshmisi:] ② qonaq shëxi qatarliqlarning ügiliri ariliqidiki herbir böliki:[misal:] qonaq cëliki. eziz qolidiki shëker qomushining bir cëlikini manga, yene bir cëlikini ukisigha berdi.
|
|
cëleklep |
|
|
|
cëlo |
|
|
|
cëlish |
|
cëlish[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞tenterbiye＜[yeshmisi:] tenheriket türlirining biri. buningda, ikki adem qucaqliship, herqaysisi özlirining küci we maharitige tayinip, qarshi terepni yiqitish ücün heriket qilidu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] jeng, küresh:[misal:] keldi ësil gülbahar, pessillerning erkisi. anglinidu etraptin, jeng-cëlishning neghmisi.
|
|
cëlishturmaq |
|
|
|
cëlishcan |
|
cëlishcan[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] weten we xelq ücün jeng, küresh qilidighan, küreshcan:[misal:] yëngi pellige at saldi, cëlishcan xelqimiz bizning. zeper qucmaqta ötkelde, bu azad dewrimiz bizning.
|
|
cëlishcanliq |
|
|
|
cëlishci |
|
cëlishci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① cëlish bilen shughullinidighan, cëlishqa mahir adem:[misal:] «qadir buqa» dep atilidighan cëlishci yene bir cëlishcini gupla qilip bësiwalghanidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] küreshci:[misal:] men batur bügün ishta, cëlishta, meydangha sekrep, ëtilip cüshtüm. qayta tughuldum, cëlishci boldum, yëngi hayatqa emdi men köctüm.
|
|
cëlishciliq |
|
cëlishciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cëlish bilen shughullinish, cëlishqa a’it maharet we hüner:[misal:] shu küni u sungjanggha iltija qilp:[misal:] -pëqir bolsam kicikimdin tartip lü töremdin cëlishciliqni öginip kelgenidim, -dëdi.
|
|
cëlishxumar |
|
|
|
cëlishqaq |
|
|
|
cëlishmaq (Ⅰ) |
|
cëlishmaq (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① jismaniy jehettin ëlishmaq, bel tutup küc sinashmaq:[misal:] bay bilen dewalashma, batur bilen cëlishma (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer meqset, nishan yolida jeng qilmaq, küresh qilmaq, küc ciqarmaq:[misal:] el birliki bolsa, bashqa ishlarni qilmaq asan bolidu. xatirjem bolung, bille cëlishimiz, elni razi qilimiz dëdi u.
|
|
cëlishmaq (Ⅱ) |
|
|
|
cëlishmaqⅢ |
|
|
|
cëliqturmaq |
|
|
|
cëliqmaq |
|
|
|
cëlinmaq (Ⅰ) |
|
|
|
cëlinmaq (Ⅱ) |
|
|
|
cëmpiyon |
|
cëmpiyon[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞inglizce［[yeshmisi:] tenterbiye musabiqilirida, ghalib ciqqan, birinci orunni igiligen shexs yaki komandigha bërilidighan unwan we shu unwangha ërishken shexs yaki komanda:[misal:] cëmpyon bolmaq. putbol cëmpiyoni.
|
|
cëmpiyonluq |
|
cëmpiyonluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tenterbiye musabiqiliride birinci bolush, birincilik:[misal:] sheher boyice, ottura mektep oqughucilirining putbol cëmpiyonluqini talishish musabiqisi ötküzülmekci.
|
|
cënetmek |
|
|
|
cëneshmek |
|
|
|
cënek |
|
|
|
cënelmek |
|
|
|
cënishmaq |
|
cënishmaq[yeshmisi:] ① «canmaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] emili ösken birmunce kishiler addiy kadir waqtida alghan qedinas xotunliridin cëniship, xotun yëngilashning koyida yürüshiwatidu.[yeshmisi:] ② muwapiqlishalmay qalmaq, canmaq:[misal:] uning yalghan sözliri shu haman cëniship qaldi.
|
|
cëniqturmaq |
|
|
|
cëniqturulmaq |
|
|
|
cëniqmaq |
|
cëniqmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① ish, emgek yaki jismaniy terbiye bilen organizmning herqandaq ëghir shara’it, aghriq-silaq qatarliqlargha berdashliq bërish iqtidarini ashurmaq؛ tawlanmaq, pishmaq:[misal:] oynisang qënip-qënip, sap hawada keng tinip. cëniqidu bedenmu, alqishlaydu wetenmu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] emeliy xizmet, tejribe jeryanida yëtilmek؛ tawlanmaq, terbiyilenmek:[misal:] u 20 necce yilliq emeliy xizmette obdanla cëniqip, muhim, këreklik ademge aylanghanidi.
|
|
cëniqishmaq |
|
|
|
cënimek |
|
cënimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① tash yaki miltiq qatarliq ëtish qorali bilen birer nuqtini nishangha, qarigha almaq:[misal:] shahzade miltiqni ëlip, cëqir közlirini qisqan halda qizil könglekni cënidi.[yeshmisi:] ② ölcimek, dellimek, toghrilimaq:[misal:] sawut axunning mijezi ëghir bolghini bilen, gepni cënep ölcigendek toluq qilatti.
|
|
cëhre |
|
cëhre[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① yüz, ciray, bet, ept؛ körünüsh:[misal:] u shu olturushida, xiyalen hewzinisani öz yënigha ekilip baqti. lëkin, uning ëniq cëhrisini körelmidi.
|
|
cëhrilik |
|
cëhrilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cirayliq, këlishken:[misal:] turidu gül cëhrilik sha’ir yigit, turidu pürkilip gül-cëceklerge, apirin bu cimenning neqqashigha, apirin yetküzüptu tileklerge
|
|
cëwe |
|
|
|
cëwer |
|
cëwer[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① usta, mahir؛ ish-herikette caqqan, cebdes:[misal:] cëwer ayal.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] dana؛ eqilliq, iqtidarliq:[misal:] cëwer yol bashci. cëwer dahiy.
|
|
cëwerlik |
|
|
|
ci |
|
|
|
ciberqut |
|
|
|
cibri |
|
|
|
cip (Ⅰ) |
|
|
|
cip (Ⅱ) |
|
cip (Ⅱ)[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] ① boluwatqan söz yaki ish-heriketning ushtumtut toxtash haliti:[misal:] qawanliqni acimiz dewatimiz, ete-ögün tëxi qashning süyini cipla toxtitip ëtizlargha bashlaymiz, tok zawutlirini yasaymiz.[yeshmisi:] ② del, muwapiq, bab:[misal:] cip kelmek.
|
|
cipar |
|
|
|
cipar’ot |
|
cipar’ot[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］cipar+ot［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] tülke mayiqi a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. gholi bir tal bolup tik ösidu؛ pütün ösümlük tëni dorigha ishlitilidu, tebi’iti soghuq bolup, zehersiz؛ issiqni qayturup, zeherni tarqitidu, yallughni tarqitip, ishshiqni yanduridu. u tagh jilghiliri we tagh baghri qatarliq nem, saye jaylarda yaxshi ösidu, altay, tiyanshan taghliridin köp ciqidu.
|
|
cippide |
|
cippide[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① tosattin, birdinla:[misal:] qandaqtur bir tarangshighan awaz bilen teng, mashina matori cippide öcüp, yëngi matormu herikettin toxtap qaldi.[yeshmisi:] ② hemme yëridin cip-cip ëqip:[misal:] cippide ter ciqmaq.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] delmudel:[misal:] cippide cüshmek.
|
|
cipta |
|
|
|
cipca |
|
|
|
cip-cap |
|
|
|
cip-cip |
|
|
|
cipmucip |
|
cipmucip[yeshmisi:] quyup qoyghandek, delmudel, himzirhim:[misal:] uning ap’aq dicölyang könglikining yaqisimu cipmucip kelgen, shap burti cirayliq yasalghanidi.
|
|
cipildatmaq |
|
|
|
cipildashmaq |
|
|
|
cipildimaq |
|
|
|
cit (Ⅰ) |
|
|
|
cit (Ⅱ) |
|
cit (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① birawning kirmesliki yaki melum nersidin mudapi’e qilish ücün tam üstige yaki nersining etrapigha ornitilghan shax-shumba, shoxa, tiken, qomush qatarliq nersiler:[misal:] tamgha cit qoyushni momay bilen ikkimizmu tügiteleymiz, dëdi u.[yeshmisi:] ② shu nersiler bilen yasalghan tosuq:[misal:] cittin atlap baghqa kirish nahayiti tes idi.
