ئىزاھى |
e (Ⅰ) |
|
|
|
e (Ⅱ) |
|
e (Ⅱ)[söz türkümi:] yük. pë’illarning axirigha ulinip, tekitleshni bildüridu, mesilen: kör+e = köre, yaz+e=yaze, mang+e=mange.
|
|
eⅢ |
|
eⅢ[yeshmisi:] turghun sözlerdin pë’il yasaydighan qoshumce, mesilen: tün+e=tüne, tüz+e=tüze, küc+e=küce.
|
|
e-e |
|
|
|
ebed |
|
ebed[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] axir, payani yoq këlecek zaman؛ menggülük, hemishe, da’ima:[misal:] ana weten sanga sadiq qizil qelbim, sëni küylep ta ebedke naxsham yangrar.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] menggü, ebediy؛ ömürwayet:[misal:] untumastin sëni xelqing, ebed saqlaydu namingni.
|
|
ebedil’ebed |
|
ebedil’ebed[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ebediy, menggü, ömürwayet, hemishe:[misal:] men emdi a’ilimizning bext gülining ebedil’ebed tozup këtishige cidap turalmaymen.
|
|
ebediy |
|
|
|
ebediyet |
|
|
|
ebediyleshtürmek |
|
|
|
ebediyleshtürüshmek |
|
|
|
ebediyleshtürülmek |
|
|
|
ebediyleshmek |
|
ebediyleshmek[söz türkümi:] pë’il. [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ebediy yoqalmaydighan, buzulmaydighan, untulmaydighan, menggü qalidighan bolmaq.
|
|
ebediylik |
|
|
|
ebjet |
|
ebjet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ereb herpliridin tüzülgen we her qaysi herpning san qimmitini este saqlash ücün oylap ciqirilghan sekkiz sözning birincisi. bu sekkiz söz «ebjet, hewwez, huttiy, kelemen, se’ufes, qereshet, sexxez, zezegh» larni öz icige alidu.
|
|
ebjesh |
|
|
|
ebjeq |
|
ebjeq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ishtin, kardin ciqqan, këreksiz, buzulghan:[misal:] ebjeq harwa. idarining ebjeq wëlisipiti bilen yol yürüsh manga piyade mangghandinmu ëghir idi.
|
|
ebgar |
|
ebgar[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① hal-ehwali nacar, yaman ehwalgha cüshüp qalghan؛ xarab:[misal:] bu jarahetler uni tolimu körümsiz, ebgar körsitip turatti.[yeshmisi:] ② oruq, ze’ip, jüdenggü؛ ajiz:[misal:] etiyaz küni taghdin heydep këlingen qoylarning hemmisi ebgar iken.
|
|
ebgarlashturmaq |
|
|
|
ebgarlashturushmaq |
|
|
|
ebgarlashturulmaq |
|
|
|
ebgarlashmaq |
|
ebgarlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① hal-ehwali nacarlashmaq, turmushi yaman ehwalgha cüshüp qalmaq؛ kembeghelleshmek, namratlashmaq:[misal:] u yildin yilgha ebgarliship ketti. [yeshmisi:] ② jüdep, oruqlap ze’ipliship ketmek, ajizlimaq:[misal:] bu yil etiyaz mallarning hemmisi dëgüdek ebgarliship ketti.
|
|
ebgarliq |
|
|
|
eblex |
|
eblex[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] qilmishi, herikiti cëkidin ashqan, ötüp ketken qebih؛ yarimas, rezil:[misal:] özüm ücün qëcishqa eplik bir yerni tallap, bu eblexni yighishturup qacmisam bolmaytti.
|
|
eblexliq |
|
|
|
ebnus |
|
|
|
ep |
|
ep[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① layiq, muwapiq, mas, qulay, bab:[misal:] bu jay yaz künliri dem ëlishqa nahayitimu ep. [yeshmisi:] ② inaq, ëjil, yëqin:[misal:] u ayali bilen ep.
|
|
ëpini qilmaq |
|
ëpini qilmaq[yeshmisi:] birer ishning carisini, amalini, yolini tëpishqa kirishmek, shu yolda izdenmek:[misal:] pat yëqinda bolidighan toyimizning teyyarliqi ücün birer-yërim ëghiz öy tëpishning ëpini qiliwatimen.
|
|
ependi |
|
ependi[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］grëkce［[yeshmisi:] ① janab. [yeshmisi:] ② uqumushluq kishilerning ismigha qoshulup hörmet menisini bildürüp këlidu.[yeshmisi:] ③ oqutquci, mu’ellim:[misal:] men aliy mektepni püttürüp ürümci sheherlik tejribe ottura mektipide besh yil ependi boldum.[yeshmisi:] ④ xoja nesirdinning süpiti yaki leqimi:[misal:] ependi letipiliri.
|
|
ependicilik |
|
|
|
ependilik |
|
|
|
ependim |
|
|
|
ept |
|
ept[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① yüz, ciray, beshire, bet:[misal:] qiya ëcilghan ishiktin peyzullaning hijiyip turghan epti köründi.[yeshmisi:] ② tashqi körünüsh, qiyapet, teqi-turq, halet:[misal:] uning bëjirim we qawul kelgen eptidin küc yëghip turatti.
