ئىزاھى |
m |
|
m[yeshmisi:] hazirqi zaman uyghur ëlipbesining yigirme ikkinci heripi, ret tertipi jehettin yigirme ikkincini körsitidu. hazirqi zaman uyghur tilidiki mene perqlendürüsh roligha ige fonëma. «m» heripining ayrim shekli «m», bëshidin ulinidighan shekli «m», bash we axiridin ulinidighan shekli «m», ayighidin ulinidighan shekli «im», oqulushi yaki nami «më». «m» tawushi üzük tawush bolup, tawush ciqirish orni jehettin qosh lew tawushi, tawush ciqirish usuli jehettin dimaq tawushi, tawush perdisining titiresh-titirimesliki jehettin jarangliq üzük tawushtur.
|
|
ma |
|
|
|
ma’arip |
|
ma’arip[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① mekteplerdiki balilar, ösmürler, yashlargha qarita ëlip bërilghan terbiye jeryani:[misal:] ma’arip islahati. ma’arip ishliri. ma’arip fangjëni. ma’arip idarisi.[yeshmisi:] ② telim-terbiye, mektep ishlirini bashqurghuci idare:[misal:] bügün mektipimizge tekshürüsh ücün ma’ariptin ikki kadir keptu.
|
|
ma’aripperwer |
|
ma’aripperwer[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+erebce［[yeshmisi:] ma’arip ishlirini qollighuci, yardem qilghuci kishi:[misal:] kërem imin özi yaratqan bayliqi bilen yurtigha bir bashlanghuc mektep, bir ottura mektep sëlip bergen ma’aripperwer.
|
|
ma’aripperwerlik |
|
ma’aripperwerlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ma’arip ishlirini qollash, uninggha yardem bërish ishi, pa’aliyiti:[misal:] ularning insanperwerliki we ma’aripperwerliki heqqide yëzilghanlardin nurghun parcilarni keltürüshke bolidu.
|
|
ma’aripci |
|
ma’aripci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ma’arip saheside ishligüci kishi, ma’arip xadimi:[misal:] men uzun yilliq ma’aripci, balilarning, yashlarning mijez-heweslirini közitishke qiziqimen.
|
|
ma’aripciliq |
|
ma’aripciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ma’arip ishliri bilen shughullinish ishi, kespi:[misal:] mëningce, dëdi lutpulla, hazir birla ulugh xizmet bar. u bolsimu, ma’aripciliq, mu’ellimlik.
|
|
ma’ash |
|
|
|
ma’ashsiz |
|
|
|
ma’ashliq |
|
|
|
mabeyn (i) |
|
mabeyn (i)[söz türkümi:] tirkelme.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] «mabeynide»ge qarang:[misal:] saqaysa bir kësel, bir qëtim külüsh, köp yillar mabeyni xaliqqa adet. ularni közitish, dora yëgüzüsh, idiki könglide ceksiz sa’adet.
|
|
mabeynide |
|
|
|
mat |
|
mat[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shahmat oyunida shahning qarshi terep uruqining hujumidin qoghdinalmay, yoqilish haliti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] qiyin ehwalda qalghan, tenglikte qalghan, yëngilgen:[misal:] besti tamdek, qorsiqi necce canaqtek bolsimu, mat ëlipbe aldida u, ilmiy hëkmet bolmisa.
|
|
mat bolmaq |
|
mat bolmaq[yeshmisi:] ① utquzup qoymaq, tutulmaq:[misal:] men uda üc taxta utturup qoydum, bir qëtim picka mat boldum.[yeshmisi:] ② qiyin ehwalda qalmaq؛ yëngilmek:[misal:] tay at bolghuce, er mat bolar (maqal). ＊ padishah qiz aldida mat bolup yüzi këtish, jënidin ayrilishtin ensirep ordigha qaytalmaptu.
|
|
mat qilmaq |
|
mat qilmaq[yeshmisi:] ① utmaq:[misal:] bu geptin këyin padishah shahmatta özini mat qilip qoyghan niqabliq padishahning öz xotuni ikenlikini biliptu.[yeshmisi:] ② qiyin ehwalda, xijalette qaldurmaq, yengmek:[misal:] wezir dëhqanni mat qilidighan boldum dep oylaptu, xalar-xalimastin attin cüshüptu.
|
|
mata (matasi) |
|
|
|
matatmaq |
|
|
|
matashmaq |
|
|
|
mataqciwin |
|
|
|
matal |
|
|
|
matalmaq |
|
|
|
matanet |
|
matanet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] berdashliq, cidam, taqet:[misal:] adem dëgende roh, pa’aliyet we matanet bolushi lazim.
|
|
matanetlik |
|
matanetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cidiyalaydighan, taqet qilalaydighan, cidamliq, subatliq:[misal:] xewer kelmekte yaylaqtin küresh jiddiy musheqqetlik, u yerde qehriman yoqsul ëlishmaqta matanetlik.
|
|
matem |
|
matem[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① birkimning ölümi munasiwiti bilen bildürülgen teziye, qayghu we bu munasiwet bilen uyushturulghan murasim, qariliq tutush qatarliqlar:[misal:] hemme yaqni qiya-ciya, matem yighisi qaplaptu.[yeshmisi:] ② qayghu, hesret:[misal:] sëning ghemge giriptar bolushung mëning ücün xushalliq, paraghetke ciqishing manga matem idi.
|
|
matemdar |
|
matemdar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] yëqin kishisining wapat bolghinigha uzun bolmighan, uninggha matem tutuwatqan, qarisini oshtumighan kishi؛ hazidar:[misal:] bir küni hatem u yerde qara kiyim kiyishken, körünüshte matemdargha oxshash haza tutushqan bir bölek xalayiqni kördi.
|
|
matemsera |
|
matemsera[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] matem tutulidighan jay, öy:[misal:] jennetsëri ketti tashlap hijrangha, hijran dëme, matemsera jahangha
|
|
matemlik |
|
matemlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① matemge munasiwetlik bolghan, matemge te’elluq؛ matemni bildüridighan:[misal:] zubeyde unimu matemlik qara kiyim kiygen halda körüp ehwal soraptu.[yeshmisi:] ② matem tutqan:[misal:] kök asman yash tökti, qicqirar kakkuk, matemlik wadigha ëghir mung töküp, tagh, tërek, gül... — giyah... — ana tebi’et, turidu ezgu bir jimliqqa cöküp.
|
|
matras |
|
matras[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞erebce［[yeshmisi:] icige paxta, yung, paxal qatarliqlar sëlinghan qëlin töshek:[misal:] mollaqcilar sehnige cong bir matrasni sëlip özining maharitini körsitishke bashlidi.
|
|
matros |
|
|
|
matri’arxal |
|
|
|
matri’arxalliq |
|
|
|
matka (Ⅰ) |
|
matka (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] qarta oyunida ayal süriti cüshürülgen, soldattin yuqiri, karoldin töwen turidighan, 《Q》 belgisi cüshürülgen karta.
|
|
matka (Ⅱ) |
|
|
|
mator |
|
|
|
matorxana |
|
|
|
matorlashturmaq |
|
|
|
matorlashturulmaq |
|
|
|
matorlashmaq |
|
|
|
matorluq |
|
|
|
matërik |
|
matërik[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ①＞jughrapiye＜[yeshmisi:] quruqluq, qit’e.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] ana jins.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] asasliq jins, ul jins.
|
|
matëriyal (matëriyali) |
|
matëriyal (matëriyali)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① birer meqset ücün kërek bolidighan xam eshya, madda:[misal:] qurulush matëriyali. matëriyal teyyarlimaq. ishlepciqirish matëriyalliri.[yeshmisi:] ② asas yaki delil wezipisini öteydighan melumat, menbe we shu qatarliqlar:[misal:] matëriyal bölümi. birinci qol matëriyal.
|
|
matëriyalliq |
|
|
|
matëriyalizm |
|
matëriyalizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] pelsepediki ikki cong ëqimning biri. u dunya öz mahiyitidin alghanda madda, u kishiler ëngidin tashqiri, kishiler ëngigha baghliq bolmighan halda obyëktip mewjut bolup turidu؛ madda birlemci, ang maddiy mewjudiyetning inkasi, shunga ikkilemci؛ dunyani bilgili bolidu dep hësablaydu.
|
|
matëriyalizmce |
|
matëriyalizmce[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] matëriyalizm prinsiplirigha asaslinip:[misal:] «roh we ten ikki menbeciliki» ni matëriyalizmce tügitish «roh tendin xaliy halda mewjut emes, roh ikkilemci, mëngining roli, tashqi dunyaning inkasi» dep teshebbus qilishtin ibaret.
|
|
matëriyalizmci |
|
|
|
matëriyalizmliq |
|
|
|
matëriyalist |
|
matëriyalist[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] matëriyalizm terepdari, matëriyalizm ëqimidiki kishi:[misal:] matëriyalist bolush ücün, sezgü ezalirimiz bizge ëcip bergen obyëktip heqiqetni ëtirap qilish kërek.
|
|
matëriyalistik |
|
|
|
matëriye |
|
|
|
matëmatik |
|
matëmatik[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] matëmatika alimi, mutexessisi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] matëmatikigha a’it, matëmatika qa’idilirige asaslanghan؛ matëmatikiliq:[misal:] matëmatik formula.
|
|
matëmatika |
|
|
|
matëmatikiliq |
|
|
|
matici |
|
|
|
matighuc |
|
|
|
matimaq |
|
matimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer nersige cing tangmaq:[misal:] owcilar shirni yoghan bir derexqe matap baghlaptu-de, yene bir shirni tutqili këtiptu.[yeshmisi:] ② yaghac matëriyallirini nemdep, qizitip, birer nersige tëngip yaki basturup, ëhtiyajliq shekilge keltürmek:[misal:] ular hoylining bir bulungigha gülxan yëqip destilerni pucilap, matighuc bilen matidi.
|
|
matiw |
|
|
|
majaq |
|
majaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mijilghan, ëzilgen, majaqlanghan:[misal:] mëni sün’iy dok qilip yasidi, aqsaq putumdin we majaq qolumdin ilajining barice paydilinishti.
|
|
majaqlatmaq |
|
|
|
majaqlashmaq |
|
|
|
majaqlanmaq |
|
majaqlanmaq[yeshmisi:] «majaqlimaq» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] yamghur süyi yighilip qalghan oymanda, tayaq zerbisidin hoshini yoqitip qoyghan, bilikige majaqlanghan sëwetning bëghi iliship qalghan bir qiz yatatti.
|
|
majaqlimaq |
|
majaqlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ëzip, mijip, ebjiqini ciqarmaq:[misal:] tosun at mëwiler üstidin ötüp, üzüm-shaptul, qoghun-tawuzlarni majaqlap tashlidi.
|
|
majang |
|
majang[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] qomush, söngek, sulyaw qatarliqlardin yasilip üstige gül yaki xet cëkilgen, qarta türidiki bir xil köngül ëcish buyumi, jem’iy 136 dane bolidu.
|
|
majal (majali) |
|
majal (majali)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① küc-quwwet, maghdur, madar:[misal:] uning, mëngish turmaq, gep qilghudek majali yoq idi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] imkaniyet, purset:[misal:] shuning ücün uning bu axirqi jümlisi hamidinni yerge qaritip, lam dëyishke majal bermidi.
|
|
majalsiz |
|
majalsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] majali yoq, kücsiz, madarsiz:[misal:] ata bu cagh bek halsiz, qizcaq sütsiz, majalsiz. yurtni tashlap bu cölge, kelgen iken amalsiz.
|
|
majalsizlanmaq |
|
|
|
majalsizliq |
|
|
|
majira (majirasi) |
|
majira (majirasi)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] otturida bolup ötken köngülsiz gep, söz, tillishish, talishish, jëdel, urushush:[misal:] a’ile bu aka-ukining ushshaq majirasidin xaliy bolalmaytti.
|
|
majiraci |
|
|
|
majiralashmaq |
|
|
|
majiraliq |
|
|
|
mac |
|
|
|
macta |
|
|
|
maccide |
|
|
|
mac-mac |
|
|
|
macildatmaq |
|
|
|
macildimaq |
|
|
|
maxar (Ⅰ) |
|
|
|
maxar (Ⅱ) |
|
|
|
maxaw |
|
maxaw[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] sozulma xaraktërlik yoqumluq kësellik. maxaw tayaqce baktëriyisi keltürüp ciqiridu. buningda, tëre uyushush, qëlinlash, renggi qariyish, tëre yüzide tügünciler peyda bolush, cac-tükler tökülüp këtish, sëzimni yoqitish we qol-put barmaqlirining shekli özgirip këtish qatarliq alametler körülidu.
|
|
maxtatmaq |
|
|
|
maxtashmaq |
|
|
|
maxtalmaq |
|
|
|
maxtancaq |
|
maxtancaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] özini özi maxtaydighan, dawamliq maxtinip yüridighan, maxtinishni yaxshi köridighan:[misal:] dumbaqning awazi yoghan, ici quruq, maxtancaqning gëpi yoghan, mëghizi yoq (maqal).
|
|
maxtancaqliq |
|
maxtancaqliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] öz-özini maxtap, maxtinip yüridighan adet, qiliq:[misal:] uning neziride, bu hëkayiler maxtancaqliq we menmenliktin xaliy emes idi.
|
|
maxtanmaq |
|
|
|
maxtum |
|
|
|
maxtimaq |
|
maxtimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] qilghan yaxshiliqlirini, artuqciliq we peziletlirini tilgha ëlip gep qilmaq, yaxshi qilip körsetmek:[misal:] dost keyningde maxtar, düshmen aldingda maxtar (maqal). ＊ eqilliq ëtini maxtaydu, exmeq xotunini maxtaydu (maqal).
|
|
maxtinarliq |
|
|
|
maxowik |
|
|
|
maxizm |
|
|
|
mada |
|
|
|
madaxan |
|
|
|
madaxil |
|
|
|
madar (Ⅰ) |
|
|
|
madar (Ⅱ) |
|
madar (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] küc-quwwet, maghdur, majal, iqtidar:[misal:] shereplik namu unwanim, ijadqa kengri imkanim. baharning zoqi-ilhami, madar qoshti madarimgha.
|
|
madara |
|
|
|
madaraci |
|
madaraci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yarashturghuci, këlishtürgüci, muresseci:[misal:] neq meydanda madaracilar hünirini ishqa salmaqci boldi-yu, lëkin her ikki terepni eyweshke keltürelmidi.
|
|
madaraciliq |
|
|
|
madarsiz |
|
madarsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] madari yoq, kücsiz, ze’ip, majalsiz:[misal:] qolumni tartip ëlishqa madarsiz qaldim.
|
|
madarsizlandurmaq |
|
|
|
madarsizlanmaq |
|
madarsizlanmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] madaridin, kücidin ketmek؛ boshashmaq, ze’ipleshmek:[misal:] u madarsizlinip, bihosh bolup yiqildi.
|
|
madarsizliq |
|
|
|
madarlanmaq |
|
|
|
madam |
|
madam[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] her waqit, hemishe:[misal:] mest bolung ermen qizi quyghan sharabni icip, dewr sürgeymiz madam shehriyarlar icide.
|
|
madamiki |
|
madamiki[söz türkümi:] yüklime.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] herhalda, egerde, qandaqla bolmisun:[misal:] madamiki siz razi ikensiz, men qarshiliq qilmaymen.
|
|
madda (Ⅰ) |
|
madda (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① qanun, nizam, belgilime, toxtam, resmiy höjjet qatarliqlarning reqem yaki herp bilen ayrilghan musteqil bölüki؛ tarmaq:[misal:] bitimning asasiy maddiliri tüzüldi.[yeshmisi:] ② lughetlerge kirgüzülgen söz yaki söz birikmilirining herbiri:[misal:] izahliq lughette sözler bash madda we yardemci madda qilip orunlashturuldi.
|
|
madda (Ⅱ) |
|
madda (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① jisimlarni teshkil qilghuci nerse:[misal:] organik madda. zeherlik maddilar. maddining tüzülüshi.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] obyëktip cinliqni ipadileydighan pelsepiwi katëgoriye. bundaq obyëktip cinliqni adem hës qilidu, u bizning tuyghumizgha baghliq bolmighan halda mewjut bolup turidu. bizning tuyghumiz uningdin kupiye, süret alidu we uni eks ettüridu. dunyaning mahiyiti maddidur.
|
|
maddilashturmaq |
|
|
|
maddilashmaq |
|
|
|
maddiliq |
|
|
|
maddimumadda |
|
|
|
maddiy |
|
maddiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① maddidin ibaret bolghan, maddidin tüzülgen:[misal:] maddiy dunya.[yeshmisi:] ② mal we pul, bayliqtin ibaret bolghan:[misal:] maddiy yardem. maddiy ishlepciqirish. maddiy medeniyet.
|
|
maddiy medeniyet |
|
maddiy medeniyet[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] insanlarning jem’iyetning tarixiy tereqqiyati dawamida yaratqan maddiy bayliqi. mesilen, ishlepciqirish saymanliri, turmush wasitiliri we qoral-yaragh qatarliqlar.
|
|
maddiylashturmaq |
|
|
|
maddiylashmaq |
|
|
|
madixida |
|
|
|
maddiyliq |
|
|
|
maratmaq |
|
|
|
marashmaq |
|
|
|
marafon |
|
|
|
marafonce |
|
|
|
marafonce yügürüsh |
|
|
|
maraqci |
|
|
|
maraqciliq |
|
|
|
marakesh |
|
marakesh[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] marakesh padishahliqi afriqining gherbiy shimaligha jaylashqan bolup, yer meydani 458 ming 730 kwadrat kilomëtr këlidu. ahalisining asaslqi erebler we parpalar, undin bashqa yene az sanda cet elliklermu bar. ereb tili dölet tili bolup, fransuz tili omumyüzlük qollinilidu. ahalisining mutleq köp qismi islam dinigha ëtiqad qilidu. marakeshning eng burunqi ahalisi parpalar bolup, miladi Ⅷ esirde tunji ereb döliti qurulghan. ⅩⅤ esirning axiridin ⅩⅩ esirning bashlirighice ilgiri-këyin bolup gherb mustemlikcilirining tajawuzigha ucrighan. 1912-yili fransiyining hamiliqidiki döletke aylanghan. 1956-yili musteqil bolup, 1957-yili 8-ayning 14-küni namini marakesh padishahliqi qilip bëkitken. 1958-yili 11-ayning 1-küni dölitimiz bilen diplomatik munasiwet ornatqan. marakeshning sulfat kislata tuzi zapisi intayin mol bolup, texminen 64 milyard tonnigha yëtidu, dunya omumiy zapisining [SX(]3[]4[SX)] qismini igileydu. undin bashqa sürme, kümüsh ishlepciqirish afriqining aldinqi orunda turidu. sulfat kislaata tuzi qëzish sana’itining eng muhim tüwriki. yëza igiliki birqeder tereqqiy qilmighan, yëza ahalisi 06% ni teshkil qilidu. ashliqta özini qamdiyalmaydu. carwiciliqta qoy, töge, kala, ishek we qëcir bëqilidu. sayahetcilik ishliri afriqa boyice aldinqi qatarida turidighan bolup, döletning muhim kirim menbelirining biri. asasliq sheherliri: ① rabat, dölet paytexti, tarixi sheher bolup, miladi Ⅹ (Ⅱ) esirde qurulghan. rabat gëlimning dangqi dunyagha meshhur. ahalisi bir milyon 100 ming etrapida. ② dar el beyda (kasablanka shehiri) marakeshning eng cong shehiri. dölet boyice eng cong xelq’araliq soda porti we soda-sana’et merkizi, bu sheherge memliketning 07% sana’et karxanisi jaylashqan. sana’et ishlepciqirishi döletning [SX(]2[]3[SX)] qismini igileydu. u hazir dunya boyice eng cong bolghan zamaniwi sün’iy portqa ige, uningda yene dunya boyice ikkinci cong mescit hesen (Ⅱ) mesciti bar.
|
|
maral |
|
|
|
maralqulaq |
|
maralqulaq[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］maral+qulaq［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] gulsamsaq a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi yumilaq tuxum sheklide, güli kicik, qaramtul sösün renglik. taghliq rayonlarda ösidu. zeherlik. jungyida dora qilinidu. qey qildurush roli nahayiti küclük. altay taghliridin ciqidu.
|
|
marangül |
|
|
|
mart (Ⅰ) |
|
mart (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① bu qedimki rim ilahlirining biri. uning esliy nami «mars» bolup, miladiye kalëndarini tüzgüciler bu ayni marsning nami bilen atashqa këliship «mars» sözini «mart» qa özgertken.[yeshmisi:]＞[yeshmisi:] ② astr＜[yeshmisi:] miladiye kalëndari boyice 3-ayning nami.
|
|
mart (Ⅱ) |
|
|
|
marttide |
|
|
|
mart-murt |
|
|
|
martildatmaq |
|
|
|
martildashmaq |
|
|
|
martildimaq |
|
|
|
marjan |
|
marjan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] marjan poliplar.[yeshmisi:] ② marjan poliplarning hakliq iskilit qalduqliridin hasil bolghan tash. shekli derex shëxigha oxshap këtidu, köpince qizil, aq yaki qara renglerde bolidu. adette muncaq we bashqa bëzek buyumlirini yasash ücün ishlitilidu.[yeshmisi:] ③ muncaq yaki shu qatarliqlarni yipqa tizish arqiliq teyyarlanghan we boyungha taqilidighan zinnet buyumi.
|
|
marjandek |
|
marjandek[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] dane-dane:[misal:] marjandek qipqizil bughdaylar xaman-xamanda döwilinip këtiptu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] tamca-tamca:[misal:] bëshini kötürgen musa tagha boynigha qizil galstuk asqan, yüzliri galstuk renggidek qizarghan, ikki mengzini boylap yashliri marjandek tökülüwatqan abdirëhimni kördi.
|
|
marjangül |
|
|
|
marjanliq |
|
|
|
mars |
|
|
|
marsh |
|
marsh[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[yeshmisi:] ① herbiy yürüshte, septe barawer qedem tashlap mëngishqa maslashturulghan muzika yaki mushundaq muzikigha sëlinghan naxsha.[yeshmisi:] ② tentenilik murasim, sorunlarda oqulidighan melum teshkilatqa wekillik qilidighan heywetlik naxsha:[misal:] bu wereqilerning birige ucqunlar ittipaqining nizamnamisi, yene birige ucqunlar marshi bësilghanidi.
|
|
marshal |
|
|
|
mark |
|
|
|
marka |
|
marka[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce［[yeshmisi:] ① pocta orunliri sëtip tarqitidighan, üstige ülgilik resim cüshürülgen, bahasi yëzilghan, töt burjek qeghez؛ u ewetish heqqige barawer qimmette pocta yollanmilirining üstige caplinidu:[misal:] pocta markisi. marka toplimaq. marka caplimaq.[yeshmisi:] ② bir xil tawarning tëshi yaki qëpigha bësilghan resim, neqish sheklini alghan yëziq qatarliq belgiler:[misal:] «qar leylisi» markiliq tëlëwizor.
|
|
marksizm |
|
|
|
marksizmci |
|
|
|
marksizm-lëninizm |
|
|
|
marksizmliq |
|
|
|
marksist |
|
|
|
markisiz |
|
markisiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] markisi yoq, marka caplanmighan:[misal:] markining herqance bolsun sen’iti, beribir bolghay tawarning zinniti. tëgi cing hem rasttinla bolsa shu tawar, markisizmu zadi ketmes qimmiti.
|
|
markiliq |
|
|
|
margansopka |
|
|
|
marozhni |
|
marozhni[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] su, qaymaq, süt, tuxum, qent we mëwe shirnisi qatarliqlarni tengshep tonglitip teyyarlinidighan tatliq yëmeklik.
|
|
marozhnici |
|
|
|
marozhniciliq |
|
|
|
marozhnixana |
|
|
|
mari |
|
|
|
marimaq |
|
marimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] bashqilarning herikitige yaki bashqa birer nersige yoshurunce nezer salmaq, közetmek:[misal:] pixsiq bay qassap bazirigha bërip hemme dukanlargha qaraptu, nede erzan kala barkin dep maraptu.
|
|
maz (Ⅰ) |
|
maz (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① ishlitilgen, kona paxta:[misal:] uning capinining yirtiqliridin ciqip qalghan mazlar goya asmandiki yultuzlardek köp idi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] qamlashmiqan, yarimas qiliqlarni qilidighan:[misal:] u xotuni bilen yette yariship, sekkiz ajrashqan maz dëgine, maz, jing maz[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] yarimas qiliq, ish:[misal:] yaxshining izi qalidu, yamanning mëzi (maqal).
|
|
maz paynek |
|
|
|
mëzi cuwulmaq |
|
mëzi cuwulmaq[yeshmisi:] qilmish-etmishliri bir-birlep ashkarilanmaq:[misal:] hesenning ata-bowilirimu shundaq cakina ötken xeq. izzet-abruy kötürelmeydu, bir yerdin bolmisa, bir yerdin mëzi cuwulup turidu.
|
|
maz (Ⅱ) |
|
|
|
maz bolmaq |
|
|
|
mazar |
|
mazar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce＞erebce［[yeshmisi:] ① ölgen kishiler depne qilinidighan jay, qebristan, tupraq bëshi:[misal:] tögining mazar bilen ishi yoq, siygekning kigiz bilen (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] xarabilikke aylanghan, adem yoq jay:[misal:] baliliq öy bazar, balisiz öy mazar (maqal).
|
|
mazargha calma atmaq |
|
|
|
mazar ghojam |
|
mazar ghojam[yeshmisi:] ① katta kishiler depne qilinghan dep alahide ulughlinidighan mazar:[misal:] beshinci qëtim yene oghul tughdum. bu balamni ulugh mazar ghojamgha apirip ëtini niyaz qoydiili, aldidin toghra ötkili bolmaydighan ulugh adem:[misal:] bu mazar ghojamlarning destidin jan saqlimaqmu tes boldi, deytti u pat-patla.
|
|
mazarguy |
|
mazarguy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] da’im mazarlarni ziyaret qilip, du’a-tekbir qilip turghuci kishi:[misal:] «heyder ata» mazirini tawap qilishqa këtiwatimen, özüm mazarguy bir adem.
|
|
mazarliq |
|
|
|
mazar-mashayix |
|
mazar-mashayix[yeshmisi:] mazar we u yerge depne qilinghan ulugh kishiler:[misal:] shundaq, daxanmen, negila barsam mazar-mashayixlarni, ewliya-enbiyalarni ziyaret qilip turimen.
|
|
mazariyon |
|
mazariyon[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce＞latince［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] mazariyon a’ilisidiki da’im yëshil turidighan catqal. yopurmiqi uzun ëllips sheklide, ikki uci ucluq, parqiraq, güli sus qizil renglik, puraqliq. menzire ösümlüki qilinidu. yiltiz posti dora qilinidu, ishshiq yandurush, aghriq toxtitish roligha ige.
|
|
mazaq |
|
mazaq[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ötkür, hejwiy sözler bilen bashqilarni mesxire qilish, mesxire:[misal:] we lëkin rehimsiz dewran mazaq birle külüp qoydi, bular aldida mutleq ejelning darini körgec.
|
|
mazaqci |
|
|
|
mazaqlimaq |
|
|
|
mazlashturmaq |
|
|
|
mazlashmaq |
|
mazlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] qiliq we gep-sözliri qamlashmay kishilerge yaqmas bolup qalmaq, tëtiqsizlashmaq, zanglashmaq:[misal:] u tëximu mazliship ayallarni dorap, awazini incikileshtürdi.
|
|
mazliq |
|
mazliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yarimas ish, qiliqlargha adetlengen halet:[misal:] bu kishining bir pung ücün jëdel tëridighan mijezini, sorunlardiki mazliqini ikki yildin këyin nahayiti teste bileliduq.
|
|
mazok |
|
|
|
mazut |
|
|
|
mazurka |
|
mazurka[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞polekce［[kesip türi:]＞ussul＜[yeshmisi:] polshaning milliy ussuli. eslide polshaning mazuwiye rayonida meydangha kelgen.ⅩⅥ esirge a’it tarixiy xatiriliri bar. deslepte sekkiz yaki 16 jüp dëhqan qiz-yigiti bille oynaydighan ussul bolup, ⅩⅨ esirdin bashlap amërika we yawropa tansixanilirigha kirip, qizghin alqishqa sazawer bolghan.
|
|
mazuz |
|
|
|
mas |
|
mas[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] bir-birige munasip këlidighan, muwapiq, layiq, uyghun:[misal:] cëke cacliri arilap aqirishqa bashlighan bu xush ciray kishi, ëgiz boyigha mas haldiki bëjirim gewdisi bilen shirege yërim yölengen halda matëriyal körüwatatti.
|
|
masaghit |
|
masaghit[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] miladiyidin ilgiriki Ⅵ esirlerde yashighan ottura asiyadiki qedimiy milletlerning biri. asasen kaspi dëngizining sherqidin sir deryasighice bolghan rayonlarda yashighan, quyashqa ëtiqad qilghan. mutleq köpcilikining tili hindi-yawropa tilliri sistëmisining iran tilliri türkümige kiridu.
|
|
massa |
|
|
|
masshtab (masshtabi) |
|
|
|
masshtabliq |
|
|
|
maska |
|
|
|
maskiliq |
|
|
|
maslashturmaq |
|
|
|
maslashturushmaq |
|
|
|
maslashturulmaq |
|
maslashturulmaq[yeshmisi:] «maslashturmaq» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] ereb yëziqi uyghurlar arisida omumlashqandin këyin, birnecce esirlik tarixiy tereqqiyat jeryanida üzlüksiz islah qilinip, uyghur tilining milliy alahidilikige maslashturuldi.
|
|
maslashmaq |
|
|
|
maslishishcan |
|
|
|
maslishishcanliq |
|
|
|
mash |
|
mash[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① purcaq a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi üc tal kicik yopurmaqtin teshkil tapidu, güli kicik, altun reng yaki yëshil-sëriq rengde bolidu. coka mëwisining icide yëshil renglik uruqliri bolidu. uruqini yëyishke hem uningdin haraq ishleshke bolidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning uruqi.
|
|
masha |
|
|
|
masha’alla |
|
masha’alla[söz türkümi:] imliq söz.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] esliy «allaning xalighini bolur» dëgen menidiki ibare bolup, «nëmidëgen ajayip ish ya’alla towa xudayim» dëgen menilerde medhiye we te’ejjüpni bildüridu:[misal:] masha’alla, hangwëqip turupla qaptumiz.
|
|
mashaq |
|
|
|
mashayix |
|
mashayix[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] meshhur diniy alim؛ pir, ustaz, medetkar:[misal:] bëshingni kim silisa, mashayixing shu, yëningda kim oltursa, cirayliqing shu (maqal).
|
|
mashpira |
|
|
|
mashxorda |
|
|
|
mashqaq |
|
|
|
mashka |
|
|
|
mashliq |
|
|
|
mashina |
|
mashina[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[yeshmisi:] ① dëtallardin terkib tapidighan, aylinidighan we bir türdiki ënërgiyini bashqa bir türdiki ënërgiyige aylanduridighan yaki paydiliq quwwet hasil qilalaydighan qurulma:[misal:] par mashinisi. ana mashina.[yeshmisi:] ② tikish mashinisi:[misal:] qol mashinisi. put mashinisi.[yeshmisi:] ③ aptomobil:[misal:] mashina shopuri. mashina bëkiti. mashina heydimek.
|
|
mashina adem |
|
|
|
mashinka |
|
|
|
mashinici |
|
|
|
mashiniciliq |
|
|
|
mashinisazliq |
|
|
|
mashinist |
|
mashinist[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① poyiz heydigüci yaki kran qatarliq mashinini bashqurghuci kishi:[misal:] tëxnika sür’iti mushundaq tëz we semimiy bolidighanla bolsa, menmu mashinining yardemcilikige, këyin poyiz heydeydighan mashinist bolushqa zadi guman qilmaymen.[yeshmisi:] ② mashinkida xet basquci:[misal:] shu caghda u idarida mashinist idi.
|
|
mashinistliq |
|
|
|
mashinilashturmaq |
|
|
|
mashinilashturushmaq |
|
|
|
mashinilashturulmaq |
|
|
|
mashinilashmaq |
|
mashinilashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] mashina bilen temin ëtilmek, mashina küci bilen ishleydighan bolmaq:[misal:] mashinilashqan bolsaq dümciyip qol bilen tash tizishtinmu, gürjek bilen östeng kolashtinmu qutulattuq.
|
|
mashiniliq |
|
mashiniliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mashinisi bar, mashinigha ige bolghan:[misal:] bizmu mashiniliq bolup qalduq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] mashinigha olturup, mashina bilen:[misal:] biz mashiniliq kelduq.
|
|
maghdur |
|
|
|
maghdursiz |
|
maghdursiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] maghduri yoq, maghduridin qalghan, madarsiz, halsiz:[misal:] turaxun maghdursiz qolliri bilen azadning qolini tutti.
|
|
maghdursizlandurmaq |
|
|
|
maghdursizlandurulmaq |
|
|
|
maghdursizlanmaq |
|
maghdursizlanmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] küc-quwwiti, maghduri azaymaq؛ ajizlashmaq, maghdursizlashmaq:[misal:] güzel yene yötilip qan tükürdi, qolliri maghdursizlandi.
|
|
maghdursizliq |
|
maghdursizliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] maghdursizlanghan, küc-madaridin ketken halet:[misal:] özüm semirip qalghandek bolup qalghan bolsammu, maghdursizliqtin ittikrek mangalmaydighan bolup qaptumen.
|
|
maghdurlandurmaq |
|
maghdurlandurmaq[yeshmisi:] «maghdurlanmaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] bu maghdurlanduridighan dorilar yürek, mënge, jiger, börek qatarliq muhim ezalarning fizi’ologiyilik xizmetliri nacarliship qalghanlargha ishlitilidu.
|
|
maghdurlanmaq |
|
|
|
maghdurluq |
|
|
|
maghzap |
|
|
|
maqal (Ⅰ)(maqali) |
|
maqal (Ⅰ)(maqali)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] hayat tejribiliri asasida xelq teripidin yaritilip keng tarqalghan, qurulmisi ixcam, obrazliq, terbiyiwi ehmiyiti küclük turaqliq jümliler yaki söz birikmiliri.
|
|
maqale |
|
maqale[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] gëzit, zhurnallar ücün yëzilghan yaki ularda bësilghan, hejmi ance cong bolmighan ëlim-pen, edebiyat-sen’et netijiliri toghrisidiki ilmiy eser yaki ijtima’iy, siyasiy mesililerge bëghishlanghan eser.
|
|
maqal-temsil |
|
maqal-temsil[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] maqal we temsil yeni xelqimizning uzaq muddetlik turmush bilimliri arqiliq shekillengen qimmetlik oy-pikirliri ipadilengen turaqliq jümle yaki ibare. maqalda oy-pikir menilik söz, jümliler arqiliq biwasite, udul ipadilinidu. temsilde bolsa turmushtiki türlük hadisiler, kishilerdiki yaxshi yaman xususiyetler haywanat, ucarqanat we bashqa nersilerning xususiyetlirige, qiliqlirigha teqlid qilinish, oxshitilish arqiliq ipade qilinidu.
|
|
maqaliliq |
|
|
|
maqam (Ⅰ)(maqami) |
|
maqam (Ⅰ)(maqami)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] orun, mertiwe:[misal:] sedensha axunum qebre bëshida birnecce ëghiz söz qilip, axirida:[misal:] «bu oghlimiz shëhitler maqamigha yetti.» dëdi.
|
|
maqul |
|
maqul[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] eqilgha muwapiq, qobul qilarliq, layiq, durus:[misal:] maqul tapmaq. maqul körmek.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] he’e, xop, qoshulimen:[misal:] yumshaqqa maqul, qattiqqa yaq-yaq (maqal).[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] tirkelme.[yeshmisi:] meyli, bolidu:[misal:] herqaysiliri mundaq dëgen yerde men nëme deyttim, maqul, men ciqay.
|
|
maqullatmaq |
|
maqullatmaq[yeshmisi:] «maqullimaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] mana bu heqiqiy ehwal, dëdi abdukërim abbasop, jengcilerni urush toxtitishqa maqullatmastin turup, ulargha aqsudin këtishni ëytish nahayiti tes.
|
|
maqullashmaq |
|
|
|
maqullanmaq |
|
|
|
maqulluq |
|
maqulluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] maqul bolup qoshulush, qoshulghanliq, unighanliq؛ raziliq:[misal:] hëc bolmisa, siler bu heqte teshkilge doklat yollap rehberlikning maqulluqini ëlishinglar kërek-te
|
|
maqullimaq |
|
maqullimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] maqul bolup qoshulmaq, qobul tapmaq, toghra tapmaq:[misal:] nijatmu uning gëpini maqullap tebessum bilen bëshini lingshitti. köpcilik bu qararni maqullidi.
|
|
mak |
|
|
|
makash |
|
|
|
makashlashmaq |
|
|
|
makashlimaq |
|
|
|
makash-makash |
|
|
|
makaka |
|
makaka[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] maymunning bir xili. tënining yuqirisi kül reng, qongur, bilining asti toq sëriq, parqiraq, yüzi sus qizil, ikki quwzida xaltisi bar, saghrisining tërisi alahide qëlin, tük ösmigen, quyruqi qisqa, yawa köktat, yawa mëwilerni yeydu. bezide ashliq zira’etlernimu yeydu.
|
|
makan (makani) |
|
makan (makani)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① turar jay, orunlashqan yer, yurt, weten:[misal:] këce-kündüz ishlepmu, baqalmidim bu janni. axir derdke cidimay, tashlap kettim makanni.[yeshmisi:] ② öy, uwa:[misal:] padici yigit bilen qiz këyin bir mezgil ashu gümbezni makan qilghan.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] maddilarning mewjutluqining bir xil obyëktip shekli. kenglik, uzunluq, ëgizlik arqiliq ipadilinidu. «boshluq» depmu atilidu.[yeshmisi:] ④ birer nerse toplanghan yaki köp bolghan jay:[misal:] beshkërem heqiqetenmu ismi jismigha layiq mëwilerning makani we kanidur.
|
|
makandash |
|
|
|
makansiz |
|
makansiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] turar jayi, makani yoq, wetensiz:[misal:] atasiz qildingiz bizni, anasiz qildingiz bizni. axiri judaliqta makansiz qildingiz bizni.
|
|
makansizliq |
|
|
|
makanlashturmaq |
|
|
|
makanlashmaq |
|
|
|
makanliq |
|
|
|
makcaytmaq |
|
makcaytmaq[yeshmisi:] «makcaymaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] hëlimu yaxshi sen ikensen, xop, bashqa biri bolghinida mesilen, jajisi kalla bilen peshwa idi tumshuqini makcaytiwëtettim.
|
|
makcaytishmaq |
|
|
|
makcaytilmaq |
|
|
|
makcaymaq |
|
makcaymaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] sirtqi bësim yaki zerbidin nersilerning sirtqi shekli icige pükülüp buzulmaq, qingghir-singghir, maymaq halgha kelmek:[misal:] boway makciyip ketken bir kariwatta yëtiptu.
|
|
makro |
|
makro[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］rusce＞grik［[yeshmisi:] ① cong؛ uzun؛ cong jehettiki:[misal:] makro dunya. makro igilik.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] molëkula, atom, ëlëktron qatarliq icki qurulmigha cëtishmaydighan yaki mashinida yasalghan («mikro»ning eksi).
|
|
maksimal |
|
|
|
maksimum |
|
|
|
mak-mak |
|
mak-mak[yeshmisi:] «mak»[yeshmisi:] sözining tekrarlinishi:[misal:] sulayman jalaqlap titreytti, uning qansiz, sapsëriq kalpukliri «mak-mak» ëcilip yëpilatti, lëkin zadila zuwan ciqiralmaytti.
|
|
makildatmaq |
|
|
|
makildashmaq |
|
|
|
makildimaq |
|
|
|
magaza |
|
|
|
magma |
|
|
|
magmatizm |
|
magmatizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] yer postining congqur qismidiki magmining bësimi töwenligen yönilishke siljip, yërilghan belwaghni boylap yuqirigha kötürülüp, yer postigha bösüp kirishi we yer yüzige ëtilip ciqishi hemde üzlüksiz halda ayrilish we assimilyatsiyilishish qatarliq seweblerdin ximiyiwi terkibini we fizikiliq, ximiyilik halitini özgertip, axiri sowup qëtiship jinsqa aylinish jeryani.
|
|
magnoliye |
|
magnoliye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① magnoliye a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan derex. yopurmiqi tetür tuxum yaki ëllips sheklide bolup, nöwetliship ösidu. güli cong, sirtqi yüzi qongur, ici aq këlidu. mëwisi soqicaq bolidu. ghuncisi dora qilinidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning güli.
|
|
magnëzit |
|
magnëzit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. terkibidiki magniy oksid bolup, yene tömür, mangan, kaltsiy qatarliqlarmu bolidu, üc yaqliq kristal sistëmisigha kiridu. kristali nahayiti kem ucraydu. qurashmisi köpince danicisiman yaki sapalsiman sipta kallek halitide këlidu. renggi aq, kül reng yaki sëriq, qattiqliqi 4— 5.4, sëlishturma ëghirliqi 9.2 — 1.3.
|
|
magnit |
|
magnit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] ① jisimlarning tömür, nikël qatarliq mëtallarni özige tartish xususiyiti:[misal:] magnit ënërgiyisi. magnit küc siziqliri.[yeshmisi:] ② shu xil xususiyetke ige ruda, tömür, tok ötüwatqan ötküzgüc, yer shari, quyash we bashqa asman jismi qatarliqlar.
|
|
magnit qutupi |
|
|
|
magnit meydani |
|
|
|
magnitron |
|
|
|
magnitsizlinish |
|
|
|
magnitlandurmaq |
|
|
|
magnitlanmaq |
|
|
|
magnitliq |
|
|
|
magnitlinishcan |
|
|
|
magnitlinishcanliq |
|
|
|
magnitostriksiye |
|
magnitostriksiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] sirtqi magnit meydanining tesiride, bezi fërromagnitliq maddilarda peyda bolidighan, magnit meydanining kücinishliki bilen munasiwetlik, magnit meydanining yönilishi bilen munasiwetsiz bolghan ëlastik kücinish.
|
|
magnitomëtir |
|
magnitomëtir[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] sana’et we pen-tëxnikida magnit meydanining kücinishini ölceydighan yerning maginit meydani we uning waqitqa egiship özgirishini tetqiq qilidighan we ölceydighan, magnitliq carlashta magnit normalsizliqini ölceydighan we maddining magnitliq xususiyitini tetqiq qilidighan eswablarning omumiy nami.
|
|
magnitizm |
|
|
|
magniy |
|
magniy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt. belgisi (magnesium)MG. kümüsh renglik, yënik, hawada qizdurghanda yënip küclük yalqun ciqiridu, magniy parashoki resim tartishta ishlitilidighan yorutquci ciragh yasashta ishlitilidu. magniy bilen alyuminning qëtishmisi ayropilan yasashning muhim matëriyali hësablinidu.
|
|
magniylanmaq |
|
|
|
magniyliq |
|
|
|
magizin |
|
magizin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞erebce［[yeshmisi:] icige türlük tawarlar tizilghan we shu tawarlar sëtilidighan soda dukini:[misal:] magizin azade ikki ëghizliq bolup, biride yerlik mallar, yene biride sana’et mehsulatliri sëtilatti.
|
|
magizinci |
|
|
|
magizinciliq |
|
|
|
magistir |
|
|
|
magistiral |
|
magistiral[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] qanal, yol we shu qatarliqlarda bash orun tutqan؛ asasiy, bash:[misal:] magistiral siziq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qatnash yoli we omumen tarmaqlanghan sistëmilarning asasiy qismi:[misal:] tömüryol magistirali. su magistirali.