|
|
citen |
|
citen[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① harwining cörisige qoyidighan tosuq.[yeshmisi:] ② ot-cöp, saman qacilaydighan sëwet shekillik cong bora qaca؛ badang.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] shax-shumba, yantaq, tiken, qomush qatarliq nersiler bilen qorshalghan tosuq؛ tikenlik tam, qasha, cit.
|
|
citlatmaq |
|
|
|
citlashmaq |
|
|
|
citlaq |
|
|
|
citlanmaq |
|
|
|
citliq |
|
citliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cit bilen qorshalghan, cit qoyulghan:[misal:] ashu körüngen citliq bagh bizning.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shax-shumba yaki shuninggha oxshash nersiler bilen qorshalghan orun:[misal:] ular këme bar yerge bëripla derex kësip, citliq yasap, waqitliq öy qiliwaldi.
|
|
citlimaq |
|
citlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] shax-shumba, qomush, tiken qatarliq nersiler bilen birer da’irini tosmaq؛ qorshimaq:[misal:] orman muhapizetciliri köcetlerni omumyüzlük haklap, etrapini citlidi.
|
|
cicang |
|
|
|
cicanglatmaq |
|
|
|
cicanglashmaq |
|
|
|
cicanglimaq |
|
cicanglimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① arqa ikki putini ëgiz kötürüp tëpceklimek, hönggireklimek(at, ëshek qatarliq haywanlar heqqide):[misal:] tëxi toluq könmigen torpaq bir cicanglap, bëshidiki kulini üzüwetti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer seweb tüpeylidin qattiq acciqlanmaq, kayimaq, tërikmek, bek xapa bolmaq:[misal:] bu gep uning taza jënigha tëgip cicanglap ketti.
|
|
cicqaq |
|
|
|
cicquluq |
|
|
|
cicmaq |
|
|
|
cicurmaq |
|
|
|
cicirgha |
|
|
|
cicishmaq |
|
|
|
cidashliq |
|
|
|
cidashmaq |
|
|
|
cidam |
|
cidam[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] taqet؛ sewr, gheyret, berdash:[misal:] u cidam bilen yashaytti, kelgüsige ümid bilen qaraytti.
|
|
cidamsiz |
|
cidamsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① cidimaydighan, berdashliq bërelmeydighan, taqet qilalmaydighan, sewrsiz:[misal:] cidamsiz bala. qurghaqciliqqa cidamsiz ösümlük.[yeshmisi:] ② uzaq xizmet qilmaydighan, cidimaydighan؛ bosh:[misal:] ëritilgen polatning hemmisi yaramsiz hësablinidu. cünki, mundaq polat cidamsiz këlidu.
|
|
cidamsizliq |
|
|
|
cidamliq |
|
cidamliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① cidiyalaydighan, sewr-taqetlik؛ berdashliq:[misal:] cidamliq bala. cidamliq ayal. u herqandaq jismaniy emgekler kelgende caqqan we cidamliq idi.[yeshmisi:] ② öz xususiyitini asan yoqatmaydighan, cidaydighan؛ mustehkem, pishshiq, puxta, mezmut:[misal:] otqa cidamliq xish. cidamliq rext.
|
|
cidighusiz |
|
|
|
cidimas |
|
|
|
cidimasliq |
|
cidimasliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] berdashliq bërelmeslik؛ mezmun turalmasliq؛ namerdlik, yëniwëlish:[misal:] hëc bolmisa bayiqi 30 koynimu qayturup bërerla, dëdi sidiq, bu cidimasliqqu sidiq, dep jawab berdi kërim’axun.
|
|
cidimaq |
|
cidimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① berdashliq bermek, sewr, taqet qilmaq:[misal:] aghriqqa cidimaq. qiyinciliqqa cidimaq. soghuqqa cidimaq.[yeshmisi:] ② öz xususiyitini uzun saqlimaq؛ köp ishlimek, pay bermek؛ paylimaq:[misal:] mëning ayighim siliq, bir ötük manga yette-sekkiz yil cidaydu.
|
|
cir |
|
|
|
ciragh |
|
ciragh[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① öy-imaretlerni yorutush we bashqa meqsetler ücün ishlitidighan turmush buyumi؛ lampa:[misal:] jin ciragh. qara ciragh. ciragh nuri.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bashqilargha atidarciliq qilghuci, bashpanah:[misal:] yurtning cirighi.
|
|
ciraghpay |
|
|
|
ciraghci |
|
ciraghci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① koca yaki saray ciraghlirini yëqish, yorutush ishi bilen shughullinidighan kishi.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞kino＜[yeshmisi:] fotografiye, kinociliq we sehne oyunliridiki ciragh bashqurghuci xadim.
|
|
ciraghdan |
|
|
|
ciray |
|
ciray[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] hösn, jamal, körk, yüz, bet:[misal:] ciray körüp hal sora (maqal). ciraygha cay quyup ickili bolmas(maqal).
|
|
cirayigha qan yügürmek |
|
cirayigha qan yügürmek[yeshmisi:] köngli emin tapmaq, ësi jayigha cüshmek, xatirjem bolmaq:[misal:] ilikning axirqi sözini anglap, bowayning cirayigha azraq qan yügürdi.
|
|
ciray-shekil |
|
|
|
cirayliq |
|
cirayliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① këlishken, güzel:[misal:] cirayliq yigit. cirayliq cirayliq emes, söygen cirayliq (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] yëqimliq, köngülge yaqidighan:[misal:] cirayliq gep. cirayliq ish. cirayliq yüzde emes, sözde(maqal).
|
|
cirayliqce |
|
cirayliqce[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] yaxshiliqce, yaxshiliq bilen, cirayliq, yawashliq bilen:[misal:] beziler derhal özini ëlip, cirayliqce qutuldi.
|
|
cirayliqlashmaq |
|
|
|
cirt |
|
|
|
cirttide |
|
|
|
cirting-pirting |
|
|
|
cir-cir |
|
|
|
cirride |
|
|
|
cirs |
|
cirs[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] muz, eynek qatarliqlarning sunushidin, quruq otunning köyüshidin hasil bolidighan awaz:[misal:] közeynek «cirs» qilip qaldi-de, bowayning közliri alaq-jalaq bolup ketti.
|
|
cirsildimaq |
|
|
|
cirqiratmaq |
|
|
|
cirqirashmaq |
|
|
|
cirqiraq |
|
|
|
cirqirighaq |
|
|
|
cirqirimaq |
|
|
|
cirkin |
|
cirkin[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① bulghanghan, meynet, kir:[misal:] cirkin nerse. cirkin su.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] aynighan, buzulghan, rezilleshken, qaraniyet, iplas:[misal:] cirkin adem. ∥ tömür aka, bu cirkinge mundaq geplerning nëme këriki bar
|
|
cirmatmaq |
|
|
|
cirmash |
|
cirmash[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① cirmiship ketken:[misal:] bu yip nahayiti cirmash, ucini tapqili bolmidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] murekkep, tëgige yetkili bolmaydighan:[misal:] qadirni bir-biridin ëghir we cirmash oy-xiyallar culghiwalghanidi.
|
|
cirmashturmaq |
|
|
|
cirmashmaq |
|
|
|
cirmaq |
|
cirmaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① cëlishishta, qarshi terepni yiqitish ücün, qarshi terepning ikki puti arisigha putini kirgüzüp yaki putini putibilen ilip qilinghan heriket, pent, tedbir؛ putlash:[misal:] cirmaq salmaq. ＊ zenggi bolsa tetür cirmaq sëlip qarshiliq körsetti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bashqilarning ishigha, söz-herikitige arilishish aditi:[misal:] gepke cirmaq salmaq.
|
|
cirmalmaq |
|
|
|
cirmimaq |
|
cirmimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① orimaq, yögimek:[misal:] maymun ikkilinip olturmayla, caqqanliq bilen ëyiqcaq ësilip qalghan tash üstige siyrilip cüshti-de, quyruqini bir putaqqa cirmiwëlip, özini algha tashlap, ëyiqcaqning qolidin tutuwaldi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] orimaq, qaplimaq, culghimaq, basmaq:[misal:] bextiyarning kallisini yene yëngi xiyal cirmiwaldi.
|
|
ciritküc |
|
|
|
ciritmek |
|
|
|
ciritishmek |
|
|
|
ciritilmek |
|
|
|
ciriq |
|
|
|
ciriq-ciriq |
|
|
|
ciriqqide |
|
|
|
ciriqlashmaq |
|
|
|
ciriqlimaq |
|
|
|
cirik |
|
cirik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① cirigen, cirip ishtin ciqqan, këreksiz halgha kelgen؛ sësiq:[misal:] cirik yaghac.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] esliy halitidin aynighan cirigen, buzuq:[misal:] cirik idiye. azadliq ücün ciqting meydangha, nepret oqudung cirik zamangha.