|
|
ept-beshire |
|
ept-beshire[yeshmisi:] ① kishining epti, beshirisi, yüzi, cirayi, teleti:[misal:] uning epti-beshirisidin qayghu-hesret we acciq elem tartiwatqanliqining ipadisi bilinip turatti.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] kishining icki dunyasi, meniwi qiyapiti:[misal:] bu sözler hamutning epti-beshirisini amma aldida citqa yaydi.
|
|
epcil |
|
epcil[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① caqqan, cëwer, cebdes:[misal:] sadiqning epcil bir inisi qaznaqning tünglükidin cüshüp tulumni yëshiwëtiptu.[yeshmisi:] ② eplik, qulay, muwapiq, bab:[misal:] exmetjan uning qolidiki wëlisipitni ëlip östeng boyigha ekilip epcil bir jaygha qoyup qoydi.[yeshmisi:] ③ këlishken, tüzük, jayida:[misal:] u bügün özige girim qilip, caclirini yuyup-tarap, xëlila epcil ayal bolup qalghanidi.
|
|
epcilleshmek |
|
epcilleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] epcil bolmaq, epcil haletke kelmek:[misal:] senmu xëlila epcilliship qapsen, könglümdikini bilgendek, ötkeldin candurmay ötüp ketting.
|
|
epcillik |
|
|
|
epsane |
|
epsane[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① ëghizdin ëghizgha, ewladtin ewladqa köcüp këliwatqan sirliqlashturulghan hëkaye؛ riwayet, dastan:[misal:] yunan epsaniliri.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] asassiz gep, oydurma:[misal:] muratbëk taghining ëytip bergenliri bir epsane idi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] eqilge sighmaydighan, mubalighileshtürülgen, misli körülmigen nerse, ish:[misal:] hazirqi zaman pënining tereqqiyati epsanilerni rë’alliqqa aylandurdi.
|
|
epsanici |
|
|
|
epsanishunas |
|
|
|
epsanishunasliq |
|
|
|
epsanileshtürmek |
|
|
|
epsanileshtürüshmek |
|
|
|
epsanileshtürülmek |
|
|
|
epsanileshmek |
|
|
|
epsaniwi |
|
epsaniwi[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① epsanileshtürülgen, epsanige a’it:[misal:] epsaniwirrdila mewjut bolghan, alemde yoq, xiyaliy:[misal:] «iraq muqamining bashlinish muzikisi»ning tëkistida muhemmet sidiq zelilining epsaniwi jennetni ret qilidighan, alemge tebi’et közqarishi bilen nezer tashlaydighan shë’iriy jümlilirini ucritimiz.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] eqilge sighmaydighan, misli körülmigen, oydurma, toqulma:[misal:] epsaniwi gep.
|
|
epsaniwilik |
|
|
|
epsus |
|
epsus[söz türkümi:] imliq.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ökünüsh, ëcinish, pushaymanni bildüridu؛ isit:[misal:] ötti, epsus, köp këce yultuz sanap, aygha qarap. hëlimu bek kec emes, mangsam haman algha qarap.
|
|
epsuski |
|
|
|
epsuslandurmaq |
|
|
|
epsuslandurulmaq |
|
|
|
epsuslanmaq |
|
epsuslanmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] pushayman qilmaq, pushayman yëmek, ökünmek, ëcinmaq:[misal:] men bu ishtin xewer tapqandin këyin qattiq epsuslandim.
|
|
epsusluq |
|
|
|
epsuslinarliq |
|
epsuslinarliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] kishige epsusluq hës qilduridighan, kishini epsuslanduridighan:[misal:] shunisi epsuslinarliqki, bizning bezi aptorlirimizmu özige we tehrirlerge toghra mu’amile qilmaydu.
|
|
epsuslinishmaq |
|
|
|
epsun |
|
|
|
epsunci |
|
|
|
epsunciliq |
|
|
|
epsiz |
|
|
|
epsizlenmek |
|
|
|
epsizlik |
|
|
|
epghan |
|
epghan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] pighan, nale-peryad, nale-zar:[misal:] shemsi janan ey nigara qaydisen, wisalinggha emdi qacan yëtermen, qay tamangha bashim ëlip yürermen, men neyliyin yardin epghan bolmisa.
|
|
epqacmaq |
|
|
|
epkar |
|
|
|
epkesh |
|
epkesh[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] cëlek, sëwet we bashqa yük-taqlarni kötürüsh ücün ishlitilidighan, baldaq yaghacning ikki ucigha ilmek tömür yaki yaghac ilmek bëkitilgen sayman.
|
|
epkeshci |
|
|
|
epkeshlik |
|
|
|
eplaton |
|
|
|
eplatonning zenjirini üzidighan |
|
|
|
eplep-seplep |
|
|
|
epletmek |
|
|
|
epleshtürmek |
|
epleshtürmek[yeshmisi:] «epleshmek» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] reshide mëwe-cëwe, nan-toqac, pëcine-pireniklerni her xil texse, qentdanlargha epleshtürüp tizdi.