|
|
magistiralliq |
|
|
|
magistirliq |
|
|
|
mangda |
|
|
|
mangdatmaq |
|
|
|
mangdar |
|
mangdar[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ëyiqtapan a’ilisidiki yaghaclashqan pëlek gholluq ösümlük. yopurmiqi murekkep yaki addiy yopurmaq bolup, udul ösidu. kicik yopurmiqi tuxum yaki tuxumsiman tömüne shekilde. güli cong, köküc sösün yaki aq renglik, yalghuz ösidu. adette menzire ücün östürülidu. yiltizi dora qilinidu.
|
|
mangdashmaq |
|
|
|
mangdam |
|
mangdam[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mëngish jeryanida tashlanghan herbir qedem, camdam:[misal:] partiye ciqip keldi, bextimizni yorutup, zalimlarning zulmini, mangdimida ghulitip.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] miqtar söz.[yeshmisi:] sanaq sanlar bilen këlip mangdam bilen ölceshke bolidighan uzunluqni bildüridu:[misal:] u qedimini tëzlitip 100 mangdam mangar-mangmayla yamghur sharqirap quyuwetti.
|
|
mangdammumangdam |
|
|
|
mangdurmaq |
|
mangdurmaq[yeshmisi:] ① «mangmaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] matorni mangdurmaq. traktorni mangdurmaq. juwazni mangdurmaq. balini yëtilep mangdurmaq.[yeshmisi:] ② ewetmek, yollimaq:[misal:] sopaxun sowuruw batalyon shtabigha bërish bilenla, qorghan tereptiki yolni mexsus közitip këlish ücün ikki neper razwëdkicini mangdurdi.
|
|
mangdimaq |
|
mangdimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] qedem tashlimaq, qedem almaq, camdimaq, mangmaq:[misal:] mangdapmu yëtelmidim, camdapmu yëtelmidim. otingiz yaman iken, tashlapmu këtelmidim.
|
|
mangghal |
|
|
|
mangghilimaq |
|
|
|
mangqa |
|
mangqa[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① burundin ciqqan shilimshiq suyuqluq؛ potla:[misal:] ëqiwatqan ter we mangqilirini ëngiship turup tizigha sürtüshtin bashqa amal yoq idi.[yeshmisi:] ② burnidin mushundaq suyuqluq ciqip turidighan kishi (kemsitip ëytilidu):[misal:] klapanning ikkisi cüshüp këtiptu, bu mangqa bayqimay heydewëriptu, dëdi u traktorni tekshürüp ghezeblinip.
|
|
mangqisi cowulmaq |
|
mangqisi cowulmaq[yeshmisi:] ① burnidin toxtimay mangqa aqmaq:[misal:] bala bügün etigen mangqisi cuwulup qopuptu. bezide yene cüshkürüp qoyidu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] qattiq qiynalmaq, epleshtürelmey taza aware bolmaq:[misal:] shundaq qasim’axun, sili ependicilikni ungay deysile, mëning shu caghda bir sa’etmu tüzükrek ependi bolalmay mangqam cuwulup ketti, dëdi isma’il aka.
|
|
mangqal |
|
mangqal[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] töt burjek, alte yüzlük qilip herbir yüzige her xil congluqtiki yërim shar shekillik oyuqcilar ciqirilghan mëtal sayman. u zergercilikte altun, kümüsh, tuc, qatarliqlarni yumilaq shar sheklige keltürüshte ishlitilidu.
|
|
mangqan |
|
|
|
manglay |
|
manglay[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① yüzning qashtin cacqice bolghan qismi؛ pëshane:[misal:] balini tonighan boway mangliyidin söydi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] nersilerning yuqiri qismidiki aldigha ciqip turghan, derhal közge cëliqidighan, manglaygha oxshash qismi:[misal:] derwaza mangliyigha ësilghan wiwiskining töwen teripige «mezkur mëhmanxanimiz tamaqnimu höddige alidu» dep yëzilghan.
|
|
manglay teri |
|
manglay teri[yeshmisi:] öz qoli bilen qilghan halal emgek, ejir:[misal:] shu batur ishcining manglay teridin, poyizlar iz saldi ana ölkemge. shu ishci qolida minglap güdükler, shoq yangrap jor boldi xushal külkemge.
|
|
manglayliq |
|
manglayliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mangliyi bar, mangliyi keng:[misal:] hörnisaxan aq yüzlük, shalang sus incike qashliq, boyi ëgizrek, yapilaq manglayliq, qapiqi döng, cishliri altundin qaplanghan, jawuldap turidighan sözmen xotun.
|
|
mangmaq |
|
mangmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① qedem ëlip algha ilgirilimek, yürmek:[misal:] ildam mangmaq. yol mangmaq. piyade mangmaq.[yeshmisi:] ② qedem ëlish qabiliyitige ige bolmaq, mëngishni ögenmek:[misal:] bu bala bir yashqa kiripla mangdi.[yeshmisi:] ③ melum yönilishke qarap qozghalmaq, heriket qilmaq:[misal:] aptobus yolucilarni ëlip xotenge mangdi.[yeshmisi:] ④ shahmat, damka, qatar qatarliqlarda öz nöwitide heriket qilmaq, yürmek:[misal:] padishah shahmat taxtisida ikki mangmayla utquzup qoyuptu.[yeshmisi:] ⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] ötmek, kesmek:[misal:] picaq göshke mangar, söngekke mangmas (maqal).[yeshmisi:] ⑥ [köcme menisi:] [yeshmisi:] heriketke kelmek, ishlep heriketlinip turmaq:[misal:] zawut tünügün mangdi. ＊ sa’itim bir kün boldi mangmidi.[yeshmisi:] ⑦ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ishni hel qilish koyida tëgishlik orungha barmaq, qatrimaq:[misal:] shundaq bolsimu men uni qutulduruwëlish ücün yenila mëngiwatimen.[yeshmisi:] ⑧ [köcme menisi:] [yeshmisi:] emel qilmaq. boysunmaq:[misal:] xotun xeqning qapiqigha qarap, buyruqigha mangghanlarning hali shundaq bolghan bolsa, buninggha nëme dëgülük[yeshmisi:] ⑨ «-p, -ip, -up, -üp» sheklidiki rewishdashlar bilen këlip ish heriketning dawamlashqanliq tüsini bildüridu:[misal:] men herküni xatire yëzip mangdim.
|
|
mal |
|
mal[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① kala, qoy qatarliq bëqip östürülidighan haywan؛ carwa:[misal:] qara mal. ushshaq mal. ＊ mëli barning mëligha, mëli yoqning jënigha (maqal).[yeshmisi:] ② qol ilkidiki bisat, bayliq:[misal:] padishah:[misal:] «bu yaxshi meslihet boldi» deptu-de, derhal elci ewetiptu we leshkerlerge nurghun pul we mal tarqitip bëriptu.[yeshmisi:] ③ kiyim-këcek we zinnet buyumi qatarliqlar:[misal:] qiz mëli.[yeshmisi:] ④ sëtilidighan nerse, buyum, tawar:[misal:] mal bahasi. mal satmaq.
|
|
malaxit |
|
malaxit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. terkibidiki mis yekke yaqliq kristal sistëmisigha kiridu. kristali yingnisiman, qurashmisi köpince radi’o’aktip halitide hem emceksiman bolidu. yëshil renglik, eynek parqiraqliqigha ige. qattiqliqi 5.3 4؛ sëlishturma ëghirliqi 9.3 0.4.
|
|
malal |
|
malal[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ic pushush, ëghir körüsh, renjish, qisilish:[misal:] malal yetküzmek.
|
|
malalliq |
|
malalliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kishige malal këlidighan ish-heriket, halet, artuqce teshwish:[misal:] malalliq tartmaq, malalliq yetmek.
|
|
malamet |
|
|
|
malametlik |
|
|
|
mala’ike |
|
|
|
malay |
|
malay[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① baylarning yaki bashqa birawning mexsus xizmitide bolghuci kishi؛ xizmetkar, cakar:[misal:] ularning köpciliki mexsut begning malayliri bolup, hemmisi almasning jan-jiger, sinalghan dostliri idi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bashqilarning menpe’iti ücün qarighularce xizmet qilghuci, ghalca:[misal:] u ili gënërali guangfuni ölüm bilen qorqutup, yëngi hökümetning duduliqigha saylanghan bolsimu, ölüwatqan hökümetning sadiq maliyi bolghan yüen daxuaning hësdashliqini qozghiyalmidi.
|
|
malaylarce |
|
|
|
malayliq |
|
|
|
malem |
|
|
|
mal-bisat |
|
|
|
malperes |
|
malperes[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] malgha, dunyagha bërilgen؛ mal-dunyaning ghëmide bolidighan:[misal:] u tolimu malperes adem bolup, bir mocen ücün ming qesem qilishqa teyyar idi.
|
|
malpereslik |
|
malpereslik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] malgha, dunyagha bërilish؛ mal-dunyaning ghëmide yürüsh ishi, aditi:[misal:] toymighur dadisi malpereslik qilmay, okurdayning elcisini quruq yandurghan bolsa mundaq bolmas idi.
|
|
maltaq |
|
maltaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yaghactin yasalghan cong tung, soghining congi:[misal:] qish künliri toqsun bazirining shimal teripidiki top atar ghojam östingidin maltaqta su toshup, baylargha su yetküzüp bërip jan saqlap yürdüm.
|
|
maltoza |
|
|
|
maltilatmaq |
|
|
|
maltilashmaq |
|
|
|
maltilanmaq |
|
|
|
maltilimaq |
|
maltilimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① astin-üstün, uyan-buyan örüp axturmaq:[misal:] u, arini qoligha aldi we paras-purs qilip öncilerni maltilashqa kirishti.[yeshmisi:] ② qocup ileshtürmek:[misal:] patem bezi caghlarda ashlarni maltilap, nan bolsa ushtutup tekshürüp andin nezerbend qilghanlargha bërishke ruxset qilatti.
|
|
malci |
|
malci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qoy, öcke qatarliq carwilarni yaylaqlarda yaylitip baqquci, padici:[misal:] tagh coqqisi iken qar, ëtekliri gül bahar. yashaydiken malcilar, bu makanda bextiyar.
|
|
malciliq |
|
|
|
maldar |
|
|
|
mal-dunya |
|
|
|
malsiz |
|
|
|
mal-mülük |
|
|
|
mal-mëket |
|
|
|
mal-waran |
|
mal-waran[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bëqip östürülidighan qoy, kala, at qatarliq öy haywanliri:[misal:] 8-ay pesli ili yaylaqlirining jennet waqti bolup, mal-waran, ot-cöpning rasa yëtilgen mezgili idi.
|
|
malixay |
|
malixay[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① aq kigiz qalpaq:[misal:] erkinlik yolida shu sadir, qirlighan cëghida malixayni؛ yiqitqan porlarni sëyit noci, mushtumda, yulghandek qarighayni.[yeshmisi:] ② tumaq:[misal:] intiqam alghili atlandi xelq, boldi jeng meydani qedim tiyanshan, armiye sëpige qëtildim menmu, müremde pagun bar, malixayda nishan.
|
|
malixulya |
|
|
|
malik |
|
|
|
malimatang |
|
|
|
malimatangciliq |
|
|
|
malimatanglashturmaq |
|
|
|
malimatanglashmaq |
|
|
|
maliman |
|
maliman[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] esliy haliti buzulghan, qalaymiqan, retsiz, malimatang:[misal:] öyning icini maliman qilmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tuyuqsiz birer ehwal tüpeylidin bolghan qalaymiqanciliq:[misal:] u hëytkadiki malimanda saghrisi süt-qaymaq bilen bulghanghan bir herbiy emeldar idi.
|
|
malimanci |
|
|
|
malimanciliq |
|
|
|
malimanlashturmaq |
|
|
|
malimanlashmaq |
|
|
|
malimanliq |
|
malimanliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] «malimanciliq»qa qarang:[misal:] janablirining malimanliqni tinclandurushni meqset qilghanliri adaletni közde tutqanliq bolsimu, lëkin qedimdin buyan bu jahan gahida buzulup, gahida tüzülüp mushundaq dawalghup kelgen.
|
|
malina |
|
|
|
maliye |
|
maliye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① döletning mal-mülük we bayliqlarning kirim-ciqim qilinishigha bolghan bashqurush pa’aliyiti:[misal:] maliye ministirliqi. maliye idarisi.[yeshmisi:] ② idare-jem’iyet, organ, karxana, teshkilat qatarliqlardiki mal-mülükni bashqurush yaki tijaret bilen shughullinish, neq pulni kirim-ciqim qilish, saqlash we hësablash qatarliq bir yürüsh ishlar:[misal:] maliye bölümi. maliye xadimliri.
|
|
maliye-soda |
|
|
|
mamat (mamati) |
|
|
|
mamatliq |
|
|
|
mamkap |
|
mamkap[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① murekkep güllükler a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. gholliri dorigha ishlitilidu, qizitmini qayturush roligha ige.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning güli.
|
|
mamont (Ⅰ) |
|
mamont (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] qedimki süt emgüci haywan. ten sheklining cong-kicikliki hazirqi pilgha oxshap këtidu. pütün tënide uzun tükliri bar, kürek cishliri üstige ëgilgen. u soghuq belwaghlarda yashighan 4-dewrning haywini bolup, alliqacan nesli qurughan. «tüklük pil» depmu atilidu.
|
|
mamont (Ⅱ) |
|
|
|
mamuq |
|
mamuq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ghaz, ördek qatarliqlarning yumshaq tükliri:[misal:] mamuq yastuq. mamuq capan.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] paxtidek yumshaq:[misal:] ikki jüp yaqut lew jüpleshti birdin, ot-yalqun caqnidi qara közlerdin, alemce muhebbette yandi qosh yürek, bextiyar nur yaghdi mamuq yüzlerdin.
|
|
mamirancin |
|
|
|
mana |
|
mana [yeshmisi:] ① [söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] mawu yerde:[misal:] shahide qizim nedisen mana, men bar, hamma aca.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] sözligücining qolidiki, yënidiki nersini yaki boluwatqan, bolghan weqe-hadisilerni körsitishke qollinilidu:[misal:] kicik balini soghuqta yëtilep aware bolmisila, emdi özimu këlip qalar, sheher dëgen manighu.[yeshmisi:] ③ yüklime wezipiside këlip: 1) jümlide uqulidighan meqsetke anglighucining diqqitini jelp qilish rolini oynaydu:[misal:] mana, hemme oqughucilar këlip boldi. ＊ mana, ish cataq boldi.[yeshmisi:] 2) bezide tëzlik imasini bildürüp këlidu:[misal:] mana, hazir barimen. ＊ mana, birdemdila teyyar bolidu.[yeshmisi:] 3) özidin këyinki kishilik almashlarni tëximu küceytip këlidu:[misal:] mana bular nöwettiki jiddiy wezipe idi.
|
|
mana emdi |
|
|
|
mana emise dep |
|
|
|
mana men dep |
|
mana men dep[yeshmisi:] közge cëliqip, bilinip, ëniq, roshen:[misal:] gomindangning poteyliri mana men dep ashkara körünüp tursimu, lëkin uni ëlish qiyin idi.
|
|
mana-ene |
|
|
|
manasqan |
|
|
|
manan (Ⅰ) |
|
|
|
manan (Ⅱ) |
|
|
|
mananlashturmaq |
|
|
|
mananlashmaq |
|
mananlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① cang-tuman peyda bolmaq, manan bilen qaplanmaq:[misal:] su üstide shalang tuman peyda bolup, hemme nerse mananliship ketti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ghuwalashmaq, xireleshmek:[misal:] uning közi yene yashtin mananlashti.
|
|
mananliq |
|
mananliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① manani bar, manan bilen qaplanghan, ghuwa:[misal:] hëkmet künpëtishqa qarap xëli uzaq turdi, u mest közliri bilen mananliq këcide shu yaqtin nijat izdigendek uzaq telmürdi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ghuwa, manan halet:[misal:] hawaning mananliqi, asmanda ayning yoqluqi, bu mëning xamushluqum. yënimda yarning yoqluqi.
|
|
manta |
|
|
|
mantipez |
|
|
|
mantipezlik |
|
|
|
mantici |
|
|
|
mantixana |
|
|
|
mantissa |
|
|
|
manja (Ⅰ) |
|
|
|
manja (Ⅱ) |
|
|
|
manju |
|
manju[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] mushu nam bilen atalghan millet we bu milletke mensup kishi ular asasen ëlimizning lyawning, xëylongjyang, jilin, xëbëy, bëyjing we icki mongghul qatarliq jaylirigha tarqaq olturaqlashqan.
|
|
manjit |
|
|
|
manjitliq |
|
|
|
mancanaq |
|
|
|
mancëstër |
|
|
|
mandat |
|
|
|
mandar |
|
|
|
mandarin |
|
mandarin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞ispance［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① suzap a’ilisidiki da’im yëshil turidighan derex. mëwe posti qizghuc sëriq, ëti shirnilik, temi tatliq, mëwe posti, uruqi we yopurmiqi tëbabetcilikte dorigha ishlitilidu.[yeshmisi:] ② shu xil derexning mëwisi.
|
|
mandalin |
|
|
|
mangan |
|
mangan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt . belgisi . (manganum)Mn kül reng kristalliq madda, qattiq hem cürük, parqiraq, nem hawada oksidlinidu, sana’ette mangan, tömür we xrom qara mëtallar dëyilidu. asasen manganliq polat qatarliq qëtishma yasashta ishlitilidu.
|
|
manganit |
|
manganit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. terkibidiki mangan 26.4 %/(Mn) yekke yaqliq kristal sistëmigha kiridu. kristalliri tüwrük sheklide bolup, yüzide tik siziqlar bolidu. renggi qara, siziqi qongur këlidu. yërim mëtal parqiraqliqigha ige. u «suluq mangan tëshi» depmu atilidu.
|
|
mangro |
|
|
|
mangro derixi |
|
|
|
manglitsiye |
|
|
|
mango |
|
mango[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① sir derixi a’ilisidiki da’im yëshil turidighan derex. yopurmiqi nöwetliship ösidu. mëwe göshi sëriq, yëyishke bolidu, shirnilik, temi mezzilik.[yeshmisi:] ② shu xil derexning mëwisi.
|
|
manomëtir |
|
|
|
manufaktura |
|
|
|
manëkën |
|
|
|
manëwir |
|
|
|
mani |
|
|
|
mani dini |
|
mani dini[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] miladiyidin këyinkiⅢesirde, iran we babiloniyining cëgra rayonlirida meydangha kelgen din. bu dinni tesis qilghuci mani miladiye 215-yilida babiloniyide tughulghan. deslepte yehya peyghember xristi’anliri dëgen mezhepke kirgen. këyin zerdushtluqni islah qilish arzusida bolghan. bir mezgil hindistanda buddizmni tetqiq qilghan. këyince iranda özini budda, zerdusht we eysa bilen bir qatargha qoyup yëngi ëtiqad sistëmisini tarqitishqa kirishken, 246-yilda öltürülgen.
|
|
manizm |
|
|
|
manifëst |
|
|
|
manilkara |
|
manilkara[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① tagh zeytuni a’ilisidiki da’im yëshil turidighan derex. mëwisini yëyishke yaki icimlik yasashqa bolidu, gholidin ëqip ciqqan sütsiman shirnisi sëghiz yasashning asasliq xam eshyasi.[yeshmisi:] ② shu xil derexning mëwisi.
|
|
manihot |
|
manihot[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① sütlük ot a’ilisidiki da’im yëshil turidighan catqal. xam yëyishke bolmaydu, zeherlik, qaynitip pishurulghandin këyin zehiri yoqilidu. yem-xeshek qilishqa yaki kraxmal ëlishqa bolidu.[yeshmisi:] ② shu xil catqalning tügünek yiltizi.
|
|
maharet |
|
maharet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] birer ish, kesip, pa’aliyet bilen shughullinish jeryanida yëtilgen iqtidar, mahirliq.
|
|
maharetcanliq |
|
|
|
maharetlik |
|
maharetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mahariti bar, maharetke ige bolghan, usta, mahir:[misal:] sëximizdin mundaq maharetlik yash naborcikning yëtiship ciqqanliqini, elwette yashinip qalghan pëshqedem ustilirimizning ejridin ayrip qarighili bolmaydu.
|
|
mahayana |
|
mahayana[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］sansikirtce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] budda dinining bir mezhipi. mahayana qedimki uyghur tilida «ulugh kölünggü» dep atilidu. bu mezheptikiler öz mezhipini goya bir cong harwida olturghucilar, qutquzushqa tëgishlik xalayiqning hemmisini sansaradin qutquzup, nërwanagha yetküzgüciler dep hësablaydu.
|
|
mahi’enwer |
|
|
|
mahipeyker |
|
mahipeyker[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ay süretlik, güzel:[misal:] uni bizdin juda qildi rehimsiz biwapa yillar, yoshurghandek qara perde nezerdin mahipeykerni.
|
|
mahitaban |
|
mahitaban[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① parqirap turghan ay:[misal:] qara tünni yorutar mahitabandur kitab, medeniyetning rolcisi, bext-iqbaldur kitab.[yeshmisi:] ② güzel yar:[misal:] ah ejeb yetmey wisalgha boldima qumlargha yem, boldi alem bir dozax, ey mahitaban qaydisen
|
|
mahir |
|
|
|
mahirane |
|
mahirane[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] maharet bilen, mahirliq bilen:[misal:] goya shamal këlip tegken ormandek, oynishishti irghanglitip bedenni. ulughlashti mahirane herikette, tengrilerni, baturluqni, wetenni.
|
|
mahirlashturmaq |
|
|
|
mahirlashmaq |
|
|
|
mahirliq |
|
mahirliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer ish, kesip, pa’aliyette igiligen alahide sen’et, ustiliq, maharet:[misal:] ademning qabiliyiti oxshash bolmighanliqtin, mahirliq tereplirimu oxshash bolmaydu.
|
|
mahiyet |
|
mahiyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer nersining eng muhim, tüp mezmuni:[misal:] buning mahiyiti mana mushu yerde.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] nerse we weqelerning eng muhim icki belgiliri, hadisiler otturisidiki icki baghlinish, ularning peyda bolush xaraktëri we usullirini belgileydighan bash amil.
|
|
mahiyetcilik |
|
|
|
mahiyetsiz |
|
|
|
mahiyetlik |
|
|
|
mawxozerish |
|
mawxozerish[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] zemburughlarning bir türi. bambuk yiltizlirida parazit yashaydu. quruq zemburugh tügüni dora qilinidu. ilmek qurt, askarida, soltra qatarliq qurtlarni cüshürüsh ünümi yuqiri.
|
|
mawritaniye |
|
mawritaniye[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] mawritaniye islam jumhuriyiti afriqining gherbiy shimaligha jaylashqan, yer meydani 1 milyon 185 ming kwadrat kilomëtr, ereb moryëliri ahalining 07% tini igileydu. qalghini nëgirlar, dölet tili ereb tili bolup, fransuz tili omumyüzlük qollinilidu. dölet dini islam dini. mawritaniyining eng deslepki ahalisi moryilar bolup, miladi Ⅶ esirde erebler kirgen. ⅩⅤ esirdin bashlap purtigaliye, gollandiye, engliye we fransiyiler bësip kirgen. 1912-yili fransiyning mustemlikisige aylanghan. 1958-yili 11-ayda «fransiye ortaq gewdisi» qarmiqidiki aptonom jumhuriyet bolup, namini mawritaniye islam jumhuriyiti qilip bëkitken. 1960-yili 11-ayning 28-küni musteqilliq jakalighan. 1965-yili 7-ayning 19-küni dölitimiz bilen diplomatik munasiwet ornatqan. marakeshning kanciliqi dölet igilikide muhim orunda turidu. asasliq tömür we mis qëziwëlinidu. tömür mehsulati afriqa boyice aldinqi qatarida turidu. dëhqanciliq, carwiciliqi birqeder muhim orunda bolup, dölet nopusining 08% ti yëza igiliki bilen shughullinidu. aasliq shehiri paytext nowakshot shehiri bolup, döletning siyasiy, iqtisad, medeniyet we qatnash merkizi. 1963-yili qurulghan. sheher qurulushi sehrayi kebir rayonining uslubigha warisliq qilghan bolup, nurghun qurulushliri qulule qëpida sëlinghan bolghacqa, «qulule qëpi shehiri» dëgen nami bar.
|
|
mawzu |
|
mawzu[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① söhbet, pikir, mulahize qatarliqlarda muhim nuqta qilinghan mesile؛ tëma:[misal:] gepning mawzusi shu mesile bolup qaldi.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] kitab, eser, maqale qatarliqlarning nami؛ serlewhe:[misal:] mawzu qoymaq. mawzu tallimaq.
|
|
mawzur |
|
|
|
mawzusiz |
|
|
|
mawzuluq |
|
mawzuluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mawzusi bar, mawzu qoyulghan, melum mawzu bilen atalghan, serlewhilik:[misal:] gëzitke «sün’iy otlaq yëtishtürüsh mahiri muxtar» mawzuluq xewer bësildi.
|
|
mawnen |
|
|
|
mawu |
|
|
|
mawiy |
|
|
|
may (Ⅰ) |
|
|
|
may tartmaq |
|
|
|
may tökülse yalighudek |
|
may tökülse yalighudek[yeshmisi:] süpürüp, sürtüp, tazilap pak-pakiz qilinghan, nahayiti pakiz:[misal:] qarisam ayalim öyni tazilap may tökülse yalighudek qiliwëtiptu.
|
|
may caynimaq |
|
may caynimaq[yeshmisi:] mëghizini caqmaq؛ lezzitini, halawitini, körmek:[misal:] woy hösüyün, öyingizni bizning mexsumgha ijarige bergen bolsingiz tazimu yaxshi bolatti-de, yilliqigha 250 somni neqla aldingizgha qoyatti. gaccida may caynawalattingiz emesmu
|
|
may (Ⅱ) |
|
|
|
maya |
|
|
|
mayatnik |
|
mayatnik[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① tam sa’iti qatarliqlarda mëxanizmni heriketlendürüsh ücün tewrinip turidighan, bir uci yuqiridiki qozghalmas nuqtigha ësip qoyulghan, töwenki ucida ëghirliq ornitilghan oq:[misal:] sa’et mayatniki.[yeshmisi:] ② qol we yancuq sa’iti qatarliqlarning tekshi mëngishini muntizimlashturidighan, ong we solgha tewrinip turidighan dëtali.
|
|
mayaq (Ⅰ) |
|
mayaq (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qoy, öcke, tüge qatarliq bezi haywanlarning, toxu, kepter qatarliq bezi qushlarning yumilaq yaki qattiqraq poqi:[misal:] oruq qoyning mayiqi cong (maqal).
|
|
mayaq (Ⅱ)(ma:yaq) |
|
mayaq (Ⅱ)(ma:yaq)[söz türkümi:] almash.[qurulmisi:]］ma+yaq［[qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] ① mana bu terep؛ bu yaq:[misal:] mayaqqa mang, lükcek u kelgen pëti nadirning capinining yaqisigha ësilip bir tartiwidi, capanning yaqisi sökülüp, gejgisige bërip toxtidi.[yeshmisi:] ② mawu kishi, mawu adem:[misal:] mayaq sizni izdep keptu, dëdi u manga natonush bir ademni körsitip.
|
|
mayaqtash |
|
mayaqtash[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］mayaq+tash［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. qushlar mayiqining aynishidin hasil bolidu. adette u fosfor kislata tuzliri, günggürt kislata tuzliri, karbonat kislata tuzliri we bashqa arilashmilargha bay bolidu. tashqi shekli danliq, kallek we kawakliq këlidu hemde aliy süpetlik oghut bolalaydu.
|
|
mayaqlatmaq |
|
|
|
mayaqlashmaq |
|
|
|
mayaqliq |
|
|
|
mayaqlimaq |
|
mayaqlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] mayaq ciqarmaq, cicmaq (bezi haywanlar we qushlar heqqide):[misal:] qoy kigizge mayaqlap qoymisun, balam, tëz bol, ëghilgha heyde
|
|
mayak |
|
mayak[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① këmilerge yol körsitish ücün dëngiz qirghiqigha, aralgha ornitilghan signal yoruqi bar munar:[misal:] sansiz yultuz jimirlaydu dëngizdiki mayaktek. ay üzidu kök dëngizda menzilige seyyahtek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] yol körsitip yëtekleydighan qiblinema, yëtekci:[misal:] shu ulugh oy-pikringiz nurluq mayaktur biz ücün, turghusiz herbir yürüshte yolimizni yorutup,
|
|
maytu |
|
|
|
maytuq |
|
|
|
maytuq-saytuq |
|
|
|
maydang |
|
|
|
maydan |
|
|
|
maysa |
|
|
|
maysen |
|
maysen[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] örükning bir xil sorti. mëwisining shekli yumilaqraq, kasa otturisida siziqcisi bar. göshi yumshaq, tatliq, suluq, xushbuy, posti nëpiz we tüklük. göshi uruqcisidin ajraydu. mëghizi tatliq. 5-ayning axirida pishidu.
|
|
maysiratmaq |
|
|
|
maysirashmaq |
|
|
|
maysirimaq |
|
maysirimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] özidiki may yaki may terkibi këmiyip ketmek, maysizliqtin maygha ëhtiyaji küceymek:[misal:] silining qulaqliri maysirap qalmisila, bizning kanay we barmaqlirimiz maysizmu öz karamitini körsitiwëridu dëdim.
|
|
maysiz |
|
|
|
maysizar |
|
|
|
maysizarliq |
|
|
|
maysiliq |
|
maysiliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] maysa ëtizi:[misal:] ëriqingda su bolsam, baghliringgha aqsam men, yëshil maysiliqlargha, kökrikimni yaqsam men.
|
|
mayqongghuz |
|
|
|
mayqurt |
|
|
|
mayka |
|
|
|
maykican |
|
|
|
maygül |
|
|
|
maylatmaq |
|
|
|
maylashmaq |
|
maylashmaq[yeshmisi:] ① «maylimaq» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] ular ötüklirini mayliship, shepkilirini qirliship, ziyapetke teyyarlinishmaqta idi.[yeshmisi:] ② hemme yërige may tegmek, hemme yëri may bolup ketmek:[misal:] uning bëshidiki mayliship parqirap ketken qopal shepke bolsa da’im közige cüshüp turatti.
|
|
maylaqsiz |
|
|
|
maylaqliq |
|
|
|
maylamci |
|
|
|
maylamciliq |
|
maylamciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ötük, betinke qatarliq ayagh kiyimlerni maylash kespi:[misal:] qaltisqu, nëme ish qilisen burun maylamciliq qilip ayagh maylayttim, hazir cac alimen.
|
|
maylanmaq |
|
|
|
maylishangghu |
|
maylishangghu[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] may yuqqan, maylashqan:[misal:] ebey kün issip këliwatsimu, lëkin hëlighice bëshidin tashlimighan maylishangghu taqir qulaqcisini hëlidin-hëli qoligha ëlip bëshini tatilaytti.
|
|
mayliq (Ⅰ) |
|
|
|
mayliq (Ⅱ) |
|
mayliq (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① mëyi bar, may ëlish mumkin bolghan:[misal:] mayliq zira’et. mayliq dan.[yeshmisi:] ② mëyi köp, may arilashturulghan.[yeshmisi:] ③ may sürtülgen, maylanghan:[misal:] mayliq qeghez.
|
|
mayliq dan |
|
mayliq dan[yeshmisi:] mayning xam eshyasi qilinidighan zighir, qica, kendir, zarangza qatarliq zira’et danliri:[misal:] yëzanglarda mayliq dan köp emes oxshaydu.
|
|
maylimaq |
|
|
|
maymaq |
|
maymaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① tüz bolmighan, egri, qingghir:[misal:] puti maymaq. ＊ goya qonghandek heselge ciwin yat el közige cüshti bu zëmin. talay qebile, talay aymaqlar, teyyargha sheyx-köngli maymaqlar.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] durus bolmighan, natoghra؛ sap bolmighan, napak:[misal:] aghzi qaymaq, köngli maymaq (maqal).
|
|
maymaq-saymaq |
|
|
|
maymun |
|
maymun[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüci haywan. türliri xëli jiq, shekli sel ademge oxshap këtidu. topliship makanlishidu. ëghiz boshluqida ozuq saqlaydighan qowuz xaltisi bolidu. mëwe, yawa köktat, qush tuxumi we hasharatlarni ozuq qilidu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] mücel yil hësabida toqqizinci yil nami:[misal:] maymun yili.
|
|
maymun oynatmaq |
|
|
|
maymun oyuni |
|
|
|
maymunzenjiwili |
|
maymunzenjiwili[söz türkümi:] isim.[misal:]］maymun+zenjiwil+i［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] paportniklarning bir türi, yeni köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yiltizsiman gholi jungyi tëbabetcilikide «tëngiq’oti» dëyilidu. qanni janlandurush, pey-singirlarni cingitish roli bar, bel aghriqi, sunuq qatarliqlarni dawalashqa ishlitilidu. dölitimizning sherqiy, gherbiy, jenubiy terepliridin ciqidu.
|
|
maymunsiman |
|
|
|
maymunsiman adem |
|
maymunsiman adem[kesip türi:]＞arxë’ologiye＜[yeshmisi:] eng iptida’iy ademler, ularda maymungha xas bezi belgiler bolsimu, öre mëngish, addiy söz-ibarilerni ishlitish we addiy ishlepciqirish qorallirini yasash iqtidarigha ige bolghan.
|
|
maymunshaptuli |
|
maymunshaptuli[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］maymun+shaptul+i［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① maymunshaptuli a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan pëlek gholluq ösümlük. shirnilik mëwisi sharsiman, yëyishke bolidu, dora qilishqimu bolidu. ghol postining talaliridin qeghez yasashqa bolidu. gülidin puraq matëriyalliri ëlinidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning mëwisi.
|
|
maymungül |
|
|
|
mayor |
|
|
|
mayil |
|
mayil[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① meyli bar؛ teripini alidighan, terepdar:[misal:] anam yawash, aq köngül, sadda ayal. bir’az diniy xurapatliqqa mayil.[yeshmisi:] ② yëqinliship qalidighan, yëqin:[misal:] aqqa mayil.
|
|
mayillashturmaq |
|
|
|
mayillashmaq |
|
|
|
mayilliq |
|
mayilliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① mayil bolush, qoshulush haliti:[misal:] uning bu halitini öz sözlirige mayilliqining alamiti dep cüshengen rustem, tëximu rohlinip dawam qildi.[yeshmisi:] ② birer ishni, nersini xalash, uninggha intilish, mayil bolush؛ xahish, istek, arzu:[misal:] yüsüp qadirxanning xotenliklerning qilic-neyze bilen boysunduralmighan qelbini u diniy ëtiqad mayilliqi bilen eyweshke keltürgen
|
|
me (Ⅰ) |
|
|
|
me (Ⅱ) |
|
|
|
meblegh |
|
|
|
mebud |
|
mebud[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ibadet qilinghuci, kishiler coqunghuci:[misal:] ular bu yerdin yenimu cong bir binagha kirip, bayiqilardinmu congraq, heywetlikrek, but, mebudlarni kördi.
|
|
mepe |
|
mepe[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] mexsus adem cüshüsh ücün yasalghan, at yaki qëcir qoshulidighan, üsti yëpiq, ikki caqliq bir xil qatnash qorali.
|
|
meptun |
|
|
|
meptunluq |
|
|
|
mepkure |
|
|
|
mephum |
|
mephum[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] uqum, mezmun, cüshence:[misal:] goya bir kicik ka’inat insan, alemning mephumi uningda ayan we lëkin yultuzlar patqan elemge, paturmu insance shadliq ya pighan.
|
|
mepici |
|
|
|
mepixana |
|
mepixana[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] mepe we mepikeshler turidighan jay, mepiler orunlashturulghan yer:[misal:] osman bilen qadir kona mepixanida birge oynap cong bolghan, bir-biri bilen tonush balilar idi.
|
|
mepikesh |
|
|
|
mepikeshlik |
|
|
|
mepilik |
|
|
|
metbe’e |
|
|
|
metbe’eci |
|
|
|
metbe’ecilik |
|
|
|
metbu’at |
|
metbu’at[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① neshriyat we basmixana ishliri:[misal:] metbu’at xizmiti. metbu’at kespi.[yeshmisi:] ② basma eser, gëzit-zhurnal, kitab qatarliqlar:[misal:] uning maqalisi metbu’atta ëlan qilindi.
|
|
metbu’atci |
|
|
|
metbu’atciliq |
|
|
|
metlub |
|
metlub[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] telep qilinghan, xalighan, istigen nerse؛ meqset, telep:[misal:] hernëcük shert we metlubliri bolsa, shul caghda otturigha qoyghayla, hazirenlikke layiqlirida bolmisimu, azraq sowghat ewettim.
|
|
metu |
|
|
|
meturidi |
|
|
|
meturidilar |
|
|
|
metuluq |
|
|
|
mejaz |
|
|
|
mejazliq |
|
|
|
mejaziy |
|
|
|
mejbur |
|
mejbur[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] birawning buyruqi, zori, bësimi yaki birer nersining teqqezzasi qatarliqlar tüpeyli qandaqtur bir ish-heriketni qilish shert bolghan:[misal:] mejbur bolmaq. mejbur qilmaq.
|
|
mejburen |
|
|
|
mejburlashmaq |
|
|
|
mejburlanmaq |
|
|
|
mejburluq |
|
|
|
mejburlimaq |
|
|
|
mejburiy |
|
|
|
mejburiy derije |
|
mejburiy derije[kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] pë’il derijilirining biri, yeni melum grammatikiliq shekiller arqiliq jümlidiki heriketning grammatikiliq igisi shu heriketke türtke bolghuci yaki yol qoyghuci ikenliki bpadilinidighan grammatikiliq katëgoriye. mesilen: oqu+t=oqut, tap+tur=taptur, küt+güz=kütgüz, bil+dür=bildür. uyghur tilida ötümlük pë’illar bilen ötümsiz pë’illarning hemmisi mejburiy derije sheklide këleleydu. ötümsiz pë’illar mejburiy derijige ige bolghanda ular ötümlük pë’ilgha aylinidu.
|
|
mejburiy ma’arip |
|
|
|
mejburiyet |
|
mejburiyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① zorlash, mejburlash asasida qilinghan yaki qilinidighan ish؛ mejburiy yosunda zimmisige alghan wezipe, ish:[misal:] u yerde yene qoshumce diniy ders ötüshmu mejburiyet idi.[yeshmisi:] ② kishilerning birer ishni bëjirish, qilish ücün bergen qet’iy wedisi yaki öteshke tëgishlik wezipe؛ burc:[misal:] puqraliq mejburiyet. mejburiyetni üstige almaq. mejburiyetni ada qilmaq.
|
|
mejruh |
|
mejruh[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① yarilanghan, jarahetlengen, yaridar:[misal:] xizmetcilerdin birqancisi shëhit hem mejruh bolup yëtishatti.[yeshmisi:] ② jismaniy jehette ajiz, ze’ip؛ mëyip:[misal:] mejruh köz. mejruh herbiy.
|
|
mejruhlanmaq |
|
|
|
mejruhluq |
|
mejruhluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yarilanghanliq, yaridarliq, ajizliq, ze’iplik:[misal:] mejruhluq —qelbi pak bir güdekning hayat xushalliqini astin-üstün qilip, hayat yashashtin, ejel sherbitini icishni ela körüshke qistaydu.
|
|
mejlis |
|
mejlis[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] teshkilat, karxana, kollëktip yaki idare ezalirining birer mesile, ish muhakimisige bëghishlanghan yighilishi؛ yighin:[misal:] mejliske qatnashmaq. mejlis acmaq.
|
|
mejlisxana |
|
|
|
mejlisdash |
|
|
|
mejliswaz |
|
|
|
mejliswazliq |
|
|
|
mejnun |
|
mejnun[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ishq oti netijiside sewdayi, terkidunya bolghan kishi:[misal:] ana, deptu qemer külüp turup, özüngge melumki, ilgirimu bir güzel yigitni manga ewetkeniding. bir körüshüm bilenla eqli-hoshumni yoqitip muhebbet mejnuni bolup qalghanidim.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] eqlini yoqatqan, eqlidin azghan, adashqan؛ sarang:[misal:] muhemmet binni birküni shagirtliri bilen mehelle icidin ötüp këtiwatqanda, tasadipiy aldidin bir mejnun adem ciqip këlip, uning yüzige qarap külüptu.[yeshmisi:] ③ erlerning ismi.
|
|
mejnuntal |
|
|
|
mejnuntalliq |
|
mejnuntalliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mejnuntal bar, mejnuntalliq östürülgen, tikilgen:[misal:] mejnuntalliq yol.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mejnuntal bar yaki mejnuntal köp östürülgen yer:[misal:] qiz-yigitlerning hemmisi mejnuntalliqqa segidigili këtishti.
|
|
mejnunlarce |
|
|
|
mejnunluq |
|
|
|
mejmu’e |
|
|
|
mejhul |
|
mejhul[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] namelum, na’ëniq:[misal:] mejhul san.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] heriketning obyëkti jümlining özige cüshidighan yaki heriketning igisi namelum bolghan:[misal:] mejhul pë’il. mejhul derije.
|
|
mejhul derije |
|
|
|
mejhul san |
|
|
|
mejusiy |
|
|
|
mejusiyet |
|
|
|
mejusiyliq |
|
mejusiyliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] otqa coqunush pa’aliyiti, mejusiyet:[misal:] gherbiy shimaliy asiyadiki türkiy milletler arisida peyda bolghan mejusiyliq yaki zerdushtluq (otpereslik) dini we deslepki shaman dinimu uyghurlardiki mushu köz qarashtin këlip ciqqanliqi ëhtimaligha nahayiti yëqin.
|
|
mejüj |
|
|
|
mejün |
|
|
|
mejige |
|
|
|
mexpiy |
|
mexpiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] özgige bildürmeydighan, bashqilardin sir tutidighan, xupiyane, yoshurun:[misal:] mexpiy belge. mexpiy rëtsip. mexpiy höjjet. mexpiy alaqe. mexpiy ucrishish. mexpiy söhbet.
|
|
mexpiyet |
|
mexpiyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] bashqilargha bildürülmeydighan, ashkarilanmaydighan ish, heriket؛ sir؛ mexpiylik:[misal:] mexpiyetni ashkarilap qoymaq. mexpiyetni saqlimaq.
|
|
mexpiyetlik |
|
|
|
mexpiyleshtürmek |
|
|
|
mexpiyleshmek |
|
|
|
mexpiylik |
|
mexpiylik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mexpiy halet, yoshurunluq:[misal:] beqrat bu ilimni mexpiyliktin ashkara qilip, öginishni xalighanlar, meyli ular kim bolushidin qet’iynezer, ulargha ögetti.
|
|
mexrej |
|
|
|
mexrejlik |
|
|
|
mexsus |
|
|
|
mexsuslashturmaq |
|
|
|
mexsuslashturulmaq |
|
|
|
mexsuslashmaq |
|
|
|
mexsum |
|
|
|
mexsumce |
|
|
|
mexluq |
|
mexluq[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① insan we pütün janiwarlarning, tirik mewjudatlarning omumiy nami:[misal:] zor mexluq. ikki közlük mexluq. ＊ bizge melum, adem eng aliy derijilik mexluq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birnersige oxshimaydighan, xunük yaki exlaqsiz, niyiti yaman we shuningdek özining könglige yaqmighan, öc köridighan kishilerni kemsitip ëytilidu:[misal:] men mushu mexluq bilen qandaqmu bir qorsaqta yëtip, anamning aq sütini bille emgen bolghiydim.
|
|
mexluqat |
|
|
|
mexmel |
|
|
|
mexmelgül |
|
|
|
medet |
|
|
|
medetkar |
|
medetkar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] medet bergüci, yar-yölek bolghuci, yardem bergüci, qollighuci:[misal:] top icidin birqance kishi manga medetkar bolushti.
|
|
medetkarliq |
|
|
|
medetlendürmek |
|
|
|
medetlenmek |
|
medetlenmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] medet almaq, medetke ërishmek:[misal:] mollilar körmey uni tirnaqcilik, yolwasning aldidiki oghlaqcilik. tëximu gidiyiptu jür’etlinip, hem begning sölitidin medetlinip.