|
|
cirikleshtürmek |
|
|
|
cirikleshmek |
|
|
|
ciriklik |
|
ciriklik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cirip buzulup kardin ciqqan halet.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] istil jehettiki buzulush, natoghriliq, naheqcilik:[misal:] cing sulalisi hakimiyiti, car padishah hakimiyiti we bashqa hakimiyetlerning hemmisi cirikliktin yiqilghan.
|
|
ciring |
|
|
|
cirildatmaq |
|
|
|
cirildashmaq |
|
|
|
cirildaq |
|
cirildaq[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil hasharat. tëni tawuz uruqigha sel oxshap këtidu, renggi qongur këlidu؛ sezgü münggüzcisi yipsiman, arqa puti küclük, sekreshke mahir këlidu؛ erkikining aldi qaniti bir-birige sürkelgende yëqimliq awaz ciqiridu.
|
|
cirildimaq |
|
|
|
cirimek |
|
cirimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① mikro organizmlarning tesiri bilen buzulmaq, këreksiz halgha kelmek, ishtin ciqmaq؛ sësimaq:[misal:] dewa qërimas, altun cirimes(maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] aynimaq, buzulmaq, halaketke yüz tutmaq:[misal:] cirigen hakimiyet axiri bërip gumran bolidu.
|
|
cirimtal |
|
cirimtal[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. asasliq terkibi silikatlar bolup, aq, qara we ac-toqluqi oxshash bolmighan qongur yaki yëshil renglerde ucraydu؛ adette ëlëktr izolyatsiye matëriyali qilinidu.
|
|
cirindi |
|
|
|
cirindixor |
|
|
|
cirindilik |
|
|
|
cish |
|
cish[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] adem we yuqiri derijilik haywanlarning ozuqluq caynash we nersilerni cishlesh ücün xizmet qilidighan orgini:[misal:] uttur cish. ëziq cish. cish saldurmaq.[yeshmisi:] ② nersilerning cish sheklidiki qismi:[misal:] here cishi. caqning cishi.[yeshmisi:] ③ sapan(boqusa) ning bëshigha kiydürüp, yer aghduridighan polat yaki coyun sayman:[misal:] men «bismilla» dep sapan tutqan yili, öküzning putigha cishni uruwaldim.
|
|
cishi patmaq |
|
|
|
cishi sarghaymaq |
|
cishi sarghaymaq[yeshmisi:] ① cishning renggi sëriq rengge kirmek, sëriqqa özgermek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] yëshi congaymaq, qërimaq:[misal:] u cac-saqalliri aqirip, cishliri sarghiyishqa bashlighansëri, bu ghem-qayghu uning yürikini amburdek qisip tolimu bi’aram qilatti.
|
|
cishigha tegmek |
|
|
|
cishi qërishmaq |
|
|
|
cishini bilimek |
|
|
|
cishining ëqini körsetmek |
|
|
|
cisha |
|
|
|
cish-tirnaq |
|
|
|
cish-tirniqi bilen |
|
cish-tirniqi bilen[yeshmisi:] jan-jehli, pütün küci bilen, barliq imkaniyitini ishqa sëlip:[misal:] yang zëngshin bu ishlirimizgha cish-tirniqi bilen tosqunluq qilip këliwidi. meqsitige yëtelmey, axiri özi halak boldi.
|
|
cishsiz |
|
|
|
cishsiman |
|
|
|
cishsha |
|
|
|
cishletmek |
|
|
|
cishleshmek |
|
cishleshmek[yeshmisi:] ① «cishlimek» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] yiraq tursa kishnishidu, yëqin tursa cishlishidu(maqal).[yeshmisi:] ② kirishmek, yapsargha kelmek:[misal:] kësek cishleshmise, tam asan örülidighan bolup qalidu.
|
|
cishleklik |
|
cishleklik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cishligen haldiki, cishligen, cishlep turghan:[misal:] derexning shëxigha qondi bir qagha, közini üzmestin kengri dalidin-aghzida cishleklik bir ölük qushqac, shad idi özice ushbu oljidin.
|
|
cishlem |
|
cishlem[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① nan, gösh qatarliq uzuqluqning bir cishleshte üzüp ëlinghan, bir cishleshke yëtidighan parcisi.[yeshmisi:] ② sanaq sanlardin këyin këlip miqdarni bildüridu:[misal:] bir cishlem alma.
|
|
cishlenmek |
|
cishlenmek[yeshmisi:] «cishlimek» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] arilashmaydu külke-caqcaqqa, u shu qeder temkin, xatirjem. gah aghzigha cishlinip qalar, qolidiki qërindash qelem.
|
|
cishliq (Ⅰ) |
|
cishliq (Ⅰ)[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cishi bar, cish saldurghan, cish ciqarghan:[misal:] altun cishliq ayal. cishliq caq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cishigen, yëshigha toshqan:[misal:] töt cishliq qoy. ikki cishliq texey.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sapanning cish kiydürüp qoyulidighan uci.
|
|
cishliq (Ⅱ) |
|
cishliq (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① yügenning astinqi yaki üstünki qismidiki qoshumce ëghizduruq:[misal:] cishliq bëkitmek. cishliq salmaq.[yeshmisi:] ② destigahni pana bilen cingitish, boshitish ücün pacaqning asti ucigha ciqirilghan, asti gundigha kirgüzülidighan erkek türüm.
|
|
cishlimek |
|
cishlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① yëmekliklerni cishning arisigha ëlip, bir qismini üzüp, ajritip almaq:[misal:] gösh cishlimek.[yeshmisi:] ② ozuqlanmaq, yëmek:[misal:] ishliseng cishleysen(maqal).[yeshmisi:] ③ cishlirining arisigha ëlip qismaq, cishi bilen tutmaq:[misal:] u her türlük mollaq ëtip, orunduqtin yergice ëgilip, yerdiki cinilerni aghzida cishlep, qollirida kötürüp, yene mollaq ëtip cüshetti.[yeshmisi:] ④ cishlirini paturup jarahetlendürmek, cishlep almaq:[misal:] itni cishlimeydu, atni tepmeydu dëme (maqal).[yeshmisi:] ⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] kishining könglini aghritmaq؛ qattiq, sësiq gep bilen azar bermek, renjitmek:[misal:] xeqni cishlep nëme qilisiz[yeshmisi:] ⑥ [köcme menisi:] [yeshmisi:] yaman tesir qilmaq, bashni aghritmaq (haraq-sharab heqqide):[misal:] etisi oyghinip, haraq cishliwalghanliqini sezdim.
|
|
cishi |
|
cishi[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] erkekning eksi(ademdin bashqa janliqlar heqqide):[misal:] u birküni bir taghning baghrida këtip bërip, bir ac börining bir cishi këyikni tutuwalghanliqini körüptu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] bir-birige cëtilidighan, kirishidighan nersilerning cëtishish, kirishish ornidiki oymanliq:[misal:] cishi türüm. cishi caq.
|
|
cishimek |
|
|
|
cishimel |
|
|
|
cigh |
|
cigh[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] bashaqliqlar a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi tar we uzun bolup, sëwet, bora, süpürge qatarliqlarni toqushqimu ishlitilidu.
|
|
cighci (Ⅰ) |
|
|
|
cighci (Ⅱ) |
|
|
|
cighcighir |
|
|
|
cighciliq |
|
|
|
cighdan |
|
|
|
cighriq |
|
cighriq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① paxtini cigitidin ayrish ücün ishlitilidighan qurulma.[yeshmisi:] ② quduqtin su tartish ücün ishlitilidighan ghalteksiman qurulma.[yeshmisi:] ③ darning eng yuqiri qismigha ornitilghan we darwazlar mollaq ëtip oyun körsitidighan shotisiman qurulma.[yeshmisi:] ④ tornik:[misal:] yalang cighriq. qosh cighriq.[yeshmisi:] ⑤ [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] oq bilen caqtin tüzülgen, ortaq oq siziqi boyice aylinalaydighan addiy mëxanizm. cighiriq mahiyette dawamliq aylinalaydighan pishangdur.[yeshmisi:] ⑥ [kesip türi:]＞qatnash ishliri＜[yeshmisi:] ëghirliq kötürüsh ücün ishlitilidighan bir xil üsküne. paraxotlarda lengger tashlash we ëghir yüklerni kötürüsh ücün ishlitilidu.