|
|
epleshtürüshmek |
|
|
|
epleshtürülmek |
|
|
|
epleshmek |
|
epleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① muwapiqlashmaq, maslashmaq, bab kelmek, jayigha cüshmek:[misal:] ish epliship nep tegkence uning nepsi yoghinashqa bashlidi.[yeshmisi:] ② yarashmaq, ittipaqlashmaq, yaxshilashmaq, ciqiship qalmaq:[misal:] ular toydin këyin bir-biri bilen bir obdan epliship qaldi.
|
|
eplenmek |
|
eplenmek[yeshmisi:] ① «eplimek» pë’ilining mejhul derijisi.[yeshmisi:] ② temshelmek, tereddut qilmaq:[misal:] perhad yëzip bolishigha u qumiliqini yighishturup, tezim qildi-de, mëngishqa eplendi.
|
|
eplik |
|
eplik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① muwapiq, qulay, ongushluq:[misal:] nadem ömilep bir qebre yënigha mangdi. warisjanmu nademning keynidin shu yerge bërip eplik bir jaygha orunlashti.[yeshmisi:] ② caqqan؛ epcil:[misal:] qizcaqning ewrishim barmaqliri ajayip eplik iken.[yeshmisi:] ③ köp ishlarni qilalaydighan, cëwer, mahir:[misal:] qadirning qoli eplik bolup, ishcilarning cac-saqallirini yasap qoyatti.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] inaq, ittipaq؛ yëqin, ëjil:[misal:] kendir tüwide keklik, men yarim bilen eplik. ong yënida cëci bar, tolghap söygili eplik.
|
|
eplimek |
|
eplimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① muwapiq, jayida bëjirmek, pem bilen qilmaq:[misal:] imin palgan yaxshi er, hemme ishni epligen. ürküp qacqan düshmenning toghraqqa bëshini kepligen.[yeshmisi:] ② qamlashturmaq, jaylimaq, bablimaq:[misal:] sayim aka öz reqibini dalda yerde eplep turup bir saldi-de, uni jayidin qopalmas qilip qoydi.
|
|
epu |
|
|
|
epyengge |
|
|
|
epyün |
|
|
|
epyünci |
|
|
|
epyüncilik |
|
|
|
epyünkesh |
|
|
|
epyünkeshlik |
|
|
|
epyüngül |
|
epyüngül[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］epyün+gül［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] epyüngül a’ilisidiki ikki yilliq saman gholluq ösümlük. güli qizil, hal yaki aq renglik bolidu؛ mëwisi shar sheklide bolup, tëxi pishmighan waqtida posti tilip qoyulsa epyün ishleshke bolidighan bir xil shirne ëqip ciqidu؛ mëwe shakilini dora qilishqa bolidu.aghriq peseytish, tinclandurush, ic sürüshni toxtitish rollirigha ige.
|
|
et |
|
|
|
ete |
|
ete [yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] bügündin këyinki bir kün:[misal:] bügün manga keldi, ete sanga këler(maqal).[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yëqin waqit؛ yëqin kelgüsi, këlecek:[misal:] ada boldi gül aldida shertimiz këler emdi qenttin tatliq etimiz.
|
|
ete-axsham |
|
|
|
ete-ögün |
|
|
|
etey |
|
etey[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① melum bir meqset yushurunghan halda, bileske sëlip؛ bilip turup, qesten:[misal:] men qizning rohiy intilishlirini bilish ücün etey uni köprek sözlettim.[yeshmisi:] ② alayiten, mexsus, atap:[misal:] men etey sizni yoqlighili keldim.
|
|
eteylep |
|
|
|
ettar |
|
|
|
etteng |
|
|
|
ettengey |
|
|
|
ettiken |
|
|
|
ettiginey |
|
|
|
etrap |
|
etrap[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① töt terep, perq etken hemme yaq:[misal:] kündüzi gep qilsang, etrapinggha baq, këcisi gep qilsang, qulaqni qulaqqa yaq (maqal).[yeshmisi:] ② közetkücige nisbeten yëqin jay:[misal:] yërim sa’ettin këyin yëqin etrapta zembirekler güldürleshke bashlidi.[yeshmisi:] ③ melum nersinil cörisi:[misal:] hazir kelgen mëhmanlar üstel etrapigha topliship olturdi.
|
|
etrapliq |
|
etrapliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] hemme terepni teng közitip, teng hësabqa alghan, omumiy jehetlerni közde tutqan:[misal:] oqutushning asasiy wezipisi oqughucilargha etrapliq, sistëmiliq penniy bilimlerni bërish. ∥ u formulini etrapliq yëship berdi.
|
|
etret |
|
etret[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] ① herbiy guruppa:[misal:] biz beshimiz retlik tizilip, herbiy qa’ide boyice yëngi etret bashliqimizni qarshi alduq.[yeshmisi:] ② birer ish, pa’aliyet, xizmet ücün oyushturulghan kishiler topi, guruppa:[misal:] u bashlanghuc mektepte oquwatqan cëghida, sinip boyice birinci türkümde qizil galstuk taqap ottura etret bashliqi bolghan.[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞bi’ologiye＜[yeshmisi:] bi’ologiyidiki bir sinipqa yatidighan we belgilirining oxshashliqigha asasen ayrilghan janliqlar topi. mesilen: qushlar sinipi, toxu shekillikler etriti, qarighay sinipi, kümüsh’örük etriti dëgenlerge oxshash.