|
|
medestan |
|
medestan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] an’organik birikme. terkibi plumbum oksid. bu bir xil sëriq yaki qizghuc qongur renglik kristal halitidiki parashok bolup, tëbbiy dorigerlikte tëre sirtigha sürtülse, tërini qorup qan toxtitidu؛ sana’ette batariye we boyaq qatarliqlar ücün matëriyal qilinidu.
|
|
medek |
|
|
|
meden |
|
|
|
medeniyet |
|
medeniyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① insanlarning jem’iyet tarixi tereqqiyati jeryanida yaratqan maddiy we meniwi bayliqliri, utuqliri. adette u köprek meniwi bayliqlarni yeni edebiyat-sen’et, ma’arip, ilim-pen qatarliqlarni körsitidu.[yeshmisi:] ② birer ijtima’iy guruppa, sinip yaki xelqning melum dewrde qolgha keltürülgen shundaq utuqlirining derijisi:[misal:] sotsiyalistik medeniyet. prolëtariyat medeniyiti. burzhu’aziye medeniyiti.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞arxë’ologiye＜[yeshmisi:] oxshash bir tarixiy dewrde, tarqilish nuqtisining yötkilishige qarimastin saqlinip qalghan xarabe izliri we bashqa nersilerning yighindisi.[yeshmisi:] ④ yëziq ishlitish qabiliyiti, omumiy sawat؛ telim-terbiye körgenlik, ziyaliyliq؛ meripet:[misal:] medeniyette arqida qalmaq. medeniyet öginishi. medeniyet sewiyisi.
|
|
medeniyetperwer |
|
medeniyetperwer[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] medeniyetni, yëngiliqni, ilgharliqni himaye qilidighan, yaqlaydighan kishi؛ medeniyetni teshebbus qilghuci, yëngiliq terepdari:[misal:] medeniyetperwerler qoshuni shekillendi.
|
|
medeniyetperwerlik |
|
medeniyetperwerlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] medeniyetni, yëngiliqni, ilgharliqni himaye qilish, yaqlash, medeniyetni teshebbus qilish.
|
|
medeniyetsiz |
|
|
|
medeniyetsizlik |
|
medeniyetsizlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] medeniyiti yoqluq, medeniyet igilimigenlik, medeniyette arqida qalghanliq, meripetsizlik:[misal:] mushu dewrde bir millet ücün medeniyetsizlik yaman illet.
|
|
medeniyetlik |
|
medeniyetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] medeniyiti bar, medeniyetke ërishken, medeniyet igiligen, terbiye körgen؛ meripetlik:[misal:] medeniyetlik adem. medeniyetlik emgekciler.
|
|
medeniy |
|
medeniy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① medeniyetke a’it, medeniyet sahesidiki؛ medeniyet, ilim-meripet bilen munasiwetlik bolghan:[misal:] medeniy inqilab. medeniy miras. medeniy buyum. medeniy yadikarliqlar.[yeshmisi:] ② medeniyet tereqqiy qilghan, medeniyetlik؛ medeniyetni igiligen, oqughan, oqumushluq:[misal:] medeniy millet. medeniy xelq. medeniy adem.
|
|
medeniy aqartish uyushmisi |
|
medeniy aqartish uyushmisi[yeshmisi:] 1930 — 1940-yillarda shinjangda pa’aliyet ëlip barghan, medeniy aqartish ishlirini yeni xelq bashqurghan mektep, kino-tiyatir, sen’et qatarliqlarni bashqurghan ammiwi teshkilat.
|
|
medeniyleshtürmek |
|
|
|
medeniyleshmek |
|
|
|
medeniylik |
|
|
|
meddah |
|
meddah[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① bazar we koca-koylarda adem toplap diniy mezmunlardiki bezi pend-nesihet sözlirini yaki tarixiy qisse, jengnamilerni sözleydighan kishi:[misal:] zunun qadir kicikidin bashlapla xelq dastanliri we cöceklirini, meddahlarning qisse we jengnamilirini bërilip anglidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] selb.[yeshmisi:] aghzi bësilmay gep qilidighan, gepni tola qilidighan adem, memedan.
|
|
meddahlarce |
|
|
|
meddahliq |
|
meddahliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① bazar we koca-koylarda adem toplap diniy mezmunlardiki bezi pend-nesihet yaki jengname, qisse qatarliqlarni sözlesh:[misal:] uyghurlarning naxsha-qoshaq ëytish we meddahliq adetlirimu nahayiti uzun tarixqa ige.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] memedanliq, gep yorghilitish, gep oynitish:[misal:] sen tola meddahliq qilma.
|
|
medde |
|
|
|
medrise |
|
medrise[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] islam dini boyice ilim hasil qilidighan aliy mektep, bilim ëlish orni:[misal:] esli bu beg cong teyjining oghli bolup, molla niyaz bilen medriside bille oqughanidi.
|
|
medhiye |
|
medhiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] kishi, nerse we shuningdek birer weqe, ishni maxtap yëzilghan, oqulghan shë’ir yaki nutuq؛ maxtash sözi:[misal:] medhiye oqumaq. wetenge medhiye. elge medhiye.
|
|
medhiyici |
|
|
|
medhiyiletmek |
|
|
|
medhiyileshmek |
|
|
|
medhiyilenmek |
|
|
|
medhiyilimek |
|
|
|
medhiyiname |
|
|
|
medikar |
|
|
|
medikarciliq |
|
|
|
medikarlarce |
|
medikarlarce[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] medikarlargha xas, medikarlargha oxshash, medikarlarning ornida, medikarlardek:[misal:] medikarlarce ishlimek.
|
|
medikarliq |
|
|
|
mer’a |
|
|
|
merepke |
|
|
|
meretmek |
|
meretmek[yeshmisi:] «merimek» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] hey, balam, qoyni ac qoyup meretküce, ot berseng bolmamdu dëdi anisi.
|
|
merez |
|
merez[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yiringlighan, asan saqaymaydighan, yiringliq yara, jarahet:[misal:] gherezdin gherez tughular, taz bashtin merez (maqal).[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] pes, iplas, yarimas؛ rezil:[misal:] bulardin gumanim küciyip, shu iplasning merez qoli tegdighu, dep oylap yürdüm.
|
|
merezdar |
|
merezdar[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] merez ciqqan, merez basqan:[misal:] hapitigha shapitidur, tongruluqqa merezdardur, mensur begke par kelgüdek öz qurami birsi bardur.
|
|
mereshmek |
|
mereshmek[yeshmisi:] «merimek» pë’ilining ömlük derijisi:[misal:] amanqul bayiqi qiz bilen yurt icige kirgende, anda-sanda ciraghlar yënip, itlar hawshimaqta, qoy-qozilar mereshmekte idi.
|
|
merem |
|
|
|
merpe |
|
|
|
merte |
|
|
|
mertem |
|
|
|
mertem-mertem |
|
|
|
mertem-mertem üc mertem |
|
mertem-mertem üc mertem[yeshmisi:] bezibir ishlarni üc qëtim qilishqa bolidighanliqi yaki üc qëtimgha yol qoyulidighanliqi, uningdin ëship këtishige yol qoyulmaydighanliqini bildüridighan adet sözi:[misal:] boptu, mertem-mertem üc mertem, deptiken. yene bir mertem ewetip körey.
|
|
mertiwe (Ⅰ) |
|
mertiwe (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① jem’iyette, kishiler arisida ërishken abruy, ëtibar, nopuz؛ inawet:[misal:] u özining qarni-köksining kengliki, toghra sözlüklüki bilen kishiler icide mertiwe qazandi.[yeshmisi:] ② mensep, emel:[misal:] mertiwisi ösmek. mertiwisi cüshmek.
|
|
mertiwe (Ⅱ) |
|
mertiwe (Ⅱ)[söz türkümi:] miqtar söz.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] qëtim, nöwet, merte:[misal:] zasüypez sadiqni bir ikki mertiwe caqirip, anglitalmighandin këyin, asta bërip quliqigha picirlidi.
|
|
mertiwisiz |
|
mertiwisiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mertiwisi yoq, mertiwige ërishmigen, mertiwige ige bolmighan؛ mensep, emel tutmighan:[misal:] mertiwisiz kishi. mertiwisiz a’ile. ∥mertiwisiz hësablanmaq.
|
|
mertiwilik |
|
|
|
merd |
|
merd[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① ëytqan gëpining höddisidin ciqidighan, öz gëpige ige bolidighan:[misal:] merd adem. ＊ merdni meydanda sina (maqal).[yeshmisi:] ② qorqushni bilmeydighan, qorqmas, batur, yüreklik, merdane:[misal:] merd oghlanlar. ＊ merd bolsang meydangha ciq (maqal).[yeshmisi:] ③ pulni dost tutmaydighan, qoli ocuq؛[yeshmisi:] sëxiy:[misal:] merd yigit. merd kishi. ＊ merdning arghamcisi uzun (maqal).
|
|
merdlerce |
|
|
|
merdlik |
|
|
|
merdane |
|
merdane[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] merdlerce, merdlik bilen, merdlerge oxshash:[misal:] merdane ilgirilimek.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] merdlerge, baturlargha xas:[misal:] saxawet dad-peryad kötürmey, merdane qiyapette tik turuptu. ＊ sultan mirghezepning merdane awazi gürkirep turghan boranning awazigha qoshulup ketti.
|
|
merdanilarce |
|
merdanilarce[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] «merdlerce»ge qarang:[misal:] kona adawetlerni tügitip, bir yaqidin bash, bir yengdin qol ciqirip, sa’adet yaritish yolida merdanilarce ilgirileydighan zaman keldi, dëdi u.
|
|
merdanilik |
|
|
|
merdeshmek |
|
|
|
merdek |
|
|
|
merdimeydan |
|
merdimeydan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] jeng meydanidiki qehriman, merd, merdlerning merdi؛ heqiqiy merd؛ batur:[misal:] cüsherken ishqi sewdasi bëshinggha, merdimeydan bol, subatliq bolmisang söygü dawani ashqili bolmas.
|
|
merre |
|
|
|
merzengge |
|
|
|
merzenjüsh |
|
merzenjüsh[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] kalpuksiman güllükler a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. shimaliy shinjangning taghliq rayonliridin tëpilidu. yer üsti qismi dorigha ishlitilidu. temi acciq, tebi’iti issiqqa mayil. yötel toxtitish, dem siqilishni bësish roligha ige.
|
|
mersiye |
|
|
|
merghup |
|
merghup[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] kishini jelp qilidighan, köngülge yaqidighan, yëqimliq, ësil:[misal:] padishahmu bu meslihetke maqul boptu-de, 40 qëcir her xildiki qimmet bahaliq merghup mallardin cabdup oghlini yolgha salmaqci boptu.[yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
merghul |
|
merghul[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞muzika＜[yeshmisi:] ① muqam muzikiliridiki bir neghme sheklidin ikkinci neghme sheklige ötüshtiki muzika. u nezmisiz bolup, öz aldigha bir neghme sheklini hasil qilidu. uning cüshürgiside ilgiriki neghmining axirqi bëyiti tekrarlinidu.[yeshmisi:] ② naxsha bashlinish aldida cëlinidighan ushshaq muzika؛ pa’uza.
|
|
merghulsiz |
|
|
|
merghullatmaq |
|
merghullatmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] muzikida, asasen bash barmaq bilen birinci barmaq ariliqini yëqinlashturup barmaq qollarni tar üstidin töwenge hem yuqirigha yënik heriketlendürüp nahayiti tëzlik bilen ulimaq, titretmek:[misal:] merghullitip calmaq.
|
|
merkez |
|
merkez[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① nersilerning etrapidiki xalighan bir nuqta bilen bolghan ariliqi öz’ara teng bolghan ottura nuqtisi؛ qap otturisi:[misal:] cember merkizi. shar merkizi. ëghirliq merkizi. merkezdin qacma küc. merkezge intilgüci küc.[yeshmisi:] ② ahale yashaydighan jayning memuriy binalar, soda we mu’esseseler orunlashqan asasiy qismi:[misal:] sheher merkizi. qishlaq merkizi.[yeshmisi:] ③ paytext:[misal:] bultur etiyazda merkezde mexsus ormanciliq yighini ëcildi.[yeshmisi:] ④ memliket yaki ölkining sana’et, medeniyet yaki bashqa birer saheside asasiy orun tutqan shehiri, ahale yashaydighan yirik jayi:[misal:] ürümci aptonom rayonimizning siyasiy, iqtisad we medeniyet merkizi.[yeshmisi:] ⑤ dölet yaki partiyining eng aliy rehberlik orgini:[misal:] zalda merkezning yerlerni dëhqanlargha kötüre bërish heqqidiki höjjiti anglitildi.[yeshmisi:] ⑥ birer pa’aliyet saheside asasiy ish ëlip bërilidighan jay:[misal:] tetqiqat merkizi. terjime merkizi. xewerlishish merkizi.[yeshmisi:] ⑦ ish heriketning asasiy halqisi, tügüni:[misal:] xizmetning merkizi. mesilining merkizi.[yeshmisi:] ⑧ [kesip türi:]＞fizi’ol＜[yeshmisi:] nërwa hüjeyrilirining organizmning birer pa’aliyitini bashquridighan melum guruppiliri:[misal:] heriket merkizi. merkezdin ciqquci nërwa.
|
|
merkezcilik |
|
merkezcilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bir merkezge yüksek derijide boysunush؛ melum merkezni asas qilish:[misal:] partiyimiz xelq dëmokratiyisini, dëmokratik kollëktipciliqni yaki dëmokratik merkezcilikni teshebbus qilidu, dëmokratik shexsiyetcilikke qarshi turidu.
|
|
merkezdash |
|
|
|
merkezleshtürmek |
|
|
|
merkezleshtürüshmek |
|
|
|
merkezleshtürülmek |
|
|
|
merkezleshmek |
|
merkezleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① bir merkezge uyushmaq, birleshmek؛ bir jaygha toplanmaq, yighilmaq:[misal:] mundaq shara’itta merkezleshken küc parcilinip ajizlaytti.[yeshmisi:] ② bir nuqtigha yighilmaq, bir nuqtigha cüshmek؛ tikilmek:[misal:] ciraghning nuri merkezliship, birdinla yaltiraytti.
|
|
merkezlik |
|
merkezlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] merkez qilghan, bir nuqtigha qaratqan؛ nuqtiliq:[misal:] jaylardiki sot mehkimiliri shu jayning amanliq weziyitini asas qilip, merkezlik halda birnecce qëtim zerbe berdi.
|
|
merkizit |
|
|
|
merkiziy |
|
merkiziy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] ① merkezge a’it, merkezdiki:[misal:] merkiziy nuqta.[yeshmisi:] ② merkizige, del otturisigha jaylashqan:[misal:] sheherning merkiziy rayoni. merkiziy koca.[yeshmisi:] ③ asasiy, asasliq, muhim؛ nuqtiliq:[misal:] merkiziy mesile. merkiziy xizmet.[yeshmisi:] ④ özidin töwen derijilik orunlarni bashquridighan؛ bash:[misal:] merkiziy hökümet. merkiziy organ. merkiziy komitët.
|
|
merkiziy nërwa sistëmisi |
|
|
|
merkiziy waqit rayoni |
|
|
|
mergen |
|
|
|
mergenlik |
|
|
|
mergimush |
|
|
|
mermer |
|
mermer[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil aynighan jins. hak tash, dolomit qatarliqlar tëgip aynish yaki rayonluq aynish tesiride qayta kristallinip peyda bolidu. asasiy minëral terkibi kaltsit. tuz kislatasida köpüklinidu. teng danliq yaki tengsiz danliq aynighan kristalliq qurulmigha ige bolup, danicilirining cong-kicikliki oxshimaydu. adette aq we bashqa rengdiki arilashmilar netijiside her xil renglik bolidu. mermerni siliqlighandin këyin bek cirayliq körünidu. shunga qurulush, heykeltarashliq we zinnetleshte matëriyal qilinidu.
|
|
merhaba |
|
|
|
merhemet |
|
merhemet[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qilinghan iltipat, rehim-shepqet, himmet, yaxshiliq:[misal:] merhemet qilmaq. merhemet körsetmek.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] imliq söz.[yeshmisi:] «kelsile, iltipat qilsila» dëgen menide tekellupni bildüridu:[misal:] qëni qizlar, xadikqa merhemet, dëdi u, qizlargha qarap.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] imliq söz.[yeshmisi:] birer ishqa qarita razi ikenlikini bildüridu:[misal:] altun, tilla bilen cishingizni qaplatmaqci bolsingiz uningghimu merhemet..., dëdi u hëliqi ayalgha.
|
|
merhemetsiz |
|
|
|
merhemetlik |
|
|
|
merhum |
|
merhum[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] wapat bolup ketken kishi, ölgen adem:[misal:] kimdur biri merhumning rohini mendinmu congqurraq hörmetlise kërek.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] wapat bolup ketken, rehmetlik, rehmiti:[misal:] merhum atam.
|
|
merup |
|
merup[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] hemmige tonulghan, ataqliq, meshhur:[misal:] xelq icide heqqaniy sözlük, toghra we merup, meshhur bolushqa tirishqin.
|
|
meruze (Ⅰ) |
|
|
|
meruze (Ⅱ) |
|
|
|
meruzici |
|
|
|
merwayit |
|
merwayit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bezi yumshaq tenlik haywanlar (mesilen, sedep qululisi)ning qapcuqi icide peyda bolidighan yumilaq daniciler.[yeshmisi:] ② shu xil danicilerdin ishlengen marjan:[misal:] merwayit asmaq. ikki qur merwayit.
|
|
merwayitgül |
|
|
|
merwerek |
|
|
|
meripet |
|
meripet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kishilerning ang-sëzimini, bilimini, medeniyitini ashurush ücün ëlip bërilidighan telim-terbiye, oqush-oqutush؛ ma’arip:[misal:] meripet yurti.[yeshmisi:] ② ayallarning ismi.
|
|
meripetperwer |
|
|
|
meripetperwerlik |
|
|
|
meripetci |
|
meripetci[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] meripet ücün küresh qilidighan, meripetni yaqlaydighan kishi؛ meripetperwer adem.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] meripetni yaqlaydighan, meripetni himaye qilidighan, meripetperwer:[misal:] abdurishitxan ilghar, meripetci adem idi.
|
|
meripetcil |
|
meripetcil[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] meripetni yaqlaydighan, meripetni himaye qilidighan, meripetperwer, meripetci:[misal:] meripetcil adem.
|
|
meripetcilik |
|
meripetcilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① meripetni tarqitish, terghib qilish, meripetni yaqlash, himaye qilish؛ meripetperwerlik:[misal:] se’idiyler dewride ilghar meripetcilik birqeder tereqqiy qilghaniken.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] edebiy oyghinish dewridiki wekillik xaraktërlik burzhu’a medeniyet ëqimining biri. buning ikki menisi bolup, insan bilen tebi’etni obyëktip qilghan dindin xaliy medeniyet tetqiqatini körsitidu. yene biri, burzhu’a medeniyiti icidiki bir xil asasiy roh, burzhu’aziyining insan tebi’iti hem insanperwerlikini körsitidu.
|
|
meripetsiz |
|
|
|
meripetsizlik |
|
meripetsizlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ilim-meripet igilimigenlik؛ bilimsizlik, nadanliq:[misal:] sha’irning asasiy derdi xelqning bëshidiki külpet, jahalet, nadanliq, xurapatliq meripetsizliklerdin ibaret idi.
|
|
meripetlik |
|
|
|
merike |
|
|
|
merikilik |
|
|
|
merimek |
|
|
|
meze |
|
|
|
mezellet |
|
|
|
mezze |
|
mezze[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① tem, lezzet:[misal:] tamaqning mezzisi. mezzisi yoq tamaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] qana’et hëssi, rohiy ozuq, huzur, lezzet, rahet, zoq:[misal:] mezze qilmaq. mezze almaq. mezzisi yoq gep. ＊ «tur-tur» köp bolsa, uyquda mezze yoq (maqal).
|
|
mezzisiz |
|
mezzisiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① mezzisi yoq, lezzetsiz, temsiz:[misal:] mezzisiz tamaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] kishige huzur, lezzet bermeydighan؛ kishining zoqini keltürmeydighan, qiziqarliqi yoq, menisiz, tëtiqsiz, lawza:[misal:] mezzisiz gep. mezzisiz ish.
|
|
mezzisizlik |
|
mezzisizlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mezzisi yoqluq, temsizlik؛ menisizlik, lawziliq:[misal:] sattarop özining barliq tirishcanliqlirining bikargha këtiwatqanliqini körüp, mezzisizlik hës qildi.
|
|
mezzilik |
|
mezzilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] temi yaxshi, shërin, tatliq, lezzetlik:[misal:] mezzilik tamaq. mezzilik kawap.
|
|
mezkur |
|
|
|
mezgil |
|
|
|
mezgilsiz |
|
mezgilsiz[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mezgili yëtip kelmigen, waqitsiz, baldur:[misal:] cirayida mezgilsiz qëriliqning külenggisi körünüp turghan ottura boyluq, toghruluq kelgen bu kishini men derhal tonudum.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] mezgili, peyti yëtip kelmey turup؛ kütülmigende, tasadipiy:[misal:] mezgilsiz yaghqan yamghur.
|
|
mezgillik |
|
|
|
mezlum |
|
mezlum[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet. [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] zulum astida qalghan, xarlanghan, ëzilgen:[misal:] mezlum xelqler. mezlum milletler.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ayal, repiqe:[misal:] rehimening apisi yawash mezlum idi.
|
|
mezlumce |
|
|
|
mezlumlarce |
|
|
|
mezmut |
|
mezmut[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] puxta, cing, mustehkem:[misal:] tomining asti teripining mezmut ikenliki ëniqlandi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] qawul, küclük:[misal:] mezmut gewde. mezmut adem.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] cing, puxta, tewrenmey:[misal:] mezmut qedem tashlimaq.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ishenclik, rast:[misal:] shopurning cirayida bir xil saddiliq hemde öz gëpining toghra, mezmut ikenlikige ishengen ipade bar idi.
|
|
mezmutlashturmaq |
|
mezmutlashturmaq[yeshmisi:] «mezmutlashmaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] u birqance kündin bëri bizning bëghimizda öz qoli bilen shota yasighan, tünügün toluq bir kün bash kötürmey ishlep, shotini desleptikidinmu mezmutlashturghan.
|
|
mezmutlashturushmaq |
|
|
|
mezmutlashturulmaq |
|
|
|
mezmutlashmaq |
|
|
|
mezmutluq |
|
mezmutluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qawul, küclüklük؛ cingliq, puxtiliq:[misal:] shu waqittiki qa’ide boyice öre turup sözlesh olturup sözleshke qarighanda mezmutluq bolup, u otturida dawam qiliwatqan meslihetni resmiy we jiddiy mejlis tertipi derijisige kirgüzgenliktin dërek bëretti.
|
|
mezmun |
|
mezmun[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① gep-söz yaki eser, höjjet, xet qatarliqlarning omumiy menisi:[misal:] eserning qisqice mezmuni. höjjetning mezmuni. mezmungha bay.[yeshmisi:] ② pelsepide birer hadisining mahiyitini belgiligüci asas:[misal:] shekil bilen mezmunning birliki. shekil bilen mezmunning di’alëktikiliq birliki.
|
|
mezmunen |
|
|
|
mezmundar |
|
|
|
mezmundarliq |
|
|
|
mezmundash |
|
mezmundash[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mezmuni oxshash, mezmuni bir, bir mezmundiki:[misal:] zelilining bu shë’iri namelum sha’ir gumnamning 23-ghezilide küylengen töwendiki pikri bilen mezmundash.
|
|
mezmunsiz |
|
|
|
mezmunluq |
|
mezmunluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mezmuni bar, mezmuni yaxshi, mezmuni congqur, mezmundar, mezmunni öz icige alghan:[misal:] mezmunluq maqale. mezmunluq nutuq.
|
|
mezhep |
|
mezhep[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] dindiki qarash, cüshencining oxshimasliqidin bölünüp ciqqan diniy tarmaq:[misal:] sün’iy mezhipi. shi’e mezhipi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] öz qarashliri we eqidiliri bilen bashqilardin ajrilip turidighan guruh:[misal:] mezhep boluwalmaq. mezheplerge ayrilmaq.
|
|
mezhepci |
|
mezhepci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mezheplerge bölünüshni, parcilinishni teshebbus qilidighan, shundaq közqarash we eqidige emel qilidighan adem:[misal:] biz undaq mezhepcilerning pikirliri we heriketlirige qoshulmaymiz.
|
|
mezhepcilik |
|
|
|
mezur |
|
mezur[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① epu qilinghan, kecürülgen, kecürse bolidighan:[misal:] mezur bolup ketmek. mezur körmek.[yeshmisi:] ② muwapiq, layiq:[misal:] mezur tonulmaq.
|
|
mezi |
|
|
|
mezi bëzi |
|
|
|
mezin |
|
|
|
mezinlik |
|
|
|
mese |
|
mese[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] xurum, cigrin we shawrun qatarliqlardin uzun qoncluq, cemi yumshaq we kesh yaki kalac sëpip kiyishke bab qilip tikilgen bir xil milliy ayagh kiyimi.
|
|
mese-kalac |
|
|
|
mesel |
|
mesel[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] exlaqiy terbiye xaraktërini alghan we hejwiy tüstiki obrazlashturulghan kicik shë’iriy yaki nesriy eser. kishiler arisidiki weqeler haywanat, janiwar yaki ösümlükler dunyasigha köcürülidu. obrazlar kinayilik xaraktëride bolushtin tashqiri, külkilik bolidu.[yeshmisi:] ② oxshash:[misal:] boyungdin örgiley ay mesel yarim, nëme shunce ahu-epghan ëtersen.
|
|
meselci |
|
|
|
meselleshtürmek |
|
|
|
meselleshtürülmek |
|
|
|
mesellik |
|
mesellik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] oxshash, oxshaydighan؛ misali:[misal:] rengging altun mesellik, shah mëwisen enjürüm. diyarimgha shöhretni, sen bërisen enjürüm.
|
|
mest |
|
mest[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] haraq yaki neshe, xiro’in qatarliq nersilerning tesiride keyp bolghan, keypi bar. keyp:[misal:] mest adem. mest bolmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] keyp bolghan adem:[misal:] ikki mest yasingha qarap ëtildi.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] qattiq tesirlinip, zoqlinip shadliqqa cömgen؛ shadlanghan, xushal bolghan yaki xudini yoqatqan؛ qattiq mestliki kelgen:[misal:] qawul sözlewatqinidila uning pikirliri kelgüsi bext tuyghusidin mest idi.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] nahayiti küclük jinsiy munasiwetni telep qilish we shundaq mezgil (haywanlargha nisbeten):[misal:] u mest bolghan tögidek köpük ciqirip hoshsiz yatatti.
|
|
mestane |
|
mestane[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] mestlerce, mestlerge oxshash:[misal:] mestane bolmaq. mestane qilmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] kishining zoqini keltüridighan, eqilni azduridighan derijide güzel, cirayliq:[misal:] mestane közler. mestane qiyapet. mestane qiz.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] birnersige, ishqa yaki kishige qattiq bërilgen, özini untughan halda bërilgen, mehliya, sheyda bolghan:[misal:] mestane emesmen këpinekke men, shagirt bolmaymen shatutigha hem. ilim-pen bëghigha ashiq shunce men, perwane men bolsam, shamdur ilim-pen.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer nersige, ishqa yaki kishige qattiq bërilgüci adem, hewes qilghuci, özini untughan halda bërilgen kishi, heweskar:[misal:] top mestanisi. xotun mestanisi. kitab mestanisi.
|
|
mestaniliq |
|
|
|
mester |
|
|
|
mestek |
|
mestek[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① bashaqliqlar a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. ëkologiye jehettin yazghi bughdaygha oxshap këtidu. uruqi zeherlik dep qarilidu. lëkin eslide zeherlik emes. bashiqida parazit yashaydighan bir xil baktëriye zeherlik madda ishlepciqirip, uruqini zeherleydu. zeherlengen uruqini yep salghan adem yaki haywan zeherlinidu, köprek yëse ölidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning uruqi.
|
|
mest-eles |
|
|
|
mestcilik |
|
|
|
mestxush |
|
mestxush[söz türkümi:] süpet.[qurulmisi:]］mest+xush［[yeshmisi:] ① xushxuy mest, sel mest, cala mest: mestke oxshash؛[misal:] u hëlila cekken epyünning tesiridin mestxush körünetti.[yeshmisi:] ② helek؛ aware:[misal:] tümen deryasi boyidiki atliq eskerler meshiq meydanigha yëqin keng tüzlengde bir top ademler he dep it talashturush bilen mestxush idi.
|
|
mestxushlandurmaq |
|
|
|
mestxushlanmaq |
|
|
|
mestxushluq |
|
|
|
mestlik |
|
mestlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① mest bolghan halet, mestcilik:[misal:] mestlikte qilghan gep. mestliktin yëshilmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] amraqliq؛ hewes, qiziqish:[misal:] bu baligha mestlikim këliwatidu.
|
|
mesture |
|
mesture[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ippetlik, sap, pak:[misal:] mesture qiz.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]süpet.[yeshmisi:] erlerge yüzini körsetmeydighan, yüzige cümperde tartqan:[misal:] aptomobilda doppiliq, tumaqliq, sellilik kishiler, yüzi yëpiq mesture ayallar, ushshaq balilar bolup qiriqce kishi bir-birige capliship-sighdiliship olturushqanidi.[yeshmisi:] ③ [misal:] isim.[yeshmisi:] shundaq ayal؛ ropash:[misal:] poshkal bolmisa dadur bardu nëme, mëni sen keckice öyde olturidighan mesture dëwidingmu dëdi u mensurgha.[yeshmisi:] ④ ayallarning ismi.
|
|
mestune |
|
mestune[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] sheyda, sewda:[misal:] barmighacqa, yanmighacqa yëgane deydu yar mëni, bëshidin perwane bolsam mestune deydu yar mëni.
|
|
mestiki |
|
|
|
mestiki rumi |
|
mestiki rumi[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] zeytun a’ilisidiki da’im yëshil turidighan derex. dëwirqëyi qëtishqandin këyin, kallek yaki danice sheklide bolidu. dora qilinidu, qanni janlandurush roligha ige.
|
|
mescit |
|
|
|
mesxire |
|
mesxire[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① nacar xahish, bolmighur we exmiqane qiliq, adetlerge bolghan kemsitish, yaratmasliq؛ zangliq, mazaq:[misal:] mesxire qilmaq. mesxirige qalmaq.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] istilistikiliq usullardin biri. uningda oxshitish yaki mubalighe qilish usulliridin paydilinip, bolmighur yaki exmiqane dep hësablanghan qiliqlar, adetler ashkarilinidu we tenqid qilinidu.
|
|
mesxirici |
|
|
|
mesxirileshmek |
|
|
|
mesxirilenmek |
|
|
|
mesxirilik |
|
|
|
mesxirilimek |
|
|
|
mesxiriwaz |
|
mesxiriwaz[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] ① bashqilarni mesxire, zangliq qilishqa amraq we shundaq qilishqa adetlengen adem:[misal:] owdin qaytish sepiride mesxiriwazlarning «ha, ha, ha, hi, hi» lirimu ance anglanmidi.[yeshmisi:] ② sërk, sehne oyunlirida yaman, nacar illetlerni qamcilaydighan qiziqci artis.
|
|
mesxiriwazliq |
|
|
|
mesxiriwi |
|
|
|
mesrur |
|
mesrur[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] shad, shadiman, xushal, söyüngen:[misal:] bilemsen, keldi bizge bextu’amet, yëtiptu emdi ishqa yaxshi sa’et. özi kim u, beg hajim, nami meshhur, pütün qeshqer icide birla mesrur.
|
|
mesqi |
|
|
|
meskap |
|
|
|
meske |
|
|
|
meslek |
|
meslek[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① özige xas eqidiliri bilen bashqilardin perqlinip turidighan ijtima’iy, siyasiy, ilmiy yaki diniy yol, ëqim, eqide:[misal:] siyasiy meslek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ghaye؛ meqset, idiye:[misal:] cin-heqiqiy bir meslekte turup özüng, tüz yëtekle barce elni, yargha tatma
|
|
meslekdash |
|
|
|
meslekdashliq |
|
|
|
mesleksiz |
|
mesleksiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mu’eyyen bir mesliki, eqidisi, ghaye, meqsiti bolmighan؛ meqsetsiz, ghayisiz:[misal:] mesleksiz adem.
|
|
meslihet |
|
meslihet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer ishni qandaq qilish yaki omumen nëme qilish kërekliki heqqide bildürülgen pikir, qilinghan mulahize, tewsiye, teklip:[misal:] yaxshi meslihet. meslihet bermek. meslihet sorimaq. meslihet almaq.[yeshmisi:] ② pikir ëlish, këngishish:[misal:] biz pat arida bu toyni qilishni ümid qilip, herqaysilirini meslihetke caqirghaniduq.
|
|
meslihet cëyi |
|
meslihet cëyi[yeshmisi:] ① toy bolushning aldida yigit terep qiz terep bilen, toyni qandaq ötküzüsh toghrisida öz’ara këngishish ücün ötküzülidighan cay:[misal:] atikem xënim toghrisinila ëytti؛[misal:] mana, bilmiding qizim, anangmu sëni aldighanidi. shu küni sëning meslihet cëying bolup ötti.[yeshmisi:] ② toy bolushning aldida yigit yaki qiz toyda xizmet qilidighan yëqinlirini yighip toy heqqide meslihetlishidighan cay:[misal:] ete qasimning meslihet cëyigha barimen.
|
|
mesliheti yoq |
|
mesliheti yoq[yeshmisi:] tëtiqsiz, tayini yoq:[misal:] u tazimu mesliheti yoq bir adem, uningdin yiraq yür, dëdi atisi.
|
|
mesliheten |
|
|
|
meslihetci |
|
meslihetci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① meslihet bergüci kishi:[misal:] ularning hemmisi yerlik ehwalni puxta bilidighan, dëhqanlargha bekmu këreklik tëxnik meslihetciler idi.[yeshmisi:] ② birer idare, teshkilatta yaki birer rehbiriy shexsning huzurida turup mexsus meslihet bërish wezipisini üstige ëlip xizmet qilidighan xadim:[misal:] olturghanlar icidin birinci bolup söz alghan kishi orda meslihetcisi boldi.
|
|
meslihetsiz |
|
meslihetsiz[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] meslihet, këngesh bilen qilinmighan؛ meslihetleshmey, këngeshmey qilinghan:[misal:] meslihetsiz ish dëgen buzulmay qalmaydu, dëdi u qaynap.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]rewish.[yeshmisi:] meslihet almay, meslihetleshmey, këngeshmey, öz bëshimciliq bilen:[misal:] u bizdin meslihetsiz ish qilmaydu.
|
|
meslihetleshmek |
|
meslihetleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] öz’ara yaki birkim bilen meslihet qilmaq؛ këngeshmek, eqildashmaq:[misal:] birküni men ayalim oghulxan bilen meslihetliship, qula taycaqni öyde bëqishqa ëlip keldim.
|
|
meslihetlik |
|
|
|
mesnewi |
|
|
|
mes’ul |
|
mes’ul[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mes’uliyet yüklengen, mes’uliyetni zimmisige alghan, öz zimmisidiki wezipe ücün jawabkar:[misal:] mes’ul muherrir. mes’ul orun. mes’ul hakim.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mes’uliyetni üstige alghan shexs:[misal:] bu doxturxanining mes’uli kim
|
|
mes’ul muherrir |
|
|
|
mes’ulluq |
|
|
|
mes’uliyet |
|
|
|
mes’uliyetcan |
|
|
|
mes’uliyetcanliq |
|
|
|
mes’uliyetsiz |
|
mes’uliyetsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① mes’uliyiti yoq, mes’uliyet telep qilmaydighan:[misal:] mes’uliyetsiz ish.[yeshmisi:] ② mes’uliyetni, jawabkarliqni muhim dep qarimaydighan؛ mes’uliyet bilen ish qilmaydighan؛ biperwa:[misal:] mes’uliyetsiz kadir. mes’uliyetsiz adem.
|
|
mes’uliyetsizlik |
|
|
|
mes’uliyetlik |
|
mes’uliyetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mes’uliyiti bar, mes’uliyet telep qilidighan, jawabkarliqi sürüshte qilinidighan:[misal:] wilayetlik partkomda u yenila burunqi muhim mes’uliyetlik xizmetni zimmisige aldi.
|
|
mes’uliyetname |
|
|
|
mesum |
|
mesum[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bigunah, gunahsiz, pak, taza, semimiy:[misal:] shewket dilberning mesum könglini bihude azablimasliq ücün, bëshini nahayiti caqqanliq bilen yangha buridi-de, közi we mengzidiki yash muncaqlirini sürtüwaldi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] nomuscan, nomusluq؛ ippetlik:[misal:] mesum qiz.[yeshmisi:] ③ erlerning ismi.
|
|
mesile |
|
mesile[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① hel qilinishi lazim bolghan ish, heriket, wezipe:[misal:] hazir biz bir muhim mesile üstide muzakire ëlip bëriwatattuq, dëdi metrozi.[yeshmisi:] ② köngülge yëqip ketmeydighan birer ish؛ nuqsan, cataq, ëwen:[misal:] ashliq sëtiwëlish pilanini orunlashtimu mesile turidu.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] melum sanlar we tëgishlik munasiwetler asasida namelum sanlarni tëpish ücün hëkaye sheklide otturigha qoyulghan matëmatik wezipe:[misal:] mesilini ciqarmaq.[yeshmisi:] ④ diniy eqidiler toghrisidiki so’al-jawab:[misal:] mesile qilmaq. mesile ëytmaq.
|
|
mesilen |
|
mesilen[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] «misal ücün, misalgha ëlip ëytqanda» dëgen menilerdiki qisturma söz:[misal:] mesilen, mexsutbay tataristandin ikki nöwet oqutquci teklip qilip astanide öz xirajiti bilen mektep acti.
|
|
mesih |
|
|
|
mesh (Ⅰ) |
|
mesh (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① qish künliri ot qalap öyni isitish, tamaq pishurush ücün ishlitilidighan, asasen tömür, qangaltir yaki coyundin yasilidighan tung shekillik ocaq:[misal:] tömür mesh. coyun mesh. mesh qoymaq. mesh yasimaq.[yeshmisi:] ② polat tawlaydighan qazan, pëc:[misal:] mesh ishciliri eger ish retke cüshüp qalsa, kërektin ciqqan polatni qayta ëritip ziyanni tolduruwëlishqa bolidighanliqini bilishetti.
|
|
mesh (Ⅱ) |
|
|
|
meshe |
|
|
|
mesh’el |
|
mesh’el[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① ucigha köyidighan birnerse oralghan, yorutush yaki ot yëqish ücün ishlitidighan tayaq:[misal:] mesh’el yandurmaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] yol we nishanni körsitip bëridighan nemune؛ mayak:[misal:] ilim-pen hemmidin ewzel, ilim öcmeydighan mesh’el.
|
|
meshci |
|
|
|
meshcilik |
|
|
|
meshrep |
|
meshrep[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kishiler bir yerge topliship qilidighan naxsha-usulluq olturush, yighilish؛ bezme:[misal:] meshrep qilmaq. ＊ balangni mektepke ber, bolmisa meshrepke ber (maqal).[yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
meshru |
|
|
|
meshriq |
|
|
|
meshghul |
|
|
|
meshghulat |
|
meshghulat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① ish, oqet, kesip, pa’aliyet:[misal:] meshghulat qilmaq. meshghulat ötküzmek.[yeshmisi:] ② öginish, derske da’ir pa’aliyet:[misal:] u oqughucilarning fizika guruppisigha yaxshi yëtekcilik qilidu we ular bilen bille meshghulat ötküzidu.
|
|
meshghullandurmaq |
|
|
|
meshghullanmaq |
|
meshghullanmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] meshghul bolmaq, bend bolmaq:[misal:] ëghir turmush astidiki qiz-ayallar, ulagh bëqish, tëzek tërish, ishi bilenla meshghullinip mektep yüzini körmigenidi.
|
|
meshghuliyet |
|
|
|
meshqawul |
|
|
|
meshlik |
|
meshlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① mëshi bar, mesh qoyulghan:[misal:] ular shundaq qilip, bir meshlik bolup qaldi.[yeshmisi:] ② mesh qilishqa, yasashqa bolidighan yaki mesh ciqidighan:[misal:] bir meshlik tünike. dilshatlarning öyide ikki meshlik tömür bar idi.
|
|
meshhur |
|
meshhur[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] melum jehette shöhret qazanghan, dangqi ciqqan, xelqi’alemge tonulghan, ataqliq, dangliq:[misal:] meshhur alim. meshhur yazghuci. meshhur erbab. meshhur eser.
|
|
meshut |
|
|
|
meshuq |
|
|
|
meshuqluq |
|
meshuqluq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qizning öz yigitige bolghan cin söygü-muhebbiti:[misal:] melike hatemge bolghan meshuqluqini ipadilep bir piyale sharab tutti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] meshuqlargha xas, meshuqlarda bolidighan:[misal:] zeynepte yoq peqet meshuqluq xislet, sewebi:[misal:] söz bashqa, qiliqi bashqa.
|
|
mesh’um |
|
|
|
mesh’umluq |
|
mesh’umluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bextsizliktin dërek bërish, köngülsizlik, shumluq:[misal:] bu bir shumluq, mesh’umluq, naxsha dëgen azazulning awazi. uni ëytish sheytanning ishi, biz musulman bendiler ezan awazini anglisaqla kupaye dëdi u.
|
|
meshiq |
|
meshiq[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] öginish, melike bolush ücün qilinidighan ish, teyyargerlik meshghulati yaki melikilikni ashurush ücün aldin qilinghan meshghulat:[misal:] herbiy meshiq. meshiq qilmaq.
|
|
meshiqxana |
|
|
|
meghpiret |
|
|
|
meghrur |
|
meghrur[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] özini erkin, üstün tutidighan, rohiy keypiyati üstün, ghururi bar؛ kibirlik, tekebbur:[misal:] meghrur adem. meghrur yigit. meghrur qiyapet.
|
|
meghrurane |
|
meghrurane[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] meghrur qiyapette, meghrur halette, meghrurluq bilen:[misal:] meghrurane sözlimek.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] meghrur, tekebbur, kibirlik:[misal:] u alliqandaqtur meghrurane keypiyat bilen sözleytti.
|
|
meghrurlandurmaq |
|
|
|
meghrurlanmaq |
|
meghrurlanmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] meghrur bolmaq, özini meghrur tutmaq, ghururlanmaq, körenglimek, kërilmek:[misal:] u sözligensëri meghrurlanmaqta, awazi kötürülmekte idi.
|
|
meghrurluq |
|
meghrurluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] meghrurlinish, özini meghrur, köreng tutush keypiyati, haliti:[misal:] öginishte algha bësishning düshmini meghrurluq we öz-özidin qana’etlinish.
|
|
meghrurlinishmaq |
|
|
|
meghrib |
|
meghrib[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] gherb, künpëtish, kün olturush:[misal:] uning nërisigha alla kërem bar, xuda asanliq berse meghrib terepni panah qilarmen, dëdi u.
|
|
meghlubiyet |
|
meghlubiyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] jengde, musabiqida, ishqilip, birer ishta ongushsizliqqa ucrash, meghlup bolush, yëngilish؛ ongushsizliq:[misal:] meghlubiyet ghalibiyetning anisi.
|
|
meghlubiyetcilik |
|
|
|
meghlubiyetlik |
|
meghlubiyetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① meghlup bolghan, meghlubiyetke ucrighan:[misal:] meghlubiyetlik jeng.[yeshmisi:] ② meghlubiyettin kelgen, meghlubiyetler arqiliq yekünlengen:[misal:] uni muweppeqiyetlik bolghan dëyishke bolmaydu, u bir meghlubiyetlik sawaq.