|
|
cighliq |
|
cighliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cighi bar, cigh ösken:[misal:] u shundaq qarisa, yiraqtin bir parce ot lawuldap yënip këliwëtiptu. arqidinla ikki yaqtiki cighliqmu köyüshke bashlaptu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cigh köp ösken jay:[misal:] ular atlap kelginide cighliq jiragha, cix tüwidin ürküp torghay ucti hawagha.
|
|
cighir (Ⅰ) |
|
cighir (Ⅰ)[yeshmisi:] ①[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] keng emes, tar(yol heqqide):[misal:] cighir yol.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tar yol؛ yalghuz yol:[misal:] tëbabet tar da’irilik atidin, ustazdin öginish cighirigha kirip qaldi.
|
|
cighir (Ⅱ) |
|
|
|
cighirtmaq |
|
cighirtmaq[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] cighirtmaq a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi ewrishim bolup, nersilerni baghlashqa we qeghez yasashqa ishlitilidu؛ yiltizidin miswak (cish cotkisi) yasilidu.
|
|
cighirtmaqgül |
|
|
|
cighirtmaqliq |
|
|
|
ciqarmaq |
|
|
|
ciqaghdimaq |
|
|
|
ciqciqlar |
|
|
|
ciqmaq |
|
ciqmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① pestin melum bir ëgizlikke, yuqirigha yaki birer nersining üstige kötürülmek؛ kötürülüp birer nuqtigha yetmek؛ örlimek:[misal:] taghqa ciqmaq. derexqe ciqmaq. munberge ciqmaq. ＊ almaqning bermiki bar, ciqmaqning cüshmiki bar(maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] eslidiki melum bir derije, basquc, pelle we shuningdeklerdin nisbeten yuqiri bolghan derijige, basqucqa we pellige yetmek, örlimek, kötürülmek:[misal:] mertiwige ciqmaq. emelge ciqmaq. aliy mektepke oqushqa ciqmaq. ewjige ciqmaq.[yeshmisi:] ③ upuqtin kötürülmek, körünmek؛ tughmaq (kün, ay we yultuzlar heqqide):[misal:] kün ciqmaq. qarang, bügün ay ejeb güzel ciqiptu.[yeshmisi:] ④ birer nerse icidin tashqirigha qarap heriket qilmaq؛ icidin sirtigha barmaq:[misal:] miltiqtin oq ciqti.[yeshmisi:] ⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] kargha yarimas bolup qalmaq, tügeshmek:[misal:] bu safalar ishtin ciqti.[yeshmisi:] ⑥ duc kelmek, yoluqmaq:[misal:] qaraxan wezir-wuzra, lawu-leshkerlirini bashlap këtiwatsa, aldidin bir këyik ciqti.[yeshmisi:] ⑦ sirtqa tepmek, ajrilip namayan bolmaq, körünmek:[misal:] balining pëshanisidin ter ciqiptu. ＊ quliqimning keynige kicikkine bir yara ciqip qaldi.[yeshmisi:] ⑧ ornidin qozghalmaq, ornidin taymaq, ajralmaq (üge söngekliri heqqide):[misal:] mëning qolum ciqip ketti.[yeshmisi:] ⑨ [köcme menisi:] [yeshmisi:] taymaq. azmaq:[misal:] toghra yoldin ciqmaq. prinsiptin ciqmaq.[yeshmisi:] 01 hasil bolmaq, peyda bolmaq, barliqqa kelmek:[misal:] tili ciqmaq. xuyi ciqmaq. sawadi ciqmaq. ＊ yekke qoldin cawak ciqmas(maqal).[yeshmisi:] 11 axirlashmaq, tügimek:[misal:] qan ciqti-jan ciqti(maqal).[yeshmisi:] 21 melum bir qatnash qorallirigha olturmaq:[misal:] sen ayrupilangha ciqqanmu men poyizgha ciqip baqmighan.[yeshmisi:] 31 oyun, drama yaki kino eserliride, melum bir shexsning rolini oynimaq, almaq:[misal:] ömer sayim «perhad-shërin» dramisida, «perhad» ning roligha ciqti.[yeshmisi:] 41 ciqim bolmaq, serp qilinmaq؛ xejlenmek:[misal:] bu yerde hemme nersige yancuqtin pul ciqidu.[yeshmisi:] 51 birer tebiqidin, jaydin ösüp yëtishmek, yëtilmek؛ barliqqa kelmek:[misal:] ucturpan shehiridin ciqqan rehmitulla beg bilen qumul taghliridin ciqqantömür xelpimu ashu dankogha oxshaydighan kishiler idi.[yeshmisi:] 61 [köcme menisi:] [yeshmisi:] tëpilmaq:[misal:] igisi ciqmaq. ＊ dëmigenni dëgüci ciqar, yëmigenni yëgüci ciqar(maqal).[yeshmisi:] 71 peyda bolmaq, tughulmaq, yüz bermek:[misal:] shamal ciqmaq. el «püw» dëse, boran ciqidu(maqal).[yeshmisi:] 81 [köcme menisi:] [yeshmisi:] ëytilmaq؛ dëyilmek:[misal:] leyligül ëliqulgha qarap:[misal:] sendin yaxshi gep ciqishigha ishenmeymen, dëdi.[yeshmisi:] 91 [yeshmisi:] bërilmek:[misal:] uninggha her ayda 150 koy ma’ash ciqidu.[yeshmisi:] 02 hësablanmaq, qaralmaq, sanalmaq:[misal:] kem ciqmaq. ＊ naymanning ëytqini durus ciqti.12 [köcme menisi:] [yeshmisi:] qolgha kelmek, ëlinmaq:[misal:] burayundin kömür, altun, mis qatarliq kan mehsulatliri ciqidu.[yeshmisi:] 22 ërishmek, ige bolmaq:[misal:] azadliqqa ciqmaq. ＊ ayaghqa ciqmay, bashqa yoq (maqal).[yeshmisi:] 32 ciqish këlish qoshumcisi «-din, -tin» bilen türlengen bezi isimlarning keynide këlip, heriket igisining melum ish-heriketni orundash, bëjirish imkaniyitini bildüridu:[misal:] hajitidin ciqmaq. ＊ men bu telepning höddisidin ciqalmaymen.[yeshmisi:] 42 yëshilmek؛ bësilmaq, kötürülmek:[misal:] harduqi ciqmaq. sëziktin ciqmaq. xumari ciqmaq. derdi ciqmaq.[yeshmisi:] 52 birer nersidin yaki ishtin xushi ketmek, zërikmek, birer nersige bolghan qiziqishi, hewisi töwenlimek:[misal:] men künde polu yewërip, poludin ciqip qaldim.[yeshmisi:] 62 [köcme menisi:] [yeshmisi:] pütmek, ayaghlashmaq:[misal:] uning qolidin asanliqce ish ciqmaydu.[yeshmisi:] 72 tëpilmaq, yetmek(waqit, purset heqqide):[misal:] mëning kitab oqushqimu, yaxshi dostlar bilen söhbetlishishkimu waqtim ciqidu.[yeshmisi:] 82 taralmaq, yëyilmaq, hemmige tonulmaq:[misal:] nami ciqmaq. ëti ciqmaq.[yeshmisi:] 92 bilinmek, sëzilmek, eks etmek:[misal:] uning teqi-turqidin kemterlik ciqip turidu.[yeshmisi:] 03 yaymaq, taralmaq (hid, puraq heqqide):[misal:] küz quyashi yarqin nürlirini cacatti, orman arisidiki her xil güllerdin güpüldep xush puraq ciqip turatti.[yeshmisi:] 13 ajrashmaq, üzülüshmek:[misal:] ularning qizimu erdin ciqti.[yeshmisi:] 23 yatliq qilinmaq, nikahlanmaq, tegmek:[misal:] sheherde sizni erge ciqarmish dëgen gep bar.[yeshmisi:] 33 birer adem yaki nersining melum bir teripi, mahiyiti, xususiyiti we roli körülmek:[misal:] ularning ötken yil sëtiwalghan qar leylisi markiliq tëlëwizori yaxshi ciqti.[yeshmisi:] 43 birer nersini ishlepciqirishqa, ishleshke, yasashqa yetmek:[misal:] bu yaghacta bir ishik ciqidu.[yeshmisi:] 53 haliti, renggi, shekli birer nersining yüzide qalmaq, bësilmaq:[misal:] barmaq izi ciqmaq. resimi nigatipqa ciqmaq.[yeshmisi:] 63 neshir bolmaq, bësilip tarqalmaq:[misal:] «qizil rawaqtiki cüsh» romanining uyghurce terjimisi yëqinda neshrdin ciqti.[yeshmisi:] 73 yoqalmaq, tügimek؛ untulmaq, kötürülmek:[misal:] estin ciqmaq. xatiridin ciqmaq.[yeshmisi:] 83 «-p, -ip, -up, -üp»lar bilen yasalghan rewishdashlar bilen birikip, rewishdashta ipadilengen heriketni tekitleydu:[misal:] körgezmini körüp ciqtuq. ＊ bu qëtimqi musabiqide exmet üzüp ciqti. ＊ kimki shahzadini bilimlik qilip terbiyilep ciqsa, mal-dunya in’am qilimen, deptu padishah.