|
|
etsiz |
|
etsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① ëti, göshi yoq, et qonmighan, göshsiz, yadangghu, jüdenggü, oruq:[misal:] uning özini qutquzuwalghan nijatcisigha bolghan minnetdarliq yashliri etsiz mengzini boylap ëqip cüshüshke bashlidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] ot-cöp we bashqa ösümlükler yaxshi ösmeydighan, kem hosul, ünümsiz:[misal:] etsiz tupraq.
|
|
etkes |
|
etkes[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］rusce［[yeshmisi:] dölet ëlip-sëtishni men’i qilghan, dölet soda siyasitige, baj tüzümige xilap, qanunsiz, ceklengen:[misal:] etkes mal.
|
|
etkesci |
|
|
|
etkescilik |
|
|
|
etkencay |
|
|
|
etküzmek (Ⅰ) |
|
|
|
etküzmek (Ⅱ) |
|
|
|
etles |
|
|
|
etlesci |
|
|
|
etlescilik |
|
etlescilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] etles toqush, sëtish ishi, kespi:[misal:] xoten xelqi etlescilik, gilemcilik, qashtash oymiciliqi qatarliq hüner-sen’iti bilen tunulghan.
|
|
etlendürmek |
|
|
|
etlenmek |
|
etlenmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① gösh qoshulmaq, et qonmaq؛ semrimek:[misal:] üc aydin buyan kësel tartqan bowamning këseldin saqiyip, cirayining etlinip qalghanliqini körüp, ixtiyarsiz közümdin yash ketti. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] hal-ehwali, turmushi, küni yaxshilanmaq, hallanmaq, bëyimaq:[misal:] bu yil gheyret qilip ishlisek etliniwalimiz, këler yili ëshiniwalsaq, yene bir yili bëyip qalmaymizmu?
|
|
etlik |
|
etlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① ëti bar, et qonghan, sëmiz:[misal:] amangülning etlik yüzi sel qizarghan bolsimu, lëkin derhalla özini tutup umu bosh kelmidi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] göshi bar, gösh qismi qëlin (qoghun-tawuz, kawa we örük, shaptul qatarliq mëwilerge nisbeten):[misal:] etlik qoghun. etlik shaptul.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] munbet, hosulluq (tupraqqa nisbeten):[misal:] etlik yer. etlik topa.
|
|
etlime |
|
|
|
etmek (Ⅰ) |
|
etmek (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① yapmaq, taqimaq:[misal:] u astaghina öyge kirip, ishikni icidin etti.[yeshmisi:] ② öz’ara tutashturmaq؛ tügmilimek, izmilimek:[misal:] bowam mëni yolgha salmaqci bolup, xurjunumning izmisini aldirimay etti.[yeshmisi:] ③ tosmaq, yapmaq؛ orimaq؛ tangmaq؛ dalda qilmaq:[misal:] yüzini etmek. közini etmek. [yeshmisi:] ④ tosmaq, torimaq, bashqurmaq:[misal:] suni etmek. bashlamni etmek.
|
|
etmek (Ⅱ) |
|
etmek (Ⅱ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① her xil xam yëmekliklerni pishshiqlap ishlimek, yasimaq, qilmaq:[misal:] bu qiz dadisining ash-tamiqini ëtip bërip, öy ishlirini bashquridiken.[yeshmisi:] ② birer ish-heriketni bëjirmek, qilmaq:[misal:] awwal tam et, andin bagh et (maqal). shaptulda bagh etme, öckide mal etme (maqal).[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] dep bilmek, dep hësablimaq, qatarida körmek؛ tutmaq:[misal:] momay: qizim, adem oxshash bolmaydu, her halda adem etkenge tezim et. bu yigit sëning muhebbitingge ërishishni telep qildi, deptu.[yeshmisi:] ④ «qilmaq» meniliridiki yardemci pë’il rolida këlidu we turghun sözler bilen yandiship këlip, uni pë’illashturidu:[misal:] bexsh etmek. dawam etmek.
|
|
etwirke |
|
|
|
etir |
|
|
|
etirsopun |
|
|
|
etirgül |
|
etirgül[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］etir+gül［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] azghan a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan catqal. gholi tik, tikenliri nahayiti zic؛ kicik peysiman murekkep yopurmaqliq, güli köpince qizil, aq, sëriq ëcilidu؛ gülini cay demlep icishke bolidu, xush puraqliq matëriyal qilishqimu bolidu.
|
|
etirlik |
|
|
|
etiki |
|
|
|
etigen |
|
etigen[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① tang yorughandin tartip kün ciqquce bolghan ariliqtiki waqit؛ seher:[misal:] uyangha baq, bu yangha baq, etigen turup qoshnanggha baq (maqal).[yeshmisi:] ② belgilengen waqitqa nisbeten baldur؛ waqti yëtip kelmigen:[misal:] men emdi on sekkiz yashqa kirdim, toy qilishqa tëxi etigen.