|
|
meghlup |
|
|
|
meghul |
|
|
|
meq’et |
|
|
|
meqbere |
|
|
|
meqbul |
|
|
|
meqset |
|
meqset[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① ërishish ücün közde tutulghan nerse, murad, muddi’a:[misal:] cöcüre yëmektin meqset gösh yëmek (maqal).[yeshmisi:] ② isimlarningⅢshexs tewelik qoshumcisi we orun këlish qoshumcisi bilen türlinip këlip, tirkelme wezipiside qollinilidu:[misal:] men bu weqeni xelipe harun reshidke yetküzüsh meqsitide, bu sheherge keldim.
|
|
meqsetdash |
|
meqsetdash[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] bir meqsettiki, meqsiti, muddi’asi bir bolghan, bir meqset ücün küreshküci:[misal:] yawni qëtip naxshamgha sirlirini pash qilay, meqsetdashlar bezmisige pikrimni yoldash qilay.
|
|
meqsetsiz |
|
|
|
meqsetlik |
|
|
|
meqsud |
|
|
|
mektep |
|
mektep[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] oqughucilarni medeniyet-ma’arip, pen-tëxnika we shuningdek her xil hüner-kesipler boyice mexsus oqutup terbiyilep, ularni melum derijide melumatliq qilidighan orun:[misal:] mektepke kirmek. mektepke barmaq. mektep acmaq. mektep yëshidiki bala.
|
|
mektepdash |
|
|
|
mektup |
|
|
|
mektuplashmaq |
|
|
|
mektupname |
|
mektupname[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] yazma rewishte bayan qilinidighan birer xet, mektup, iltimas, erz qatarliqlarning omumiy atilishi:[misal:] padishahi marut qutluqshahqa ötken ehwallarni tepsiliy bayan qilip mektupname yëziptu hem epu sorap özre bayan qiliptu.
|
|
mekroh |
|
mekroh[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yëqimsiz, kishining könglige yaqmaydighan؛ yaman:[misal:] balam, qolungni yuyupla silkime, silkiseng mekroh bolup qalidu, dëdi anam manga lönggini uzitip turup.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shek cüshüp qalghan, yëgili bolmaydu dep qarilidighan, sheklik, haram:[misal:] bizde qagha, sëghizghanning göshini mekroh deydighan adet bar.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] islam dinidiki qilmisa sawabi bolidighan, qilsa jaza bërilmeydighan ish-heriket.
|
|
mekkar |
|
mekkar[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] hiyle-mikir bilen ish qilidighan, hiyle-neyreng ishlitishke usta؛ quw, heyyar, hiyliger:[misal:] mekkar adem. mekkar düshmen. ＊ on soqurning toqquzi mekkar (maqal).
|
|
mekkarlarce |
|
mekkarlarce[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] mekkarlargha xas, mekkarlargha oxshash, mekkarliq bilen:[misal:] deptu bir kün akisi, mekkarlarce hijiyip:[misal:] «oquwalay jan ukam, kitabingni tur bërip».
|
|
mekkarliq |
|
|
|
mekkicamghur |
|
|
|
mekitash |
|
|
|
meger |
|
|
|
megercende |
|
|
|
megerki |
|
|
|
megerkim |
|
|
|
meng |
|
|
|
mengdetmek |
|
|
|
mengdeshmek (Ⅰ) |
|
|
|
mengdigek |
|
|
|
mengdigeklik |
|
|
|
mengdimek |
|
mengdimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] nëme qilishni bilelmey turup qalmaq, hangwëqip qalmaq؛ hang-tang qalmaq, ganggirimaq, hoduqmaq, temtirimek:[misal:] ana bu tuyuqsiz xushalliqtin mengdep ësini yoqitip qoydi.
|
|
mengz (mengzi) |
|
|
|
menggen |
|
|
|
menggü |
|
|
|
menggütash |
|
menggütash[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］menggü+tash［[kesip türi:]＞arxë’ologiye＜[yeshmisi:] qedimki sheher, mehelle, munarlar, we qebre, qebrigahlarning yoligha yaki uning aldigha tiklep qoyulghan, üstige estilik xet-ibariler yaki süretler cëkilgen cong xatire tashlar.
|
|
menggülük |
|
|
|
menggiser |
|
|
|
mengleshmek |
|
mengleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] kökermek, paxtilashmaq:[misal:] u birqance yel-yëmish magizinlirini arilighan bolsimu, yamghurda qëlip mengliship qalghan qapaq jigdidin bölek nerse tapalmay, bir bësip-ikki bësip, hëytkagha këlip qaldi.
|
|
menglik |
|
|
|
meleq |
|
meleq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① yumshaq, yumshaq hem parce-parce:[misal:] meleq-meleq bolup ketmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] tashqi dunyaning tesirini sëzelmigüdek derijidiki, hoshsiz:[misal:] sarang, qorqma, xojayining qëri ittek meleq uyquda dëdi semet uninggha yel bërip.
|
|
meleq-meleq |
|
|
|
melek (Ⅰ) |
|
melek (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] perishte:[misal:] murebbiy yoq, panahsizliq-ghëribliqqa esir bashim, qolumda yoq, shunga yoqtur mëning qashimda qoldashim. nësiwem ya melek yamghurigha ülpet bolush belki... kökermesmu zëmin yaki közümdin aqmisa yashim
|
|
melek (Ⅱ) |
|
|
|
meltük |
|
|
|
melle |
|
melle[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] topa rengge mayilraq ac sëriq reng, sarghuc:[misal:] melle reng. melle capan. melle toxo. melle yipek.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bözning shu xil rengdiki bir türi:[misal:] melle capan. melle ton. melle belwagh.
|
|
melle paxta |
|
|
|
melhem |
|
melhem[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① yara, jarahetlerge sürülidighan yumshaq, yëpishqaq dora:[misal:] yarigha melhem caplimaq. yarigha melhem sürtmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] dewa yaki derman bolidighan herbir nerse:[misal:] deslepki sözdin azabliq yürikirim, birer melhemge ige bolsa, arqidinla yene neshter urulup, zeximlinetti.
|
|
melum |
|
melum[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① hemme yaki belgilik kishiler bilidighan؛ ashkara, ocuq:[misal:] bu ish idarimizdikilerning hemmisige melum.[yeshmisi:] ② belgilik:[misal:] melum muddet. melum mezgil. melum shexs. melum shara’it.[yeshmisi:] ③ meshhur, nami taralghan, tonushluq:[misal:] zamanemning zamanisida, hurunlarning makanida bir hurun bolghaniken, u xelqi’alemge melum iken.[yeshmisi:] ④ bësharetlik, aldin bilinilgen, aldin bësharet bëriklik:[misal:] yolwas yatqinidin melum (maqal). ＊ tëriq quliqidin melum, bala kicikidin (maqal).[yeshmisi:] ⑤ [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] aldin bërilgen, mewjut:[misal:] melum sanlarni namelum sanlardin ajritish.
|
|
melumat |
|
melumat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① oqush-öginish netijiside igiligen bilim, ilmiy sewiye:[misal:] ottura mektep melumati. ＊ u aliy mektep melumatigha ige.[yeshmisi:] ② birer nersige delil bolidighan xewer, ucur, axbarat, matëriyal:[misal:] selime öz ehwali heqqide melumat berdi.
|
|
melumatci |
|
|
|
melumatsiz |
|
melumatsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] melumati yoq, melumatliq emes, oqumighan, bilimsiz:[misal:] melumatsiz adem. melumatsiz ayal.
|
|
melumatliq |
|
melumatliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] melumati bar, melumat alghan, melumatqa, sewiyige ige؛ uqughan؛ oqumushluq, bilimlik:[misal:] melumatliq adem. aliy melumatliq ayal.
|
|
melumci |
|
melumci[söz türkümi:] isim. [qollinilish da’isrisi:] tarixiy söz.[yeshmisi:] ① xan ordisidin, xanning huzurigha kirgüci kishining ordigha kirish iltimasini xangha melum qilghuci yaki xanning birkimni öz hozurigha kirishke caqirghanliq ijazitini caqirilghuci kishige melum qilip turidighan adem, emeldar:[misal:] teyji wangning melumcisige ehwalni ëytip, wang huzurigha kirish ücün ijazet ëlip bërishni buyrudi.[yeshmisi:] ② xanning huzurida turup, xanning yarliqi, emr-permanlirini biwasite anglap, uni ijra qilghucilargha yetküzidighan, melum qilidighan emeldar:[misal:] xan birhazadin këyin, hoshigha kelgendek melumcigha qaridi.
|
|
melumki |
|
melumki[söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] hemmige melum nerse (ish üstide toxtalghanda qollinilidu hem «melum» sözini küceytish rolini oynaydu):[misal:] hemmimizge melumki, hazir idarimizda köp pul bolmighanliqi ücün, a’ililikler binasi salalmaywatidu.
|
|
melumluq |
|
melumluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] melum bolghan, melum, ëniq, cüshinishlik:[misal:] uning sëghinish otida azabliniwatqanliqi manga melumluq idi.
|
|
melumlimaq |
|
|
|
melumname |
|
melumname[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[qollinilish da’isrisi:] tarixiy söz.[yeshmisi:] melumat yëzilghan mektup:[misal:] herkim körsetken ejr-töhpilirini bayan qilishti, bu heqte melumname yëzip, künciqish bëgige melum qildi.
|
|
mel’un |
|
mel’un[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] lenet qilinghan, leniti, ölgür:[misal:] qelem dulduli yaylaqqa shiddet bilen cëpip këlip, mel’un reqibige ghezep oqyasini atti.
|
|
mel’unluq |
|
|
|
meliskin |
|
|
|
melike (Ⅰ) |
|
melike (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [qollinilish da’isrisi:] konirighan söz.[yeshmisi:] ayal padishah:[misal:] melike bowaygha nurghun in’am bëriptu.[yeshmisi:] ② padishahning ayali؛ xanish:[misal:] padishah wezirini melikini muhapizet qilip apiridighan leshkerlerge bash qilip teyinlep, öz yurtigha yolgha saptu.[yeshmisi:] ③ padishahning qizi:[misal:] melike toy qilip ikki oghul tughuptu.[yeshmisi:] ④ ayallarning ismi.
|
|
melike (Ⅱ) |
|
melike (Ⅱ)[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer kespni, ishni yaxshi öginish, özleshtürüsh netijiside peyda bolghan maharet.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] meshghul؛ bend:[misal:] ikki dost her xil oyun-tamashalargha melike bolup mëngiwërip, sheherning bir cëtige ciqip qaptu.
|
|
melikizade |
|
|
|
melikisiz |
|
|
|
melikilik |
|
|
|
meme |
|
|
|
memedan |
|
memedan[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] bashqilargha gep bermeydighan, hemmini men bilimen deydighan, tola sözleydighan؛ tekebbur, menmenci:[misal:] memedan adem. memedan bala.
|
|
memedanlarce |
|
memedanlarce[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] memedanlargha xas, memedanlargha oxshash, memedanlardek:[misal:] ashliq qerzingni tutup qalimiz, aldi bilen qerzdin ada-juda bolup, andin cong sözle, dëdi ambarci memedanlarce qolini shiltip.
|
|
memedanliq |
|
memedanliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bashqilargha gep bermeslik, hemmini men bilimen dëyish, tola sözlesh, tekebburluq, menmencilik:[misal:] memedanliq qilmaq.
|
|
memek |
|
|
|
memliket |
|
|
|
memliketlik |
|
|
|
memmem |
|
memmem[söz türkümi:] imliq söz. [qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] birer ishqa, nersige ejeblengende, heyran qalghan caghda yaki birer ish tüpeyli hayajanlanghanda qollinilidighan, «pah, pah» dëgen menidiki söz.
|
|
memnun |
|
|
|
memnunluq |
|
memnunluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] razi, xursen, minnetdar bolush ishi, haliti:[misal:] oqughucilar bu bir sa’etlik derstin intayin memnunluq hës qildi. ＊ u memnunluq bilen bëshini lingshitip sözini dawam qildi.
|
|
memnuniyet |
|
memnuniyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] xushallanghan, xursen, memnun bolghan halet؛ memnun bolush, memnunluq, xursenlik:[misal:] shundaq caghlarda rozi’axun bilen ayxan ayla memnuniyet bilen xudadin ulargha uzun ömür tilep uzaq du’a qilip këtishetti.
|
|
memnuniyetlik |
|
|
|
memur (Ⅰ) |
|
|
|
memur (Ⅱ) |
|
memur (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] mol, awat, parawan, bayashat؛ tökün؛ tolghan:[misal:] yurtimiz memur. zamanimiz memur.
|
|
memurciliq |
|
memurciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer nerse mol, köp, tökme bolghan halet؛ nerse molciliq, bayashatliq:[misal:] yantaqci boway padishah bolghandin këyin, pütün yurt memurciliqqa cömüptu.
|
|
memuriy |
|
memuriy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① memuriyetke da’ir, bashqurush we ijra qilish bilen shughullinidighan:[misal:] memuriy bölüm. memuriy xizmet. memuriy hoquq. memuriy tarmaq. memuriy kadir.[yeshmisi:] ② memuriyet yoli bilen emelge ashurulidighan, ijra qilinidighan:[misal:] memuriy care. memuriy jaza.
|
|
memuriy jaza |
|
memuriy jaza[yeshmisi:] intizam jazasining bir xili, yeni dölet organliri, karxana we kespiy orunlardiki qanungha xilap halda mes’uliyetsizlik qilghan, emma qilmishi jinayetni shekillendürmigen ishci-xizmetcilerge bërilidighan jaza.
|
|
memuriyet |
|
|
|
men |
|
|
|
mene |
|
mene[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] söz arqiliq ipadilengen cüshence؛ uqum:[misal:] sözning udul menisi: sözning köcme menisi: mene ipadiligüci yëziq.[yeshmisi:] ② ish-heriket, jümle, xet, eser we shu qatarliqlarning mezmuni:[misal:] gepning menisi: xetning menisi: congqur mene.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] qimmet, ehmiyet؛ mahiyet:[misal:] adil ata kespige cin menisi bilen warisliq qilghan ajayip yaxshi ormanci idi.
|
|
menen |
|
|
|
menbe |
|
menbe[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer nerse ëlinidighan, ciqidighan, bashlinidighan yaki ishlepciqirilidighan jay, qurulma we shu qatarliqlar:[misal:] xam eshya menbesi. su menbesi. gaz menbesi. ëlëktr menbesi.[yeshmisi:] ② birer nerse, ish-heriket we shu qatarliqlarning barliqqa këlishi, hasil bolushi ücün asas bolghan amil, seweb, nerse qatarliqlar:[misal:] daramet menbesi. ijad menbesi. ilham menbesi.[yeshmisi:] ③ melumat, xewer qatarliqlar ëlinghan jay yaki ilmiy tetqiqat ishliri ücün asas bolghan eser, höjjet we shu qatarliqlar:[misal:] qedimki türk yëziqigha a’it tarixiy menbeler.
|
|
menbecilik |
|
menbecilik[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] mewjudatlarning këlip ciqish, peyda bolush menbesini, jeryanini asasi ciqish qilidighan nezeriyiwi ëqim, közqarash؛ janliqlarning yarilish menbesini asasiy ciqish nuqta qilishtin ibaret nezeriyiwi ëqim.
|
|
menbedash |
|
|
|
menbesiz |
|
|
|
menbeshunas |
|
|
|
menbeshunasliq |
|
|
|
menbelik |
|
|
|
menpe’et |
|
|
|
menpe’etperes |
|
|
|
menpe’etpereslik |
|
menpe’etpereslik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] shexsiy menpe’etnila oylash, közlesh ishi, aditi:[misal:] bu yerde shexsiy menpe’etperesliktin gep ëcish rastla kalla dëse, paqalcaq dëgenlik bolidu.
|
|
menpe’etcilik |
|
|
|
menpe’etdar |
|
|
|
menpe’etdarliq |
|
|
|
menpe’etsiz |
|
|
|
menpe’etlik |
|
menpe’etlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] menpe’iti bar, menpe’et qilidighan, paydiliq:[misal:] derweqe siz ëytqandek, men ucrashqan birqance baylardin birer menpe’etlik pikir alalmidim, dëdi sha’ir tesirlengen ahangda.
|
|
menper |
|
|
|
menpesi |
|
|
|
menpu |
|
|
|
menpiz |
|
|
|
menpiy |
|
menpiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] nöldin kicik:[misal:] menpiy san.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] zerriciliri ëlëktrdin ibaret bolghan yaki ëlëktrge ige bolghan:[misal:] menpiy zeret. menpiy qutup.[yeshmisi:] ③ inkar qilinghan, ret qilinghan:[misal:] menpiy ibadet.
|
|
menpiy zeret |
|
menpiy zeret[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] jisim artuq ëlëktrongha ërishken caghda zeretlinish hadisisini ipadileydu, bu xil xaraktërlik zeret menpiy zeret dëyilidu. mesilen, tiwitliq rext yaki müshük tërisige sürkelgen surghuc tayaqcidiki zeret menpiy zerettur.
|
|
menpiy san |
|
|
|
menpiylik |
|
|
|
mentiq |
|
mentiq[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① obyëktip shey’iler tereqqiyati yaki tepekkürning muqerrer qanuniyiti, yeni gep-söz, pikir, heriket we shu qatarliqlarning eqilge muwapiqliqi:[misal:] turmush mentiqi. ＊ bu pikir mentiqqe sighmaydu.[yeshmisi:] ② tepekkur qilish usuli:[misal:] akisi gunahkar bolsa singlisimu gunahkar bolidu, dëgen mentiqni ömrümde mana emdi körüwatimen[yeshmisi:] ③ tepekkür shekli we tepekkür qanuniyetlirini tetqiq qilidighan pen؛ logika:[misal:] dawut entakiy ilim we meripetlerni ximiye, astronomiye＜, qanun, mentiq qatarliq birnecce qisim we guruppilargha ayrip, ularning cëgrilirini belgiligen.
|
|
mentiqcanliq |
|
mentiqcanliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mentiqqe uyghunlishish, mentiqqe muwapiq bolush, mentiqliq:[misal:] tepekkur bir zenjir bolup, uning icide yene birmunce halqilar bar, ularning mentiqcanliqigha ëtibar bërish lazim.
|
|
mentiqsiz |
|
|
|
mentiqsizliq |
|
|
|
mentiqshunas |
|
|
|
mentiqshunasliq |
|
|
|
mentiqliq |
|
mentiqliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mentiqqa ige bolghan, mentiqigha asaslanghan, mentiq jehettin toghra, ëditliq:[misal:] mentiqliq gep.
|
|
mentiqiy |
|
mentiqiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① mentiqqe a’it:[misal:] mentiqiy formula.[yeshmisi:] ② mentiqqe asaslanghan؛ mentiqliq:[misal:] adalet «atamning yuqiriqi hökümi mentiqiy xulasige toghra kelmesliki mumkin, buni men özüm tekshürüp sinap körüshüm lazim iken» dëgen oygha keldi.
|
|
menjang (Ⅰ) |
|
|
|
menjang (Ⅱ) |
|
|
|
menjangliq |
|
|
|
mencilik |
|
|
|
menzer |
|
|
|
menzur |
|
menzur[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] kishilerge maqul këlidighan, yaqidighan maqul, layiq, muwapiq:[yeshmisi:] menzur bolmaq. menzur kelmek.
|
|
menzire |
|
menzire[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① melum bir jayning közge tashlinip turghan yaki tesewwur qilinghan tagh-derya, gül-giyah, del-derex, öy-imaretler we bezi tebi’et hadisiliri (yeni qar, yamghur qatarliqlar) din teshkil tapqan körünüshi:[misal:] tebi’et menzirisi. menzire teswiri. menzire resimi. menzire lirikisi.[yeshmisi:] ② ehwal, körünüsh:[misal:] uning xiyalidin «özini öltürüwalghan» dadisining jesitini hoyligha kötürüp kiriwatqan paji’elik menzire ötüwatatti.
|
|
menzirilik |
|
|
|
menzil |
|
menzil[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① seper qilghanda, toxtap ötidighan, qonidighan yaki yëtip bërish mölcerlengen jay:[misal:] u öz menzilige yene üc-töt sa’et icide yëtip baralaydighanliqini könglide jezm qilip qoydi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer heriket, küresh netijiside ërishilidighan, mölcerlengen meqset, muddi’a؛ yëtidighan nishan:[misal:] yëngilishning anisi, shundaq, tughular yëpyëngi merdlik nur cëcip yëtidu armanlar axir menzilge, tökülgen qanlardin yëngi yol ëcip[yeshmisi:] ③ musape, yol:[misal:] menzil mingni shallaydu, wisal merdni tallaydu.
|
|
menzilsiz |
|
|
|
menzilgah |
|
menzilgah[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① seperde cüshüp ötidighan yaki bërish mölcerlengen jay.[yeshmisi:] ② meqset qilinghan, mölcerlengen, közlengen axirqi nuqta, nishan, pelle:[misal:] bürküt boldum, taghdin uctum, tagh coqqisi menzilgahim. ketti oghlum oqushqa dep, ana janim cekme wahim.
|
|
mensep |
|
|
|
mensepperes |
|
|
|
menseppereslik |
|
|
|
mensepxor |
|
|
|
mensepxorluq |
|
|
|
mensepdar |
|
mensepdar[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] birer mensepke, emelge ige bolghan, mensepke teyinlengen:[misal:] mensepdar adem.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mensep igisi, mensepke olturghan adem, emeldar:[misal:] xotunining jemetide bezi mensepdarlarning bolushi, uning ücün tëximu qulayliq tughduratti.
|
|
mensepdarliq |
|
|
|
mensepsiz |
|
|
|
mensup |
|
mensup[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] qarashliq, tëgishlik, tewe, te’elluq, qaraydighan:[misal:] mensup bolmaq. ＊ bu kitab manga mensup.
|
|
mensupluq |
|
|
|
mensux |
|
mensux[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] emeldin qalghan, bikar, inawetsiz, yoqqa ciqqan:[misal:] mensux bolmaq. mensux qilmaq.
|
|
mensitmeslik |
|
mensitmeslik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] töwen nezer bilen ëtibarsiz qarash, közge ilmasliq, pisent qilmasliq:[misal:] ebilghazining cirayida ne meghrurluq, ne mensitmeslik alamiti körünmeytti.
|
|
mensitmek |
|
|
|
mensitishmek |
|
|
|
mensitilmek |
|
|
|
menqulat |
|
menqulat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] mülük, jahaz, üsküne, jabduq we bashqa nerse-këreklerning omumiy atilishi:[misal:] ular birnecce ishci ish qorallirini toshup, menqulatlarning toshulup bolushini saqlap turatti.
|
|
menqulatliq |
|
|
|
menmen |
|
|
|
menmen dëgen |
|
|
|
menmenci |
|
menmenci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] özini qaltis caghlaydighan, özini bashqilardin üstün tutidighan adem:[misal:] menmenci hoquqdar sözidin toxtap, ikkinci qëtim yancuqidin töge markiliq tamakisi alghandin këyin, barmaq tirniqigha birnecce qëtim urup qoyup tutashturdi.
|
|
menmencilik |
|
menmencilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] özini qaltis, cong, katta caghlaydighan, özini bashqilardin üstün tutidighan bir xil xahish, adet؛ menmenlik:[misal:] menmencilik idiyisi.
|
|
menmenlik |
|
menmenlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] özini qaltis caghlash, cong tutush؛ özini bashqilardin üstün tutush, menmencilik:[misal:] menmenlik qilmaq. menmenlik talashmaq. ＊ menmenlik — sheytanliq (maqal).
|
|
meniy |
|
|
|
men’i |
|
|
|
menidar |
|
|
|
menidash |
|
|
|
menidashliq |
|
|
|
menisiz |
|
|
|
menisizlik |
|
|
|
menilik |
|
menilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① menisi bar, menige ige, congqur mene bildüridighan:[misal:] bir menilik söz. köp menilik söz. ＊ elciler padishahning menilik geplirige qayil bolup tezim qiliptu.[yeshmisi:] ② bildürgen menisini, mezmunini tutqa qilghan؛ mezmunini asas qilghan haldiki:[misal:] menilik este qaldurush dëginimiz — este qaldurmaqci bolghan matëriyalni cüshinip este qaldurushni körsitidu.[yeshmisi:] ③ ehmiyetlik, köngüllük:[misal:] menilik turmush.[yeshmisi:] ④ bashqa birer mene, meqset muddi’a yoshurunghan؛ meqsetlik:[misal:] shaniyazning gëpide menilik caqcaq barliqini sezgen etraptiki yashlar paraq-puruq külüp këtishti.
|
|
meniwi |
|
|
|
meniwi medeniyet |
|
meniwi medeniyet[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] maddiy medeniyetning sëlishturmisi, yeni kishilerning subyëktip dunyasini özgertishi, ijtima’iy meniwi ishlepciqirishning we meniwi turmushning tereqqiy qilishi arqisida barliqqa kelgen muweppeqiyetlerni bildüridu. u ma’arip, ilim-pen, medeniyet bilimlirining tereqqiy tapqanliqida we kishilerning idiyiwi, siyasiy, exlaqiy sewiyisining yükselgenlikide ipadilinidu.
|
|
meniwi muhit |
|
|
|
meh |
|
|
|
mehel |
|
mehel[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] peyt, waqit, cagh:[misal:] mashinilar qoza cüsh bolghan mehel bilen derya këcikige, qëri yangaq derixining yënigha yëtip keldi.
|
|
mehelle |
|
|
|
mehelle-koy |
|
|
|
mehellidarciliq |
|
mehellidarciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mehellining özige xas qa’ide-yosun, örp-adetliri bilen baghliq bolghan turmushi, bille ötüshi:[misal:] yurt-mehellide bolidighan nezir, zaraxetme, toy-tökün we oyun-tamasha qatarliq mehellidarciliq ishlirini bir-birige put-qol bolushup, bille ötküzidiken.
|
|
mehellidash |
|
|
|
mehellilik |
|
|
|
mehelliwaz |
|
|
|
mehelliwazliq |
|
|
|
mehelliwi |
|
|
|
mehelliy |
|
mehelliy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] mehelle tüsini alghan؛ yerlik:[misal:] bu mehelliy meshrep muqamlirida cong neghmiler, dastanlar, meshrepler bolmastin, tolaraq qisqa muzikidin këyin ussulluq, naxshiliq senemler bashlinip këtidu.
|
|
mehbub |
|
|
|
mehbus |
|
mehbus[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] zindangha sëlinghan, qamaqqa ëlinghan, erkinliktin mehrum qilinghan kishi؛ gunahkar:[misal:] mehbus shuncilik oruq we halsiz idiki, uning nëmidin — acliq yaki tayaq zerbidin azabliniwatqanliqini bilgili bolmaytti.
|
|
mehbusluq |
|
mehbusluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] zindangha, türmige qamilish, tutqunluq:[misal:] mehbusluqta ötken künler. ＊ shundaq qilip, uning ömrining köp qismi mehbusluqta ötti.
|
|
mehrem |
|
mehrem[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [qollinilish da’isrisi:] tarixiy söz.[yeshmisi:] padishahning orda, saraylirida hem emeldarlarning yënida her xil xizmetlerni qilidighan xizmetkar:[misal:] padishah adilning bir xas mehrimi bar idi.[yeshmisi:] ② [qollinilish da’isrisi:] konirighan söz.[yeshmisi:] muhapizet xadimi:[misal:] qasim fuguen yolwasning xas mehremliridin bolup, xenzu tilini xëli obdan biletti.[yeshmisi:] ③ [qollinilish da’isrisi:] konirighan söz.[yeshmisi:] er yaki xotunning sheri’et boyice bir-birini körüshi mumkin bolghan, emma nikah rawa bolmaydighan qërindishi.
|
|
mehrem bëgi |
|
|
|
mehrum |
|
mehrum[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] muyesser, behrimen yaki ige bolush, ërishish, paydilinish imkani, hoquqi qatarliqlar bolmighan:[misal:] mehrum bolmaq. mehrum qilmaq. mehrum qalmaq.
|
|
mehsul |
|
mehsul[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ish, [yeshmisi:] pa’aliyet, mëhnet qatarliqlardin yaritilghan mëwe؛ netije:[misal:] bayliq emgekning mehsuli. ＊ talant-qabiliyet insanlarning eqliy we jismaniy emgikining mehsuli.
|
|
mehsulat |
|
|
|
mehsulatliq |
|
|
|
mehsher |
|
|
|
mehshergah |
|
|
|
mehkem |
|
mehkem[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] asan buzulmaydighan, sunmaydighan, puxta, mustehkem, cidamliq:[misal:] qorqup jyangjün alwasti, kirdi sëpil icige. mehkem iken sëpili, yetmiduq hëc ëpige.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] zor küc bilen, kücini ishqa sëlip؛ cing, qattiq:[misal:] mehkem tutmaq.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] tewrenmey, ëghishmay, cing:[misal:] riziwangül özining sözide mehkem turdi.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] untup qalmay:[misal:] este mehkem tutmaq.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] ëhtiyatcan, pishshiq, puxta:[misal:] özüngni mehkem tut, qoshnangni oghri tutma (maqal).
|
|
mehkemletmek |
|
|
|
mehkemleshmek |
|
|
|
mehkemlenmek |
|
|
|
mehkemlimek |
|
|
|
mehkum |
|
mehkum[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer jazagha höküm qilinghan yaki höküm qilinishqa tëgishlik:[misal:] men jinayetci, men ölümge mehkum, dëdi u.[yeshmisi:] ② bashqilarning emride, hökümranliqida bolghan؛ bashqilarning ilkidiki, hökümranliqi astidiki, qaram, bëqindi:[misal:] mehkum xelq. mehkum millet. mehkum el.
|
|
mehkumane |
|
mehkumane[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] mehkumlargha oxshash, mehkumlarce:[misal:] yigit xijalet terliridin törelgen laygha pëtip, yer yërilsa kirip ketküdek ëghir iza aldida mehkumane bash ëgip turatti.
|
|
mehkumlarce |
|
|
|
mehkumluq |
|
|
|
mehkime |
|
|
|
mehkimicilik |
|
|
|
mehliya |
|
|
|
mehliyaliq |
|
|
|
mewj |
|
mewj[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① su yüzining jimir-jimir qilghan herikiti.[yeshmisi:] ② dolqun؛ kötürülüsh؛ cayqilish:[misal:] östeng öz qinidin ciqip waqitliq yandash östeng bilen egip ötüp gherpke qarap mewj urup aqmaqta idi. ＊ shundin buyan qelbimde shadliq, söyünüsh tuyghusi mewj urmaqta idi.
|
|
mewjlenmek |
|
|
|
mewjlik |
|
|
|
mewjut |
|
|
|
mewjutluq |
|
mewjutluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① obyëktip mewjut bolup turush, barliq:[misal:] u, bizning tuyghudin bashqa herqandaq nersining mewjutluqini bilishimiz mumkin emes, dep hësablaydu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞s iqtisad＜[yeshmisi:] mewjudiyet.m
|
|
mehelliwi |
|
mehelliwi[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① mehellining i’ette bar nersilerning hemmisi, dunyada mewjut nersiler, pütün, barliq:[misal:] dunyadiki mewjudatlar heddi-hësabsiz we renggareng.
|
|
mewjudiyet |
|
mewjudiyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① mewjutluq, mewjudat, barliq:[misal:] shundin bashlap manga pütün tebi’et, pütün mewjudiyet bashqice yëngi, bashqice yëqimliq, bashqice bir güzel körünidighan boldi.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] madda.
|
|
mewsum |
|
mewsum[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① yilning melum pesli yaki waqtida bolidighan yaki emelge ashurulidighan ish dewri:[misal:] tëriqciliq mewsumi. dëhqanciliqning aldirash mewsumi.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] kündüzning uzun-qisqiliqi, cüsh waqtidiki quyash nurining tik-yantuluqi qatarliq ehwallargha asasen ayrip ciqilghan waqit birliki.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] bir yilning töttin biri, yeni pesil:[misal:] bahar mewsumi, yaz mewsumi.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞ma’ar＜[yeshmisi:] bir oqush yilining yërimi:[misal:] mewsum imtihani. birinci oqush mewsumi.[yeshmisi:] ⑤ [köcme menisi:] [yeshmisi:] dewr, mezgil, cagh:[misal:] qiriqtin halqidim menmu, yigitlik mewsumi ötti, hayat wadisidin kezdim, bëshimdin qance ish ötti.
|
|
mewsumluq |
|
|
|
mewqe |
|
mewqe[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① adem, birer ijtima’iy guruppa, teshkilat, qatlam qatarliqlarning jem’iyette tutqan orni, nopuz, derije:[misal:] ular xojayinliq mewqeside cing turup, eqil-parasitini toluq ishqa sëlip ishlepciqirishni eslige keltürüsh we yaxshilash yolida tëxnika islahati ëlip bardi.[yeshmisi:] ② kishining birer öginish, siyasiy, ijtima’iy heriket, pa’aliyetlerdiki pozitsiyisi؛ meydan, irade:[misal:] mewqeside cing turmaq.[yeshmisi:] ③ orun:[misal:] hawa mewqe jehette ot (quyash) ning töwinide, suning üstide turghanliqi ücün, xaraktëri höl issiq bolidu.
|
|
mewqesiz |
|
|
|
mewqesizlik |
|
|
|
mewlana |
|
mewlana[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] diniy sahede ishlitilidighan «damolla», «ustaz» menisidiki hörmet sözi:[misal:] meyli u sizning mewlaningiz yaki mëning mewlanim bolsun, uninggha mundaq amet nësip bolghini yoq, dëdi u.
|
|
mewlut |
|
|
|
mewlut ay |
|
|
|
mewhum |
|
mewhum[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① eqil bilen, pikir qilish arqiliq tesewwur qilinidighan؛ eqliy, pikriy, abstrakit:[misal:] mewhum cüshence. mewhum teswir. mewhum san.[yeshmisi:] ② konkrët emes, na’ëniq, müjmel:[misal:] u alliqandaq igidarciliqi ëniq bolmighan mewhum birnersidek idi.
|
|
mewhumluq |
|
mewhumluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] abstraktliq؛ na’ëniqliq, müjimellik:[misal:] xizmet wezipiliri ëniq bolush, usul, qedem basquc we tedbirler konkrët bolush, mewhumluq bilen konkrëtliq birleshtürülüsh lazim.
|
|
me’ishet |
|
me’ishet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kündilik tirikcilik, yashash, turmush kecürüsh:[misal:] me’ishitim yaman emes, xudagha shükür aman-ësen këtiwatimen.[yeshmisi:] ② keyp-sapa, eysh-ishret, huzur-halawet:[misal:] sha’ir lutfi rë’al hayatqa bolghan muhebbetning lezzitini xiyaliy jennetning me’ishitidin yuqiri qoyup yazidu.
|
|
me’ishetperes |
|
me’ishetperes[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] me’ishetke bërilgen, me’ishetni yaxshi köridighan:[misal:] bu shilepe tëni saghlam, mengzi qizil, yëshi toxtighan bu ademning xushxuy yüzige saye cüshürüp, uning me’ishetperes, adem ikenlikini bildürüp turatti.
|
|
me’ishetpereslik |
|
|
|
me’ishetlik |
|
|
|
mey |
|
mey[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① üzümni ëcitish arqiliq teyyarlinidighan bir xil icimlik؛ wino, muselles؛ haraq, sharab:[misal:] mey icmek. mey tutmaq.[yeshmisi:] ② mëwe-cëwilerning taza pishqan caghdiki shirisi, shirne:[misal:] mey baghlimaq. ＊ enjür piship mey boldi, temi oxshar shëkerge. belni mehkem baghliduq, yëngi uzun seperge.
|
|
mey baghlimaq |
|
|
|
meyer |
|
meyer[söz türkümi:] almash.[qurulmisi:]］mawu+yer［[qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] mushu yer, bu yer:[misal:] aca, qorsiqingiz acti belki, meyerge këling, dëdi sandulac barbitci ayalni bashlap kirip.
|
|
meyperes |
|
meyperes[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] meyge bërilgen, meyni yaxshi köridighan, meyni köp icidighan, meyxor:[misal:] meyperes adem.
|
|
meypereslik |
|
meypereslik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] meyge bërilish, meyni yaxshi körüsh, meyge amraqliq, meyxorluq.
|
|
meypurush |
|
|
|
meypurushluq |
|
|
|
meyxana |
|
meyxana[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] haraq-sharab, mey satidighan, icidighan jay؛ qawaqxana:[misal:] u bügün bazardiki bir meyxanigha bërip, haraqni bolushigha iciptu.
|
|
meyxor |
|
meyxor[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] meyni, icimlikni tola icidighan, icimlikke tola bërilgen, icimlik icishke amraq:[misal:] meyxor adem.
|
|
meyxorluq |
|
|
|
meydan |
|
meydan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① keng boshluq, ocuqciliq, seyna:[misal:] köp amallarni qilip, u taghning üstidiki bir meydangha ciqti.[yeshmisi:] ② birer ish, heriket ücün belgilengen yaki shundaq ish, heriket bolidighan jay, boshluq؛ sehne:[misal:] ish meydani. jeng meydani. yighin meydani. küresh meydani. xelq meydani. top meydani. ＊ merdni meydanda sina (maqal).[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] maddilar mewjutluqining bir xil asasiy shekli, yeni mu’eyyen da’irisi bolmighan tarqaq xususiyetlik madda. u ënërgiye, heriket miqdari we massigha ige këlidu. fizikiliq meydan öz’ara tesirlishish meydani bolup, pütkül boshluqta mewjut.[yeshmisi:] ④ birer ish, weqe sadir bolghan jay:[misal:] neq meydangha bërip tekshürmek.[yeshmisi:] ⑤ qismen mashinilashqan hemde yëza igilikining melum bir türi boyice ishlepciqirish bilen shughullinidighan karxana:[misal:] baghwencilik meydani. dëhqanciliq meydani.[yeshmisi:] ⑥ [kesip türi:]＞tiyatir＜[yeshmisi:] körünüsh:[misal:] meydan xatiriligüci.[yeshmisi:] ⑦ [köcme menisi:] [yeshmisi:] mewqe:[misal:] kompartiye ezalirining bayriqi roshen, meydani mustehkem bolush lazim.[yeshmisi:] ⑧ [söz türkümi:] miqtar söz.[yeshmisi:] qëtim, nöwet, mertem (oyun-tiyatir we top türliri heqqide):[misal:] ular ammigha 45 meydan oyun qoydi.[yeshmisi:] ⑨ tenterbiye musabiqilirining melum waqitlargha bölüngen herbir böliki:[misal:] qarshi terep bir top kirgüzüwaldi, ular özlirini ongshiwalghuce birinci meydan axirlashti.
|
|
meydangha cüshmek |
|
meydangha cüshmek[yeshmisi:] ① ëlishish ücün meydangha kirmek:[misal:] qasim palwanmu meydangha cüshti.[yeshmisi:] ② ishqa kirishmek, tutush qilmaq:[misal:] shöhret ishning cataqliqini körüp, bileklirini shimaylap özi meydangha cüshüptu.
|
|
meydancaq |
|
|
|
meydanxana |
|
|
|
meydansiz |
|
meydansiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] meydani, mewqesi yoq؛ noqul, tutamsiz, asan aghidighan:[misal:] meydansiz adem.
|
|
meydankesh |
|
|
|
meydankeshlik |
|
|
|
meydanlashturmaq |
|
|
|
meydanlashturulmaq |
|
|
|
meydanlashmaq |
|
|
|
meyde (Ⅰ) |
|
meyde (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① boyunning astinqi qismidin tartip qorsaqning üstünki qismighice bolghan gewde ariliqini körsitidu:[misal:] qiz ixtiyarsiz halda ezizning meydisige bëshini qoydi.[yeshmisi:] ② hezim qilish organizmi, ashqazan:[misal:] köngül aghritqan dost emes, meyde aghritqan ash (maqal).
|
|
meydiside erkek tüki bar |
|
meydiside erkek tüki bar[yeshmisi:] heqiqiy erkek, heqiqiy er:[misal:] meydiside erkek tüki bar oghul bala xangci bolalaydu, yaxshi ögen, deytti boway yigitining mürisige urup turup.
|
|
meydisige tepmek |
|
meydisige tepmek[yeshmisi:] bashqilarning bergen ash-nëni, qilghan yaxshiliqi, yaman gherezlirini qozghimaq:[misal:] necce waqittin bëri bergen ash-nënim meydengge teptimu yoqal közümdin, yaxshiliqni bilmeydighan na’ehli.
|
|
meydisige urmaq |
|
meydisige urmaq[yeshmisi:] merdlikini bildürmek؛ qet’iy wede bermek, ëytilghan ish-heriketni coqum orunlash ishencisini bildürmek:[misal:] akamdin qalsam quliqimni kësiwëtimen, dëdi u ornidin qopup meydisige urup.
|
|
meydisini kermek |
|
meydisini kermek[yeshmisi:] hakawurluq, tekebburluq qilmaq:[misal:] uningdin köre ayropilan ëlip, meydenglerni kërip yürsenglar bolmamdu, dëdi u bizge qarap.
|
|
meyde (Ⅱ) |
|
|
|
meyde-cüyde |
|
|
|
meydilik |
|
|
|
meydilimek |
|
|
|
meyzab |
|
|
|
meyl |
|
meyl[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer nerse yaki ishqa bolghan ishtiyaq, qiziqish, intilish؛ hewes:[misal:] ussuluqqa meylingiz bolsa meyerge këling, dep caqirdi reyhan mëni yëqimliq külümsirigen halda.[yeshmisi:] ② righbet, ixtiyar؛ ray:[misal:] cirayidin uning mëning bilen dawamliq paranglishishqa meyli barliqi bilinetti.[yeshmisi:] ③ köngülning mayilliqi, rayi, xahishi؛ ishq, hewes:[misal:] tömür xelpe bu ikkiylenni cëtip qoyush xiyaligha këlip, hösnarxanning meylini bilip bëqishni rozixangha tapshurghanidi.
|
|
meyli bar |
|
meyli bar[yeshmisi:] köngli cüshken, köngli bar:[misal:] he, gepleshtim, meyli bardek qilidu, dep jawab berdi rozixan uning jawabigha.
|
|
meyli cüshmek |
|
meyli cüshmek[yeshmisi:] yaxshi körüp qalmaq, muhebbet peyda bolmaq:[misal:] externing ashu yigitke meyli cüshkenlikini uning anisi xëli burunla sëzip qalghanidi. ＊ bëde-bëdek pishiptu, öyge mëhman cüshüptu. shunce xeqning icide sizge meylim cüshüptu.
|
|
meyli yoq |
|
meyli yoq[yeshmisi:] köngli tartmaydu, xalimaydu:[misal:] uning sanga meyli yoq bolsa keynige kiriwalghining bikar. ＊ möminning bundaq ishlarni qilishqa zadila meyli yoq iken. ＊ seylixan aca, dëdi ayshem ezizemning qolidin tutup ornidin turuwëtip, hazirce tamaqqa meyli yoq.
|
|
meyli |
|
meyli[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] yüklime.[yeshmisi:] jümlining bëshida këlip, razi bolush؛ ixtiyarigha qoyush, perwa qilmasliq؛ tewekkül qilish qatarliq menilerni bildüridu:[misal:] meyli, xapa bolsang boliwer, dëdi dildar manga sözi tügigendin këyin yene qoshumce qilip.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] yüklime.[yeshmisi:] perez bëqindi jümlilerdin këyin këlip, uni tosqunsiz qarshiliq bëqindi jümlige aylanduridu:[misal:] u kelmise meyli, yighinni ëciwëreyli.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:]baghlighuci.[yeshmisi:] buyruq, telep meylidiki jümlilerning aldida këlip, uni yene bir xil tosqunsiz qarshiliq bëqindi jümlige aylanduridu:[misal:] wekiller meyli nege barmisun, qizghin qarshi ëlindi.