|
|
ciqirilmaq |
|
|
|
ciqirindi |
|
ciqirindi[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] tëbabetcilik ilmide, adem bedinidin ajrilip ciqidighan nersilerning yeni «teret, osuruq, ter we tükürük» qatarliqlarning omumiy atilishi:[misal:] kësel ademlerning tükürüki we bashqa ciqirindiliri arqiliq, bashqilargha kësellik yuqidu.
|
|
ciqish |
|
|
|
ciqish qilmaq |
|
ciqish qilmaq[yeshmisi:] ① yetmek, yëtishmek:[misal:] u behzatning sözige kirip hemme eswablarni satqan bolsimu, yene ciqish qilmaptu.[yeshmisi:] ② eng muhim dep hësablimaq, asas qilmaq:[misal:] mundaq ishta shexsiyetcilikni ciqish qilsa bolmaydu.
|
|
ciqish këlish |
|
ciqish këlish[kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] uyghur tilidiki këlishlerning bir türi. qoshumcisi «-din, -tin» ciqish këlish sheklidiki isim we isim xaraktërlik sözler asasen pë’il, bezide bir qisim süpet, rewishlerge bëqinip, halet bolup këlidu:[misal:] örüktin yëdim. attin ëgiz, ittin pes.
|
|
ciqishqaq |
|
|
|
ciqishqaqliq |
|
|
|
ciqishmaq |
|
ciqishmaq[yeshmisi:] ① «ciqmaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] tenterbiyiciler taghqa ciqishti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ciqish qilmaq, yetmek:[misal:] mëning pulum bir dane renglik tëlëwizor sëtiwëlishqa ciqishidu.[yeshmisi:] ③ öz’ara këlishmek, epleshmek, ittipaqlashmaq:[misal:] tördiki bilen ciqishquce, bosughidiki bilen ciqish(maqal).
|
|
ciqiq |
|
ciqiq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] adem organizmidiki birer ezaning öz ornidin ajrap, ciqip këtishi(tëngiqciliqta):[misal:] tëbabetning tereqqiyatigha egiship sunuqlarni tëngish, ciqiqlarni ornigha cüshürüsh, qan ëlish qatarliqlarmu barliqqa kelgen.
|
|
ciqim |
|
ciqim[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞maliye＜[yeshmisi:] serp qilinghan yaki serp qilinidighan meblegh؛ xirajet:[misal:] memuriy ciqim. kirim we ciqim. ciqim qilmaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ziyan-zexmet؛ ölüm, qurban(urush, jengde):[misal:] ciqimgha ucrimaq. ciqim tartmaq.
|
|
ciqimdar |
|
|
|
ciqimsiz |
|
ciqimsiz[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ciqimi yoq, hëcqandaq ciqim telep qilmaydighan yaki qilinmaydighan؛ xorimaydighan:[misal:] ciqimsiz ish. ciqimsiz su miqdari. ciqimsiz oqet.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ziyansiz, ziyan tartmay:[misal:] urush dëgen ciqimsiz bolmaydu.
|
|
ciqimliq |
|
|
|
ciqindi |
|
|
|
ciqinmaq |
|
ciqinmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ciqish qilmaq, yëtishtürmek, ciqarmaq:[misal:] dadam birhaza xiyal sürgendin këyin:[misal:] uni nedin alimiz, u bolghandimu puligha ciqinalamduq, dëdi ikkilinip.
|
|
cik |
|
cik[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] ① sa’et istrëlkisining mëngishi yaki eynek qatarliqlarning sunushi we dez këtishidinq peyda bolghan awaz.[yeshmisi:] ② ademning tamiqini cekkende hasil bolidighan üzük awaz:[misal:] u xuddi derdi bar kishidek, olturghanla yëride turup-turup «cik, cik»qilip tamiqini cëkip qoyatti.[yeshmisi:] ③ cüjiler yem izdep sayrighan caghda ciqiridighan bir xil awaz:[misal:] cüjiler baghcida cik, cik qilip danlawatidu.
|
|
cik-cak |
|
|
|
cik-cik |
|
|
|
cikka |
|
cikka[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] oshuqning dümbe teripige qarshi bolghan oyman, kindik teripi, yeni «pokka» ning eksi:[misal:] qimarwazmu töt oshuqni dettikam dep atidu, ya cikka, ya pokka cüshidu.
|
|
cikkide |
|
|
|
cikildatmaq |
|
|
|
cikildashmaq |
|
|
|
cikildaq |
|
cikildaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] seyyare mal satqucilarning xëridar caqirish ücün calidighan we «cik-cik» qilip awaz ciqiridighan bir xil eswabi:[misal:] u bir qolida tokurangni, yene bir qolida cikildaqni cëlip, tokurangcining «el aman» dëgen naxshisini ëytip ketti.
|
|
cikildimaq |
|
|
|
cige |
|
|
|
cigdürmek |
|
|
|
cigrin |
|
|
|
cigmek |
|
cigmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birnersining ucini yene birnersige tügün sëlip ulimaq, baghlimaq:[misal:] u yancuqidin pishshiq yip ciqirip, ishik ilghucining motikige cing cigdi.[yeshmisi:] ② gire qilip salmaq, taqimaq:[misal:] leyligül zumretni baghrigha bësip, pëshanisidin söydi we uninggha atap e kelgen hawa reng gaz yaghliqini boynigha cigip qoydi.[yeshmisi:] ③ birer nersini yaghliq we shuninggha oxshash nersiler icige orap, yögep tangmaq:[misal:] etisi ependim bir yaghliqqa töt-besh tashni cigip, qazixanigha bëriptu.
|
|
cigung |
|
cigung[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞tenterbiye＜[yeshmisi:] memlikitimizning özige xas bir xil beden cëniqturush usuli. asasiy jehettin ikki xilgha bölünidu. biride jim turush, jim olturush yaki jim yëtish arqiliq diqqetni yighip, alahide usul bilen nepes ëlish arqiliq bedenning aylinish, hezim qilish sistëmilirining xizmiti ashurulidu؛ yene biride ewrishim tenheriket gimnastikisi, emlesh qatarliq usullar bilen da’im beden cëniqturup turush arqiliq, bedenning saghlamliq derijisi yuqiri kötürülidu.
|
|
cigit |
|
|
|
cigit caqmaq |
|
|
|
cigitsiz |
|
|
|
cigitlik |
|
|
|
cigish |
|
cigish[yeshmisi:] ① «cigmek» pë’ilining yene bir xil isimdishi:[misal:] u bala mektep yëshigha kirip qalghan bolsimu, hetta ayagh boghquclirini cigishnimu bilmeytti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yip boghquc, cac, arghamca qatarliq nersilerning cigilgen jayi:[misal:] yipning cigishini yeshmek.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] irmash-cirmash bolup qalghan, cirmashqan:[misal:] cigish cac.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] qiyin, tes, müshkül, murekkep:[misal:] tashwayning derdi her ikkiylen ücün, intayin cigish bir mesile bolup tuyuldi.
|
|
cigishleshtürmek |
|
|
|
cigishleshtürülmek |
|
|
|
cigishleshmek |
|
cigishleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① cigish haletke kelmek, cigish bolmaq, cigish kirmek, irmash-cirmash bolup ketmek:[misal:] uning cigishliship, kigizdek bolup ketken qapqara cëci dolisigha cüshüp turatti.[yeshmisi:] ② qiyinlashmaq, murekkepleshmek, qalaymiqanlashmaq:[misal:] mesilining beziliri aydinglashti, beziliri tëximu cigishleshti.