|
|
etigenki |
|
|
|
etigenlep |
|
|
|
etigenlik |
|
|
|
etiletin |
|
|
|
etilik |
|
etilik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ete bolidighan, ete qilinidighan, ete yüz bëridighan, etige atap qoyulghan:[misal:] etilik ish. etilik tamaq.
|
|
etiwar |
|
etiwar[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] amma arisida qazanghan nam, abruy, ishenc, nopuz, inawet, hörmet:[misal:] aq saray bolghan bilen, zediwali yoq iken. aldirap bergen köngülning etiwari yoq iken.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yuqiri bahaliq, qimmet, az ucraydighan, ësil, qimmetlik:[misal:] bu tash dunyadiki yetmish ikki xil etiwar dorilarning zerriliridin yasalghan.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] eziz, erke:[misal:] kicikide etiwar bolup ösken sawutjanning mesum qelbige bu deshnemler neshter bolup sanjilip, yëgini gëlida qalatti.
|
|
etiwarsiz |
|
etiwarsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① etiwari, abruyi, nopuzi yoq:[misal:] etiwarsiz adem.[yeshmisi:] ② qimmiti yoq, nezerge ëlinmaydighan:[misal:] etiwarsiz nerse.
|
|
etiwarsizliq |
|
|
|
etiwarlatmaq |
|
|
|
etiwarlashmaq |
|
|
|
etiwarlanmaq |
|
|
|
etiwarliq |
|
etiwarliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① etiwari bar, hörmetke ige:[misal:] ekber bu a’ilining etiwarliq balisi idi.[yeshmisi:] ② qimmiti bar, qimmetlik, kem ucraydighan, eziz:[misal:] etiwarliq yawayi haywanlarni qalaymiqan owlashni qattiq men’i qilish kërek.[yeshmisi:] ③ asrashqa tëgishlik, asrilidighan, qedirlik:[misal:] heyderning dadisidin qalghan, tükidin tola yamiqi bar bu shalwur uning etiwarliq kiyimi idi.
|
|
etiwarlimaq |
|
etiwarlimaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① cong körmek, hörmetlimek, etiwar körmek:[misal:] turdi axun aka xelq ücün öcmes töhpe yaratqan bolghac, kishiler uni etiwarlaytti.[yeshmisi:] ② asrimaq, qedirlimek, qimmetlik dep bilmek:[misal:] ular atisi bergen bu bayliqni nahayiti etiwarlaptu.[yeshmisi:] ③ eziz körmek, ezizlimek, arzulimaq:[misal:] er-xotun ikkiylen bu arzuluq balisini jënidinmu bek etiwarlaydiken.
|
|
etiyaz |
|
|
|
etiyazliq |
|
|
|
etyan |
|
|
|
ejeb |
|
ejeb[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① heyran qalarliq, qiziq, ghelite:[misal:] ependim heyran bolup, xotunidin: xotun, ejeb sen üc aydila tughdungghu dep soraptu.[yeshmisi:] ② jümlide ëniqlighuci rolida këlip, «intayin, nahayiti, taza, bek, nëmidëgen»lerge oxshash küceytish, ashurush menilirini bildüridu:[misal:] yarning ëti reyhanmu, cëci sumbul bostanmu sözliri ejeb tatliq, hesel-nawat qoshqanmu?
|
|
ejeba |
|
ejeba[söz türkümi:] imliq söz.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] te’ejjup, qiziq, heyran qalarliq, ghelite:[misal:] mëni tëxicila cüshenmeydikensiz-de, − dëdi turghun renjip, − ejeba, men pul ücün shundaq qiliwatimenmu? yaq xelqimizning payda-menpe’iti ücün!
|
|
ejebsinmek |
|
|
|
ejebki |
|
|
|
ejebkim |
|
ejebkim[söz türkümi:] tirkelme.[yeshmisi:] «ejebki»ge qarang:[misal:] tiptinc kök asmanmish, yultuzlar parqirap turghanmish. ejebkim, yetmishce ay ciqip her biri zer shola cacqanmish.
|
|
ejeblendürmek |
|
|
|
ejeblendürüshmek |
|
|
|
ejeblendürülmek |
|
|
|
ejeblenmek |
|
ejeblenmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] heyran bolmaq, heyran qalmaq, tang qalmaq, te’ejjüplenmek:[misal:] bir külpettin qutulup, ikkincisige yoluqqinimgha ejeblendim.
|
|
ejeblinerlik |
|
|
|
ejeblinishmek |
|
|
|
ejel |
|
ejel[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] kishining hayati axirlashqan peyt, ölüm, qaza:[misal:] ejel yetmey jan ciqmas, bëxil baydin nan ciqmas(maqal).
|
|
ejili mu’elleq |
|
|
|
ejili mutleq |
|
|
|
ejellik |
|
ejellik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① ejel yetküzidighan, ejelge ëlip baridighan:[misal:] bir ademni ejellik bala-qazadin qutuldurup qoyush kicik ish emes.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] hel qilghuc, qaqshatquc:[misal:] ejellik zerbe bërish.
|
|
ejem |
|
ejem[söz türkümi:] imliq söz.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ereblerdin bashqa xelqler, xususen parslar:[misal:] körmigen ermen-ejemde siz kebi baturni biz, rumi, yunan, kohiqap shehsiwalar icide.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞muzika, naxsha＜[yeshmisi:] uyghur klassik muzikisi «on ikki muqam» yettincisining nami.