|
|
meylice |
|
meylice[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ixtiyarice, xahishice, xiyalice:[misal:] qorsaqning meylice bolsa, abruyungni qoshup yer (maqal).
|
|
meynet |
|
|
|
meynetcilik |
|
|
|
meynetleshtürmek |
|
|
|
meynetleshtürüshmek |
|
|
|
meynetleshmek |
|
meynetleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] meynet, paskina halgha kelmek:[misal:] uning uzun oruq putliri meynetliship ketken bolup, daq yerde xuddi ögzidin yëqilip cüshüp hoshidin ketkendek yatatti.
|
|
meyüs |
|
meyüs[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] rohi cüshkün, rohsiz, ümidsiz, ghemkin, perishan:[misal:] meyüs adem.
|
|
meyüsane |
|
meyüsane[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] meyüs qiyapette, meyüs bolup, meyüslük bilen؛ ghemkin:[misal:] uninggha kecürüm sorighan qiyapette meyüsane qarap qoyup, wayit ependining keynidin mëngishqa mejbur boldum.
|
|
meyüslendürmek |
|
|
|
meyüslenmek |
|
meyüslenmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] meyüslük hës qilmaq, meyüslükke cüshmek, meyüs bolmaq:[misal:] biz ema, buninggha nëme amal dëdi sha’ir meyüslinip.
|
|
meyüslük |
|
|
|
meyüslinishmek |
|
|
|
meywazliq |
|
|
|
meywen |
|
|
|
meyin |
|
meyin[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① paxta, yipekke oxshash yumshaq, qolgha yumshaq siliq tëgidighan:[misal:] meyin cac.[yeshmisi:] ② yënik, lerzan, yëqimliq:[misal:] meyin shamal.
|
|
mo (Ⅰ) |
|
|
|
mo salmaq |
|
mo salmaq[yeshmisi:] yer-meydan, qoruqlarni moni ölcem birliki qilip ölcimek, ölcep ciqmaq:[misal:] dadam bilen ikkimiz pütün zëminimizni mo sëlip ölcep ciqiwiduq, toptoghra besh mo ciqti.
|
|
mo (Ⅱ) |
|
|
|
moⅢ |
|
moⅢ[söz türkümi:] miqtar söz.[til teweliki:]］inglizce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] tok ötküzüsh birliki. uning sanliq qimmiti ötküzgüc qarshiliqining eks sanigha teng. mesilen, birdane ötküzgücning qarshiliqi üc om bolsa, uning tok ötküzüsh birliki [SX(]1[]3[SX)] mo bolidu.
|
|
mobi |
|
mobi[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] qoy yungi, qil, aghmixan tüki qatarliqlardin yasilidighan, xet yëzish, resim sizish ücün ishlitilidighan bir xil qelem:[misal:] moy qelem.
|
|
motatmaq |
|
|
|
motashmaq |
|
|
|
moter |
|
|
|
motek |
|
|
|
motsiklit |
|
|
|
motimaq |
|
|
|
mocen |
|
|
|
mocenlik |
|
|
|
mocin |
|
|
|
moxaza |
|
moxaza[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[yeshmisi:] ① altundin gül ciqirip yasalghan, doppigha qadaydighan qadaq, zinnet buyumi.[yeshmisi:] ② omumen bash kiyimining aldi teripige ornitilghan türlük shekildiki simwolluq belgiler.
|
|
moxek |
|
|
|
moxorka |
|
|
|
moxorkici |
|
|
|
moda |
|
moda[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[yeshmisi:] ① melum bir dewrde kishilerning alqishigha sazawer bolup dewr sürgen, bazar tapqan hem keng tarqalghan türlük adet, kiyim-këcek we shu qatarliqlar:[misal:] mushundaq qarisigha höküm qilish bizde hazir moda bolup qaldi.[yeshmisi:] ② shekil, pason, yangza:[misal:] sa’adet qizigha yëngi modida yopka tikip bergenidi.
|
|
moden |
|
|
|
modengül |
|
modengül[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］moden+gül［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① ëyiqtapan a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan catqal. dangliq menzire ösümlükidur. yiltiz posti dora bolidu. issiqni yandurush, qanni janlandurush, heyzni tengshesh rollirigha ige.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning güli.
|
|
modërnizm |
|
|
|
modël |
|
modël[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[yeshmisi:] ① birer nersining shekli we tüzülüshini belgilik masshtab boyice kiciklitish arqiliq yasap ciqilghan xuddi shu nersining özidek nerse, shekil:[misal:] ayropilan modëli. paraxot modëli.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞güzel sen’et＜[yeshmisi:] resim sizish, foto süret tartish we heykeltarashliqta shekil obyëkti qilinghan heykel, adem we bashqa nersiler.[yeshmisi:] ③ moda kiyim körekliride, kiyim pasonlirini kiyip turup ammigha körsitidighan kishiler.
|
|
modëllashturmaq |
|
|
|
modëllashturulmaq |
|
|
|
modëllashmaq |
|
|
|
modiliq |
|
|
|
mor |
|
|
|
mora |
|
|
|
mora bëshi |
|
mora bëshi[yeshmisi:] ciragh, günggürt, serengge qatarliqlarni qoyush ücün ocaqning üstige ciqirilghan tekce:[misal:] dadam qara ciraghni pem bilen mora bëshigha qoyup, yënimgha këlip bëshimni silap, mishildap yighlap ketti.
|
|
moridin tütün ciqarmaq |
|
moridin tütün ciqarmaq[yeshmisi:] ac qalmay ghorigül yashimaq, qedir ehwal yashimaq:[misal:] xudagha shükür, ukam, her halda moridin tütün ciqiriwatimiz, dëdi boway manga tebessum bilen.
|
|
morfologiye |
|
morfologiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] organizmlarning sirtqi haliti, icki tüzülüshi we uning özgirishlirini tetqiq qilidighan pen.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] sözlerning grammatikiliq türliri (söz türkümliri), sözlerning türlinish qa’idilirini we sözlerning her xil grammatikiliq shekilliri hem shular arqiliq ipadilengen grammatikiliq menilirini, bularning her xil qatlam munasiwetlirini tetqiq qilidighan qismi.
|
|
morfologiyilik |
|
|
|
morfëma |
|
|
|
morfin |
|
morfin[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] bir xil dora, yeni organik birikme. aq renglik kristalliq madda, temi acciq zeherlik, epyündin yasilidu, dorigerlikte aghriq peseytküci qilinidu. dawamliq ishletkende ongayla xumar qilip qoyidu.
|
|
morfinizm |
|
|
|
morganizm |
|
morganizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] amërika bi’ologiye alimi morgan (Thomas Hunt Morgan) yaratqan bir xil irsiyet telimati. morganizm mëndëlizmning warisi we rawaji bolup, irsiyetning maddiy asasi hüjeyre xromosomisida mewjut bolup turghan gëndin ibaret؛ ërishilgen xususiyetler irsiyet bolup qalmaydu dep qaraydu.
|
|
morlatmaq |
|
|
|
morlashmaq |
|
|
|
morlanmaq |
|
morlanmaq[yeshmisi:] «morlimaq» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] bir caghda dessilip-ceylinip, tügmilirim üzülüp, yüz-közlirim morlinip aran dëgende talon yazdurup, un jinglitidighan öyge kirelidim.
|
|
morlimaq |
|
|
|
morushu |
|
|
|
morëna |
|
|
|
morigol |
|
|
|
moriliq |
|
moriliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] morisi bar, mora ciqirilghan, mora qoyulghan:[misal:] öyning gherb tereptiki tëmigha yölep, moriliq ocaq sëlinghanidi.
|
|
moza |
|
moza[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① sir derixi a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan derex. yopurmiqi peysiman murekkep yopurmaq, kicik yopurmiqi uzun, tuxum sheklide, güli kicik, aq sëriq rengde. ückilik mëwe tutidu. efsis piti uning yopurmiqi üstide yashaydu.[yeshmisi:] ② shu xil derexning mëwisi. tëbabetcilikte dora qilinidu.
|
|
mozay |
|
|
|
mozaylatmaq |
|
|
|
mozayliq |
|
|
|
mozaylimaq |
|
|
|
mozaywëshi |
|
mozaywëshi[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］mozay+bash+i［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil hasharat. dümbisi cay renggide, qorsiqi sarghuc qongur bolidu. aldinqi puti tereqqiy qilghan, otighuc sheklide, topa kolashqa maslashqan. quyruq qilicliri bolidu. lay tupraqta yashaydu, këcide heriket qilidu. dëhqanciliq zira’etlirining notilirini yeydu.
|
|
mozduz |
|
|
|
mozduzxana |
|
|
|
mozduzluq |
|
|
|
mozicilar |
|
|
|
mos |
|
mos[söz türkümi:] teqlid söz.[yeshmisi:] birer nersining bosh, yumshaq birnerse üstige cüshüshi, kirishi qatarliqlardin hasil bolghan awaz:[misal:] kasamgha mosla qilip yingne sanjidi shu dëdi bala manga qarap shoxluq bilen.
|
|
mosside |
|
|
|
mos-mos |
|
|
|
mosuldatmaq |
|
|
|
mosuldimaq |
|
|
|
mok |
|
|
|
moka |
|
moka[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① toqumiciliqta rextlerning örüshige arqaqni ötküzüp bërish rolini oynaydighan nerse, ikki uci incike, otturisi tomraq bolghan toqush saymini:[misal:] u dadisining destigahi yënida mokigha yip türdi.[yeshmisi:] ② tikish mashinisining astinqi yipini üstige ciqirip bërish rolini oynaydighan kicik ghaltekke oxshash nerse.
|
|
mokkide |
|
mokkide[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] «mok» qilip, mok qilghan halda:[misal:] u: azraq dem alaylicu, dëdi-de, mokkide yatti.
|
|
moklimaq |
|
moklimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] aldimaq, gollimaq, hiyle ishlitip bashqilarni paydidin quruq qoyup, özi nep almaq:[misal:] he, dëdi u qiysiq közlirini cekceytip, — senze mëni rasa moklay dëgenikensen-de hu exmeq
|
|
mok-mok |
|
|
|
mokibëliq |
|
|
|
mokisiman |
|
mokisiman[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① shekli mokigha oxshaydighan:[misal:] mokisiman baktëriye.[yeshmisi:] ② mokigha oxshash, u tereptin bu terepke, bu tereptin u terepke toxtimay ötüshüp turidighan:[misal:] mokisiman diplomatiye.
|
|
mogo |
|
mogo[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] bazidiyilik zemburughlar klasi, qalpaqliq zemburughlar a’ilisidiki uzuq qilinidighan bir xil zemburugh. qatlaqliri yumran waqtida ac bëghir reng bolup, këyin qariyidu. sëpi üstide halqisi bolidu. zemburugh yipcisining ösüshidiki eng muwapiq tëmpëratura ℃22, xalta tencisining bolsa ℃ 16 etrapida bolidu. at, kala tëzekliri yaki coshqa qighi, shal paxili yaki menggen bilen arilashturulup, döwilep ciritish arqiliq uning östürgücisi qilinidu. adette küz, qish we etiyazda östürüsh eng muwapiq, dölitimizning herqaysi jaylirida östürülmekte.
|
|
mongghul |
|
mongghul[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] mushu nam bilen atalghan millet we bu milletke mensup kishi. ular dölitimizning icki mongghul aptonom rayonigha merkezleshken. uningdin qalsa lyawning, jilin, shinjang, xëylongjyang, cingxey, xëbiy, xënen, gensu qatarliq jaylargha tarqaq olturaqlashqan. cet ellerdin tashqi mongghuliyining asasliq ahalisini teshkil qilidu. uningdin bashqa yene rusiye, afghanistan qatarliq döletlerdimu bar.
|
|
mongghul irqi |
|
mongghul irqi[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] dunyadiki üc cong irqning biri. bu irqtikilerning cirayi sëriq, cacliri qara we tüz, yüzi yapilaq këlidu, ular asasen asiyaning sherqiy we sherqiy jenubigha tarqalghan.
|
|
mongghulce |
|
mongghulce[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mongghullarning tili, edebiyati we medeniyitige a’it:[misal:] mongghulce yëziq. mongghulce kiyim. mongghulce ussul. mongghulce adet.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mongghul tili:[misal:] u mongghulcini yaxshi bilidu.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] mongghul tilini ishlitip, mongghul tilida:[misal:] mongghulce sözlimek.
|
|
mol (Ⅰ) |
|
mol (Ⅰ)[söz türkümi:] miqtar söz.[til teweliki:]］inglizce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] madda miqdarining birliki. belgisi «MOL». u xelq’ara birlikler sistëmisidiki asasiy birliklerning biri bolup, melum bir madda sistëmisi terkibidiki zerricilerning (mesilen, molëkula, atom, i’on, ëlëktron we bashqa zerricilerning) sani, massisi 012.0 kilogram këlidighan karbon (21C)21 — terkibidiki atomlarning sanigha teng bolsa, bu maddilarning miqdari bir mol bolidu.
|
|
mol (Ⅱ) |
|
mol (Ⅱ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① nahayiti köp, jiq, nurghun:[misal:] yurtimizning bayliqi mol, yerliri kengri.[yeshmisi:] ② yëterlik derijide köp (dastixan heqqide):[misal:] nahayiti mol dastixan boptu, dëdi hoshur nan oshtuwëtip.[yeshmisi:] ③ mezmun, da’irisi nahayiti keng, xilmuxil tëmilarni öz icige alghan (gep-söz qatarliqlar heqqide):[misal:] ularning söhbiti nahayiti mol boldi, dëyishmigen gepliri qalmidi.
|
|
molatmaq |
|
|
|
molashmaq |
|
|
|
molanmaq |
|
|
|
molciliq |
|
|
|
molla |
|
molla[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① diniy mekteplerde oqup islam dini bilimliri heqqide belgilik sewiyige yetken kishi, islam dini erbabi:[misal:] alla bermigenni molla bermes (maqal). ＊ usta barda qolungni tart, molla barda tilingni tart (maqal).[yeshmisi:] ② kishilerge diniy telim bergüci, islam diniy bilimlirini ögetküci kishi؛ ustaz؛ oqutquci:[misal:] xoja se’id qizini molligha oqughili bergeniken.
|
|
molla tapqaq |
|
|
|
molla müshük |
|
molla müshük[yeshmisi:] bek yawash, qurquncaq, hëcbir ishni jür’etlik qilalmaydighan:[misal:] way bicare, bezibir ishlargha kelgende yüriking qaptek qilghan bilen xotunungning aldigha barghanda molla müshük bolup qalidikensen-de
|
|
mollatmaq |
|
|
|
mollashturmaq |
|
|
|
mollashturulmaq |
|
|
|
mollashmaq |
|
|
|
mollaq |
|
mollaq[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] bëshi yerde, puti boshluqta turush؛ putini boshluqqa, bëshini yerge qilish herikiti:[misal:] balilar yumshaq paxalda mollaq ëtiship töwenge qarap qëcip këtishti.
|
|
mollaq atmaq |
|
mollaq atmaq[yeshmisi:] ① sekrep bëshini yerge, putini asmangha qilp putini bëshidin halqitip yene puti bilen yerge cüshmek:[misal:] men buni imir adishim bilen mollaq ëtip oynighan qumdin tëpiwaldim. ＊ u tërektin mollaq ëtip cüshüp, yanpishini sunduruwalghan.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] bëshi yerge, puti asmangha bolup yiqilmaq:[misal:] u atning culwurigha mehkem yëpishiwalghanliqtin sugha mollaq ëtishtin saqlinip qaldi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] hoquqidin, mensipidin ayrilip qalmaq؛ aghdurulmaq:[misal:] bëyjing xani alliqacan mollaq atti.
|
|
mollaqci |
|
mollaqci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① mollaq ëtishqa usta kishi yaki nerse:[misal:] molaqci bala. mollaqci kepter.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] pahishe, buzuq, exlaq-istili nacar ayal.
|
|
mollaqlimaq |
|
mollaqlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① mollaq atmaq:[misal:] yene birnecce at yügürgen pëti mollaqlap cüshüp yëtip qaldi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] aghdurulmaq, ghulimaq, ongushsizliqqa yoluqmaq:[misal:] rozi mollaqlidi, emdi reyhanemge keldi.
|
|
mollam |
|
|
|
mollawi |
|
|
|
molliqopqaq |
|
|
|
molliliq |
|
molliliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] molligha xas adet, qiliq, heriket:[misal:] sëning bu cirayingdin molliliq körünmeydu, mektepte oqughanmiding
|
|
moluq (Ⅰ) |
|
|
|
moluq (Ⅱ) |
|
|
|
molun |
|
molun[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüciler klasi müshük a’ilisidiki haywan. müshükke oxshaydu. tëni qopal hem qisqa, quliqi qisqa hem yumilaq, ikki quliqining ariliqi yiraqraq bolidu. pütün tüki sëriq, dümbisi toq, qorsiqi sus, tiwiti qëlin hem zic bolidu. tërisi xëli etiwarliq bolup, juwa yaki bash kiyimlirini tikkili bolidu.
|
|
molëkula |
|
|
|
molëkuliliq |
|
|
|
molibdën |
|
|
|
molibdënit |
|
molibdënit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. ximiyilik terkibi Ｍ Ｏ Ｓ２. terkibidiki molibdën 06% bolidu. köpince rëniy terkiblik këlidu. u oxshash bolmighan köp shekillik türde bolup, ayrim-ayrim üc yaqliq we alte yaqliq kristal sistëmisigha kiridu. kristali köpince alte yaqliq taxtisiman bolup, qurashmisi qasiraqsiman këlidu. renggi kül reng, iz siziqi yëshilgha mayil qaramtul kül reng bolidu. mëtal parqiraqliqigha ige. qattiqliqi 1, sëlishturma ëghirliqi 7.4 — 0.5. yapraqciliri ëgilishcan, siliq bilinidu.
|
|
molitilmaq |
|
|
|
molimaq |
|
|
|
mom |
|
mom[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] haywan, minëral yaki ösümlüklerdin ëlinidighan maysiman yumshaq madda. ëlastik xususiyetke ige, asan suyuqlinidu. suda ërimeydu, karbon sulfid we bënzulda ëriydu. mesilen, sëriq mom, aq mom we paratin qatarliqlar. adette u sudin mudapi’elinish we sham yasashta ishlitilidu.
|
|
mom bolmaq |
|
mom bolmaq[yeshmisi:] yumshimaq, ërimek؛ yumshap eyweshke kelmek, könmek:[misal:] wu izzitini bilmigen jahil, ni-ni jahillar mëning qolumda mom bolghan. men sëni nikahlap alghanmen dëdi u anarxangha yëqinlap.
|
|
moma (Ⅰ) |
|
|
|
moma (Ⅱ) |
|
|
|
momaⅢ |
|
momaⅢ[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① ata yaki apining anisi (perzentlerge nisbeten):[misal:] momisi uninggha cong dadisining uctürpan qozghilangciliridin ikenlikini hëkaye qilip bergen.[yeshmisi:] ② qëri ayallarni hörmetlep ëytilidu:[misal:] moma, sili oltursila, dëdi u ornidin turup aldida turghan qëri ayalgha.
|
|
momay |
|
momay[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qëri ayal, yashanghan xotun, kempir:[misal:] aptobusqa ciqalmay, siliq muzda tëyilip. somka tutqan bir momay, yerge cüshti yiqilip.
|
|
momsiq |
|
momsiq[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] pixsiq, bëxil, namerd:[misal:] tebi’et shuncilik sëxiy we shuncilik bëxilki — ademni heyran qalduridu. cünki u bezilerge pütün güzellikni ata qiliwëtidu, yene bezilerge bolsa ötüp ketken momsiq-de
|
|
momsiqliq |
|
|
|
momqa |
|
|
|
momlatmaq |
|
|
|
momlashmaq |
|
|
|
momlanmaq |
|
|
|
momlimaq |
|
|
|
momënt |
|
|
|
momëntliq |
|
|
|
munatsit |
|
munatsit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞nëmisce＞grëkce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil minëral. terkibide köpince toriy, sirkoniy qatarliqlar bolidu. yekke yaqliq kristal sistëmisigha kiridu. renggi ac sëriq yaki qongur, simola parqiraqliqigha ige, qattiqliqi 5—5.5, sunuq yüzi qulule qëpi halitidin retsiz haletkice bolidu. sëlishturma ëghirliqi 1.5, adette radi’o’aktipliq xususiyetke ige.
|
|
monax |
|
|
|
monarxizm |
|
|
|
monarxist |
|
|
|
monarxiye |
|
|
|
monarxiyilik |
|
|
|
monastir |
|
|
|
monek (Ⅰ) |
|
monek (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① kallek, top:[misal:] qarmonekliri. yaghac monekliri.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] murekkep, cigish, malimatang:[misal:] ular hemmini ileshtürüp monek qilip qalaymiqanlashturuwetti.
|
|
monek (Ⅱ) |
|
|
|
monekce |
|
monekce[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kicik monek:[misal:] u cashqan mayiqidek monekcilerni cilimning otxanisigha ëhtiyat bilen sëlip, ot tutashturghandin këyin, tizlinip olturup qomush neycini shorashqa bashlidi.
|
|
monekleshtürmek |
|
|
|
monekleshtürülmek |
|
|
|
monekleshmek |
|
|
|
moneklenmek |
|
|
|
moneklimek |
|
|
|
monek-monek |
|
|
|
montazh |
|
montazh[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] bir yaki birnecce bedi’iy eserdin ëlinghan ayrim ëpizot we körünüshlerdin teshkil tapqan bedi’iy eser.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞kino＜[yeshmisi:] kino, radi’o-tëlëwiziye sen’iti we shuninggha oxshash sahelerde ayrim bedi’iy eserler yaki ularning böleklirini omumiy mawzu hem suzhitigha muwapiqlashturup bir-birige ulash kirishtürüsh.[yeshmisi:] ③ mushundaq ulap, kirishtürgüci kishi.
|
|
montazhliq |
|
|
|
moncaq |
|
moncaq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① eynek, parqiraq tash, we shuninggha oxshash nersilerdin zinnet buyumi ücün yasalghan, yipqa ötküzüp boyungha asidighan dane-dane yumilaq buyum:[misal:] qiz qolidiki qimmet bahaliq göher monciqini kembeghel yigitke bëriptu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] su, simab qatarliq nersilerdin hasil bolghan yumilaq bölek؛ tamce:[misal:] uning keng pëshaniside ter moncaqliri parqiraytti.
|
|
moncaqqoray |
|
|
|
moncaqlimaq |
|
|
|
moncaq-moncaq |
|
|
|
monzonit |
|
|
|
monzonitliq |
|
|
|
monopol |
|
|
|
monopolciliq |
|
|
|
monopolluq |
|
|
|
monopoliye |
|
|
|
monopoliyici |
|
|
|
monolog |
|
|
|
monizm |
|
|
|
mohtaj |
|
|
|
mohtajliq |
|
mohtajliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yoqsuzluq, kembeghellik, bicarilik, qol-ilkide yoqluq:[misal:] men bu ishni intayin acliq we mohtajliqtin qildim.
|
|
mowut |
|
|
|
moy |
|
|
|
moyekce |
|
|
|
moyci |
|
|
|
moyciliq |
|
|
|
moysipit |
|
moysipit[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] cac-saqalliri aqarghan, yashanghan, pëshqedem, cong:[misal:] moysipit adem.
|
|
moysipitlik |
|
|
|
moyka |
|
moyka[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] türlük yung, qil türidiki xam matëriyallarni türge ayrip, tazilap ötküzüwalidighan yaki munasiwetlik orunlargha yetküzüp bëridighan orun:[misal:] sirttin keltürülgen tay-tay yunglar bu moykining sharqirap su ëqip turidighan töt cong norigha tashlinip yuyulup ciqatti.
|
|
moyluq |
|
|
|
moyna |
|
|
|
moynikesh |
|
|
|
mu’ap |
|
|
|
mu’amile |
|
mu’amile[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kishiler otturisidiki öz’ara baghlinish, birer ish, xizmetke da’ir alaqe, munasiwet:[misal:] siliq mu’amile. qopal mu’amile. mu’amile qilmaq.[yeshmisi:] ② pul, soda-sëtiq we tijaret kespidiki munasiwet؛ alaqe:[misal:] pul mu’amilisi. iqtisadiy mu’amile.
|
|
mu’amililik |
|
|
|
mu’ahide |
|
|
|
mu’awin |
|
|
|
mu’awinliq |
|
|
|
mu’etter |
|
mu’etter[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet. [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] yëqimliq hid cacquci؛ xush puraq, xushbuy:[misal:] cimen gülshenliri xoymu mu’etter, mu’etter gülliri goyaki exter. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] birqance xil puraqliq matëriyalni tengshesh arqiliq teyyarlanghan arilashma puraqliq matëriyal.
|
|
mu’essese |
|
|
|
mu’ekkel |
|
|
|
mu’elleq |
|
|
|
mu’ellip |
|
|
|
mu’ellim |
|
|
|
mu’ellimlik |
|
|
|
mu’emma |
|
|
|
mu’eyyen |
|
mu’eyyen[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] hemmige melum bolghan, ëniq, ashkara, belgilik:[misal:] herqandaq bir ishning emelge ëshishi ücün mu’eyyen shara’it kërek.
|
|
mu’eyyenleshtürmek |
|
|
|
mu’eyyenleshtürüshmek |
|
|
|
mu’eyyenleshtürülmek |
|
|
|
mu’eyyenleshmek |
|
mu’eyyenleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] tayin tapmaq, ëniq bolmaq, ashkarilanmaq, jezimleshmek:[misal:] bu xil ëtiqad qarshi rë’al, tarixiy yosunda peyda bolghan we tarixiy yosunda mu’eyyenleshken.
|
|
mu’eyyenlik |
|
|
|
mubada |
|
mubada[söz türkümi:] baghlighuci.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] eger, egerde:[misal:] mubada keng kölemlik urush bolup, jeng qilishqa toghra këlip qalsa, buni qoyup turushqa mejbur bolimiz.
|
|
mubarek |
|
mubarek[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] muqeddes, ulugh, xasiyetlik:[misal:] mubarek jay. mubarek zëmin. mubarek nam.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] tebriklesh, qutluqlash sözi:[misal:] dostum mubarek bolsun, toy qiliwapsen, emma waqtida këlelmidim, epu qil.[yeshmisi:] ③ ayallarning ismi.
|
|
mubarekleshmek |
|
|
|
mubareklenmek |
|
|
|
mubareklimek |
|
|
|
mubalighe |
|
mubalighe[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① ashurush, köptürüsh؛ lap:[misal:] mana mushundaq kishilerning köngli-köksini we mëhrini dëngizdek congqur dëse hergiz mubalighe bolmaydu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] obyëktip shey’i yaki hadisilerni özining esliy halitidin ashurup yaki kiciklitip eks ettüridighan bir xil istilistikiliq wasite.
|
|
mubalighileshtürmek |
|
|
|
mubalighileshtürülmek |
|
|
|
mubalighileshmek |
|
|
|
mubah |
|
|
|
mupettish |
|
|
|
mupettishlik |
|
|
|
mupessel |
|
mupessel[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] yipidin yingnisighice, pütün tepsilatini öz icige alghan, bashtin-axir, omumyüzlük؛ etrapliq, tepsiliy:[misal:] mupessel pilan. mupessel tekshürüsh.
|
|
mupessir |
|
|
|
mupti |
|
mupti[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] sheri’et qanunlirini cüshendürüp, sheri’etke asasen petiwa (höküm) ciqiridighan, mesililerge yol tëpip bëridighan diniy erbab, ölima:[misal:] qazi bilen qalamsen, mupti bilen këtemsen (maqal).
|
|
muptixana |
|
muptixana[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[qollinilish da’isrisi:] tarixiy söz.[yeshmisi:] muptining ish bëjirish orni, mehkimisi:[misal:] men erz qilip, hal ëytip barmighan hakim-doteymu, muptixana, qazixanilarmu qalmidi.
|
|
muptila |
|
|
|
muptilaliq |
|
|
|
muptiliq |
|
|
|
mut |
|
|
|
mut këpen |
|
|
|
mutali’e |
|
|
|
mutanasip |
|
|
|
mute’essip |
|
|
|
mute’essipleshtürmek |
|
|
|
mute’essipleshmek |
|
|
|
mute’essiplik |
|
|
|
mutepekkur |
|
mutepekkur[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] congqur pelsepiwi pikir qilish istëdatigha ige bolghan kishi, tepekkur igisi:[misal:] birmunce ataqliq alimlar, mutepekkurlar we yazghucilar özlükidin öginish arqiliq yëtishken.
|
|
mutexessis |
|
|
|
mutexessisleshtürmek |
|
|
|
mutexessisleshtürülmek |
|
|
|
mutexessisleshmek |
|
|
|
mutexessislik |
|
|
|
mutesse |
|
|
|
mutekebbur |
|
mutekebbur[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] özini cong tutidighan, kishini közige ilmaydighan, hali cong؛ hakawur, tekebbur:[misal:] mutekebbur adem. mutekebbur erbab.
|
|
mutekebburluq |
|
mutekebburluq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] özini cong tutush ishi, aditi, hakawurluq, tekebburluq.
|
|
muttehem |
|
|
|
muttehemlik |
|
|
|
mutleq |
|
mutleq[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] menggü bir xil turidighan, özgermeydighan, özgermes, muqim؛ menggülük:[misal:] mutleq erkinlik mewjut emes.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] peqet melum bir xil shara’itqila asaslanghan, bashqiliri nezerdin saqit qilinghan:[misal:] mutleq qimmet. mutleq tëmpëratura. mutleq heqiqet.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] pütünley, toluq, tamamen:[misal:] xelqning qanunlargha mutleq boysunushni telep qildi.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] hergiz؛ peqet:[misal:] shu tapta, u aptomobildin bir xalta oghutning cüshüp qalghanliqini anglisa, mutleq ishenmigen bolatti.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] intayin, nahayiti:[misal:] shunimu körüshimiz kërekki, mutleq köp sandiki diniy zatlar partiyini, sotsiyalizmni himaye qilidu we qizghin söyidu.
|
|
mutleqcilik |
|
|
|
mutleqleshtürmek |
|
mutleqleshtürmek[yeshmisi:] «mutleqleshmek» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] folklor nuqtisida bu yekünni pütünley mutleqleshtürüwetkili bolmaydu, cünki örp-adet tarixiyliqqa, en’eniwilikke we milliylikke ige bolidu.
|
|
mutleqleshtürülmek |
|
|
|
mutleqleshmek |
|
|
|
mutleqlik |
|
|
|
mutiwelli |
|
mutiwelli[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] mescit, medrisilerning maliye, xojiliq ishlirigha igidarciliq qilghuci, bashqurghuci.
|
|
mutiwellilik |
|
|
|
mujessem |
|
|
|
mujessemleshtürmek |
|
mujessemleshtürmek[yeshmisi:] «mujessemleshmek» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] shopur insanning tebi’etke qarshi eng qeyser iradisini, mustehkem xaraktërini, cidam-gheyritini öz wujudida mujesemleshtürüshi lazim bolidu.
|
|
mujessemleshtürülmek |
|
|
|
mujessemleshmek |
|
mujessemleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] mujessem haletke kelmek, mukemmel, gewdilik tüs almaq؛ yighilmaq, toplanmaq:[misal:] uningda qërindashlarning bu arzusi eks etken, güzel, bay, medeniyetlik kelgüsige bolghan ghayisi, ishencisi mujessemleshkenidi.
|
|
mujessemlenmek |
|
|
|
mujessemlimek |
|
mujessemlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] bir yerge yighmaq, toplimaq, jemlimek, yighincaqlimaq:[misal:] ishcilarning ceksiz hörmiti we qelb arzusini partkom shujisi öz sözige mujessemlidi.
|
|
mujutmaq |
|
|
|
mujushmaq |
|
|
|
mujuq |
|
mujuq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ishik, derwaza qanatlirining ëcilip, yëpilishi ücün këshekning ong, sol teripining asti-üstige ornitilghan, girelik rol oynaydighan, bir xil qurulma؛ ülgüjek:[misal:] mujuq ornatmaq. mujuq bëshi.
|
|
mujulmaq |
|
|
|
mujumaq |
|
mujumaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① qol bilen birnersini mehkem qamallimaq, siqmaq:[misal:] boway oghulning bedenlirini mujup tutup qoyghandin këyin «hergiz qorqma, insha’alla muradinggha yëtisen» deptu.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer köngülsizlik, derd-elem, xapiliq köngülge tesir qilmaq, azablimaq:[misal:] uning yürikini qandaqtur yoshurun birnerse mujup azablaytti.
|
|
muc |
|
muc[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[qollinilish da’isrisi:] konirighan söz.[yeshmisi:] laza:[misal:] yashliqning bengwashraq ötken bir küni, ucrashtim yar bilen yarning lëwide, eslisem ësimni yighip bar iken, zeherdek muclarmu yarning lëwide.
|
|
mux |
|
|
|
muxalip |
|
|
|
muxalipliq |
|
muxalipliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qarshiliq, zitliq, xilapliq:[misal:] ëh padishahim, qedimiy teriqetni özgertip, wijdangha muxalipliq qiliwatidila, dëdi wezir.
|
|
muxemmes |
|
|
|
muxbir |
|
muxbir[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] gëzit, zhurnal, radi’o, tëlëwiziye qatarliq metbu’at orunlirigha xewer, maqale, obzor yëzip turidighan kishi:[misal:] birinci derijilik muxbir. praktikant muxbir. ayal muxbir.
|
|
muxbirliq |
|
|
|
muxtariyet |
|
muxtariyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] tarixiy söz.[yeshmisi:] «aptonomiye»ge qarang:[misal:] xush mubarek këlipsiz, muxtariyet toyimiz. amraqliship emdi biz, bir tughqandek bolimiz.
|
|
muxtariyetci |
|
|
|
muxtemilat |
|
|
|
muxtiser |
|
|
|
muxlar |
|
muxlar[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] muxning bir klasi. bu klastiki ösümlüklerning ghol we yopurmaqliri kicik, ösümlük tëni yëshil, yiltizi bolmaydu, nem, saye orunda ösidu.
|
|
muxlis |
|
muxlis[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer adem yaki nersige ixlas, ëtiqad qilghuci, ixlasmen, egeshküci:[misal:] din muxlisi. sadiq muxlis.[yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
mudapi’e |
|
mudapi’e[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] düshmen, tebi’iy apet, birer kim yaki birer nersining hujumini qayturush, uningdin saqlinish, qoghdinish ücün ëlip bërilghan heriket:[misal:] mudapi’e istihkami. mudapi’e qëshi. mudapi’e okuli. mudapi’e ormini. düshmen mudapi’isini yërip ötmek. dölet mudapi’isi.
|
|
mudapi’ici |
|
|
|
mudapi’ilenmek |
|
|
|
mudaxile |
|
|
|
mudaxilici |
|
|
|
muderris |
|
|
|
muderrislik |
|
|
|
muddet |
|
|
|
muddetsiz |
|
|
|
muddetlik |
|
|
|
muddi’a |
|
|
|
mudhish |
|
mudhish[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] kishini dehshetke, qurquncqa, wehimige salidighan, qorqucluq, dehshetlik:[misal:] mudhish boran. mudhish jem’iyet.
|
|
mudhishlik |
|
|
|
mudir |
|
|
|
mudirliq |
|
|
|
mudiriyet |
|
|
|
murabba |
|
|
|
muraji’et |
|
|
|
muraji’etname |
|
|
|
murad |
|
|
|
murad-meqset |
|
|
|
murasim |
|
murasim[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① diniy, en’eniwi örp-adet munasiwiti bilen ötküzülidighan merike, yighin:[misal:] toy murasimi.[yeshmisi:] ② birer ishning bashlanghanliqini yaki tamamlanghanliqini tentene bilen resmiy jakarlash yüzisidin ötküzülidighan yighin:[misal:] oqush bashlash murasimi. uzitish murasimi.
|
|
murasimliq |
|
|
|
murebbe |
|
murebbe[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] töt misradin ibaret shë’ir. uning 1-, 2-, we 4-yaki 2-we 4-misraliri qapiyidash këlidu. xelq qoshaqliri toliraq mushu sheklide yëzilidu.[yeshmisi:] ② [qollinilish da’isrisi:] konirighan söz.[yeshmisi:] kwadrat.
|
|
murebbiy |
|
|
|
muresse |
|
|
|
muresseci |
|
muresseci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] muresse qilidighan adem, yarashturghuci, këlishtürgüci, sülhici.
|
|
muressecilik |
|
|
|
muressesiz |
|
|
|
muressesizlik |
|
|
|
muresseleshtürmek |
|
|
|
muresseleshtürülmek |
|
|
|
muresseleshmek |
|
|
|
muresse-madara |
|
|
|
murekkep |
|
murekkep[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① yëshilishi, cüshinilishi, hel qilinishi yaki bëjirilishi asan bolmighan؛ tes, qiyin, müshkül:[misal:] murekkep mesile. murekkep ish.[yeshmisi:] ② birnecce bölektin, ëlëmënttin terkib tapqan, köp terkiblik, addiy emes:[misal:] murekkep san. murekkep tuz. murekkep yopurmaq.
|
|
murekkepleshtürmek |
|
|
|
murekkepleshtürülmek |
|
|
|
murekkepleshmek |
|
|
|
murekkeplik |
|
|
|
murtet |
|
|
|
murtetlik |
|
|
|
murcuba |
|
murcuba[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] gülsamsaq a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yiltizini istëmal qilghili yaki dorigha ishletkili bolidu. qizitmini yandurush, yötel toxtitish, süydükni rawan qilish rollirigha ige.
|
|
murda |
|
|
|
murmekki |
|
|
|
murullugh |
|
|
|
muruwwet |
|
|
|
muruwwetsiz |
|
muruwwetsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] muruwwiti yoq, muruwwetni bilmeydighan, shepqetsiz, shapa’etsiz:[misal:] muruwwetsiz adem.
|
|
muruwwetlik |
|
|
|
murit |
|
murit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer rohaniy, ustaz, pir, ishan qatarliq tonulghan kishilerge qol bergen, egeshken kishi yaki uning shagirti, muxlisi؛ talipi.[yeshmisi:] ② melum bir din, meslek, guruh, ëqim qatarliqlargha ëtiqad qilghan, uninggha mensup bolghan, ulargha egeshken kishi:[misal:] xristi’an muriti. budda muritliri.
|
|
muz |
|
muz[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] suning sëlsiye nöl yaki uningdin töwen gradusta sowup qëtishishidin hasil bolidighan qattiq jisim:[misal:] muz qatmaq. muz tutmaq.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] soghuq, tong, yëqimsiz:[misal:] muz ciray. muz qapaq.
|
|
muz top |
|
muz top[kesip türi:]＞tenterbiye＜[yeshmisi:] ① bir xil muz üsti tenherikiti. buningda, tenheriketci muz top paliqi bilen topni qarshi terepning waratasigha urup kirgüzüp nomurgha ërishidu, ërishken nomuri köprekliri ghelibe qilghan bolidu.[yeshmisi:] ② muz top tenherikitide ishlitilidighan top. yapilaq hem yumilaq këlidu. adette qara renglik qattiq kawcuktin yasilidu.
|
|
muz dewri |
|
muz dewri[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] gë’ologiye tarixida keng kölemde muzluq peyda bolghan mezgil. pütkül yer sharining gë’ologiye tarixida üc qëtim zor muz dewri bolup ötken. ular zëngden muz dewri, kömür dewri ikkilemci muz dewri we 4-muz dewridin ibaret. dölitimizde 4-muz dewri eng tepsiliy tetqiq qilinghan.
|
|
muzakire |
|
muzakire[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer mesile üstide öz’ara bayan qilinidighan yaki qilinghan pikir, talash-tartish, muhakime:[misal:] muzakire qilmaq.[yeshmisi:] ② tekrar, tekrarlash (oqughucilar pa’aliyiti heqqide):[misal:] herbir oqughuci her kündiki alte sa’et ders, ikki sa’et muzakirige shertsiz qatnishishi kërek.
|
|
muzakirisiz |
|
|
|
muzakirileshmek |
|
muzakirileshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] birer mesile heqqide talash-tartish, mulahize qilishmaq, pikir yürgüzüshmek, muzakire ëlip barmaq:[misal:] bir küni, dawut öz etritidikilerni yighip, matorluq këmini baplash toghrisida muzakirileshti.
|
|
muzepper |
|
muzepper[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] zeper qucqan, ghelibe qazanghan, ghalib:[misal:] qance apetlerni yengding qehrige berdash bërip, pem-parasetning muzepper textide kördüm sëni.[yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
muzxana |
|
|
|
muzdek |
|
|
|
muzlatmaq |
|
muzlatmaq[yeshmisi:] ① «muzlimaq» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] u shundaq kirermu qarangghu qishqa hayatni soghuqi bilen muzlitip is-tütün üstige ah, yüreklerni asarmu sür qilip, tilip-tuzlitip[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ijra qilish, bëjirishni waqitliq toxtitip qoymaq, waqitliq kücidin qaldurmaq:[misal:] hazir dölet karxaniliri mehsulatliri bilen kollëktip karxanilar mehsulatlirining bahasini az dëgende yërim yil muzlitip qoyush kërek.
|
|
muzlashmaq |
|
|
|
muzluq |
|
|
|
muzlitilmaq |
|
muzlitilmaq[yeshmisi:] «muzlatmaq» pë’ilining mejhul derijisi:[misal:] melike hede muzlitilghan qaynaq suni ekeldi, almas aka dermansiz qolliri bilen istakanni canggallap qaynaq sudin bir-ikki yutum otlidi-de, bëshini yastuqqa tashlidi.
|
|
muzlimaq |
|
muzlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① soghuqning tesiridin muzlap qatmaq, muzgha aylanmaq, tonglimaq.[yeshmisi:] ② tongmaq, sowumaq:[misal:] yazda tonglighan qishta muzlaydu (maqal). ＊ uning putliri muzlap ketkenidi.
|
|
muzëy |
|
muzëy[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] tarixiy we ilmiy ehmiyetke ige bolghan nersilerni, sen’et, tëxnika, tebi’et nemunilirini yighish, saqlash, tetqiq qilish we körgezme qilish ishi bilen shughullinidighan mu’essese:[misal:] sen’et muzëyi. tarix muzëyi.
|
|
muzika |
|
muzika[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ① turmush weqeliki hem kishilerning idiyiwi hëssiyatini tawushluq bedi’iy obraz, küy arqiliq ipadileydighan bir xil sen’et türi:[misal:] simfoniyilik muzika. muzika esiri. muzika nezeriyisi. muzikidin telim almaq.[yeshmisi:] ② shu sen’etning calghular bilen ijra qilinidighan esiri, küy:[misal:] uyghur xelq muzikiliri. bitxowën muzikiliri.[yeshmisi:] ③ calghu eswablirining ijrasi, awazi:[misal:] sirttin yamghurning awazi emes, shox muzika anglanghandek bilindi.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] calghu eswabi:[misal:] muzika calmaq. muzika zawuti.
|
|
muzikant |
|
muzikant[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] sazende, calghuci:[misal:] kec kirip ketti, dëdi muniridin, emdi biz qaytayli, ete kecte hujramda bolimiz. yekendin kelgen shahabidin namliq muzikant mëhminim bar. uningdin saz anglaysiler.
|
|
muzikishunas |
|
|
|
muzikishunasliq |
|
|
|
muzikiliq |
|
|
|
musabiqe |
|
|
|
musabiqici |
|
|
|
musabiqileshtürmek |
|
|
|
musabiqileshtürülmek |
|
|
|
musabiqileshmek |
|
musabiqileshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] melum bir ish üstide, öz’ara musabiqe qilishmaq, besleshmek:[misal:] u «bu dorem enwer bilen musabiqileshtim, u yëngi, men kona, shundaq turup yëngilip qalsam yoldashlar aldida qandaqmu yüreleymen» dep oylatti.
|
|
musape |
|
|
|
musapir |
|
|
|
musapirperwer |
|
|
|
musapirperwerlik |
|
musapirperwerlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] musapirlargha köyünüsh, shepqet qilish ishi:[misal:] padishah emir baturning toghriliqi, merdliki hem musapirperwerlikini ulughlap, uni ölümdin azad qiliptu.