|
|
cigishlik |
|
|
|
cigishmek |
|
|
|
cigik |
|
cigik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cigilgen jay, tügün:[misal:] cigikni yeshmek. arghamcining cëgiki.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cigip qoyulghan, cigilgen, cigiklik:[misal:] cigik yip. cigik tana.
|
|
cigiklik |
|
|
|
cigil |
|
cigil[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] qarluqlargha tewe üc türk qebilisining nami. ularning biri barsighanning töwen teripidiki qiyash shehiride yashighuci köcmenler, ikkincisi talas shehiri etrapidiki xelqler, ücincisi qeshqerning yëza-qishlaqliridiki türk qebililiri. mehmud kashigheri «diwan» da, bularni bir yerdin tarqalghan cigil qebilisi dep körsitidu.
|
|
cigilmek |
|
|
|
cigindan |
|
cigindan[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] altun bilen bille yatidighan, altun renggidiki, kiciki qonaqtek, congi serengge qëpidek këlidighan bir xil parqiraq tash.
|
|
cing |
|
cing[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mustehkem, cidamliq, puxta, pishshiq:[misal:] cing rext.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ici melum birnerse bilen liq toldurulghan؛ bosh yaki kawak emes, liq:[misal:] harwa caqining yëli cing. ∥herqandaq caghda, qorsaqni cing toyghuzupla jiddiy heriketlerni qilish yaxshi emes.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] küc bilen, mehkem, qattiq, boshashturup qoymay:[misal:] u xuddi yiqilip cüshidighandekla, aldidiki tömürni cing tutuwaldi.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] yuqiri, qattiq, ünlük(awaz heqqide):[misal:] tangmu atti, kün ciqti, qol kaniyidin ün ciqti. kanaycining awazi, kündikidin cing ciqti.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yaramliq, qolidin ish këlidighan:[misal:] hemmidin cing ciqqini enwer ependi boldi.[yeshmisi:] ⑥ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] qattiq, jiddiy:[misal:] boway yügürüp ciqsa, ish bashqice. shu yerdin boway toqmaqqa cingraq buyruq bëriptu.[yeshmisi:] ⑦ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] öz ishigha puxta؛ bashqilargha nep bermeydighan, bëxil؛ pishshiq:[misal:] uning munciwala cing adem ikenlikini tëxi bilmeptimen.[yeshmisi:] ⑧ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] del, taza, qaq؛ cingqi:[misal:] men bu yerge ash waqti bilen kelgen adem ta cing cüshkice ularning këlishini saqlap turdum.[yeshmisi:] ⑨ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] halqiliq, muhim؛ yaman:[misal:] cing yërige ciqmaq. ish cing yërige bërip taqilip qaldi. emdi buyruq qilsila teqsir, men bërip körey, dëdi u.
|
|
cingdatmaq |
|
|
|
cingdashmaq |
|
|
|
cingdalmaq |
|
|
|
cingdimaq |
|
cingdimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer nerse yaki yerni bësip, niqtap, arisini cing, zic haletke keltürmek:[misal:] yol cingdimaq. xaman cingdimaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] toyghuzmaq:[misal:] qorsaqni cingdimaq.
|
|
cingsey |
|
|
|
cingqatmaq |
|
|
|
cingqashmaq |
|
|
|
cingqaq |
|
|
|
cingqalmaq |
|
cingqalmaq[yeshmisi:] ① «cingqimaq» pë’ilining mejhul derijisi.[yeshmisi:] ② cing, zic haletke kelmek؛ cingliq, zicliq derijisi ashmaq:[misal:] shu tapta uning köksi cingqilip, ici tit-tit boluwatatti.[yeshmisi:] ③ kücenmek, kücimek:[misal:] u qolidiki tamakisini cingqilip turup shoriwëtip, sözini dawamlashturdi.[yeshmisi:] ④ zoruqmaq:[misal:] üstige süttek aq xalat kiyip, aghzigha qëlin maska taqighan ekber yërilip këtidighandek, cingqilip aghriwatqan cëkisini bir hazaghice uwulap olturdi.
|
|
cingqi |
|
|
|
cingqicüsh |
|
|
|
cingqimaq |
|
|
|
cingkirish |
|
|
|
cinggiz (Ⅰ) |
|
|
|
cinggiz (Ⅱ) |
|
|
|
cinggizlik |
|
cinggizlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bëxilliq, pixsiqliq:[misal:] boldi, qoysila ustam, cinggizlik qilmay, menmu silini tonumaymen, dëdi ëli’axun ustam dadamni eyibligen halda.
|
|
cinggilik |
|
cinggilik[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] cinggilik a’ilisidiki köp yilliq, yögiship ösidighan, saman gholluq ösümlük. ösümlük tënide aq süti bolidu. yiltizi dora qilinidu, höllükni tarqitip, suyuqluqni rawan qilish, yelni heydep, aghriq toxtitish roligha ige.
|
|
cingngide |
|
cingngide[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] bar küci bilen kücep, nahayiti cing, mehkem, bek:[misal:] extem uning arisaldiliqidin paydilinip, lëwini lëwige jüplep, cingngngide bësip turatti.
|
|
cinglun |
|
cinglun[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] memlikitimizde ishlengen birikme talalarning muhim sortliridin biri. höl yaki quruq ëgirish arqiliq ishlinidu. uni sap yaki qoy yungi we bashqa talalar bilen arilash ëgirish arqiliq, kiyim-këcek, ediyal we sana’et buyumliri qatarliqlarni ishleshke bolidu.
|
|
cingliq |
|
cingliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① iqtidar, berdashliq bërish jehettiki mustehkemlik, mezmutluq, puxtiliq:[misal:] rextning cingliqi. tamning cingliqi.[yeshmisi:] ② pishshiqliq, bëxilliq, girilik:[misal:] sen bu mesilide ance cingliq qilip ketme, dëdi yasin dostigha.
|
|
cingitmaq |
|
|
|
cingitilmaq |
|
|
|
cingimaq |
|
|
|
cil (Ⅰ) |
|
cil (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil qush. shekli kepterge sel oxshaydu, tumshuqi kicik, puti qisqa, peqet üc talla barmiqi bolidu. otlaqta yashaydu, göshini istëmal qilishqa bolidu.
|
|
cil (Ⅱ) |
|
|
|
cilapca |
|
cilapca[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] qol yughanda, ëqindi suni cüshüridighan das. adette mis, tuc, alyumin qatarliq mëtallardin yasilidu.
|
|
cilatmaq |
|
|
|
cilashturmaq |
|
|
|
cilashmaq |
|
cilashmaq[yeshmisi:] ① «cilimaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] ëriq boyida, balilar putlirini sugha ciliship olturushatti.[yeshmisi:] ② suyuqluq icige patmaq, kirmek:[misal:] kelgenler sugha cilashqan qeghezdekla boshiship qaldi.
|
|
cilaqliq |
|
cilaqliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cilanghan yaki cilap qoyulghan:[misal:] murat dorigha cilaqliq resimlerni bir-birlep yëyip, qurutushqa bashlidi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]rewish.[yeshmisi:] cilanghan halette:[misal:] uning öyide birqance qacigha cilaqliq turghan mëyxua güllirige zen salmidingmu dëdi raziye.
|
|
cilan |
|
cilan[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] xozor a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan catqal yaki derex. yëngi shaxlirida jüp-jüp tikenliri bolidu, mëwisi ückilik mëwe bolup, sharsiman yaki tuxumsiman këlidu, renggi qizil temi tatliq, adette istëmal qilinidu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shu xil ösümlük mëwisi.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cilangha oxshash qara qizil rengdiki:[misal:] cilan tupraq. cilan toruq[yeshmisi:] ④ kelpin nahiyisidiki bir yëzining ismi.
|
|
cilanzar |
|
|
|
cilanliq |
|
cilanliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cilan derixi bar, cilan derixi ösken:[misal:] cilanliq bagh. cilanliq kent.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cilan derixi ösken yer, meydan:[misal:] reqip:[misal:] men munu untulghusiz shenbini seyle bilen ötküzüshni yene teklip qilimen. pikap yallaymiz de, sheher sirtidiki cilanliqqa ciqip këtimiz, dëdi.
|
|
cilanmaq |
|
|
|
cile |
|
cile[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① öy haywanlirining qotanda süydük we bashqa nersiler bilen ariliship ketken patqaq halettiki qighi:[misal:] ëghilning ici qoyuq cile puriqigha coshup, hor kötürülüp turghan muncidek, nahayiti issiq idi.[yeshmisi:] ② haywanlarda bolidighan bir xil kësel:[misal:] cile kësili.