|
|
ejempiti |
|
|
|
ejdad |
|
ejdad[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] burun ötken nesil-neseb, ata-bowilar:[misal:] ular ejdadlar yaratqan küresh mëwilirini tëtighansëri, ashu ejdadlarni tëximu söyümlük hës qilidu.
|
|
ejdiha |
|
ejdiha[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① epsaniwi cong yilan. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] qanxur, yawuz, zalim:[misal:] sen bolsang bir adem, beg bolsa ejdiha, uning ëziq göshi bolay demsen[yeshmisi:] ③ [kesip türi:]＞astronomiye＜[yeshmisi:] dëhqanlar kalëndaridiki on ikki mücelning beshincisining nami.
|
|
ejdihaderixi |
|
ejdihaderixi[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］ejdiha+derex+i［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] gülsamsaq a’ilisidiki yil boyi kökirip turidighan hem nahayiti ëgiz ösidighan derex. yopurmiqi xenjersiman, güli aq, mëwisi shirnilik. tropik belwaghda ösidu. jungyi dorisi palma yëlimini pishshiqlap ishleshte xam eshya qilinidu.
|
|
ejdihagül |
|
|
|
ejdiha’oti |
|
|
|
ejnebiy |
|
ejnebiy[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] cet ellik, cet ellikke oxshash:[misal:] yurtdashlar söz acti sëning toghrangda, keptu bir ejnebiy bala. oxshimay qaptu u yëza oghligha, seskendi yëzimiz, bu sehra-dala.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] cet el puqrasi, cet memliket adimi:[misal:] cëkiliwatqan bu tamakini yëqinda aqsuni ziyaret qilghan gherblik ejnebiyler teqdim qilghanidi.
|
|
ejnebiylerce |
|
|
|
ejnebiylik |
|
|
|
ejir (ejri) |
|
ejir (ejri)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① ishlengen ish, emgek, xizmet:[misal:] eger haram mal yeydighan bolsam, qilghan ejrim bikar bolidu.[yeshmisi:] ② ghemxorluq, köyünüsh, köngül bölüsh, telim-terbiye:[misal:] tikende gül ëcilghandek, asmangha picaq atidighan oyun qëpidin xëlila ümidlik oqughuci yëtilip këliwatidu, buning hemmisi silining ejirliri.
|
|
ejirsiz |
|
ejirsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ejri yoq, ejir, emgek singdürülmigen, mëhnetsiz, emgeksiz:[misal:] halal terdin tizip ünce wetenni qilmisang gülshen, këlermu öz-özidin u, ejirsiz bir isharetke.
|
|
ejirlik |
|
ejirlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ejri bar, mëhniti singgen, emgek qilinghan, ter tökülgen:[misal:] ejirlik ish.
|
|
ejin |
|
ejin[söz türkümi:] isim. [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ademning yüz-köz we bedenliride hasil bolidighan qoruq we siziqlar:[misal:] shundimu peseymey ishenc yalqunung, ishlepsen, kün we tün untup özüngni, oruqlap këtipsen japaliq ishta, qaplaptu köp yëngi ejin yüzüngni.
|
|
ecüshtürmek |
|
|
|
ecüshmek |
|
|
|
ecüshüshmek |
|
|
|
ecüshülmek |
|
|
|
exter |
|
exter[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① zühel yultuzining nami؛ yultuz:[misal:] qana’et köksini tilghan shija’et qelimi birle, bilimning kanini izde weten bextige exter tap.[yeshmisi:] ② ayallarning ismi.
|
|
exlaq |
|
exlaq[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] kishilerning herbir jem’iyetke xas bolghan pa’aliyet mizani؛ edep, xulq, pezilet:[misal:] medeniyetlik, edeplik bolushqa ehmiyet bërish we ijtima’iy exlaqni qoghdashta hemme kishining mes’uliyiti bar.
|
|
exlaq-pezilet |
|
exlaq-pezilet[yeshmisi:] exlaq we pezilet:[misal:] ademde pul, mal-mülük bolghandin sirt bilim, ang, exlaq-pezilet bolushi lazim.
|
|
exlaqsiz |
|
exlaqsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yaxshi terbiye körmigen, exlaq-pezilettin ayrilghan, intizamsiz, edepsiz:[misal:] exlaqsiz bala.
|
|
exlaqsizliq |
|
|
|
exlaqshunas |
|
exlaqshunas[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] kishilerdiki exlaq-pezilet, tertip-intizam we edep-qa’idilerni tetqiq qilghuci kishi.rip eplik bir jaygha orunlashti.[yeshmisi:] ② caqqan؛ tertip-intizam, edep-qa’idiler heqqidiki pen:[misal:] exlaqshunasliq kishige özini tutushni ögitidu, logika we istilistika kishini natiq qilidu.
|
|
exlaqqarash |
|
exlaqqarash[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］exlaq+qarash［[yeshmisi:] exlaqqa bolghan tonush, cüshence؛ nuqti’inezer:[misal:] esqerning exlaqqarishi yaxshi. shunga u exlaq, intizamgha angliq ri’aye qilidu.