|
|
musapirciliq |
|
musapirciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] «musapirliq»qa qarang:[misal:] pëqir yurtlirigha musapirmen, musapirciliq derdide awarimen, bügün namazdin këyinla özlirining mubarek qedimige telmürdüm, dëdi siyit haji.
|
|
musapirxana |
|
musapirxana[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[qollinilish da’isrisi:] tarixiy söz.[yeshmisi:] cet, yaqa yurtlardin kelgen kishiler qonidighan jay, mëhmanxana:[misal:] u künlerning biride bir sheherge këlip qaptu. kocilarni aylinip bir musapirxanini tëpip cüshüptu.
|
|
musapirliq |
|
musapirliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] öz yurtidin ayrilip bashqa jaylarda turush, yashash؛ musapirciliq:[misal:] men kicikimdin tartip musapirliqning derdini yetküce tartqanmen, dëdi boway söz bashlap.
|
|
musapiliq |
|
musapiliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] belgilik musape këlidighan, musapidin ibaret:[misal:] kishiler ademni, uzun musapiliq seyyariler ara ucush sepiride xëyim-xetersiz uyqu halitige kirgüzgili bolamdu-yoq dëgen mesile üstide oylanmaqta.
|
|
musadire |
|
|
|
urattim.li. |
|
|
|
musebbe |
|
|
|
museddes |
|
museddes[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] alte misraliq kuplëttin tüzülgen shë’ir. bu xil shë’irning birinci kuplëtidiki alte misra izcil qapiyidash bolidu. këyinki kuplëtlirida aldinqi töt misra bashqa qapiyide bolup, axirqi ikki misrasi birinci kuplëttiki qapiyide izcillishidu, yaki bolmisa birinci kuplëtning axirqi ikki misrasi këyinki kuplëtlarda tekrarlinidu.
|
|
muselles (Ⅰ) |
|
|
|
muselles (Ⅱ) |
|
muselles (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] üc misraliq kuplëttin terkib tapqan shë’ir shekli. bu shekil ikki xil këlip, këyinki, misralarda awwalqi ikki misra oxshash qapiyide, 3-misra birinci kuplëttiki qapiyide këlidu.
|
|
musemmen |
|
musemmen[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞e＜[yeshmisi:] her bir kuplëti sekkiz misradin terkib tapqan shë’ir shekli. bu shekil ikki xil bolidu. bir xilining her kuplëti bir xil qapiyide tüzülüp, qapiyiliri köpince murebbening qapiye tüzülüshige oxshaydu yaki birinci kuplëttiki sekkiz misraning hemmisi qapiyidash bolup, këyinki kuplëtlarning axirqi 8-misrasida birinci kuplëttiki qapiye izcillishidu. yene bir xilida bolsa, her kuplëtning alte misrasi capras qapiyilik (yeni 1-, 3-, 5-misraliri bir xil qapiyide, 2-, 4-, 6-misraliri bir xil qapiyide), axirqi ikki misrasi yene bashqice qapiyidash këlidu. bu shekilni barmaq wezinde yazsimu bolidu, aruz weznide yazsimu bolidu.
|
|
musennip |
|
|
|
musbet |
|
musbet[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] nöldin cong, nöldin yuqiri:[misal:] musbet san. musbet eza.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] maddiy qisimliri proton we pozitrondin ibaret ëlëktrge a’it؛ ëlëktron yoqatqan:[misal:] musbet zeret. musbet qutub.[yeshmisi:] ③ inkar qilinmighan, ret qilinmighan:[misal:] musbet ibadet.
|
|
mustebit |
|
|
|
mustebitcilik |
|
mustebitcilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mustebitlik qilmish, mustebitlik heriket:[misal:] «xatire» ge singdürülgen idiye marksizmgha, penge, dëmokratiyige qarshi bolghan fë’odal medeniyet mustebitciliki idiyisidur.
|
|
mustebitlik |
|
|
|
mustesna |
|
mustesna[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] omumiy qa’ididin, adettiki teriptin tashqiri, bashqiliri bilen munasiwetsiz, hemmidin xaliy, sirtida:[misal:] uyghur tëbabiti pen bolghaniken, u üzlüksiz rawajlinish, yëngilinish, keship qilinish, takamullinish qanuniyitidin mustesna emes, shuningdek kemcilik, yëtersizliklerdinmu xaliy bolalmaydu.
|
|
mustesnasiz |
|
mustesnasiz[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mustesna emes, mustesna bolmighan:[misal:] xelqmu angliq halda qanungha ri’aye qilishi kërek. belki hemme kishi qilce mustesnasiz halda ri’aye qilishi kërek.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] mustesna bolmastin, mustesna qilinmay:[misal:] bezi dëhqanlarda kona jem’iyettin qëpqalghan idiye we adetler mustesnasiz saqlanmaqta.
|
|
mustesnaliq |
|
|
|
musteqil |
|
musteqil[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① ixtiyari özide bolghan, birawgha tewe yaki uning ilkide bolmighan, özige özi xoja bolghan:[misal:] musteqil dölet. musteqil rayon.[yeshmisi:] ② bashqilarning yardimisiz yaki bashqurushisiz öz eqli, xahishi bilen ish qilalaydighan:[misal:] musteqil myawzuce sözlimek.
|
|
musteqilci |
|
|
|
musteqilliq |
|
|
|
mustekre |
|
|
|
mustemlike |
|
mustemlike[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] küclük döletler teripidin bësiwëlinip, siyasiy, iqtisadiy, herbiy jehettiki musteqilliqidin mehrum qilinghan, shularning bashqurushigha boy sunghan dölet yaki rayon.
|
|
mustemlikici |
|
|
|
mustemlikicilik |
|
|
|
mustemlikilik |
|
|
|
mustehep |
|
mustehep[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] qilinsa yaxshi, qilinmisa gunah bolmaydighan ish:[misal:] këreksiz mustehep ishlar ücün janni pida qilduq. we lëkin hejge baj alsa tozup qacqanimiz bardur, ilim-pen ijtihatigha köngülni qoymiduq bizler, oqurmiz, oquturmiz lëkin sëghiz caynashimiz bardur.[yeshmisi:] ② teret ëlish ücün ewretlirini yuyush:[misal:] mustehep qilmaq.
|
|
mustehepxana |
|
mustehepxana[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] mustehep qilidighan, teret alidighan, yuyunup, pakizlinidighan öy:[misal:] bu öy mescit tëmigha tutash qilip sëlinghan mustehepxanilarning biri bolup, ishiki xëlila konirap ketken bolghacqa, amanqul uning put-qolini yene baghlap tashlidi.
|
|
mustehzad |
|
mustehzad[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] bir uzun, bir qisqa misradin terkib tapqan, uzun misralarmu öz aldigha qapiyilinidighan؛ qisqa misralar uzun misralarning mezmunini tëximu toluqlap, küceytip bëridighan؛ uzun misralarni qisqa misralardin ayrip qarighandimu mesnewi yaki ghezel sheklini ëlip öz aldigha musteqil turalaydighan shë’ir.
|
|
mustehkem |
|
mustehkem[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① buzulmaydighan, yërilmaydighan؛ pishshiq, puxta, cidamliq, mehkem:[misal:] mustehkem imaret. mustehkem köwrük.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] özgermeydighan, aynimaydighan؛ berqarar:[misal:] mustehkem irade. mustehkem dostluq.
|
|
mustehkemletmek |
|
|
|
mustehkemleshmek |
|
|
|
mustehkemlenmek |
|
|
|
mustehkemlik |
|
mustehkemlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] puxtiliq, mukemmellik, tertiplik:[misal:] untup qëlishning bashqa amillirigha, mesilen, matëriyalning xaraktëri, qiyinliqi, miqdari, mustehkemlik derijisi qatarliqlargha qarap tekrarlashni muwapiq orunlashturush lazim.
|
|
mustehkemlimek |
|
mustehkemlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① mustehkem halgha keltürmek, mukemmelleshtürmek:[misal:] u yëngilgen leshkerlerni yighiwëlip, qarargahni mustehkemlep qattiq saqlashqa, ciqip jeng qilmasliqqa buyruq berdi.[yeshmisi:] ② tertipke salmaq, küceytmek:[misal:] yëngidin ornitilghan prolëtariyat diktatorimizni mustehkemlesh ücün armiye qurulushini küceytishning zörürlükini tekitleytti.[yeshmisi:] ③ puxtilimaq, congqur özleshtürmek, puxta teyyarlimaq:[misal:] dersni mustehkemlimek.
|
|
muskul |
|
|
|
muskulluq |
|
|
|
musulman |
|
|
|
musulmance |
|
musulmance[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] islam dinigha uyghun, musulmanlargha xas, musulman uslubida:[misal:] men sizge öz ëtingizdin bashqa musulmance bir at qoyup bersem xalamsiz dëdi ebu nasir samani uninggha.
|
|
musulmanciliq |
|
musulmanciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] islam dinigha, musulmanlargha xas qanun, tertip, qa’ide-yosunlar؛ musulmanliq:[misal:] musulmanciliq asta-asta (maqal). ＊ toy künimu alliqacan tayin qilinip boldi. musulmanciliqta bendining könglige azar bërish bizning qolimizdin kelmeydu.
|
|
musulmanliq |
|
musulmanliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] musulman bolush, musulmangha xas ish-heriket, adet:[misal:] pëqirning bu oghligha musulmanciliqning qa’idilirini ögitip, aghzigha ilim sëlip qoyarmikin dëgen ümidte silini izdep, tawap qilip këlishim.
|
|
musibet |
|
musibet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] yüz bergen qayghuluq hadise, köngül yërimliq, külpet, qariliq, haza:[misal:] musibette bolmaq. musibet yetmek.
|
|
musibetlik |
|
|
|
mushawir |
|
mushawir[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] këngeshküci, meslihet bergüci, meslihetci:[misal:] xemit siling ularni kërek bolup qalar dëgen oy bilen mushawirlargha qoshup bille ëliwalghanidi.
|
|
mushawirek |
|
mushawirek[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] uyghur klassik muzikisi «on ikki muqam»ning ücincisining nami. u jem’iy 31 neghme, 363 misra bolup, cong neghmige 17 neghme, 216 misra؛ töt dastangha sekkiz neghme, 84 misra؛ alte meshrepke alte neghme 63 misra jaylashqan.
|
|
mushawirliq |
|
|
|
musha’ire |
|
musha’ire[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] birnecce sha’ir bir yerge jem bolup, bir mawzuda, shu mawzudiki pikirlerni rawajlandurush yüzisidin ëlip bërilidighan shë’ir ëytishish musabiqisi:[misal:] ular arisida xuddi sha’irlar musha’irisidek birdem söz oyuni boldi.
|
|
musherrep |
|
musherrep[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] shereplik, shanliq:[misal:] «besh yultuz» üstige bëzekler taqidi, judëning musherrep izi qedimi. esleymiz u hayat menggü biz bilen, quyashtek nur cacar, öcmes ebediy.[yeshmisi:] ② sherepke muyesser bolghan, sherep tapqan:[misal:] ata özlirining ëytqanliridikidek kishi bolush layaqitige musherrep emesmen dëdi sawut külüp turup.
|
|
musheqqet |
|
musheqqet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] qattiq qiyinciliq, ëghirciliq, zexmet:[misal:] musheqqet tartmaq. musheqqet cekmek. ＊ u yol boyi mushu xiyallirining ilkide lezzetlinip, seper musheqqitini untughan halda yurtigha keldi.
|
|
musheqqetcilik |
|
musheqqetcilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qattiq qiyinciliq, ëghirciliq, müshküllük:[misal:] kërek yoq, yette yilning buyaqi cidap keldim. hazir künüm xëlila yaxshi, ancimu musheqqetcilik sezmeymen.
|
|
musheqqetsiz |
|
musheqqetsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] musheqqiti yoq, musheqqet bilinmeydighan, tes emes, ongay:[misal:] musheqqetsiz turmush. musheqqetsiz hüner bolmas (maqal).
|
|
musheqqetlik |
|
|
|
mushpiq |
|
mushpiq[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] shepqet qilidighan, shepqetlik:[misal:] aya saqiy qedeh keltür, bolup mushpiqiy mamutning, këziktek qiynilar jismim hararet teptide otning.
|
|
musht |
|
|
|
musht atmaq |
|
musht atmaq[yeshmisi:] ① musht bilen urmaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] qilinghan yaxshiliqqa yamanliq bilen jawab qayturmaq, wapasizliq qilmaq:[misal:] uning neziride ilik ewliyagha oxshaytti. palwan ilikni her qëtim körüp, uning mëhribanliqini hës qilghanda, bu «ulugh adem» ge musht atqanliqigha nomus qilatti.
|
|
musht kötürmek |
|
musht kötürmek[yeshmisi:] ① musht bilen urushqa temshelmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] qarshi turmaq, isyan kötürmek:[misal:] u hökümetke musht kötürgendikin siligimu musht kötürgen bolidu-de, elwette, dëdi mirkërem.
|
|
mushta |
|
|
|
mushtaq |
|
mushtaq[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] teshnaliq, sewrsizlik bilen kütküci, teqezza, intizar:[misal:] mushtaq bolmaq. ＊ birnecce kün cong toy-tamasha ötküzüldi. ikki mushtaq ashiqlar bir-biridin muradlirini hasil qilip hatemge köplep du’a qilishti.
|
|
mushtaqliq |
|
mushtaqliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] teshna bolush, sewrsizlik bilen kütüsh, teqezza bolush, intizarliq:[misal:] obul hesen uningdin bu ehwalni sëzip, uninggha yëqin bëriptu we:[misal:] «qedirlik dostum bu këce bu yerde oyun-külke bilen azraq bolsimu köngülni ac mushtaqliq yükligen ghemliring tarqalsun» dëgeniken.
|
|
mushteri |
|
mushteri[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] gëzit, zhurnal, kitab qatarliq nersilerni sëtiwalghuci؛ xëridar, abunici:[misal:] mushteri bolmaq.
|
|
mushtek |
|
|
|
mushteklimek |
|
|
|
mushtlashturmaq |
|
|
|
mushtlashci |
|
mushtlashci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mushtlishishqa ëpi bar, mushtlishishta dang ciqarghan, mushtlishish mahiri:[misal:] u mektep boyice mushtlashci bolup, hemme balilar uningdin tep tartatti.
|
|
mushtlashmaq |
|
|
|
mushtlanmaq |
|
|
|
mushtlimaq |
|
|
|
mushtum |
|
|
|
mushtumzor |
|
mushtumzor[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] tarixiy söz.[yeshmisi:] yoqsul, namrat, kembeghellerni rehimsizlerce ëkspilatatsiye qilidighan, izidighan, zorawan:[misal:] dölet erkani buzulup, qanun-yasaq ishtin ciqmaqta, mushtumzorlar ghulghula kötürüp döletni malimanciliqqa salmaqta, pëqirning yüriki mujulup yanjilmaqta.
|
|
mushtumzorluq |
|
|
|
mushk |
|
mushk[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] bir xil këyikning jinsiy bëzidin ëlinidighan qaramtul, xushbuy madda؛ (ettarliq we tëbabette ishlitilidu):[misal:] etiyaz buluti ötti hönggirep, xotenning mushkidek tüs aldi jahan. ëytsangcu tutqunluq peryadlirini, yëshingdin kökergen serwi, suwadan.
|
|
mushk-enber |
|
mushk-enber[yeshmisi:] mushk we enber, xushbuy maddilar:[misal:] u «türlük mushk-enberler, udgüli, tumucuq zeytuni we shuningdek u memliketlerde az tëpilidighan nersilermu bar» deptu.
|
|
mushu |
|
mushu[söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] ① sözligücige yëqin, uning köz aldidiki yaki qolidiki nersini körsitish ücün qollinidu:[misal:] mushu olturushtin bir sa’etce këyin özbeg ayim öyni xaliy qilip, hesen elini öz yënigha qicqartip kirdi.[yeshmisi:] ② söz boluwatqan peytni yaki uninggha yëqin waqitni bildürüp këlidu:[misal:] bashqilarning mushu künlerde nëme ish qilip yürginidin xewiringiz yoqqu deymen dëdi u.[yeshmisi:] ③ ëytip ötülgen, közde tutulghan yaki anglighuci yëqin dep hës qilghan adem, nerse, weqe, hadise we shu qatarliqlarni körsitish yaki ulargha ishare qilishta qollinilidu:[misal:] bu del mushu ayshem hede idi
|
|
mushu tap |
|
mushu tap[yeshmisi:] söz boluwatqan peyt, mushu waqit, mushu cagh, hazir:[misal:] mushu tapning özide kelgen bolsa, nahayiti yaxshi bolatti-he
|
|
mushu tapta |
|
mushu tapta[yeshmisi:] söz boluwatqan peytte, mushu waqitta, mushu caghda, hazirning özide:[misal:] bundin bir ay burun mashina bëkitide bolup ötken ish maysixan coyunning köz aldida goya mushu tapta yüz bëriwatatti.
|
|
mushu turqida |
|
mushu turqida[yeshmisi:] mushu halette, mushu peytte, mushu waqitta, mushu caghda:[misal:] mushu turqida ashu qapaqtiki muzdek soghuq cayni ekëlip berse ejeb ubdan bolatti-he dëdi u lewlirini tamship.
|
|
mushumu kün boldimu |
|
|
|
mushunce |
|
|
|
mushuncilik |
|
|
|
mushunciwala |
|
|
|
mushundaq |
|
mushundaq[söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] ëytip ötülgen, közde tutulghandek, köz aldidikidek, ashundaq:[misal:] men ketmeymen, ömrüm boyi ikki balingizni bëqip mushundaq ötüp këtey, dëdi u ërige.
|
|
mughember |
|
mughember[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] bilip turup hëcnëmini uqmighan, sezmigen qiyapetke kiriwalidighan, aldamciliq bilen ish köridighan؛ saxtipez, quw, hiyliger, xupsen:[misal:] mughember adem.
|
|
mughemberane |
|
|
|
mughemberlerce |
|
mughemberlerce[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] mughebberlerdek, mughembelerge oxshash, hiyligerlik, xupsenlik bilen:[misal:] biz kitabxanidin ciqqinimizda talip mughebberlerce hijiyip:[misal:] «yürünglar ashxanigha kirip birer romkidin kötüreyli» dëdi.
|
|
mughemberlik |
|
mughemberlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] saxtipezlik, quwluq, hiyligerlik, xupsenlik:[misal:] kempir mughemberlik qilip, ulardin minnetdar ikenlikini bildürüptu.
|
|
mughenni |
|
mughenni[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] saz calghuci, sazende:[misal:] mughennilerning saz awazidin gülzar icide xijildur bulbul. uyghur qizliri cüshse ussulgha, körisen uni goya qizilgül.
|
|
mufta |
|
|
|
muqabil |
|
muqabil[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] qarshi, qarshi halda, qarimuqarshi؛ zit:[misal:] muqabil bolmaq. muqabil turmaq. ＊ künciqish leshkerliri yëtip këlish bilenla, ularning qoshuni qarshi ciqti, ikki qoshun bir-birige muqabil bulup turushti.
|
|
muqatil |
|
|
|
muqatil derixi |
|
muqatil derixi[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] sir derixi a’ilisidiki da’im yëshil turidighan derex. yopurmiqi nöwetliship ösidu, tetür tuxum shekillik, güli shaptul cëciki renglik, ötkür xushbuy puraydu, mëwisi börek shekillik, uruqini istëmal qilishqa bolidu. shakilidin may ëlinidu.
|
|
muqam |
|
muqam[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] uyghur klassik muzikisi «on ikki muqam» we uning herbir qismi. herbir muqam cong neghme, dastan we meshreptin ibaret üc qisimdin terkib tapidu. on ikki muqam jem’iy 72 xil neghme we 170 tin artuq ahangni öz icige alidu.[yeshmisi:] ② muzikiliq ahang, muzika ahangi, küy we uning tertipi:[misal:] ciw-ciw qilip üz muqamigha towlap asmangha kötürülüwatqan torghay awazi bekmu yëqimliq.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] tertip؛ ölcem, ritim:[misal:] uning bu xil sözliri özgermestin bir muqamda ëytilip turatti.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] heriket, usul, yol:[misal:] usta körmigen shagirt her muqamda yorghilar (maqal).[yeshmisi:] ⑤ nopuz, derije, mertiwe:[misal:] tömürxan ulugh-kicik tinip:[misal:] rastin ewliyaliq muqamigha yëtishken kishi iken dëdi heyran qëlip.
|
|
muqamda yoq |
|
muqamda yoq[yeshmisi:] qa’ide-yosun, örp-adette bolmighan, emeliyetke xilap:[misal:] katip özining orunsiz, muqamda yoq gep bilen öz ëghizidin ketküzüp qoyghanliqini bilip ün-tinsiz jimip ketti.
|
|
muqamgha sighmasliq |
|
|
|
muqamigha yetmek |
|
muqamigha yetmek[yeshmisi:] birer ishta rasa piship yëtilmek, yuqiri pellige ciqmaq, wayigha yetmek:[misal:] bala nurghun kitablarni oqup, köp bilim ëlip, ölimaliq muqamigha yëtiptu.
|
|
muqamci |
|
|
|
muqamciliq |
|
|
|
muqamshunas |
|
muqamshunas[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] muqamni tetqiq qilidighan kishi, muqam mutexessisi:[misal:] bu yil uyghur xelqining meshhur sen’et erbabi, ataqliq muqamshunas turdi’axun aka tughulghanliqigha bir esir bolup ashti.
|
|
muqamshunasliq |
|
|
|
muqawa |
|
muqawa[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞metbu’atciliq＜[yeshmisi:] kitab-zhurnal, depter we shu qatarliqlarning qeghez, sulyaw qatarliq nersilerdin qilinghan sirtqi qismi؛ tashliq:[misal:] qattiq muqawa. yumshaq muqawa. kitabning muqawisi.
|
|
muqawici |
|
|
|
muqawiciliq |
|
|
|
muqawisiz |
|
|
|
muqawilatmaq |
|
|
|
muqawilanmaq |
|
|
|
muqawiliq |
|
muqawiliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] muqawisi bar, muqawilanghan, tashlanghan:[misal:] u hazir közeynikini taqap, tizigha qoyuwalghan qara xurum muqawiliq cong bir kitabni oqup olturatti.
|
|
muqawilimaq |
|
|
|
muqeddes |
|
muqeddes[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] eziz, ulugh, tengdashsiz:[misal:] muqeddes jay. muqeddes kitab.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] aliyjanab, söyümlük, bibaha, shereplik:[misal:] tughuldum dunyagha ölmisem deymen, ölsemmu armanda ketmisem deymen. muqeddes el ishi bolsa keng asman, kökside yultuzdek öcmisem deymen.[yeshmisi:] ③ ayallarning ismi.
|
|
muqeddesleshtürmek |
|
|
|
muqeddesleshtürülmek |
|
|
|
muqeddem |
|
muqeddem[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] burun, ilgiri, aldin, awwal:[misal:] shuning bilen bu xotunlirini yolgha sëliwëtip, ikki yil muqeddem yene bir qizgha öyliniptu.
|
|
muqeddime |
|
muqeddime[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① ilmiy, edebiy, muzika, tiyatir eserliri we gep-söz, nutuq qatarliqlarning kirish qismi, bashlinishi:[misal:] kitabning muqeddimisi. muzikining muqeddimisi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ishning bëshi, deslepki basquci:[misal:] etiki toyning muqeddimisi hësabidiki bu ussul soruni kec kirgence qizishqa bashlidi.
|
|
muqerrer |
|
muqerrer[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① wujudqa këlishi, yüz bërishi, emelge ëshishi ëniq bolghan؛ shübhisiz, turghan gep, coqum:[misal:] bir erkishi aldashqa bashlisila, keyni-keynidin yalghan ëytishi muqerrer.[yeshmisi:] ② qarar tapqan, tayin؛ turghun haletke kelgen:[misal:] muqerrer tertip.
|
|
muqerrerleshtürmek |
|
|
|
muqerrerleshtürülmek |
|
|
|
muqerrerleshmek |
|
muqerrerleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ëniq qarar tapqan haletke kelmek, muqimlashmaq, jezmenleshmek:[misal:] shu künlerde aqsuning ikkila shehiride urushning muqerrerliship qalghanliqidin dërek bergüci belge-alametler sëzilerlik derijide ashkarilinishqa bashlidi.
|
|
muqerrerlik |
|
|
|
muqudimaq |
|
|
|
muquldashmaq |
|
|
|
muqim |
|
muqim[misal:] süp[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① bir jayda da’im turidighan, özgermeydighan, turaqliq:[misal:] muqim mülük. muqim ishci. gepni muqim qilmaq.[yeshmisi:] ② da’ima bolup turidighan, hemishe, da’im:[misal:] sheherdin biz terepke qatnaydighan muqim mashina yoq, dëdi u.
|
|
muqimsiz |
|
|
|
muqimsizliq |
|
muqimsizliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] özgirip turidighan turaqsiz halet؛ turaqsizliq, meydansizliq:[misal:] mushundaq adetni yëtildürgendila andin exlaqiy heriketlerni tasadipiyliq, muqimsizliqtin muqim, izcil heriketke aylandurghili bolidu.
|
|
muqimlashturmaq |
|
|
|
muqimlashturushmaq |
|
|
|
muqimlashturulmaq |
|
|
|
muqimlashmaq |
|
|
|
muqimliq |
|
muqimliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] muqim bolghan halet, turaqliqliq:[misal:] qanun hem nispiy halda muqimliqqa ige bolushi, hem siyasiyning, iqtisadning üzlüksiz türde tereqqiy qilip özgirip turush ëhtiyajigha özlüksiz muwapiqliship turushi kërek.
|
|
mukapat |
|
mukapat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ërishken netije, yaratqan birer töhpe, körsetken xizmetler ücün bërilidighan maddiy nerse؛ in’am:[yeshmisi:] mukapat almaq. mukapat bermek.
|
|
mukapatlashmaq |
|
|
|
mukapatlanmaq |
|
|
|
mukapatliq |
|
|
|
mukapatlimaq |
|
mukapatlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] yaratqan töhpisi, körsetken xizmiti, netijisi ücün in’am, mukapat bermek:[misal:] yëqinda nahiyilik kino filim tarqitish shirkiti ilghar kino qoyush düyi we ilghar kino qoyghucilarni mukapatlidi.
|
|
mukapatname |
|
|
|
mukemmel |
|
mukemmel[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① her jehettin toluq, kem-kütisiz, teltöküs:[misal:] mukemmel qurulma. mukemmel eser.[yeshmisi:] ② takamullashqan, kamaletke yetken:[misal:] atam rehmiti ereb, pars tillirini mukemmel bilgendin bashqa, yene xenzu, manju, ingliz tillirinimu yaxshi biletti.
|
|
mukemmelsizlik |
|
mukemmelsizlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mukemmel emeslik, mukemmellishelmeslik:[misal:] sotsyalistik tüzümimizning birqeder mukemmelsizliktin birqeder mukemmellikke yëtishte uzaq bir jeryanni bësip ötidighanliqi muqerrer, elwette.
|
|
mukemmelleshtürmek |
|
|
|
mukemmelleshtürülmek |
|
|
|
mukemmelleshmek |
|
mukemmelleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① her jehettin toluqlanmaq, kem-kütisiz haletke kelmek, teltöküs bolmaq:[misal:] aptonom rayonimizda xelq qurultiyi tüzümi teshkiliy jehettin yenimu mukemmelleshti.[yeshmisi:] ② takamullashmaq, kamaletke yetmek:[misal:] u özining xiyaliy tesewwurida mukemmelleshken güzel qiz obrazini shekillendürüp alghan bolsa, ene shu güzel qametni köz aldigha keltürüshni meslihet qilish bilen toldurimiz.
|
|
mukemmellik |
|
mukemmellik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mukemmel bolghanliq, mukemmelleshkenlik:[misal:] naxsha heddidin ziyade köp bolup ketse, përsunazhlarning xaraktëri we weqe birlikining mukemmelliki buzulup këtidu.
|
|
mung |
|
mung[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ghem-qayghu, meyüslük, köngül yërimliq:[misal:] mung yasimaq. mung salmaq. ＊ tashway rawab tariliridin ëqip ciqiwatqan mung arqiliq, yigitlerge barghansëri yürek derdini, arminini ëcip sözleytti.
|
|
mungdash |
|
mungdash[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ghem-qayghu, köngül yërimliqta ortaq bolghan, öz’ara derd-hesretlirini dëyishidighan kishi:[misal:] mungdash bolmaq. ＊ bir sözliship mungdash dëme, bille mëngip yoldash dëme (maqal).
|
|
mungdashqaq |
|
mungdashqaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] kishiler bilen mungdishishni, sirdishishni yaxshi köridighan, mungdishishqa amraq, parangxumar:[misal:] u kaj, tersa bolghini bilen, bekmu aq köngül, tedbirlik, mungdashqaq adem idi.
|
|
mungdashmaq |
|
mungdashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] öz’ara munglirini, derd-hesretlirini, qayghulirini ëytiship paranglashmaq, sirdashmaq:[misal:] axsham u uxlash aldida hemra bilen uzaqqice mungdashti.
|
|
mung-zar |
|
|
|
munglanmaq |
|
munglanmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] mungluq, meyüs, ghemkin ehwalgha cüshmek؛ meyüslenmek:[misal:] uning bu haliti uzungha barmidi, uning külkisi asta-asta ghayib bolup, közliri yene munglandi.
|
|
mungluq |
|
|
|
mulazim |
|
|
|
mulazimet |
|
|
|
mulazimetci |
|
|
|
mulazimetcilik |
|
mulazimetcilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① bashqilarni birer pewqul’adde istëmal qimmiti bilen her xil shekilde temin ëtip turidighan gheyriy ishlepciqirish pa’aliyetliri.[yeshmisi:] ② omumen, mulazimet saheside yeni soda-tijaret, ozuq-tülük kespi we kündilik turmush buyumliri rëmontciliqi qatarliq sahelerde ishligücilerning emgikini körsitidu.
|
|
mulazimliq |
|
|
|
mulaqat |
|
mulaqat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ucrishish, körüshüsh, yoluqush:[misal:] mulaqat bolmaq. ＊ ularning ëtini «këlin» bilen qiz yëtilep tëz capqinice yol yürüp hëliqi baghqa keptu, shahzade bilen shah qizigha mulaqat boptu.
|
|
mulahize |
|
|
|
mulahizilik |
|
|
|
mulaw |
|
mulaw[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] mushu nam bilen atalghan millet we bu milletke mensup kishi. ularning köp qismi guangshi juangzu aptonom rayonining locëng nahiyisige topliship olturaqlashqan, az bir qismi lyucëng, yëshen qatarliq nahiyilerge tarqaq olturaqlashqan.
|
|
mulayim |
|
|
|
mulayimlashturmaq |
|
|
|
mulayimlashmaq |
|
|
|
mulayimliq |
|
mulayimliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] köngli yumshaqliq, yawashliq, rayishliq:[misal:] u özining mulayimliqi, ishcanliqi bilen kishilerge tolimu issiq körünetti.
|
|
multiplët |
|
multiplët[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] asasiy zerricilerning bir guruppa kwant mëxanikiliq haliti. bu guruppa halette asasiy zerricilerning bezi kwantliq sanliri oxshash qimmetke ige bolidu, lëkin bashqa kwantliq sanlarning qimmiti oxshash bolmaydu.
|
|
multimëtir |
|
|
|
mulghuy |
|
mulghuy[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mozduzning shilimi:[misal:] öyge barsaq, xotunlirimizning tapisini dëmemsiler tëxi saqla, saqla, etken ashliri mulghuy bolup këtiptu.
|
|
mum |
|
|
|
mumpuq |
|
|
|
mumkin |
|
mumkin[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① imkan, imkaniyiti bar bolidighan, emelge ashidighan:[misal:] mumkin dep qaralghan ishni elwette ishlesh kërek.[yeshmisi:] ② «ëhtimali bar, ihtëmaldin yiraq emes» dëgen menilerdiki perezni bildüridu:[misal:] uning këlip qëlishi mumkin. barsingiz körüshüshingiz mumkin.
|
|
mumkincilik |
|
mumkincilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] obyëktip shey’ilerning icide yoshurun bolidighan undaq yaki mundaq tereqqiy qilish yüzlinishi؛ ëhtimalliq؛ mumkinlik:[misal:] qiz bu yerde semet bilen körüshüp qëlishning mumkincilikini oylap ornidin qozghilishqa temsheldi.[yeshmisi:] ② imkaniyet, imkan:[misal:] xizmet bek aldirash bolghanliqtin yurtumgha bërishqa mumkincilik bolmidi.
|
|
mumkinqeder |
|
mumkinqeder[söz türkümi:] rewish.[qurulmisi:]］mumkin+qeder［[yeshmisi:] imkaniyetning, amalning barice, ilaji bar؛ imkanqeder:[misal:] uning burunqi ishliridin mëning xewirim yoq, lëkin adil tëxi yash, mumkinqeder özimiz terbiye bërip tüzitiwalghinimiz yaxshi.
|
|
mumkinlik |
|
mumkinlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] imkaniyiti bar bolush, emelge ëshish:[misal:] qilic sutuq bughraxanning buninggha qarshi teyyarliqi barliqini ëytip, samaniylar qancilik küc bilen kirish mumkinlikini soridi.
|
|
mumiya |
|
mumiya[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce＞grëkce［[kesip türi:]＞tëbabet＜[yeshmisi:] ① milliy tëbabetcilikte sunghan söngeklerni dawalash ücün ishlitilidighan mumsiman organik madda.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞arxë’ologiye＜[yeshmisi:] qedimde, kishiler cirishtin saqlinidighan dora matëriyalliri bilen bir terep qilip kömgen, cirimigen jeset yaki yer shara’iti qurghaq bolghanliqtin cirimey qurup qalghan jeset.
|
|
mumiyalatmaq |
|
|
|
mumiyalanmaq |
|
|
|
mumiyalimaq |
|
|
|
munapiq |
|
munapiq[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① tili bashqa, dili bashqa, söz-herikiti bir-birige toghra kelmeydighan, semimiyetsiz؛ ikki yüzlime:[misal:] munapiq adem. milliy munapiq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] «qara yüz», «wijdansiz» dëgen menidiki til-haqaret sözi:[misal:] tömür xelpe kishen-zenjirlirini sharaqlitip ornidin turdi-de, «tüfi munapiq, dozixiy sendin kelgen wapa shumu» dëdi.
|
|
munapiqlashmaq |
|
|
|
munapiqliq |
|
munapiqliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] wijdansizliq, qara yüzlük:[misal:] munapiqliq qilmaq. ＊ iradisiz kishi qorquncaq bolidu, qorquncaqlar wijdansiz bolidu, wijdansizlarning qolidin peskeshlik, munapiqliqning hemmisi këlidu.
|
|
munajat |
|
|
|
munar |
|
|
|
munarliq |
|
|
|
munazire |
|
|
|
munazirici |
|
|
|
munazirisiz |
|
|
|
munazirileshtürmek |
|
|
|
munazirileshtürülmek |
|
|
|
munazirileshmek |
|
|
|
munazirilik |
|
|
|
munasip |
|
munasip[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① toghra këlidighan, maslishidighan, muwapiq, layiq:[misal:] munasip heriket. munasip kelmek. munasip körmek.[yeshmisi:] ② erziydighan, erzigüdek:[misal:] tilgha ëlishqa munasip yardem. ＊ shahzade ata-anilirigha munasip sowghilarni ëlip teyyar boldi.
|
|
munasipliq |
|
|
|
munasiwet |
|
munasiwet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kishiler otturisidiki alaqe؛ mu’amile:[misal:] munasiwet qilmaq. munasiwetni üzmek.[yeshmisi:] ② teshkilatlar, döletler otturisidiki bardi-keldi, ëlim-bërim, mu’amililiri, maddiy we meniwi hayat bilen baghliq bolghan alaqe:[misal:] dostluq munasiwiti. soda munasiwiti.[yeshmisi:] ③ nersiler, kishiler, hadisiler otturisidiki baghlinish, alaqe:[misal:] dölet karxaniliri bilen ishci-xizmetciler otturisidiki tawar munasiwiti.
|
|
munasiwetsiz |
|
|
|
munasiwetleshtürmek |
|
|
|
munasiwetleshmek |
|
munasiwetleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] alaqe, munasiwet ornatmaq؛ bardi-keldi, alghu-bergü qilmaq, alaqileshmek:[misal:] uning bilen munasiwetleshkenla kishi uningdin razi bolatti.
|
|
munasiwetlik |
|
munasiwetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] munasiwiti bar, munasiwet ornatqan, alaqidar:[misal:] u etisi munasiwetlik orunlar bilen alaqe baghlap, bir bölek hëlile, moza, sana yighdurdi.
|
|
munaqi |
|
munaqi[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] üzümning bir türi:[misal:] beshkërem yashliri izzetlep mëni, bashlidi jennettek güzel bir baghqa. kök üzüm, munaqi... bëdishte, talda, mey baghlap pishiptu enjüri shaxta.
|
|
munejjim |
|
munejjim[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① astronomiye＜bilen shughullinidighan, yultuzlargha qarap pal salidighan kishi؛ astronom:[misal:] u zamanlarda kishiler balilirining ismini qoyushta awwal munejjimlerge pal acquzup körüp, andin këyin isim qoyidiken.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ishni nahayiti puxta oylap qilidighan, nurghun nersini bilidighan adem:[misal:] u bek munejjim, birnersidin aldirap xulase ciqarmaydu.
|
|
munejjimlik |
|
|
|
munewwer |
|
|
|
munbet |
|
|
|
munber |
|
munber[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① mescit, dersxana, zal qatarliq ammiwi sorunlarning wez ëytqucilar, ders yaki nutuq sözligüciler ücün alahide layihilinip, yerdin ëgiz qilip qurulghan jayi, supisi:[misal:] munberge ciqmaq. munberde turup sözlimek. re’is munbiri.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] pa’aliyet soruni, meydani, sehne:[misal:] edebiyat munbiri. sen’et munbiri. tarix munbiri.
|
|
muntezir |
|
muntezir[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] teqezza, teshna, intizar:[misal:] muntezir bolmaq. ＊ hala 40 kün boldi, qush yerge cüshmidi, hëckimning bëshigha qonmidi. shuning ücün bu xalayiqlar kice-kündüz qushqa muntezirdur.
|
|
muntizim |
|
muntizim[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① tertiplik yosunda üzlüksiz dawam qilidighan, buzulmaydighan, waqitliq emes:[misal:] muntizim pilan. muntizim terbiye.[yeshmisi:] ② belgilengen tertipte, sistëmiliq ish ëlip baridighan, cuwalcaq emes:[misal:] muntizim qoshun.
|
|
muntizimlashturmaq |
|
|
|
muntizimlashturulmaq |
|
|
|
muntizimlashmaq |
|
muntizimlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] muntizim haletke kelmek, tertiplik yosunda üzlüksiz dawam qilmaq:[misal:] biz armiyimizni zamaniwilashqan, muntizimlashqan inqilabiy armiye qilip qurup ciqish yolida zor tirishcanliq körsettuq.
|
|
muntizimliq |
|
|
|
munca |
|
|
|
munce |
|
munce[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] «bunce»ge qarang:[misal:] u yighliwetmeslik ücün lëwini cishlidi. anisi uni tillighan, warqirighan, nelerde yürdüng dep soraq qilghan bolsa, özini munce qiynalghan halda hës qilmighan bolatti.
|
|
muncici |
|
|
|
munciciliq |
|
|
|
muncikesh |
|
|
|
muncikeshlik |
|
|
|
muncilik |
|
|
|
munciwala |
|
|
|
munda |
|
|
|
mundaq |
|
|
|
mundaq qarighanda |
|
mundaq qarighanda[yeshmisi:] ehwaldin qarighanda, nezer salghanda, diqqet qilghanda:[misal:] gilem üstige qosh-qosh beqesem yëkendazlar sëlinghan. mundaq qarighanda, bu heshemetlik xanidan qandaqtur daghdughiliq merikige tereddut qiliwatqandek körünetti.
|
|
mundaqta |
|
mundaqta[söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] mundaq bolghanda, mushu halda:[misal:] biz tëxi «akamning könglini cüshenmeydu, akamning bextige köngül bölmidi» dep dadam bilen hazirqi anamdin aghrinip yürüptimiz. mundaqta, biz ulardin bikarla aghriniptimiz-de
|
|
mundaqce |
|
|
|
munderije |
|
|
|
mundulaj |
|
mundulaj[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] gülsamsaq a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. gholini istëmal qilishqa bolidu. dora ücünmu ishlitilidu. qizitmini qayturush, issiqni yandurush roli bar.
|
|
munqerz |
|
munqerz[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] bashqilar teripidin bashqurulidighan, bashqilarning hökümranliqida yashaydighan, musteqilliqini yoqatqan, bëqindi؛ yoqalghan, tügigen:[misal:] munqerz bolmaq. munqerz qilmaq.
|
|
munqerzlik |
|
munqerzlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] bashqilar teripidin bashqurulush, bashqilarning hökümranliqida yashash, musteqilliqini yoqutush, yoqulush, tügesh؛ bëqindiliq:[misal:] bu waqitta, nurghunlighan ilghar kishiler wetenni munqerzliktin qutuldurush ücün, öz dölitining teqdirini özgertish ücün tiriship heqiqet izdidi.
|
|
munkir |
|
munkir[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] inkar qilghuci, ret qilghuci؛ qarshiliq qilghuci:[misal:] bilimdin batining nurlanmisa, könglüng qarangghu tün, quyash nurigha munkir sheperenglerge medetkar yoq.
|
|
munkir-nekir |
|
|
|
munu |
|
|
|
muhapizet |
|
|
|
muhapizet ormini |
|
muhapizet ormini[kesip türi:]＞ormanciliq＜[yeshmisi:] hawa kilimatini tengshesh, kelkün, qurghaqciliq we qum-boran qatarliq tebi’iy apetlerning aldini ëlish yaki ularning kücini azaytish meqsitide bina qilinghan orman belwëghi yaki keng da’irilik ormanliq.
|
|
muhapizetci |
|
|
|
muhapizetcilik |
|
|
|
muhajir |
|
|
|
muhajirliq |
|
muhajirliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] muhajir bolup yashash, turmush kecürüsh:[misal:] uni miskin muhajirliq teqdiri, uzaq we yat yawropagha ekeldi. sersan yigit bilim izdep, nan izdep, eldin elge, yurttin yurtqa yötkeldi.
|
|
muhasire |
|
|
|
muhasirici |
|
|
|
muhakime |
|
muhakime[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer xulasige këlish ücün köpcilik bilen pikirlishish, her tereplime oylishish؛ muzakire:[misal:] muhakime uzaq we qizghin boldi.[yeshmisi:] ② pikir yürgüzüsh, mulahize؛ pikir:[misal:] muhakime yürgüzmek. ＊ qoshumangni türüpsen gülqiz, muhakime qilghanda kecte. xushalliqing ayan közüngde, nëmiler kecti shu dem pikringde.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞log＜[yeshmisi:] eqliy xulase.
|
|
muhakimici |
|
|
|
muhebbet |
|
muhebbet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer kishige, birer nerse yaki ishqa bërilish, mayilliq tuyghusi؛ söygü, ishq, mëhir:[misal:] muhebbet baghlimaq. ＊ muhebbetni sëtiwalghili bolmas (maqal).[yeshmisi:] ② ayallarning ismi.
|
|
muhebbetsiz |
|
muhebbetsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] muhebbiti yoq, muhebbetni bilmeydighan:[misal:] muhebbetsiz güldin yaxshidur yapraq, bibehre giyahtin yaxshidur tupraq, bi’eqil yoldashtin yaxshidur tayaq, kor kishige yürer yolin bildürür.