|
|
cilböre |
|
cilböre[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüci haywan. ten shekli börige oxshaydu, lëkin böridin kicik, ozuq oghrilaydu, wehshiy këlidu, da’im topliship kala, qoy qataliq haywanlargha hujum qilidu.
|
|
cilpaye |
|
cilpaye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] paportniklarning bir türi, yeni köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yiltizsiman gholi dora ücün ishlitilidu, issiqni tarqitish, zeher qayturush roli bar؛ jigerni tinclandurup, közni roshenleshtüridu؛ tengritagh, altay taghliridin tëpilidu.
|
|
ciltar |
|
|
|
ciltek |
|
ciltek[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① renglik rext yaki her xil rengdiki yiplardin qilinidighan zinnet buyumi. torsiman lënta.[yeshmisi:] ② kiyimlerge zinnet bërish ücün, ularning munasip orunlirigha tutulidighan, mexsus toqulghan yaki gül cëkilgen lëntisiman buyum:[misal:] uning yüzliri englik bilen qizartilghan bolup, üstige, cörisige ciltek tutulghan, bëli tar, kalte peshmet kiyiwalghanidi.
|
|
cilten |
|
cilten[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] diniy, xurapiy tessewwurlardiki gheyriy tebi’iy kücke ige, közge körünmeydighan we bir-biridin ayrilmaydighan epsaniwi 40 roh.
|
|
cilcöp |
|
|
|
cilghoza |
|
cilghoza[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] qarighayning mediki. shekli köpince tuxumsiman yumilaq këlidu, sirti yaghaclashqan nurghun tenggicilerdin tüzülgen bolup, icide uruqi bolidu.
|
|
cilge (Ⅰ) |
|
cilge (Ⅰ)[yeshmisi:] ①[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qoghunning eng baldur pishidighan bir xil türi. özi nisbeten kicik, shekli yumilaq hem tala-tala, renggi pishqanda sëriq, temi tatliq we suluq këlidu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yëtilish mezgili qisqa, baldur pishidighan (zira’etler heqqide):[misal:] cilge shal. cilge qonaq.
|
|
cilge (Ⅱ) |
|
|
|
cillatmaq |
|
|
|
cillashmaq |
|
|
|
cillaq |
|
cillaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] toy tügigendin këin, qudilarning öz’ara harduq sorap bëridighan cëyi:[misal:] toyning ücinci küni, qiz terep yigit terepni we özining tughqanlirini cillaqqa ëytti.
|
|
cillanmaq |
|
|
|
cille |
|
cille[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞mëtë’orologiye＜[yeshmisi:] yilning eng issiq yaki eng soghuq 40 küni. yaz peslidiki eng issiq 40 kün yaz cillisi bolup, 25-iyundin 5-awghustqice dawamlishidu؛ qish peslidiki eng soghuq 40 qish cillisi bolup, 25-dëkabrdin 5-fëwralghice dawamlishidu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] tughutluq ayallar balini tughup, hemrahi cüshüp taki jinsiy ezaliri eslige kelgüce ötidighan 40-42 künlük waqit؛ qiriqi.
|
|
cillik |
|
|
|
cilligül |
|
|
|
cillilik |
|
cillilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① cillidin ciqmighan, qiriqi toshmighan:[misal:] cillilik ana.[yeshmisi:] ② qiriqi toshmighan tughutluq ayal orunlashqan yaki yatqan:[misal:] cillilik öyge këcisi kocidin kirip këlish yaxshi emes, dëdi aysixan ana.
|
|
cillimaq |
|
cillimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① «qi... qi... qiq...» qilip awaz ciqarmaq, qicqarmaq(xoraz heqqide):[misal:] tang xorazlirining bes-bes bilen cillashlirigha egiship, quyashning nurliri juwazxanini yorutushqa bashlidi.[yeshmisi:] ② caqirmaq, teklip qilmaq:[misal:] yarimning tillighini cillighini(maqal).[yeshmisi:] ③ ündimek؛ teshebbus qilmaq:[misal:] shox pedige cëlinghan saz ademlerni ussulgha cillaytti.
|
|
ciliq |
|
ciliq[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① birer nersige qacilanghan yaki toldurulghan suyuqluqning yenggil cayqilishi yaki silkinishidin ciqqan awaz, tawush.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hemme yëri cilanghan, nem bolup ketken:[misal:] hüsen attin cüshüp tëzdin yügürdi, qizning üstwëshi ciliq su idi.
|
|
ciliq-ciliq |
|
ciliq-ciliq[yeshmisi:] ① «ciliq» sözining tekrarlinishi:[misal:] idishtiki su ciliq-ciliq qilip cayqilatti.[yeshmisi:] ② üstidin su qoyulghandek, sugha cilanghandek:[misal:] küzning birküni yamghur kocilarni ciliq-ciliq patqaq qiliwetkenidi.[yeshmisi:] ③ memurciliq, molciliq:[misal:] beziler:[misal:] dëhqanciliq-bezide ciliq-ciliq, bezide quruqciliq, dep öz-özige teselli bëretti.
|
|
ciliqlimaq |
|
ciliqlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① «ciliq, ciliq» qilip awaz ciqarmaq.[yeshmisi:] ② suyuqluq heddidin tashqiri köp bolmaq, tolup tashmaq, ciqmaq, tepcimek:[misal:] men oyghinip kettim, ciliqlap terlep këtiptimen.
|
|
cilim |
|
cilim[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tamaka, neshe qatarliqlarni cëkish ücün ishlitilidighan nerse. u köpince qapaqtin we mis, bambuk qatarliqlardin yasilidu. uninggha seyxane ornitilidu. qapaqqa melum miqdarda su qacilinip, seyxanisigha tamaka yaki neshe sëlinidu. cekkende, neyce arqiliq shoralghan is qapaqtiki suning süzüshidin ötüp, andin ëghizgha kiridu.
|
|
cilimaq |
|
cilimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① suyuqluqqa paturmaq, kirgüzmek, tögürmek:[misal:] u mektep aldidin ëqip ötidighan ëriq lëwidiki tetür söget tüwide putini sugha cilap olturdi.[yeshmisi:] ② köktat, mëwe-cëwe qatarliqlarni tuz, acciqsu, jangyu we haraq qatarliqlargha salmaq:[misal:] sey cilimaq. haraqqa dora cilimaq.
|
|
cilinsey |
|
|
|
cim (Ⅰ) |
|
cim (Ⅰ)[yeshmisi:] ①[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] cimdish, cëqish, sanjish yaki bedendiki bezi özgirishler tesiride peyda bolidighan bir xil sëzim.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] heddidin ziyade kücesh yaki tëz heriket qilish netijiside, beldiki bir qisim muskullarning zeximlinishidin këlip ciqidighan bir xil bel aghriqi.
|
|
cim (Ⅱ) |
|
cim (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① bashaqliqlar a’ilisidiki köp yilliq, pakar ösidighan saman gholluq ösümlük. yiltizi köp bolidu, köpince tupriqi we hawasi nem jaylarda ösidu.[yeshmisi:] ② qëlin bir qewet lëyi bilen qëzip ëlinghan shu xil ot. adette yerge yëyitip otlaq hasil qilish, muhitni güzeleshtürüsh yaki ëriq-östeng yaqilirigha yatquzup, suning yalap këtishining aldini ëlish qatarliqlarda ishlitilidu.
|
|
cimalta |
|
|
|
cimanjar |
|
|
|
cimeltek |
|
|
|
cimen |
|
cimen[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① isim.[yeshmisi:] ot-cöp, gül-giyahdin ibaret yëshilliq:[misal:] u xushalliqidin özini baghning icige ëlip, hëckimge körünmey cimenlerning arisigha kirip, möküp olturdi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yëshilliq yaki gül-giyahlar bilen qaplanghan, del-derex we gül-cëcekler köp ösken jay؛ gülzar, gülshen:[misal:] bulbul cimenni söyer, adem wetenni söyer(maqal).[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yëshilliq yaki gül-giyahlar bilen qaplanghan:[misal:] cimen bagh. cimen qirghaqlar.[yeshmisi:] ④ qizlarning ismi.[yeshmisi:] ⑤ kuca nahiyisidiki bir yëzining nami.
|
|
cimendoppa |
|
cimendoppa[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］cimen+doppa［[misal:] doppining bir xili. töpiliki yëshil renglik yipek rexttin qilinidu. üstige aq yipta ghunce, badamce, gijim qatarliq güller tikilip, cimen menzirisi shekillendürülidu, adette uni erler kiyidu.