|
|
exlaqliq |
|
|
|
exlaqiy |
|
|
|
exlet |
|
|
|
exlet-cawar |
|
|
|
exletci |
|
|
|
exletxana |
|
exletxana[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] exlet, töküsh ücün mexsus ajritilghan, teyyarlanghan jay, orun.
|
|
exletleshmek |
|
|
|
exletlik |
|
|
|
exmeq |
|
exmeq[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] eqil ishletmeydighan, nadan, hamaqet, eqilsiz:[misal:] exmeqning cong-kiciki yoq (maqal).
|
|
exmeqciliq |
|
|
|
exmeqlerce |
|
|
|
exmeqleshtürmek |
|
|
|
exmeqleshmek |
|
exmeqleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] exmeqqe aylanmaq, exmeq bolmaq:[misal:] mushu heqiqetni uning oyun bilen exmeqliship ketken kallisigha, haraq bilen qariyishqa bashlighan könglige ornashturushqa tirishtim.
|
|
exmeqliq |
|
|
|
exmiqane |
|
|
|
exmiqanilik |
|
|
|
edebiy |
|
edebiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] bedi’iy edebiyatqa, yëziqciliq ishlirigha, yazghuci, ediblerg da’ir, a’it؛ edebiyat teleplirige jawab bëridighan:[misal:] edebiy eser. hazirqi zaman uyghur edebiy tilining imla qa’idiliri keng jama’etcilik bilen yüz körüshti.
|
|
edebiy axbarat |
|
edebiy axbarat[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] rë’al turmushtiki tipik ehmiyetke ige heqiqiy adem, heqiqiy ishlar tëma qilinidighan, muwapiq bedi’iyleshtürüsh alahidilikige ige xewer, axbarat, ziyaret xatirisi, ocërk qatarliqlar.
|
|
edebiy eser |
|
|
|
edebiy til |
|
edebiy til[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] belgilik bir millet xelqining ëghiz tilni asas qilip uzaq tarixiy dewr jeryanida shekillengen, pishshiqlanghan, qëliplashturulghan hemde edebiy eserler, gëzit-zhurnallar, kitab, matëriyallar, xet-alaqe we radi’olarda ishlitidighan ortaq tili.
|
|
edebiy uslub |
|
|
|
edebiy ijadiyet |
|
edebiy ijadiyet[kesip türi:]＞edebiyat＜[yeshmisi:] yazghuci, sha’irlarning qelemkeshlik ishida yaratqan töhpisi, qolgha keltürgen netijisi:[misal:] köcürmikeshlik yaki oghriliq edebiy ijadiyettiki eng peskesh xahish.
|
|
edebiyat |
|
edebiyat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① til wasitisi arqiliq ijtima’iy turmushtiki küreshlerni obrazliq ipadileydighan sen’et. u, sehne esiri, shë’ir, hëkaye, nesriy eserlerni öz icige alidu.[yeshmisi:] ② birer xelq we bir dewrning bedi’iy, ilmiy, peylasopluq we bashqa eserlerning yighindisi.[yeshmisi:] ③ mu’eyyen bir pen yaki sahege, mesilige a’it eserler, kitablar.
|
|
edebiyatci |
|
|
|
edebiyatciliq |
|
|
|
edebiyat-sen’et |
|
|
|
edebiyatshunas |
|
|
|
edebiyatshunasliq |
|
|
|
edebiylik |
|
edebiylik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① edebiyat-sen’et eserliri arqiliq turmushni obrazliq eks ettürüsh, shuningdek idiyiwi hëssiyatni toghra, ëniq, janliq ipadilesh derijisi.[yeshmisi:] ② yazghuci, ediblerning yëziqciliq ishliridiki kespiy mahariti.
|
|
edep |
|
edep[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] kishilerning öz’ara mu’amilide özini tutushni bilishi؛ exlaq, terbiye we uning ölcemliri:[misal:] u shu küni kecte zawut ambirining aldigha bërip, yash ambarcigha edep bilen salam qildi.
|
|
edep-exlaq |
|
edep-exlaq[yeshmisi:] edep we exlaq:[misal:] erkinjan emdi herbiy qisimning bir cong mektep ikenlikini, uningda siyasiyni, herbiy ishlarni, edep-exlaqni öginip, cëniqip, tëz algha basqanliqini sözlep berdi.
|
|
edepsiz |
|
edepsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] edep-exlaqqa, tertip-intizamgha ri’aye qilmaydighan؛ tertipsiz, exlaqsiz, bi’edep:[misal:] edepni edepsizdin ögen (maqal).
|
|
edepsizleshmek |
|
|
|
edepsizlik |
|
edepsizlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] edepke xilap, edepke uyghun kelmeydighan ish-heriket؛ qiliq:[misal:] − qoy mundaq gëpingni, 6-ayda juwa kiyip wang ghojamning merikisige këlish edepsizlik bolidu, − dëdi ghoja aka.