|
|
muhebbetleshmek |
|
muhebbetleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] muhebbet baghlimaq, bir-birini yaxshi körüshmek:[misal:] bizning nadir cing ciqiptu emesmu, hëliqi doxturxanidiki asiye moda bilen yëqindin bëri ëtizda muhebbetliship yürgüdek.
|
|
muhebbetlik |
|
|
|
muhebbetname |
|
|
|
muhebbet-nepret |
|
|
|
muherrem |
|
|
|
muherrir |
|
|
|
muherrirlik |
|
|
|
muhtesip |
|
muhtesip[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [qollinilish da’isrisi:] tarixiy söz.[yeshmisi:] jing-taraza we bahani nazaret qilghuci؛ hësab ishlirini bashqurghuci.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] din we jama’et ishlirida sheri’et qanuni boyice yaxshi ishlargha heydekcilik qilip, yaman ishlardin tosidighan nazaretci:[misal:] derre kötürgen birqance muhtesipler bir er, ikki ayalni heydep kirip qazilargha toghra qildi.
|
|
muhit |
|
muhit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① hayat, pa’aliyet dawamlishiwatqan tebi’iy shara’itlar؛ etraptiki yer-jaylar, etrap:[misal:] muhit taziliqi. tebi’iy muhit.[yeshmisi:] ② hüner-kesip, ish-pa’aliyet we shu qatarliqlargha nisbeten bir-birige baghliq bolghan kishiler da’irisi؛ etraptiki ehwal yaki shu yerning ijtima’iy shara’iti:[misal:] sëstralar mektipini püttürüp, sheherlik birinci doxturxanigha teqsim qilinghan gülbahar yëngi muhitqa nahayiti tëzla könüp ketti.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] bir xil madda yene bir xil maddining icki qismida mewjut bolup turghanda, këyinkisi aldinqisining muhiti bolidu.
|
|
muhim |
|
|
|
muwapiq |
|
muwapiq[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] mas, toghra këlidighan, munasip, layiq:[misal:] muwapiq kelmek. muwapiq körmek.
|
|
muwapiqlashturmaq |
|
|
|
muwapiqlashturulmaq |
|
|
|
muwapiqlashmaq |
|
muwapiqlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] muwapiq, munasip, layiq haletke kelmek, maslashmaq:[misal:] buqrat tunji qëtim shu zamandiki tebi’et ilmige muwapiqlashqan tëbabet nezeriye asaslirini otturigha qoyghan.
|
|
muwazinet |
|
muwazinet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① jisimlarning qarimuqarshi yönelgen teng kücler tesiridiki tinc, turghun haliti:[misal:] muwazinitini saqlimaq.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] qarimuqarshi küclerning, hadisilerning tenglishishi, uyghunlishishi tüpeyli sadir bolghan nispiy turghunluq:[misal:] siyasiy kücler muwaziniti. muwazinet sëzimi.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] tengpungluq:[misal:] muwazinet nezeriyisi.
|
|
muwazinetlik |
|
muwazinetlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] turghunluq, tengpungluq:[misal:] qarimuqarshiliqning birliki (birdekliki, oxshashliqi, muwazinetlikliki) shertlik, birdemlik, waqitliq, nisbiy bolidu. bir-birini cetke qaqidighan qarimuqarshiliqlarning kürishi bolsa mutleq bolidu.
|
|
muwebbelsipit |
|
muwebbelsipit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] gülsamsaq a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmiqi yipsiman, topliship ösidu. yazning bëshida cëcekleydu, güli kicik, sösün reng, omum gül rëtide. mëwisi yërilip, uruqi körünüp turidu. tügünek yiltizi azraq moka sheklide bolup, dora qilishqa bolidu. adette u quwwet dorisi hësablinidu hemde yötel peseytish, belghem boshitish, süydük rawanlashturush qatarliq rollargha ige.
|
|
muweppeq |
|
muweppeq[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] muyesser bolush, meqsetke yëtish, ërishish:[misal:] aridin yene bir yil ötüp ketti. yene del bahar waqtida xizmet bilen yëzilargha ciqishqa muweppeq boldum.
|
|
muweppeqiyet |
|
muweppeqiyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] birer ishtin qolgha keltürgen, ërishilgen netije؛ ghelibe, utuq:[misal:] muweppeqiyet qazanmaq. ＊ bu muweppeqiyetler ücün, uni sinip mudiri we sawaqdashlar semimiy qucaqlap tebriklidi.
|
|
muweppeqiyetsiz |
|
|
|
muweppeqiyetsizlik |
|
|
|
muweppeqiyetlik |
|
|
|
muweshsheh |
|
|
|
muweqqet |
|
|
|
muyat |
|
|
|
muyatliq |
|
|
|
muyesser |
|
muyesser[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① ërishish, mumkinlik, yëtishish, sazawer:[misal:] muyesser bolmaq. muyesser qilmaq.[yeshmisi:] ② ayallarning ismi.
|
|
muyim-tuyim |
|
|
|
mö |
|
|
|
mötezile |
|
|
|
mötidil |
|
mötidil[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① soghuqmu emes, issiqmu emes, otturice:[misal:] mötidil hawa. mötidil belwagh.[yeshmisi:] ② birer terepke, birer ëqimgha yan basmaydighan, otturidiki:[misal:] kommunistik partiye gomindanggha we memliket icidiki fë’udal küclerge qarita mötidil siyaset qollandi.[yeshmisi:] ③ normal:[misal:] tëbbiy xadimlarning tebi’iy mizaji mötidil bolushi lazim.
|
|
mötidil belwagh |
|
|
|
mötidilleshmek |
|
|
|
mötidilliq |
|
|
|
mötiwer |
|
|
|
mötiwerlik |
|
|
|
möjizat |
|
möjizat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] kishiler tesewwur qilmighan, kishini heyran qalduridighan hadisiler, ishlar, möjiziler:[misal:] qaysi bir möjizat mu’ellimsiz wujudqa ciqqan
|
|
möjize |
|
möjize[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] kishini heyran qalduridighan, adettin tashqiri ish, hadise, nerse:[misal:] möjize yaratmaq.
|
|
möjizikar |
|
möjizikar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] möjize yaratquci, peyda qilghuci:[misal:] xushtar idim quyash, yultuz, aylargha, shular bilen yashiratti gül bëghim. singgendimu möjizikar asmangha, quyash cëghim, yultuz cëghim, ay cëghim.
|
|
möjizilik |
|
|
|
möretmek |
|
|
|
möreshmek |
|
|
|
mören |
|
|
|
möruxat |
|
möruxat[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] tal-tal ösidighan, yopurmiqi soqicaq, mëwisi yomilaq qizil, limon temlik, catqal tipidiki ösümlük. tëbabetcilikte soghuqluq dorisi qilinidu.
|
|
mörit |
|
mörit[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer ishning emelge ëshishidiki qulay peyt, waqit, purset:[misal:] sangimu mushundaq bir möriti kelsüncu, u caghda sëning qandaq qilishingni körermiz.
|
|
mörimes |
|
mörimes[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] adette köp gep qilmaydighan, jimghor:[misal:] taza bir adash ikensen, shopur shu caghda tuyuqsiz ëghiz acti, nëme tügimeydighan xiyal bu silimu manga oxshash mörimesmu ya
|
|
mörimek |
|
mörimek[yeshmisi:] ① «mö» qilghan awazni ciqarmaq, «mö» qilmaq:[misal:] yëza dëgende negila barma, tosmining sharqirishidin, mozaylarning mörishidin bölek awaz anglimaysen.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] gep qilmaq, sözlimek, ëytmaq:[misal:] wuy hüsiyin, dëdi u yënimda toxtap, bu nëme qilghiningiz, öyümni ijarige bërimen aka dep baldurraq mörep qoysingiz bolmasmidi.
|
|
möktürme |
|
möktürme[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] möktürülgen, yoshurunghan, yoshurunup qilinghan:[misal:] möktürme jeng.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞herbiy ishlar＜[yeshmisi:] möktürüp qoyulghan qoshun:[misal:] yolgha möktürme qoydunglarmu soridi qomandan.
|
|
möktürmek |
|
|
|
möktürülmek |
|
|
|
mökmek |
|
|
|
möküshmek (Ⅰ) |
|
|
|
möküshmek (Ⅱ) |
|
|
|
mökünmek |
|
|
|
mökimökileng |
|
|
|
möng |
|
möng[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yaxshi-yamanni ance perq ëtip këtelmeydighan, kallisi taza yaxshi ishlep ketmeydighan, döt, kalwa:[misal:] u rasttinla möng ademmu yaq bu bir oyun, dëdi qasim öz-özige picirlap.
|
|
möngderimek |
|
|
|
möngküshlimek |
|
|
|
möngkügek |
|
|
|
möngkümek |
|
|
|
mönggek |
|
mönggek[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] möngküydighan:[misal:] birni dëdingiz tepkek, birni dëdingiz mönggek, söymeysiz tëxi emgek, waqtingiz öter bikar.
|
|
mönggeklimek |
|
|
|
mönglük |
|
|
|
möngmek |
|
|
|
möl |
|
|
|
möle |
|
|
|
mölcer |
|
mölcer[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] melum ehwal we ishlarning xaraktëri, sani, özgirishi qatarliqlardiki texminiy yekün, perez, qiyas:[misal:] aldin qilinghan mölcerge asaslanghanda, turdi hüseynop, qadir ëlilar bügün aqsugha qaytip këlishi kërek idi.
|
|
mölcer san |
|
|
|
mölcerletmek |
|
|
|
mölcerleshmek |
|
|
|
mölcerlenmek |
|
|
|
mölcerlimek |
|
mölcerlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① birer ishni qilish ücün aldin’ala qiyas qilmaq؛ texminenraq hësablimaq, tesewwur qilmaq, oylimaq:[misal:] xata mölcerlimek. toluq mölcerlimek. aqiwitini mölcerlimek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] nishanlimaq, qarigha almaq:[misal:] u oqtin birni ëlip, tutining del kökrikini mölcerlep atqanidi, oq tegmidi.
|
|
möldür |
|
möldür[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞mëtë’orologiye＜[yeshmisi:] hawa boshluqidin yaghidighan ushshaq muz parciliri. köpince etiyazning axiri we yaz mewsumliridiki cüshtin këyinki mezgillerde yaghidu. u dëhqanciliq zira’etlirini weyran qilipla qalmay, yene adem, carwa hem binakarliq qurulushlirighimu ëghir derijide ziyanlarni keltüridu.
|
|
möldür (Ⅱ) |
|
|
|
möldürletmek |
|
|
|
möldürleshmek |
|
|
|
möldürlimek |
|
|
|
möldür-möldür |
|
|
|
möllide |
|
|
|
möl-möl |
|
|
|
mölüldetmek |
|
|
|
mölüldeshmek |
|
|
|
mölüldimek |
|
|
|
mömin |
|
mömin[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] xudaning barliqini ëtirap qilghan, iman ëytqan kishi, musulman:[misal:] i xudaya, möminliringning du’asini qobul et dep shiwirlidi u saqilining ucini cishlep.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] ishenclik؛ yawash, ita’etmen:[misal:] qolungdin këlishice teyyarliq körüp, qizingni yaxshi terbiyilengen, obdan mömin bir kishige nikahlap ber, dëdi ana.[yeshmisi:] ③ erlerning ismi.
|
|
möminlerce |
|
|
|
möminlik |
|
möminlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] möminlerge xas, qiliq, mijez, adet, xaraktër:[misal:] u epcilliki, ongluqluqi, ishcanliqi hem möminliki bilen këlinge yarap qalghanidi.
|
|
möhterem |
|
möhterem[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] kishilerning hörmet, ëhtiramigha sazawer bolghan, hörmetlik:[misal:] möhterem ependi. möhterem janab.[yeshmisi:] ② ayallarning ismi.
|
|
möhlet |
|
|
|
möhletsiz |
|
|
|
möhletlik |
|
|
|
möhür |
|
|
|
möhürdar (möhürdari) |
|
möhürdar (möhürdari)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] padishah saraylirida möhür tutquci emeldar:[misal:] erzge barliq möhürdarlar, aqsaqal, yüz bëshilar möhür bassun, deptu padishah.
|
|
möhürdarliq |
|
|
|
möhürletmek |
|
|
|
möhürleshmek |
|
|
|
möhürlenmek |
|
|
|
möhürlük |
|
|
|
möhürlimek |
|
|
|
müjmel |
|
müjmel[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] cüshinip bolmaydighan, ocuq, ëniq emes, na’ëniq:[misal:] müjmel gep. müjmel ish.
|
|
müjmelsiz |
|
|
|
müjmelleshtürmek |
|
|
|
müjmelleshtürülmek |
|
|
|
müjmelleshmek |
|
|
|
müjmellik |
|
|
|
müce |
|
|
|
mücel |
|
mücel[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① herbir yil bir haywanning yeni cashqan, uy, yolwas, toshqan, bëliq, yilan, at, qoy, maymun, toxu, it, tongguz nami bilen atalghan yil hësabi. u 3-ayning 22-künidin yeni noruz künidin bashlinidu.[yeshmisi:] ② kishining shu yil hësabi boyice tughulghan yili:[misal:] ependimdin bir kishi soraptu:[misal:] ependim, mücilingiz nëme mücilim bëliq, dep jawab bëriptu ependim.
|
|
mücelname |
|
|
|
müdür |
|
|
|
müdür-coqur |
|
|
|
müdürmek |
|
|
|
müdür-müdür |
|
|
|
müdürüp-coqurup |
|
|
|
müdürüshmek |
|
|
|
müdürülmek |
|
|
|
müdük |
|
|
|
müre |
|
müre[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] adem bilikining yuqirisidiki boyungha tutashqan ikki tekshi jay, dola:[misal:] mürige almaq. mürini mürige tirep jeng qilmaq. mürisini ciqarmaq.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] haywanlarning aldi putining yuqiri qismidiki gürjek söngek bar qismi.[yeshmisi:] ③ kiyimning yaqigha tutash ikki yandiki qismi:[misal:] bu könglekning mürisi sel keng bolup qëliptu.
|
|
müre qaqmaq |
|
|
|
mürisini qismaq |
|
|
|
mürini shota qilmaq |
|
mürini shota qilmaq[yeshmisi:] bashqilarning örlishi, yuqiri kötürülüshi, shöhret qazinishi ücün shara’it yaritip bermek, özini atimaq:[misal:] qandaqtur bir cet ellik sodigerge serxil atliringni ber, mürengni shota qil, u dunyawi beygige qatnashtursun, dëse, bu gep bolamdu.
|
|
mürini mürige tirimek |
|
mürini mürige tirimek[yeshmisi:] bir niyette, bir meqsette hemkarlashmaq:[misal:] jüme uni «biz bilen mürini mürige tirep küresh qilghan sepdash, küresh sëpide qed kötürgen ezimet» dep ashkara maxtaydiken.
|
|
mürideshmek |
|
|
|
müridimek |
|
|
|
müsün |
|
|
|
müshkül |
|
müshkül[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] hel qilinishi qiyin, ëghir, murekkep, tes:[misal:] müshkül ish. müshkül wezipe.
|
|
müshkülat |
|
|
|
müshkülcilik |
|
|
|
müshkülleshtürmek |
|
|
|
müshkülleshtürülmek |
|
|
|
müshkülleshmek |
|
müshkülleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] müshkül bolmaq, qiyinlashmaq, tesleshmek, ëghirlashmaq:[misal:] hazir ishlar tëximu müshkülliship ketti.
|
|
müshküllük |
|
müshküllük[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qiyinliq, ëghirliq, murekkeplik, teslik:[misal:] hashar yoli üc künlük, bizge cüshken müshküllük. baylar barsa bir künlük, kembeghelge on künlük.
|
|
müshük |
|
müshük[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüci haywan. yüzi yumilaq, gewdisi uzun, qulaq qalqini qisqa hem kicik, közi cong, köz qaricuqi nurning ajiz-küclüklükige qarap yoghinaydu yaki kicikleydu. töt ayighi sel qisqa, aliqanlirida gösh yatmisi bar. sezgür, sekreshke mahir këlidu, cashqan tutalaydu. tükliri yumshaq, qara, aq, sëriq qongur we kül rengliklirimu bar.
|
|
müshük aptapqa ciqmaydu |
|
|
|
müshük piyaz yëgendek |
|
|
|
müshük’ëyiq |
|
müshük’ëyiq[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］müshük+ëyiq［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] süt emgüci haywan. tënining uzunluqi 130 160 santëmëtir, ten shekli ëyiqqa oxshaydu. quyruqi qisqa, bëshi, kökriki, qorsiqi, dümbisi we saghrisi aq؛ töt ayighi, ikki quliqi hem köz cembiriki qara qongur؛ tükliri tom hem qëlin, soghuqqa cidamliq, dölitimizning gherbiy jenub rayonliridiki ëgiz taghliqlarda bambuk shaxlirini yep yashaydu. dölitimizning alahide etiwarliq haywini hësablinidu.
|
|
mükceytmek |
|
mükceytmek[yeshmisi:] «mükceymek» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] seley derhal qeddini tëximu mükceytip, cirayigha bicarilik, közlirige amalsizliq, yëlinish ipadilirini berdi.
|
|
mükceymek |
|
|
|
mükciyishmek |
|
|
|
mükürü |
|
|
|
mükül-tëqil |
|
|
|
mügdetmek |
|
|
|
mügdeshmek |
|
|
|
mügdek |
|
|
|
mügdimek |
|
mügdimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] uxlashqa bashlimaq, uyqu basmaq:[misal:] men tëxi, sizni mügdep qalghan oxshaydu, dep oylaptimen.
|
|
münggüz |
|
münggüz[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] kala, qoy, bugha qatarliq haywanlarning bëshi üstidin ösüp ciqidighan qattiq madda. adette incike, uzun hem uc teripi ucluqraq këlidu:[misal:] kala münggüzi. ＊ awwal ciqqan qulaqtin këyin ciqqan münggüz ëship këter (maqal). ＊ it dëseng quyruqi yoq, öcke dëseng münggüzi yoq (maqal).
|
|
münggüz perde |
|
münggüz perde[kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] köz qaricuqining yüzidiki bir qewet nëpiz, süzük perde, biriktürgüci toqulmidin tüzülgen hemde sirtqa qarap sel köpünkileshken. nurghunlighan nërwa talaliri tarqalghan. uning sezgürlüki köz ëqi bilen tutashqan.
|
|
münggüz ciqtimu |
|
münggüz ciqtimu[yeshmisi:] «nëme yaxshiliq kördüng», «qandaq netijige ërishting» dëgen menilerni bildüridighan ibare:[misal:] qabil yigitlerni öltürgüzdingiz, sizge münggüz ciqtimu dëdi melike padishahqa.
|
|
münggüz ciqmaq |
|
|
|
münggüzi ashkara bolmaq |
|
|
|
münggüzi icide |
|
|
|
münggüzsiz |
|
|
|
münggüzsiman |
|
|
|
münggüzleshmek |
|
münggüzleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① münggüz halitige kelmek, münggüzge aylanmaq.[yeshmisi:] ② tikenleshmek, yirikleshmek:[misal:] bu kësellik bashlanghan deslepki basqucta tëre münggüzliship, tëre siziqciliri roshen körünidu.
|
|
münggüzlük |
|
|
|
mülkiy |
|
mülkiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] dölet yaki hökümetke te’elluq bolghan؛ memuriy:[misal:] milliy armiyining aqsugha yëtip këlishi bilen sheher derwaziliri cing taqilip, gomindangning herbiy-saqci, mülkiy emeldarliri sëpil ëcige qamilip qaldi.
|
|
mülük (mülki) |
|
mülük (mülki)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] birawning özige tewe bolghan mal-dunya, yer-su, öy-imaret qatarliq bayliqliri:[misal:] yaxshi mülük hëkimning, buzulghanda hëckimning (maqal).
|
|
mülükcilik |
|
|
|
mülükdar |
|
|
|
mülüksiz |
|
mülüksiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mülki yoq, mülükke ige bolmighan:[misal:] sheher ahalisi sinipi eng desleptin bashlap mülüksiz, hemme ëtirap qilghan birer tebiqige mensup bolmighan sheher pëqirliri idi.
|
|
mülüklük |
|
|
|
münüc |
|
|
|
münürimek |
|
|
|
münüküm |
|
|
|
mëtabolizm |
|
mëtabolizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] janliqlarning tashqi dunyadin özige këreklik maddilarni özlüksiz qobul qilish we uni öz tënining maddisigha aylandurush bilen birge, tënide hasil bolghan këreksiz maddilarni ten sirtigha ciqirish jeryani.
|
|
mëtazo’a |
|
|
|
mëtasakowiye |
|
|
|
mëtasakowiye derixi |
|
|
|
mëtafora |
|
|
|
mëtafizik |
|
mëtafizik[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mesililerge mëtafizika nuqti’ineziri bilen qaraydighan, mëtafizika qa’idilirige qattiq ëtiqad qilghuci we emel qilghuci kishi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mëtafizika qa’idilirige asaslanghan, mëtafizika prinsiplirini asas qilghan.
|
|
mëtafizika |
|
mëtafizika[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] di’alëktikigha qarimuqarshi bolghan dunya qarash yaki mëtodologiye. u dunyadiki hemme shey’i bir-biridin ayrilghan halda yekke-yëgane mewjut bolup turidu, menggü özgermeydu؛ özgiridu dëgendimu, bu xil özgirish peqet miqdarning köpiyishi we aziyishidin, orunning yötkilishidin ibaret bolidu, uninggha tashqi kücning türtkisila seweb bolidu dep qaraydu.
|
|
mëtafizikiliq |
|
|
|
mëtal |
|
|
|
mëtalciliq |
|
|
|
mëtalsiz |
|
|
|
mëtalshunas |
|
|
|
mëtalshunasliq |
|
|
|
mëtallo’id |
|
mëtallo’id[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mëtal emes, mëtalgha yat:[misal:] mëtallo’id ëlëmënt. mëtallo’id minëral.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mëtal bolmighan ëlëmëntlar, mesilen, azot, fosfor, yod qatarliqlargha oxshash.
|
|
mëtallurgiye |
|
mëtallurgiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ① ëghir sana’etning rudidin mëtal alidighan we uni pishshiqlap ishleydighan bir tarmiqi, mëtalciliq:[misal:] mëtallurgiye sana’iti. mëtallurgiye mutexessisi.[yeshmisi:] ② sana’et yoli bilen mëtal ishlepciqirish we uni pishshiqlap ishlesh usulliri heqqidiki pen.
|
|
mëtalliq |
|
|
|
mëtamorfizm |
|
mëtamorfizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] yer postidiki awwal peyda bolghan tagh jinsliridiki yëngi fizikiliq, ximiyilik shara’itta, minëralning terkibi, qurulma we tüzülmiliride peyda bolidighan bir qatar özgirish tesiri we jeryani.
|
|
mëtamorfiliq |
|
|
|
mëtan |
|
mëtan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] eng addiy organik birikme. rengsiz, puraqsiz, yënishcan gaz. patqaq rayonlarda, nëfit quduqlirida, kömür kan qatarliq jaylarda saqlinidu. tebi’iy gazlarning muhim terkibiy qismi. yëqilghu we ximiye sana’itining matëriyali qilinidu.
|
|
mëtro |
|
|
|
mëtropoliye |
|
|
|
mëtronom |
|
|
|
mëtod |
|
mëtod[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ① jem’iyet we tebi’et hadisilirini bilish, tekshürüp ëniqlash usuli.[yeshmisi:] ② birer ishni bëjirish, emelge ashurush usuli yaki shundaq usullar sistëmisi:[misal:] sadiq ders mëtodigha ehmiyet bëridighan oqutquci idi.
|
|
mëtodluq |
|
|
|
mëtodologiye |
|
|
|
mëtodika |
|
mëtodika[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞ma’arip＜[yeshmisi:] oqutush usulliri heqqidiki telimat, ilim.[yeshmisi:] ② birer ishni emelge ashurush, bëjirish yaki orunlash usulliri, mëtodlirining omumiy yighindisi, jem’iysi.
|
|
mëtonomiye |
|
|
|
mëtë’or |
|
|
|
mëtë’orolog |
|
|
|
mëtë’orologiye |
|
mëtë’orologiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ① yer atmusfërasi, uning tüzülüshi, xususiyetliri we uningda bolidighan fizikiliq jeryanlar heqqidiki pen.[yeshmisi:] ② hawa rayi we uni aldin bilish mëtodliri heqqidiki pen.
|
|
mëtë’orologiyilik |
|
|
|
mëtë’orit |
|
|
|
mëtir |
|
|
|
mëtir sistëmisi |
|
mëtir sistëmisi[yeshmisi:] bir xil ölcem sistëmisi. fransiyide barliqqa kelgen. 1875-yili 17 dölet wekilliri fransiyining parizh shehiride yighin ëcip, uni xelq’arada bir tutash qollinilidighan ölcem sistëmisi qilip bëkitken, buningda, uzunluqning birliki mëtir, belgisi m qilip ëlinghan.
|
|
mëtirlatmaq |
|
|
|
mëtirlashmaq |
|
|
|
mëtirlanmaq |
|
|
|
mëtirliq |
|
|
|
mëtirlimaq |
|
|
|
mëtis |
|
mëtis[til teweliki:]］rusce＞ispance［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] neslini yaxshilash meqsitide türlük nesildiki haywanlarni öz’ara cëtishturush arqiliq wujudqa keltürülgen haywanlar. omumen shalghut haywanlar.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] shalghutlashturulghan, esli oxshash bolmighan ikki xil haywanning cëtishturulushidin peyda bolghan:[misal:] mëtis qoy.
|
|
mëtislashturmaq |
|
|
|
mëtislashmaq |
|
|
|
mëtil |
|
|
|
mëtilën |
|
|
|
mëtin |
|
|
|
mëxanizm |
|
mëxanizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ① türlük mashinilarning icki qisimliri, icki tüzülüshi؛ sistëma:[misal:] fizi’ologiyilik mëxanizm. sana’et mixanizmi. dölet mëxanizmi.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞mashinisazliq＜[yeshmisi:] türlük mashina-üsküniler:[misal:] mëxanizm zapcasliri.
|
|
mëxanik |
|
mëxanik[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] mëxanika mutexessisi, sana’et ishlepciqirishida mashina-apparatlarni ishqa salghuci we uninggha qarighuci kishi, mutexessis:[misal:] u sëxning mëxaniki shemshidinge shagirt boldi.
|
|
mëxanika |
|
|
|
mëxanikilashmaq |
|
|
|
mëxanikiliq |
|
mëxanikiliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mëxanizmgha asaslanghan, mëxanizmgha munasiwetlik, a’it:[misal:] mëxanikiliq heriket. mëxanikiliq ünüm.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ölük halda, eynen pëti, cüshenmeslik bilen, qarighularce:[misal:] mëxanikiliq xatirilesh. mëxanikiliq este qaldurush.
|
|
mëdal |
|
mëdal[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[yeshmisi:] birer sahede alahide netije yaratqan, muweppeqiyet qazanghanlargha teqdim qilish ücün, mëtaldin mexsus ishlengen bir xil buyum:[misal:] uning kökrikidiki baturluq mëdalliri parqirap, kishining közini caqatti.
|
|
mëdalliq |
|
|
|
mëdali’on |
|
mëdali’on[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[yeshmisi:] icige resim yaki bashqa nersiler sëlinghan, yumilaq yaki qirliq shekilde qapcuqqa oxshash yasalghan, boyungha ësilidighan zinnet buyumi:[misal:] mëdali’onning icide yögelgen incike cac bar iken.
|
|
mëduza |
|
mëduza[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] kawak iclik haywan. ten shekli künlükke oxshaydu. ëghizi qalpiqining asti qismining merkizige jaylashqan bolup, etrapida ashqazan boshluqigha tutishidighan töt dane ëghiz barmaqcisi bolidu. qalpiqining etrapida yene nurghunlighan sezgü pöpükliri bolidu. sezgü pöpüklirining üstide yipsiman tikenliri bolup, düshminige hujum qilish, ozuqluq tutush we özini qoghdash qorali hësablinidu. mëduzining yene qalpaqliq mëduza, künlüksiman mëduza dëgendek köp xil türliri bolidu.
|
|
mëdi’ana |
|
|
|
mëditsina |
|
|
|
mëraj |
|
mëraj[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] islam en’eniside muhemmed peyghemberning asmangha ciqip rohiy alem bilen tonushup qaytqanliqi.[yeshmisi:] ② musulmanlarning muhemmed peyghemberning mërajgha ciqqanliqini her yili xatirileydighan ëyi, rejep ëyi.
|
|
mërkuroxrom |
|
mërkuroxrom[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞latince［[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] bir xil dora, yeni organik birikme.renggi köküc yëshil yaki qizghuc qongur, yaltiraq posti bolidu yaki danice halitide këlidu. sudiki ëritmisi toq qizil yaki qaramtulraq. adette tëre zeximlirini dëzinfëksiye qilish ücün ishlitilidu.
|
|
mërkuriy |
|
|
|
mërgël |
|
|
|
mëridi’an |
|
|
|
mërinos |
|
|
|
mërinos qoyi |
|
mërinos qoyi[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] qoyning nazuk we aq yungluq bir sorti. bu qoyning esliy makani ispaniye bolup, «mërinos» sözi ispancide «bujughur yung» dëgen menini bildüridu. hazirqi herqaysi ellerdiki incike yungluq qoylarning hemmisi ene shu mërinos sistëmisidiki qoylardin hësablinidu.
|
|
mëzozo’a |
|
|
|
mëzon |
|
mëzon[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] massisi yënik bolghan asasiy zerrice (mesilen, ëlëktron) bilen massisi ëghir bolghan asasiy zerrice (mesilen, nuklon)ning otturisida bolghan asasiy zerrice. uning bilen atom yadrosigha zerbe bërip, yadro rë’aksiyisi hasil qilghili bolidu.
|
|
mëshcan |
|
mëshcan[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] sheher burzhu’aziyisige mensup kicik sodiger, hünerwen we adettiki xizmetciler tebiqisidiki kishi:[misal:] sheher mëshcanliri.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] hurun, japa-musheqqetke berdashliq bërelmeydighan, rahet icide özini yasap yürüshnila xalaydighan, aq nanci:[misal:] mëshcan qiz.
|
|
mëshcanlashturmaq |
|
|
|
mëshcanlashturulmaq |
|
|
|
mëshcanlashmaq |
|
|
|
mishcanliq |
|
|
|
mëghiz (Ⅰ) |
|
mëghiz (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① örük, yaq, aptappereske oxshash türlük mëwe-cëwe uruqcilirining shakal icidiki qismi:[misal:] shaptul mëghizi. örük mëghizi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] eng tüp mezmun, asasiy mahiyet؛ jewher, eng muhim terkibiy qisim, yadro:[misal:] sap muhebbet — hayat güzellikining mëghizi.
|
|
mëghizini caqmaq |
|
mëghizini caqmaq[yeshmisi:] peyzini sürmek, eng ësil, jewherliridin behre ëlip huzur qilmaq:[misal:] hörmetlik hajim, emise özliri nëmidep shu rahet icide me’ishetning mëghizini caqmay, bundaq qalaq yurtta japa cëkip yüridila dëdi süpürgi’axon.
|
|
mëghiz (Ⅱ) |
|
|
|
mëghizlatmaq |
|
|
|
mëghizlashmaq |
|
|
|
mëghizlanmaq |
|
|
|
mëghizliq |
|
mëghizliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] nahayiti menilik, mezmunluq, ësil (gep-söz heqqide):[misal:] eqilliq ademning sözi az bolur, menisi mëghizliq, roshen, saz bolur.
|
|
mëghizlimaq |
|
|
|
mëkijin |
|
mëkijin[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① cishi tungguz:[misal:] u bu yaqqa qacqan mëkijin iken.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [qollinilish da’isrisi:] til haqaret.[yeshmisi:] «set, awaq, jin, paskina» dëgendek menilerdiki til-haqaret sözi:[misal:] nëmidep kakirawatisen hey mëkijin dep warqiridi seydinqari önggen halda.
|
|
mëkiyan |
|
|
|
mëgafon |
|
|
|
mëgagërts |
|
|
|
mëga’om |
|
|
|
mëgawat |
|
|
|
mëgawolt |
|
|
|
mënge |
|
mënge[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] adem bedinidiki barliq sëzim, heriket, tepekkur we este qaldurush qatarliq pa’aliyetlerni bashquridighan organ.[yeshmisi:] ② shu organ jaylashqan orun, bashning qaq üsti؛ bash, kalla:[misal:] mëngisige urmaq. mëngisini yanjimaq. mëngiside caqmaq caqmaq.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] pikir, tepekkur qilish qabiliyiti؛ eqil؛ ang:[misal:] mëngisini qoymaq. mëngisi bilen ish qilmaq.[yeshmisi:] ④ tikkücilik mashinisining icige boy oq kirgüzülüp, coka bilen cong cokini heriketlendürüp turidighan dügilek saymini.
|
|
mëngisini qagha coquwalghan |
|
mëngisini qagha coquwalghan[yeshmisi:] eqli yoq, eqil-hoshi jayida emes, döt:[misal:] way mëngisini qagha coquwalghan mexet taz, mëning öyümni alghan pulgha bir sopek ëlip berseng, balang oynap yürüp her ayda hëc bolmighanda 100 — 150 koy tapmasmidi.
|
|
mëngisini umac qiliwetmek |
|
|
|
mëngisini yëmek |
|
mëngisini yëmek[yeshmisi:] ademning bëshini heddidin ziyade aghritmaq:[misal:] sëning balangghu tijaretke ariliship pul tëpip yüridu, bizning abdukërim mektep püttürüp këlip, «hökümetke kirimen» dep, mëngemni yep boldi.
|
|
mëngige qan cüshüsh |
|
mëngige qan cüshüsh[kesip türi:]＞tibbiy ilim＜[yeshmisi:] mënge qan tomurlirida kësellik özgirishi yüz bërip, qan tomur diwaridin qan ciqip këtip mënge funksiyisini bozghunciliqqa ucritidighan bir xil kësellik, qan tomurlarning qëtiwëlishi, qan bësimining tuyuqsiz örlep këtishi qatarliq sewebler keltürüp ciqiridu. qozghilish aldida bash qëyish, bash aghrish, uyushush, tartiship qëlish alametliri körülidu. qozghalghanda bolsa shu haman hoshidin këtidighan, ëghir bolghanda shu peyttila ölüp këtidighan ehwallar bolup turidu.
|
|
mëngish-turush |
|
mëngish-turush[yeshmisi:] kündilik heriket, pa’aliyet:[misal:] u xalidemning mëngish-turushigha, kicikkine közlirige, cirayliq örülgen caclirigha sep saldi.
|
|
mëngishliq |
|
|
|
mëngishmaq |
|
|
|
mëngilmaq |
|
|
|
mël |
|
|
|
mëlodiye |
|
mëlodiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] belgilik awaz ëgizliki, waqit serpiyati we awaz miqdarini janliq birleshtürüsh arqiliq bëjirilgen yekke tawushluq ahang.
|
|
mëlodiyisiz |
|
|
|
mëlodiyilik |
|
|
|
mëlis |
|
|
|
mëmar |
|
|
|
mëmarciliq |
|
mëmarciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] türlük öy-imaret, qurulush qatarliqlarni layihilesh, qurush, bëzesh mahariti, sen’iti, shundaq kesip.
|
|
mëmarliq |
|
|
|
mëmorandum |
|
|
|
mëmori’al |
|
mëmori’al[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① birer shexs yaki weqening xatirisi ücün ishlengen, uni kishilerning menggü eslep turushini meqset qilip teyyarlanghan:[misal:] mëmori’al qurulush.[yeshmisi:] ② da’im heriketlinip turidighan, aylinip turidighan, oborot:[misal:] mëmori’al cek.
|
|
mëmori’al cek |
|
mëmori’al cek[kesip türi:]＞maliye＜[yeshmisi:] bankigha özining amanet pul hësabidin pul aghdurup bërishni xewer qilishqa ishlitilidighan cek. memlikitimizde asasliqi herqaysi orunlar otturisidiki tawar sodisi, emgek mulazimet ishliri bilen teminlesh we meblegh yötkesh qatarliqlarning mëmori’al rasxotigha ishlitilidu. buninggha neq pul ëlishqa bolmaydu.
|
|
mënba |
|
|
|
mëndël |
|
|
|
mëndël faktori |
|
|
|
mëndël qanuni |
|
|
|
mëndëlëyëwiy |
|
|
|
mëndëlizm |
|
mëndëlizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] awstriyilik bi’ologiye we gënëtika alimi mëndël (Johann Gregor Mendel) yaratqan bir xil irsiyet telimati. uningdiki asasiy közqarash: janliqlar tënining hüjeyriliridiki irsiyet faktori irsiyetning maddiy asasiy, u erkin birikish we ayrilish qanuniyiti boyice yekke tenning tereqqiyatini kontrol qilidu dëgendin ibaret.
|
|
mënzurka |
|
|
|
mënshëwizm |
|
mënshëwizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] marksizmgha zit bolghan, burzhu’a idë’ologiyisini eks ettüridighan muressecilik uqumi, u ishcilar herikitidiki burzhu’aziyige wekillik qilidu.
|
|
mënshëwik |
|
|
|
mëningit |
|
mëningit[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞tëbabet＜[yeshmisi:] baktëriye, wirus we zemburughlar teripidin qozghitilidighan, mënge perdisining yallughlinish xaraktëridiki kësellikliri. klinikida qizitish, qattiq bash aghrish, qosush we boyun qëtip qëlish qatarliq alametliri bolilidu. ëghir bolghanda tartishish, hoshsizlinishlar këlip ciqidu. «mënge perdisi yallughi» depmu atilidu.
|
|
mëhr |
|
|
|
mëhr heqqi |
|
|
|
mëhrab |
|
mëhrab[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① mescitning qible teripidiki tëmining otturisigha, yeni imam turidighan orunning uduligha oyup ciqirilghan gümbezsiman qurulma.[yeshmisi:] ② jüme yaki munasiwetlik namazlarda imamning xutbe oqushi ücün teyyarlanghan, tekshiliktin ëgizrek bolghan jay.
|
|
mëhrane |
|
mëhrane[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] mëhr heqqi:[misal:] menki, ishan damollamdurmen, xotunum rozixan bilen ciqishalmighacqa, uni üc talaqqa tayin qildim. uning mëhranisigha kuca say boyidiki ikki ëghiz öyni seynasi bilen qoshup berdim.
|
|
mëhriban |
|
mëhriban[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] bashqilargha shepqet qilidighan, köyünidighan, köyümcan, ghemxor:[misal:] men uning mëhriban anilardek bëshimni silap turup manga bergen ashu terbiyisini qandaqmu untup qalalaymen
|
|
mëhribanlarce |
|
|
|
mëhribanlashmaq |
|
mëhribanlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] bashqilargha köyünidighan, ghemxorluq qilidighan xususiyetni turghuzmaq, mëhriban bolmaq:[misal:] u tahirning birdinla bundaq mëhribanliship ketkenlikige bir’az heyran boldi.
|
|
mëhribanliq |
|
mëhribanliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] köyünüsh, shepqet qilish, köyümcanliq, ghemxorluq:[misal:] yolwasni tutush ücün awwal mëhribanliq körsetmey bolmaydu.
|
|
mëhrigül |
|
|
|
mëhrigiyah |
|
mëhrigiyah[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] mogoning bir xili, qalpiqi börek sheklide, renggi qongur, qalpaq yüzide halqisiman siziqlar bolidu, parqiraq këlidu. tëbabetcilikte quwwet dorisi qilinidu.
|
|
mëhman |
|
mëhman[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] toy, cay, ziyapet, yighilish qatarliqlargha caqirilghan yaki mushundaq munasiwet bilen kütüwëlinidighan kishi:[misal:] mëhman bolmaq. mëhman qilmaq. ＊ colpangül, mëhmanlirimni kütüwal dëdi u gherq mest halette towlap.
|
|
mëhmanxana |
|
|
|
mëhmanxaniliq |
|
mëhmanxaniliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mëhmanxanisi bar, ayrim mëhmanxana orunlashturulghan:[misal:] üc ëghiz yataq, bir mëhmanxaniliq, hoylisi xëli cong öy idi.
|
|
mëhmandarciliq |
|
|
|
mëhmandost |
|
mëhmandost[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] mëhmanni yaxshi köridighan, kelgen-ketkenlerni nahayiti qizghin kütidighan, mëhriban:[misal:] ejebmu toqciliq bu yurt, bayashatliq bazari bar, dili sap shunce mëhmandost, sëxidur ishci-dëhqani.
|
|
mëmandostluq |
|
|
|
mëhmanliq |
|
|
|
mëhnet |
|
mëhnet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] omumen belgilik eqil yaki jismaniy küc serp qilinip ëlip bërilidighan ish-heriket, pa’aliyet؛ emgek؛ ejir:[misal:] mëhnet qilmaq. mëhnet singdürmek. ＊ ademning sölitige qarima, mëhnitige qara (maqal).
|
|
mëhnetcan |
|
mëhnetcan[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] «emgekcan»gha qarang:[misal:] mëhnet söygenler, bizde hörmetlik, ishle mëhnetcan, bolup gheyretlik.
|
|
mëhnetci |
|
mëhnetci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mëhnet qilishni, ishleshni, emgekni yaxshi köridighan yaki shuni özige adet qilghan kishi, emgekci.
|
|
mëhnetsiz |
|
mëhnetsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hëcqandaq mëhnet, ejri singmigen, mëhnet qilmighan, hëcbir emgek singdürmigen:[misal:] u hëcbir mëhnetsizla bundaq cong netijige ërishkenliki ücün bëshi asmangha taqashqudek xushalliqqa tolghanidi.
|
|
mëhnetkesh |
|
mëhnetkesh[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] mëhnet, ejir qilip kün kecüridighan, mëhnet söyer:[misal:] yaq, bu dunyani «wapasiz» dëme, dunya wapasi ilkingde — sende. wapa ahini istimes dëme, wapa xojisi mëhnetkesh bende. ∥u pütün karxana, pütün yurttiki mëhnetkeshlerning wekili.
|
|
mëhnetlik |
|
|
|
mëhir (mëhri) |
|
|
|
mëhirsiz |
|
mëhirsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] köyümi yoq, mëhir-muhebbiti kem, shepqetsiz:[misal:] u nahayiti dili qattiq, mëhirsiz adem bolup qaldi.
|
|
mëhirsizlik |
|
|
|
mëhir-shepqet |
|
|
|
mëhirlik |
|
|
|
mëhir-muhebbet |
|
|
|
mëwe |
|
mëwe[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ösümlük tënining bir qismi. gül uruqlanghandin këyin, uruqdan tedrijiy yoghinap mëwige aylinidu.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] adette istëmal qilish ücün mexsus yëtishtürülgen bezi derex we ösümlüklerdin ëlinidighan suluq yel-yëmishler:[misal:] mëwe köciti. mëwe cüshmek.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer ish, emgek qatarliqlarning netijisi, hosuli:[misal:] sewrning mëwisi altun (maqal).
|
|
mëwe-cëwe |
|
|
|
mëwizar |
|
mëwizar[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] mëwilik derexler bilen qaplanghan, shundaq derexler yaki ösümlükler östürülgen:[misal:] orda derwazisining aldida cong bir mëwizar bolup, bu yerde alma, örük, neshpüt we tut derexliri xëlila köp idi.
|
|
mëwizarliq |
|
mëwizarliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] mëwilik derexler bilen qaplanghan, shundaq derexler yaki ösümlükler östürülgen jay, orun:[misal:] men da’im zoqlinip aylinidighan ceksiz mëwizarliqqa yëtip keldim, yëshil qorghandek sozulghan derexler aldimda namayan boldi.
|
|
mëwisiz |
|
|
|
mëwiletmek |
|
|
|
mëwilik |
|
|
|
mëwilimek |
|
mëwilimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① türlük mëwilik ösümlüklerning bergide mëwe peyda bolmaq, mëwe tutmaq:[misal:] bu yil örükler xëli obdan mëwilep qaldi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] xushallinarliq netije yaritilmaq, netije hasil bolmaq:[misal:] muhebbet güllirini dawamliq heqiqiy hëssiyat bilen sughirip turmighanda mëwilimeydu, shunga uni köngül qoyup perwish qilish lazim.