|
|
cimenzar |
|
|
|
cimenzarliq |
|
|
|
cimenlik |
|
cimenlik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yëshilliq, gül-giyahlar bilen qaplanghan:[misal:] bulbullar goya cimenlik bagh icidin ucup këlip, neyning qisqa destisige qoniwalghandek idi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]isim.[yeshmisi:] hemme yëri yapyëshil ot-cöp, gül-giyah we del-derexler bilen tolghan jay:[misal:] hëlimu yaxshi, gheyretning toghra hësablishi bilen ular bipayan orman otturisidiki bir cimenlikke aman-ësen cüshüwaldi.
|
|
cimcacaq |
|
|
|
cimciq |
|
cimciq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] tola yumulup-ëcilidighan, cimildaydighan:[misal:] cimciq köz.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] közini tola yumup-acidighan, cimilditidighan we uninggha adetlinip qalghan köz we shundaq közlük adem:[misal:] dashüy arqisigha shundaq qarap, partizanlardin süy cimciq, masenshalar arqisigha qacqili bashlighanliqini kördi.
|
|
cimciqlatmaq |
|
|
|
cimciqlashmaq |
|
|
|
cimciqlimaq |
|
|
|
cimcilaq |
|
|
|
cim-cim |
|
cim-cim[yeshmisi:] ① tola yumulup we ëcilidighan, cimciqlaydighan:[misal:] cim-cim köz.[yeshmisi:] ② sansiz cëkit, tockilar bilen tolghan, cëkim-cëkim:[misal:] qizning ucisida cim-cim güllük yëshil bedis könglek bar idi.
|
|
cimcimaq |
|
|
|
cimditmaq |
|
|
|
cimdishmaq |
|
|
|
cimdiq |
|
|
|
cimdim |
|
cimdim[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① ikki yaki üc barmaqning qisish ariliqi:[misal:] uning cimdimigha nëme toshaydu. u cimdim emes, goya ocum.[yeshmisi:] ② sanaq sanlardin këyin këlip, miqdarni bildüridu:[misal:] bir cimdim topa. bir cimdim un.
|
|
cimdimaq |
|
|
|
cimliq |
|
|
|
cimmide |
|
|
|
cim’ot |
|
cim’ot[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］cim+ot［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] pilik’ot a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. gholi tëbabetcilikte dora qilinidu, issiq yandurush, süydükni rawanlashturush roligha ige.
|
|
cimitmek |
|
|
|
cimir |
|
cimir[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] su yüzining ushshaq dolqunlinishi, yoruqluqning bir yënip, bir öcüshi yaki caqnishi, ushshaq nersilerning herikiti, bedende birnerse mangghandek yaki sanjilghandek sëzim peyda bolush qatarliq haletlerge teqlid qilinidu.
|
|
cimir-cimir |
|
|
|
cimirlatmaq |
|
|
|
cimirlashmaq |
|
|
|
cimirlimaq |
|
cimirlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① ushshaq we ajiz derijide dolqunlanmaq, mewj urmaq:[misal:] köl yüzi cimirlap turatti.[yeshmisi:] ② caqnimaq, jilwe qilmaq, yaltirimaq؛ tawlanmaq:[misal:] jimjit këce, etrap qarangghu, köktiki yultuzlar roshen cimirlaytti. [yeshmisi:] ③ üstide birer nerse mangghandek, köyüshkendek yaki birer nerse sanjilghandek tuyghu peyda bolmaq(beden heqqide):[misal:] balilarning bu ëcinishliq halitini körüp bedenlirim ixtiyarsiz cimirlap, yürikim ëciship ketti.
|
|
cimildatmaq |
|
|
|
cimildashmaq |
|
|
|
cimildiq |
|
cimildiq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] toyi bolghan yigit bilen qiz yaki er-xotunning yatqan ornini tosush ücün tartilghan perde:[misal:] toy tügep, nikah oqulup, melike budur hayatunnopusning cimildiqigha kirdi.
|
|
cimildiqliq |
|
|
|
cimildimaq |
|
cimildimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer nersini sanjighandek, tartishqandek yaki köyüshkendek tuyghu peyda bolmaq؛ ëcishmaq:[misal:] abdurëhimning yüzliri xijilliqtin qizirip, cimildap ketti.[yeshmisi:] ② tëz we tekrar rewishte ëcilip-yëpilmaq yaki bosh we ajiz derijide likildimaq(köz, qash-qapaq heqqide):[misal:] uning sapsëriq kirpikliri toxtimay cimildap ketti.[yeshmisi:] ③ ushshaq we ajiz derijide dolqun peyda qilmaq؛ küwejimek؛ qaynimaq:[misal:] qazandiki suning u yer-bu yëri biliner-bilinmes cimildawatatti.[yeshmisi:] ④ bir yorup-bir öcmek, caqnimaq, yaltirimaq:[misal:] shalanglap qalghan bulutlar arisida anda-sanda körünüp turghan yultuzlar uning yashliq közlirige oxshash cimildap turatti.
|
|
cimigen |
|
|
|
cin (Ⅰ) |
|
cin (Ⅰ)[yeshmisi:] ①[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] heqiqiy, rast, toghra؛ toluq:[misal:] qiz niyaz ependimning geplirini cin ixlasi bilen oqup ciqti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]süpet.[yeshmisi:] pak, sap, semimiy.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] qet’iy, cing:[misal:] orundashqa sëning qerzing, yürekte cin qararim bar. ikki dunya qilay xizmet, bolup sanga cin wapadar.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] heqiqiy halda, rasti bilen, rast:[misal:] cin yashashning özimu sen’et.
|
|
cin (Ⅱ) |
|
|
|
cinar |
|
|
|
cinargül |
|
cinargül[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］cinar+gül［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] cinargül a’ilisidiki da’im kökirip turidighan catqal. yopurmiqi tetür tuxum shekillik bolup, parqiraydu, girwiki sirtqa pürlishidu؛ güli aq, xushbuy puraydu؛ mëwisi soqicaq këlidu. adette menzire ösümlüki qilinidu.
|
|
cinarliq |
|
|
|
cine |
|
|
|
cine-qaca |
|
|
|
cinpütmek |
|
|
|
cintash |
|
|
|
cindan |
|
|
|
cindin |
|
|
|
cinliq |
|
cinliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] heqiqiy ehwal, heqiqet, rë’alliq, obyëktip mewjudiyet:[misal:] muqam tëkistliridiki muhebbet naxshiliri xelq hayatidiki cinliqning bir qismini eks ettürgen.
|
|
ciw |
|
|
|
ciwi |
|
|
|
ciwic |
|
ciwic[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] oghlaqning cishisi:[misal:] qizlarning nazliq cirqirashliri, wiliqlap külüshliri, yigitlerning yamghurda qalghan ciwic oghlaq merigendek «weyt...weyt......» dep warqirashliri öyni kötürüwëtetti.
|
|
ciwiq |
|
ciwiq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① tal, söget qatarliqlarning yëngi ösken, yumran we incike shëxi:[misal:] xëwir qotanning ciwiqtin toqulghan yoghan ishikini yëpip, ghoru bilen tosup, asta seper toqumning yënigha keldi.[yeshmisi:] ② incike tömür tayaqce:[misal:] polat ciwiq.
|
|
ciwiqlatmaq |
|
|
|
ciwiqlashmaq |
|
|
|
ciwiqlanmaq |
|
|
|
ciwiqlimaq |
|
|
|
ciwildimaq |
|
|
|
ciwin |
|
ciwin[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil hasharat. xilliri köp, adette öy ciwini közde tutulidu. bëshida bir jüp murekkep közi bolidu, lëcinkisi qurt dëyilidu؛ yëtilgini xolëra, këzik këselliklirini tarqitidu.
|
|
ciwinxor |
|
|
|
ciwinqimaq |
|
|
|
ciyqan |
|
ciyqan[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] bir xil tëre këselliki. buni tëre tük xaltilirigha ösüp kirge üzümsiman sharce baktëriye yaki zenjirsiman baktëriyiler keltürüp ciqiridu. buningda bedenning melum qismida icige qan tolghan qattiq gadalar peyda yiringlaydu, qizirip’ishshiydu we qattiq aghritidu. «kötiyoghan»depmu atilidu.
|
|
cyangzu |
|
cyangzu[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mushu nam bilen atalghan millet we shu milletke mensup kishi. ular memlikitimizning sicwen ölkisi mawin ciyangzu aptonom nahiyisi we wëncwen, lishiyen, sungfen nahiylirining bezi rayunlirida olturaqlashqan.
|
|