|
|
mëyxua |
|
|
|
mëyip |
|
|
|
mëyiplenmek |
|
mëyiplenmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] mëyip bolmaq, jismaniy jehettin mëyip haletke këlip qalmaq, nakar bolmaq:[misal:] u rehmetlik dadisining ëghir derijide mëyiplinip azab icide ölüp këtishige sewebci bolghan.
|
|
mëyiplik |
|
mëyiplik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] jismaniy jehette nakar bolup qalghan, melum bir organizmi kem bolghan halet, mejruhluq:[misal:] uning kishini heyran qalduridighan küclük gheyret-shija’iti bashqilargha uning mëyiplikini qilcimu candurmaytti.
|
|
mëyit |
|
|
|
mit |
|
|
|
mite |
|
mite[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil hasharat. yëtilginining tëni qizghuc qongur, bëshining shekli pil tomshuqigha oxshap këtidu. qalqan renglik yumilaq sepküni bolidu. yëtilgini bilen licinkisining hemmisi shal, bughday qatarliq zira’et danlirini yeydu. u ashliq ambarliridiki asasiy ziyandashning biridur.
|
|
mitewileshmek |
|
|
|
mittide |
|
|
|
mitkot |
|
|
|
mitlos |
|
mitlos[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] yumshaq tenlik haywan. qëpi nahayiti qëlin bolup, üc bulung sheklide, renggi toq qongur këlidu. tëyiz dëngizlardiki qoram tashlar arisida yashaydu.
|
|
mit-mit |
|
|
|
mitëlla |
|
mitëlla[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] qasiraqliq haywan. tënining shekli tashpaqa putigha oxshaydu, kaltsiyliq qapcuqi bolidu, putini qapcuq ëghizidin ciqirip ozuq tutidu. dëngiz qirghaqliridiki tash araclirida yashaydu.
|
|
mitiqlimaq |
|
|
|
mitiq-mitiq |
|
|
|
mitildatmaq |
|
|
|
mitildashmaq |
|
|
|
mitildimaq |
|
mitildimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] biliner-bilinmes, asta heriket qilmaq؛ midirlimaq:[misal:] tiklime eynekte ghem-endishe, tene, yawuzluq bilen sus sëriq rengde mitildap turghan köpkük nursiz bir jüp köz özige qarap turatti.
|
|
mijez |
|
mijez[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① ademning özige xas bolghan xaraktëri, xususiyiti, xulqi:[misal:] asim uning mijezini biletti.[yeshmisi:] ② adem organizmining tebi’iyiti:[misal:] mijezi issiq. mijezi soghuq.[yeshmisi:] ③ salametlik؛ keypiyat:[misal:] men aghrip qaldim, taza mijezim yoqtek turidu.
|
|
mijezi bosh |
|
mijezi bosh[yeshmisi:] ① birer ishni qilishqa xahishi yoq؛ teyyarliqi yaxshi emes:[misal:] ay-hay, qandaq, yolwas mijez yigit, mijezingiz bekla boshqu, dëdi ayxan.[yeshmisi:] ② salametliki dëgendek yaxshi emes, mijezi pes.
|
|
mijezi pes |
|
|
|
mijezi pëtir |
|
mijezi pëtir[yeshmisi:] keypiyati yaxshi emes, solash:[misal:] axsham sel jiq icip qoyuptikenmen, mijezim pëtir turidughu bügün, dep kërildi asim.
|
|
mijezi qodangshimaq |
|
|
|
mijezi yoq |
|
mijezi yoq[yeshmisi:] saqsiz, kësel:[misal:] ependimning mijezi yoq bolup qëlip, tëwipqa barsa, tëwip ghaz shorpisi icishni buyruptu.
|
|
mijez-xulq |
|
|
|
mijezlik |
|
|
|
mijitmaq |
|
|
|
mijishmaq |
|
|
|
mijiq |
|
|
|
mijiqlatmaq |
|
|
|
mijiqlashmaq |
|
|
|
mijiqlanmaq |
|
|
|
mijiqlimaq |
|
|
|
mijigen |
|
mijigen[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] sirti asasen sëriq, qara yoli bar, torliship pishidighan, uzun saqlashqa bolidighan ëti cürük qoghun.
|
|
mijilmaq |
|
|
|
mijimaq |
|
mijimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] siqmaq, ezmek, yanjimaq, makcaytmaq:[misal:] u dasni birni tëpip mijiwetti. ＊ u qiymini mijip dora-dermanni tengshidi.
|
|
mic |
|
|
|
miccide |
|
|
|
mic-mic |
|
|
|
micildatmaq |
|
|
|
micildashmaq |
|
|
|
micildimaq |
|
|
|
mix |
|
mix[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ikki nersini bir-birige cëtish, biriktürüsh, cingitish ücün qëqilidighan bir teripi ucluq yene bir teripi qalpaqliq mëtal buyum:[misal:] mix qaqmaq. ＊ u he dep buzulghan orunduqning mixlirini soghuruwatatti.
|
|
mix metbe’e |
|
mix metbe’e[kesip türi:]＞metbu’atciliq＜[yeshmisi:] bësish meshghulati qoghushun herp arqiliq ëlip bërilidighan metbe’e. buningda aldi bilen herp tizilip, istratipqa ëlinghandin këyin, qayta qoghushun bet quyup ciqilidu.
|
|
mix yëziq |
|
mix yëziq[kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] qedimki somër xelqi ijad qilghan bir xil yëziq. u miladiyidin 3500 yil burunla mewjut bolup, ëlimizdiki cighnaq-taghaq yëziqidin 2000 yil burun peyda bolghan. bu yëziq yaghac, tash we xish tamlargha oyup yëzilghan, miladiyidin burunla ottura asiyagha xëli keng tarqalghan, babilunluqlar we bezi pars elliri uni qollanghan. mix yëziq eslidiki teqlidiy yëziq sheklidin bara-bara boghumluq yëziqqa, andin tawushluq yëziqqa qarap tereqqiy qilghan. biraq miladiyidin këyin bu yëziqni kishiler ance qollanmaydighan bolup qalghan.
|
|
mixta |
|
|
|
mixtek qadalmaq |
|
|
|
mixtek olturmaq |
|
mixtek olturmaq[yeshmisi:] zëhnini yighip, qadilip, ornidin qopmay olturmaq:[misal:] tamaqtin këyin mixtek olturup kitab körimen, yazimen.
|
|
mixqa üsüwalmaq |
|
|
|
mixlatmaq |
|
|
|
mixlashmaq |
|
|
|
mixlaqliq |
|
|
|
mixlanmaq |
|
|
|
mixliq |
|
|
|
mixlimaq |
|
|
|
midir |
|
|
|
midir-sidir |
|
|
|
midirlatmaq |
|
|
|
midirlashmaq |
|
|
|
midirlimaq |
|
midirlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] heriket qilmaq, qozghalmaq, siljimaq, tewrenmek, qimirlimaq:[misal:] uning lewliri biliner-bilinmes midirlidi.
|
|
midir-midir |
|
|
|
midiq |
|
|
|
midiqlimaq |
|
|
|
midiq-midiq |
|
|
|
mirab |
|
mirab[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] kona jem’iyette su bashquridighan kishi:[misal:] quruq östengge mirab bolmaq. ＊ mekkining mirabidek, qapqaradur qashliring. leyli-mejnun talgha oxshash, ikki zulpi cacliring.
|
|
mirabbëgi |
|
mirabbëgi[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］mirab+beg+i［[yeshmisi:] kona jem’iyette hökümet teripidin mirablarni bashqurush ücün belgilengen mensepdar:[misal:] bu bir top kishining icide wangning dëhqanciliqqa mes’ul teyjisi, sheher dorghisi, mirabbëgi. kökbëshi, xetciler bar idi.
|
|
mirabliq |
|
|
|
miraxor |
|
|
|
miras |
|
miras[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① ölgenlerdin qalghan mal-mülük:[misal:] miras qalmaq.[yeshmisi:] ② ölgenlerdin këyinkilerge qalghan ilmiy, edebiy, medeniy, kespiy we shu qatarliqlargha a’it nerse؛ bayliq, hüner-kesip:[misal:] ata kespi baligha miras (maqal). ＊ qedimiy eserlerni yighish, retlesh arqiliq tarixiy miraslirimiz yoqilish girdabidin qutquzuwëlindi.
|
|
mirasxor |
|
|
|
mirasxorluq |
|
|
|
mirasiy |
|
|
|
mirt |
|
|
|
mirttide |
|
|
|
mirt-mirt |
|
|
|
mirza |
|
mirza[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] ① [qollinilish da’isrisi:] konirighan söz.[yeshmisi:] pütükci, katip:[misal:] birküni u bala mirzigha egiship ordigha kiriptu, uni padishah körüp yaxshi körüp qaptu.[yeshmisi:] ② erlerning ismi.
|
|
mirzixana |
|
mirzixana[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[qollinilish da’isrisi:] konirighan söz.[yeshmisi:] mirzilar ish qilidighan öy, katibat ishxanisi:[misal:] ong tereptiki shirelerge mirzixanigha lazimliq qelemdan, qeghez, mike tashlar qoyulghan.
|
|
mirzigül |
|
mirzigül[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］mirza+gül［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① murekkep güllükler a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. güli cong hem cirayliq bolup, ëcilish waqti uzunraq bolidu. shunga u adette menzire ösümlüki qilinidu.[yeshmisi:] ② shu xil ösümlükning güli.
|
|
mirshep |
|
|
|
mirshep bëgi |
|
|
|
mirsheplik |
|
mirsheplik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] këcilik amanliqni saqlash ishi:[misal:] boway ehwalni padishahqa yetküzgeniken, padishah xursen bolup, wedisi boyice bowaygha sheherning mirsheplik emilini bëriptu.
|
|
mirghezep |
|
|
|
mirghizar |
|
mirghizar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] otlaq, yaylaq, cimenzar:[misal:] anamdek mëhriban ko’inlun tëghi, sëni men qaytilap yoqlashqa keldim. cangqighan cöllerde mirghizar yasap, gül acqan ejringni qutlashqa keldim.
|
|
mirghizarliq |
|
mirghizarliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] otlaq, yayliqi bar:[misal:] mirghizarliq bagh-aramda, bir güli rena iding. bu jahanning sehniside, göhiri yekta iding.
|
|
mirqiratmaq |
|
|
|
mirqirashmaq |
|
|
|
mirqirimaq |
|
|
|
mirwet |
|
|
|
miring |
|
|
|
mizaj |
|
|
|
mizan |
|
mizan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① taraza, jing:[misal:] mizangha sëlip ëghirliqini ölcimek. ＊ ëshingni ölceshke nediki waqit, ëytqina, xatamu ëytqan sözimiz, her yili bahalap necce xamanni, mizangha aylanghan bizning közimiz.[misal:]＞[yeshmisi:] ② astr＜[yeshmisi:] mizan burji.[yeshmisi:] ③ shemsiye yil hësabida 7-ayning erebce nami.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] söz heriket qatarliqlar we ularni bahalashta asaslinidighan prinsip yaki ularning ölcimi, normisi yaki qëlipi:[misal:] heriket mizani. exlaq mizani.
|
|
mizan burji |
|
mizan burji[kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] ëkliptikidiki 12 burjning yettincisi. belgisi ≌. astronomiyilik uzunluqi °180 tin °210 qice. esliy orni mizan yultuz türkümide bolup, yillarning ötüshi bilen sunbule yultuz türkümige yötkelgen. miladiye boyice her yili 9-ayning 24-künining aldi-keynide quyash bu burjqa këlidu. bu waqittiki mewsum küzlük kün-tün tengliki bolidu.
|
|
mizgan |
|
|
|
mizganci |
|
|
|
mizh |
|
|
|
mizhzhide |
|
|
|
mizhgan |
|
mizhgan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] kirpik:[misal:] atti mizhgan oqlirini ikki qaraqci közliri, boldi bu jismim ze’ip baghrime kar eyligec. ＊ qarap qaldim ajayip uz senemge, goya mizhgan oqi tegdi sinemge.
|
|
mizh-mizh |
|
|
|
mizhildashmaq |
|
|
|
mizhildimaq |
|
|
|
mis (Ⅰ) |
|
mis (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] mëtal ëlëmënt. belgisi Cu(Cuprum). qizghuc qongur rengde bolup, küclük sozulushcanliqqa, ëlëktr ötküzüshcanliqqa hem issiqliq ötküzüshcanliqqa ige këlidu. uning qëtishmisi ëlëktr sana’iti, mashinisazliq sana’iti we dölet mudapi’e sana’iti qatarliqlarning matëriyali qilinidu.
|
|
mis eynek |
|
|
|
mis bash |
|
mis bash[yeshmisi:] ① cëci sapsëriq kishi.[yeshmisi:] ② jarahet yaki bashqa sewebler tüpeylidin bëshigha cac ünmigen, ghiltang, taqir:[misal:] bay zaghun yighini qizitip morining qurumi bilen arilashturup balisining bëshigha sürkeshke kirishiptu, bir aydin këyin bayweccining bëshi mis bash bolup saqiyiptu.
|
|
mis qoral dewri |
|
mis qoral dewri[kesip türi:]＞tarix＜[yeshmisi:] tash qoral dewridin këyinki, tömür qoral dewridin ilgiriki dewr. bu dewrde, insaniyet mistin yasalghan qorallarni ishlitishni bilgen, dëhqanciliq we carwiciliq ghayet zor tereqqiyatlargha ërishken. memlikitimizde miladiyidin ilgiriki 2000-yillar öpcörisidila mis quyma jabduqlarni ishliyeligen.
|
|
mis (Ⅱ) |
|
|
|
misal |
|
misal[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① melum bir mesilini, közqarashni yaki hadisini cüshendürüsh ücün qollanghan delil, ispat, nemune, örnek, endize:[misal:] muhebbetning bolar yamghuri, qari. muhebbet bir güzel shë’ir misali.[yeshmisi:] ② matëmatika derside oqughucilarning ishlishi ücün bërilgen sanliq (reqemlik) forma:[misal:] imtihanda matëmatikidin ikki mesile, üc misal cüshti.
|
|
misalen |
|
misalen[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] «mesilen»ge qarang:[misal:] mëningce özimizmu ance-munce heriket qilsaqmikin deymen. misalen dësem, özimizning qolidin këlidighan yaghacciliq, mozdozluq qatarliq ishlarni özimiz qilsaq.
|
|
mistitsizm |
|
|
|
mistiriye |
|
mistiriye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] deslepki waqitlarda cërkawlarda, këyinki waqitlarda xelq oyunlirining biri süpitide fransiye, engliye qatarliq memliketlerde latin tilida oynalghan ottura esir dramisi.
|
|
mistika |
|
|
|
misra |
|
|
|
misraliq |
|
|
|
misran (Ⅰ) |
|
|
|
misran qilic |
|
misran qilic[yeshmisi:] bir xil qilic, bu qilic iraqtiki besire, kofi dëgen ikki sheherde soqulghanliqi ücün shundaq atalghan:[misal:] cin tömür batur misran qilicini ësip, arghimaq ëtigha minip, kapkap kücükini egeshtürüp owgha ciqip këtiptu.
|
|
misran (Ⅱ) |
|
|
|
misside |
|
|
|
missi’onër |
|
|
|
misqal |
|
misqal[söz türkümi:] miqtar söz.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ondin bir serge, yeni 68.4 giramgha teng bolghan ëghirliq ölcem birliki:[misal:] sugha salsam su kötürmes, misqal tömürni. altun bërip ëlip bolmas, qalghan köngülni.
|
|
misqalce |
|
misqalce[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] kicikkine, hëcqance, peqetla:[misal:] adimi almashtiyu, yoli, tüzümi almashmidi, sabit dëgenning ishliri misqalcimu qamlashmidi.
|
|
misqaldaka |
|
|
|
misqallap |
|
misqallap[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① bir misqal, bir misqaldin؛ misqal bilen:[misal:] altun dëgenni jinglap alidighan nerse emes, misqallap alidighan nerse.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] nahayiti asta, az-azdin:[misal:] kësel patmanlap kirer, misqallap ciqar (maqal).
|
|
misqallatmaq |
|
|
|
misqallashmaq |
|
|
|
misqalliq |
|
|
|
misqallimaq |
|
|
|
miskantus |
|
|
|
miskantus oti |
|
|
|
misker |
|
|
|
miskerlik |
|
|
|
miskin |
|
miskin[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yoqsuzluq, ghem-endishe tüpeylidin rohiy haliti cüshkünleshken, ghemkin, solghun:[misal:] u nahayiti xiyalcan we miskin idi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] kembeghellik, yoqsuzluqtin ëghir ehwalda qalghan, bicare adem:[misal:] miskin we yëtim-yësirlarni yölesh insandiki güzel exlaqiy pezilettur.
|
|
miskinleshmek |
|
|
|
miskinlik |
|
miskinlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yoqsuzluq, ghem-endishe tüpeylidin rohiy haliti cüshkünleshken halet, ghemkinlik, solghunluq:[misal:] raziyening miyiqida külüp turghan cirayida bolsa bir xil yoshurun miskinlik we köngli yërimliq sëziletti.
|
|
misli |
|
misli[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] yüklime.[yeshmisi:] bolushsiz jümlide «peqet», «zadi» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] misli körülmigen ish.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] tirkelme.[yeshmisi:] ...ge oxshash, kebi, xuddi:[misal:] kohi dara xuddi jam, sübhi ziyasi misli mey, taza meydek bexsh ëter jangha huzur etrapta ney.
|
|
mislisiz |
|
|
|
mislimiyang |
|
|
|
mis-mis |
|
mis-mis[yeshmisi:] ① «mis» sözining tekrarlinishi.[yeshmisi:] ② bir ishni aldirimay qilidighan, herikiti asta:[misal:] mis-mis adem.[yeshmisi:] ③ qolidin ish kelmeydighan, boshang:[misal:] mushuncilik ishnimu qilalmaydighan tazimu mis-mis er ikensizghu
|
|
miswak |
|
|
|
miswaklimaq |
|
|
|
misir |
|
misir[kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] ereb misir jumhuriyiti afriqining sherqiy shimaligha jaylashqan, az bir qisim zëmini asiyaning gherbiy jenubigha (sinay yërim arili) jaylashqan. yer meydani 1 milyon 2000 kwadrat kilomëtir, ahalisining 78% ni erebler igileydu, qalghini koptilar, bido’inlar we nobiylikler teshkil qilidu. ereb tili dölet tili, köp sanliq ahalisi islam dinigha ëtiqad qilidu. yene az sanda xiristi’anlarmu bar. dölet nopusining 49% tin köpreki dölet zëminining peqet 4% tige yetmeydighan nël deryasi boyi we dëlistgha olturaqlashqan. misir tarixi uzun medeniyetlik dölet bolup, miladin burunqi 3200-yilila birlikke kelgen qulluq tüzümdiki dölet qurulghan. miladi 640-yili ereb impëriyisige, 1517-yili osman impëriyisige qoshuwëlinghan. 1882-yili engliye misirgha qoralliq bësip kirgen. 1922-yili 2-ayning 28-küni engliye misirning musteqilliqini ëtirap qilishqa meqbur bolghan. 1952-yili misir farux sulalisi aghdurup tashlinip, ikkinci yili misir jumhuriyiti qurulghan. 1958-yili 2-ayda misir we süriye birliship, «ereb birleshme jumhuriyiti»ni qurghan. 1961-yili 9-ayda süriye cëkinip ciqqandin këyin, 1971-yili 9-ayda misir namini «ereb misir jumhuriyiti»ge özgertken. 1956-yili 5-ayning 30-küni dölitimiz bilen diplomatik munasiwet ornatqan. misirning nëfit zapisi 400 milyon tonnigha yëtidu, sulfat kislata tuzi intayin mol, misir afriqa boyice sana’iti tereqqiy qilghan dölet bolup, toqumiciliq, yëmeklikler we yënik sana’etni asas qilidu. yëza nopusi dölet nopusining 06% tini igileydu. carwiciliqta qoy, kala we töge bëqilidu. asasliq sheherliri: ① qahire, dölet paytexti, döletning siyasiy, iqtisad, medeniyet we qatnash merkizi. afriqa boyice eng cong sheher bolup, her kwadrat mëtirgha 20 ming adem toghra këlidu. ② aliksandiriye, dölet boyice ikkinci cong sheher, misirning cong soda we herbiy porti. miladidin burunqi 332-yuili qurulghan. ③ se’idi porti, misirning ikkinci cong porti, ahalisi 300 ming. yene suweyish, aswan sheherlirimu bar.
|
|
misil |
|
|
|
misilce |
|
|
|
misildashmaq |
|
|
|
misildimaq |
|
|
|
mish (Ⅰ) |
|
|
|
mish (Ⅱ) |
|
|
|
mishe |
|
|
|
mishek |
|
|
|
mishqiritmaq |
|
|
|
mishqirmaq |
|
mishqirmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] mangqisini tashlimaq, burunni tashlimaq:[misal:] balilar bezide kücep mishqirghanda burun boshluqining bësimi ëship, qan tomurlar bësimgha berdashliq bërelmey yërilip, burun qanaydu.
|
|
mishqirishmaq |
|
|
|
mishqiriq |
|
|
|
mishkap |
|
|
|
mishmëriq |
|
|
|
mish-mish |
|
|
|
mishildatmaq |
|
|
|
mishildashmaq |
|
|
|
mishildimaq |
|
|
|
migh |
|
|
|
migh-migh |
|
|
|
mighildashmaq |
|
|
|
mighildimaq |
|
|
|
mifologiye |
|
|
|
mifologiyilik |
|
|
|
miqdar |
|
miqdar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① ölcesh, sanash mumkin bolghan nersilerning az-köplüki, sani, camisi:[misal:] issiqliq miqdari. köp miqdardiki su.[yeshmisi:] ② ülüsh, hesse:[misal:] bir miqdar kislatagha üc miqdar su qoshmaq.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] shey’ilerning mewjut bolup turush kölimi, yeni shey’ilerning heriket sür’iti, tereqqiyat derijisi qatarliq jehetlerdiki miqdari perqliq bolup ipadilinidighan mu’eyyenlik.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞til-yëziq＜[yeshmisi:] miqdar söz.
|
|
miqdarliq |
|
|
|
miqirimaq |
|
|
|
miqyas |
|
miqyas[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] kölem, da’ire:[misal:] pütkül yurt miqyasida yëshilliqtin, del-derextin, öy-imarettin eser qalmaptu.
|
|
mikro |
|
mikro[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[yeshmisi:] ① kicik؛ kicik jehettiki:[misal:] mikro dunya. mikro igilik.[yeshmisi:] ② maddilarning atom, molëkula, ëlëktron qatarliq icki qurulmiliri bilen munasiwetlik bolghan, uninggha tewe yaki alaqidar bolghan.
|
|
mikro ximiye |
|
|
|
mikro dolqun |
|
mikro dolqun[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] dolqun uzunluqi 1 millimëtirdin 1 mëtirghice bolghan ëlëktr magnit dolquni. mikro dolqunning yönilishcanliqi bek küclük. castotisi intayin yuqiri bolup, asasen paraxotlargha yol bashlash, radar, sün’iy hemrah arqiliq alaqilishish, hawarayi, astronomiye＜qatarliq jehetlerde qollinilidu.
|
|
mikro’ampër |
|
|
|
mikrob |
|
|
|
mikrobsiz |
|
|
|
mikrobsizlandurmaq |
|
|
|
mikrobsizlandurulmaq |
|
|
|
mikrobsizlanmaq |
|
|
|
mikroblanmaq |
|
mikroblanmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] terkibige mikrob kirip qalmaq؛ mikrob bilen yuqumlanmaq:[misal:] doxtur:[misal:] bu balining yarisini tazilap qaytidin tënging, yariliri mikroblinip qalmisun, dëdi.
|
|
mikrobi’olog |
|
|
|
mikrobi’ologiye |
|
mikrobi’ologiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] mikro organizmlarning morfologiyisi, tüzülüshi, klassifikatsiyisi, irsiyet özgirishcanliqi, bi’oximiyilik, fizi’ologiyilik alahidiliki qatarliq hayat pa’aliyiti qanuniyitini tetqiq qilidighan pen.
|
|
mikroskop |
|
|
|
mikrosëkunt |
|
|
|
mikrofarada |
|
|
|
mikrofotografiye |
|
|
|
mikrofon |
|
|
|
mikrokristal |
|
|
|
mikrokilimat |
|
mikrokilimat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞mëtë’orologiye＜[yeshmisi:] orman, dala, sazliq qatarliq kicik da’iridiki jaylarning özige xas iqlim xususiyetliri, abhawa shara’iti.
|
|
mikrokyuriy |
|
|
|
mikrogënri |
|
|
|
mikromëtir |
|
|
|
mikron |
|
|
|
mikro’organizm |
|
mikro’organizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] tëni intayin kicik, tüzülüshi addiy, köpiyishi tëz bir xil janliqlar. mesilen, baktëriye, wirus we zemburugh qatarliqlar.
|
|
mikro’organizmliq |
|
|
|
mikrowat |
|
|
|
mikrowolt |
|
|
|
mikro’ëlëktronika |
|
mikro’ëlëktronika[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞fizika＜[yeshmisi:] ëlëktronikining bir tarmiqi. u qattiq jisimlarning icki qismining mikro xaraktëristikisidin we alahide tëxnologiyilerdin paydilinip, qattiq jisimning intayin kicik qismigha bir xil yaki birnecce xil iqtidarliq mukemmel tok yoli yaki zapcasni yasap ciqish mesilisini tetqiq qilidu.
|
|
mikro’ëlëmënt |
|
mikro’ëlëmënt[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce+latince［[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] ösümlükler kaliy, fosfor, azot qatarliq ëlëmëntlarni ozuqluq süpitide kërek qilghandin bashqa yene intayin az miqdarda ozuqluq süpitide shümürgen bor, arsin, mangan, mis, kobalt we molbidin qatarliq ëlëmëntlar.
|
|
mikoplazma |
|
mikoplazma[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce［[kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil mikro organizm, baktëriyidin kicik bolup, hüjeyre diwari bolmaydu. shekli sharsiman yaki yipsiman këlidu, musteqil yashiyalaydu. adette adem we haywanlarning nepes, süydük we jinsiy yollirida parazit yashap, öpke yallughini keltürüp ciqiridu.
|
|
mikologiye |
|
|
|
mikir (mikri) |
|
mikir (mikri)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] quwluq-shumluq, hiyle, neyreng:[misal:] sizning mëni aldap, bergen wediliringiz, tökken yashliringiz, bes, bu hiyliler, bu mikirler sizdin bashqa kimdin tëpilsun
|
|
mikirlik |
|
|
|
miki-miki |
|
|
|
migmatit |
|
|
|
ming |
|
|
|
ming balada |
|
|
|
ming bir |
|
|
|
ming patman |
|
|
|
ming pare bolmaq |
|
ming pare bolmaq[yeshmisi:] ① pare-pare bolmaq, pacaqlinip ketmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ceksiz azablanmaq, azab-oqubetke tolmaq:[misal:] til dëgen bir köwrük, ciqti bu sözler elemdin ming pare bolghan dildin.
|
|
ming pushayman qilmaq |
|
|
|
ming teste |
|
|
|
ming towa |
|
|
|
ming japada |
|
ming japada[yeshmisi:] nahayiti teste:[misal:] mülki idim döletning, ming japada yasalghan, nakar bolup qaldimmen, xorluq tartip uprap jan.
|
|
ming razi |
|
|
|
ming rehmet |
|
|
|
ming qetle shükür |
|
|
|
ming qilsimu |
|
ming qilsimu[yeshmisi:] herqance qilsimu, hernëme dëgenbilen:[misal:] ming qilsimu, sili bilen biz uruq-tughqan, ishning ong tetüri ayrilip bolghuce, mëning bu öyge kirginimni zeytunqiz bilen hamut’axun bilmisun.
|
|
ming qilghan bilen |
|
|
|
minglar xanisi |
|
|
|
ming mertiwe |
|
ming mertiwe[yeshmisi:] ① qayta-qayta, köp qëtim tekrar-tekrar:[misal:] bu ishni uninggha ming mertiwe ëytqan bolsammu zadila perwa qilmidi.[yeshmisi:] ② toluq, pütünley, köp:[misal:] sëning gepliringgighu ming mertiwe ishinimen, dëdi u sel dëlighul bolghan halda. ＊ bir qarapla qoysang, ming mertiwe razi bolimen.
|
|
ming musheqqette |
|
|
|
ming ölüp, bir tirilmek |
|
ming ölüp, bir tirilmek[yeshmisi:] jebir-japalar, derd-elemler destidin qiyin ehwalgha cüshüp qalmaq:[misal:] altuncilarning aman qalghanliri ming ölüp, bir tirilip yazgha aran ulishiwaldi.
|
|
ming’ayagh |
|
ming’ayagh[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］ming+ayagh［[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] boghum putluq haywan. tëni yumilaq, nurghunlighan boghumdin teshkil tapqan, 1-, 2-, 3-, 4-we axirqi boghumliridin bashqa boghumlirida ikki jüptin puti bolidu. bëshida bir jüp qisqa sezgü münggüzcisi bar. dümbiside sarghuc qara renglik halqisiman siziqi bar. teskeydiki nem orunda yashaydu. puraq bëzi bar. këcide ciqip ot yiltizi we cirindiler bilen ozuqlinidu.
|
|
minger |
|
|
|
mingpëlek |
|
mingpëlek[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］ming+pëlek［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] purcaq a’ilisidiki ewrishim gholluq ösümlük. yopurmiqi tuxum shekillik, güli konussiman gül rëtide bolup, tutuq sösün këlidu. mëwisi coka mëwe, gholi dora qilinidu, talasidin qeghez yasilidu.
|
|
mingdiwane |
|
mingdiwane[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］ming+diwane［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ceyze a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yiltizsiman gholi tügünce shekillik, qara kül reng bolidu, yopurmiqi nöwetliship ösidu, uzun, ëllips shekilde, gholi sösün sëriq renglik, mëwisi ghoza mëwe, zeherlik. uruqi, yiltizi, gholi we yopurmaqliri dora qilinidu. aghriq peseytish, tiniclandurush roligha ige.
|
|
mingqëti |
|
|
|
minggen |
|
|
|
minglap |
|
|
|
minglap-minglap |
|
|
|
minglarce |
|
|
|
minglighan |
|
|
|
mingliq |
|
|
|
mingwëgi |
|
|
|
ming’öy |
|
|
|
mingyopurmaq |
|
mingyopurmaq[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］ming+yopurmaq［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] murekkep güllükler a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. pütün ösümlük tëni dora qilinidu. ashqazanni yaxshilash roli bar. ghol, yopurmiqidin puraqliq matëriyal ëlinidu.
|
|
mil (Ⅰ) |
|
|
|
mil (Ⅱ) |
|
|
|
milⅢ |
|
|
|
milad |
|
|
|
miladiye |
|
|
|
miletmek |
|
|
|
mileshtürmek |
|
|
|
mileshmek |
|
|
|
milengze |
|
|
|
milengzilik |
|
|
|
milenmek |
|
|
|
miltiq |
|
|
|
miltiq dorisi |
|
|
|
miltiqsiz |
|
|
|
miltiqliq |
|
|
|
miljing |
|
miljing[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] birer ishni aldirimay qilidighan, ezme:[misal:] miljing adem söz buzar, qingghir harwa yol buzar (maqal).[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer ishni aldirimay qilidighan adem:[misal:] miljingni ezme yëngidu, ezmini bezme yëngidu (maqal).
|
|
miljingliq |
|
|
|
miljinglimaq |
|
|
|
millet |
|
millet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] uzaq muddetlik tarixiy tereqqiyatlar arqisida shekillengen ortaq til, ortaq zëmin, ortaq iqtisadiy turmush we ortaq medeniyette ipadilinidighan ortaq psixologiyilik xususiyetke ige kishiler topi.
|
|
milletperwer |
|
milletperwer[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] öz millitige ghemxorluq qilidighan, öz millitining menpe’itini közleydighan؛ her da’im öz milliti teripide turidighan, öz millitini söyidighan:[misal:] milletperwer adem.
|
|
milletperwerlik |
|
|
|
milletci |
|
|
|
milletcilik |
|
milletcilik[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] burzhu’aziyining milletke bolghan qarishi we milliy mesilini bir terep qilishtiki programmisi we siyasiti. burzhu’aziye öz millitining menpe’itini bashqa milletler menpe’iti üstige qoyup, bashqa milletlerni kemsitish, ëzish siyasitini yürgüzidu.
|
|
milletshunas |
|
|
|
milletshunasliq |
|
|
|
milletqarash |
|
milletqarash[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］millet+qarash［[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] kishilerning millet we milliy mesile jehettiki qarishi, yeni dunyaqarashning milliy mesilidiki inkasi. türlük siniplarning milletqarishi türlükce bolidu, türlük sinipiy menpe’etlerni eks ettüridu.
|
|
milletlik |
|
|
|
milli’ampër |
|
|
|
millibar |
|
|
|
millisëkunt |
|
|
|
milligram |
|
|
|
millilitir |
|
|
|
millimëtir |
|
|
|
millimikron |
|
|
|
milliy |
|
milliy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① melum bir milletke xas bolghan:[misal:] milliy en’ene. milliy xususiyet. milliy küy.[yeshmisi:] ② yerlik milletke tewe, az sanliq millet hësablinidighan:[misal:] milliy kadir. ∥milliylargha köngül bölüsh.[yeshmisi:] ③ melum bir döletke, memliketke tewe:[misal:] milliy daramet. milliy mejlis.
|
|
milliy aptonomiye |
|
|
|
milliy aptonomiye hoquqi |
|
milliy aptonomiye hoquqi[kesip türi:]＞qanun ishliri＜[yeshmisi:] ëlimizdiki az sanliq millet xelqlirining milliy aptonomiyilik jaylarda öz millitining icki-yerlik ishlirini bashqurush hoquqi. «jungxua xelq jumhuriyitining milliy tërritoriyilik aptonomiye qanuni» da, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organlirining asasiy qanunida belgilengen yerlik dölet organlirining xizmet hoquqini, shuning bilen bille, asasiy qanunda we aptonomiye qanunida belgilengen hoquq da’irisi boyice aptonomiye hoquqini yürgüzidighanliqi, döletning qanun we siyasetlirini öz jayining emeliy ehwalgha qarap ijra qilidighanliqi belgilengen.
|
|
milliyce |
|
|
|
milliylashturmaq |
|
|
|
milliylashturulmaq |
|
|
|
milliylashmaq |
|
|
|
milliylik |
|
|
|
militarizm |
|
militarizm[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］latince［[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] tajawuzciliq meqsitide herbiy hazirliqni ghaljirliq bilen këngeytip, döletni tamamen herbiy kontrolluq astigha qoyidighan urushxumarliq idiyisi, siyasiti yaki tüzümi. uning eng yuqiri haliti jahangirlik tarixiy basqucidiki fashizmdur.
|
|
militarist |
|
|
|
militaristliq |
|
|
|
milic |
|
|
|
miliccide |
|
|
|
miliclatmaq |
|
|
|
miliclimaq |
|
|
|
milicmal |
|
milicmal[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］milic+mal［[yeshmisi:] yip-yingne, targhaq, süzgüc, sopun qatarliq ushshaq-cüshshek mallar:[misal:] mescitning biqinidiki milicmal dukinining ishiki ocuq idi.
|
|
milicmalci |
|
|
|
miliq |
|
|
|
miliq-siliq |
|
|
|
miliqqide |
|
|
|
miliqlimaq |
|
|
|
miliq-miliq |
|
|
|
milik |
|
|
|
milimek |
|
milimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] birer nersini uwaq, botqisiman nersilerge tegküzmek, tiqmaq, sürkimek, yëpishturmaq:[misal:] milep yëgen mëhmandin qorq (maqal). ＊ mollam mis siyahdandiki qoyuq qara siyahqa qomush qelemni milep xet yëziwatatti.
|
|
milyard |
|
|
|
milyon |
|
|
|
milyonlap |
|
milyonlap[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] milyonlarce, milyon-milyon, nurghunlighan, san-sanaqsiz:[misal:] milyonlap izbasarlarni terbiyilesh ücün nepestin toxtighuce ishlesh kërek.
|
|
milyonlarce |
|
|
|
milyonlighan |
|
|
|
milyonër |
|
|
|
mimika |
|
mimika[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce＞grëkce［[kesip türi:]＞ussul＜[yeshmisi:] ① hës-tuyghu, icki keypiyat qatarliqlarni ipadiligüci yüz muskulliri herikiti:[misal:] pikirni mimika arqiliq ipadilesh.[yeshmisi:] ② hës-tuyghu we keypiyatlarni yüz muskulliri herikiti arqiliq ipadilesh sen’iti:[misal:] mimikigha usta artis.
|
|
mina |
|
|
|
minalatmaq |
|
|
|
minalashturmaq |
|
|
|
minalashturulmaq |
|
|
|
minalashmaq |
|
|
|
minalanmaq |
|
|
|
minalimaq |
|
|
|
minamyot |
|
|
|
minamyotci |
|
|
|
mindürmek |
|
|
|
mingeshtürmek |
|
|
|
mingeshtürülmek |
|
|
|
mingeshmek |
|
mingeshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] at-ulagh, wëlisipit, motsiklit qatarliqlargha ikkidin artuq adem minmek؛ mingen yaki uninggha yëqin halette olturmaq:[misal:] at keynige mingeshme, mingeshkendin këyin ündime (maqal). ＊ ependim oghli bilen bir ëshekke mingiship bazargha bëriptu.
|
|
mingo |
|
|
|
minmek |
|
minmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] birer nersining üstige (köpince at-ulagh, wëlisipit, mutsiklit qatarliqlargha) ikki putini ikki yaqqa sanggilitip olturmaq:[misal:] atqa minmek. wëlisipitke minmek.
|
|
minnet |
|
minnet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] qilghan yaxshiliqini köz-köz qilish, damlash, yüzige sëlish yaki bashqilargha dep yürüsh:[misal:] minnet qilmaq. ＊ mëhnettin qacma, minnettin qac (maqal).
|
|
minnetxor |
|
minnetxor[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] qilghan ishi ücün minnet qilidighan, minnet qilishqa amraq:[misal:] u cighriqi ghicirlap ayliniwatqan quduq bëshigha topliship, minnetxor teqsimatci bölüp bëriwatqan suni ëliwatqanlargha qiziqish bilen qarap turatti.
|
|
minnetdar |
|
|
|
minnetdarliq |
|
|
|
minnetsiz |
|
|
|
minnetlik |
|
|
|
minut |
|
minut[söz türkümi:] miqtar söz.[til teweliki:]］rusce＞latince［[yeshmisi:] ① bir sa’etning atmishtin bir ülüshige teng bolghan waqit ölcem birliki؛ deqiqe:[misal:] besh minuttin këyin ayropilan yerge qondi.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] bir gradusning atmishtin bir ülüshige teng bolghan yay yaki bulung ölcem birliki (adette reqemning ong teripining üstünki bolungigha qoyulidu). belgisi «′»:[misal:] bu bulung６０° ３０′ iken.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞jughrapiye＜[yeshmisi:] bir gradusning atmishtin bir ülüshige teng bolghan kenglik yaki uzunluq ölcem birliki (belgisi yuqiriqigha oxshash).[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] qisqa muddet؛ birdem, bir’az:[misal:] bir minut saqlang. ＊ u bir minutmu turmidi.
|
|
minut-sëkunt |
|
|
|
minutluq |
|
minutluq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① melum minut këtidighan, melum minutta bolidighan:[misal:] 15 minutluq ish.[yeshmisi:] ② qisqighine waqitta, birdemde bolidighan:[misal:] wuy aka, bu necce minutluq ishqu, nëmance qilisiz emdi
|
|
minus |
|
|
|
minëral |
|
minëral[til teweliki:]］rusce＞fransozce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yer postida saqlanghan tebi’iy birikmiler we az sandiki tebi’iy ëlëmëntlar.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] tebi’iy ximiyilik birikme yaki ëlëmëntlargha a’it, shundaq ëlëmënt yaki birikmilerdin ibaret bolghan, terkibide shundaq ëlëmënt yaki birikmiler bar:[misal:] minëral tuz. minëral su. minëral oghut.
|
|
minëral bulaq |
|
minëral bulaq[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] süyide köp miqdarda minëral maddilar ërigen bulaqlar. bundaq bulaqlarning hemmisi arishanglardur. minëral bulaqlarning tuzluq bulaq, tömürlük bulaq, günggürtlük bulaq qatarliq türliri bar. bezi minëral bulaqlardin kësel dawalashta paydilanghili bolidu.
|
|
minëral paxta |
|
minëral paxta[kesip türi:]＞ximiye＜[yeshmisi:] ruda we kan dashqalliridin ishlengen talaliq matëriyal. issiqqa cidamliq. soghuq, issiq we awazni tosush xususiyiti yaxshi bolghacqa, sana’et we qurulushlarda köp ishlitilidu.
|
|
minërallandurmaq |
|
|
|
minërallanmaq |
|
|
|
minëralliq |
|
|
|
minëralografiye |
|
|
|
minëralogiye |
|
minëralogiye[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] minëralning ximiyilik terkibi, icki qurulmisi, haliti, xususiyiti, hasil bolush sewebi, yëtish haliti, ortaq hasil bolup birikishi, özgirish shara’iti, ishlitilishi hem ular otturisidiki öz’ara baghlinishini tetqiq qilidighan pen.
|
|
minibus |
|
|
|
ministir |
|
|
|
ministirliq |
|
|
|
minishlik |
|
|
|
minishmek |
|
|
|
minimum |
|
|
|
minimëtir |
|
|
|
mihliya |
|
|
|
mihliya catqili |
|
mihliya catqili[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] magnologiye a’ilisidiki da’im yëshil turidighan catqal. yopurmiqi tërileshken, soqicaq yaki tetür tuxum shekillik. güli yalghuz, toluq ëcilmaydu, renggi sëriq, sösün qizil, xushbuy puraqliq, menzire ösümlüki. uningdin puraqliq may ajritip ëlishqa bolidu, adette pemil caygha arilashturup cayning puriqini yaxshilashqa ishlitilidu.
|
|
miyang |
|
|
|
miyanglatmaq |
|
|
|
miyanglashmaq |
|
|
|
miyanglimaq |
|
|
|
miyang-miyang |
|
|
|
miyane |
|
|
|
miyanbaz |
|
|
|
miyandük |
|
|
|
miyansal |
|
|
|
miyawlashmaq |
|
|
|
miyawlimaq |
|
|
|
miyaw-miyaw |
|
|
|
miyu |
|
|
|
miyu bëliqi |
|
miyu bëliqi[kesip türi:]＞zo’ologiye＜[yeshmisi:] bir xil bëliq. tëni uzun, sel yapilaq, renggi qongur, ëghizi cong hem sel yantu, quyruq üzgücisi qozuq sheklide këlidu. dëngizda yashaydu.
|
|
miyu’on |
|
|
|
miyiq |
|
|
|
myawzu |
|
myawzu[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞iriqshunasliq＜[yeshmisi:] mushu nam bilen atalghan millet we bu milletke mensup kishi. ular asasen ëlimizning guyju, xunen, yünnen guangshi, sicüen, guangdung, xubiy qatarliq ölke-aptonom rayonlirigha tarqilip olturaqlashqan. cet ellerdin yene wyëtnam, la’oslardimu myawzular bar.
|
|
myawzuce |
|
myawzuce[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] myawzu xelqige, uning til-yëziqi, edebiyati we medeniyitige a’it:[misal:] myawzuce ussul. myawzuce adet.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] myawzu tili:[misal:] u miyawzucini nahayiti yaxshi sözleydu.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] miyawzu tili we yëziqini ishlitip, myawzu tilida:[misal:] myawzuce sözlimek.
|
|