|
|
edep-qa’ide |
|
|
|
edepletmek |
|
|
|
edepleshmek |
|
|
|
edeplenmek |
|
|
|
edeplik |
|
edeplik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] edep-exlaq qa’idilirige ri’aye qilidighan, edepni bilidighan, terbiye körgen؛ exlaqliq:[misal:] ana mektep bizlerni östürmekte edeplik, exlaq, oqush, emgekni bilimiz, eng shereplik.
|
|
edeplimek |
|
edeplimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] bashqilargha jismaniy, rohiy jehettin zerbe, dekke bermek, jazalimaq:[misal:] beziler yurt aqsaqalliri, yüzbëshiler, mirab-dorghilarni baghlap këlip, rasa edeplep jazasini bërishni telep qilip warqiraytti.
|
|
edetmek |
|
|
|
edes |
|
edes[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] purcaq a’ilisidiki bir yilliq, saman gholluq ösümlük. pakar ösidu, yopurmiqi jüp sanliq peysiman murekkep yopurmaq, kicik yopurmaqliri töt jüptin yette jüpkice bolidu؛ güli yaz mewsumide ëcilidu. uruqi bir-ikki tal bolup, uning uruqida lengpung uni yaki yem-xeshek ishleshke bolidu.
|
|
edeshmek |
|
|
|
edrek |
|
|
|
edgü |
|
|
|
edliye |
|
|
|
edliyilik |
|
|
|
edna |
|
edna[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] janliq til.[yeshmisi:] eng töwen, eng töwen derijilik, eqelliysi, addiysi:[misal:] birer yëngi ish qilmaqci ikenmiz, coqum uninggha melum iqtisad këtidu. ednasi, qushqac tutush ücünmu bir siqim tëriq bolmisa bolmaydu.
|
|
edib |
|
edib[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] edebiy eserlerni yëzish bilen shughullanghuci kishi؛ yazghuci, sha’ir, qelemkesh:[misal:] u dangliq alimlar, edibler toghrisida qiziqarliq hëkayilerni sözlep berdi.
|
|
ediblik |
|
|
|
edimek |
|
edimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① awumaq, ulghaymaq:[misal:] dileysaxan derwazigha mëngip, merezge xizmet qilghininggha shunce kalcaramsina, bilip qoy, paqa sësiq suda kurkiraydu. ciwin ewrezde edeydu dep ghodungshidi.[yeshmisi:] ② ewj almaq, küceymek:[misal:] qarangghuluq qance yëyilghansëri düshmen oqlirining ucup këlishi shunce edimekte idi.[yeshmisi:] ③ heddidin ashmaq, özini bilelmey qalmaq:[misal:] u yügürüp këlip qulumgha ësilghanda qol yandurmidim. u tëximu edep yaqamgha ësildi.
|
|
ediyal |
|
|
|
er |
|
er[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① erkek jinsqa mensup kishi؛ erkek:[misal:] er kishi. er xeq. bir söz bilen er ölmes (maqal).[yeshmisi:] ② xotun kishi bilen nikah ehdide bolghan er kishi (öz xotunigha nisbeten):[misal:] balang ölse erge baq, ëring ölse yerge baq (maqal). er qeyerde bolsa, xotun shu yerde (maqal).[yeshmisi:] ③ merd yigit, aliyjanab, jesur kishi:[misal:] el bar yerde er bar (maqal).
|
|
er-ayal |
|
er-ayal[yeshmisi:] ① er we ayal:[misal:] bu ishta er-ayal dëmey oxshash ishqa oxshash heq bërildi.[yeshmisi:] ② er we uning xotuni:[misal:] burun bir er-ayal boptiken, ularning bir oghli bolup, xudadin bir qiz sorap yighlaydiken.
|
|
er-ayalliq |
|
|
|
ereb |
|
|
|
ereb tili |
|
|
|
ereb reqemliri |
|
ereb reqemliri[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] ottura esirde erebler arqiliq qobul qilinghan we hazir xelq’arada omumyüzlük qollinilidighan, nahayiti keng tarqalghan san belgiliri, reqemler yeni 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9.
|
|
ereb yëziqi |
|
|
|
erebce |
|
erebce[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ereblerge, ereb xelqi, tili, edebiyati we medeniyitige a’it, te’elluq:[misal:] erebce kitap. erebce naxsha. u erebce shifirlarni yoghan ikki betke yëzip, nurghun qëtim hësablighan bolsimu, hësabini yenila ciqiralmidi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ereb tili we yëziqi:[misal:] siz erebcini bilemsiz ependim medriside erebce oqup yürgen künlerning biride xelpet imtihan aptu: ependim, mozayni erebce nëme deydu dep soraptu.
|
|
erebshunas |
|
erebshunas[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] ereb tili, yëziqi, medeniyiti, tarixi boyice mutexessis kishi؛ alim.
|
|
erebshunasliq |
|
erebshunasliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ereb tili, yëziqi, medeniyiti we tarixini, tetqiq qilidighan pen.
|
|
erebiy |
|
|
|
erepat |
|
erepat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① mekkige yëqin, hajilar zulhejjining toqquzinci küni hej erkanlirini tamamlash ücün turidighan bir tagh. [yeshmisi:] ② hajilar erepat tëghida turghan waqit:[misal:] erepat küni, erepat ëyi.[yeshmisi:] ③ erepat tëghida hej erkanlirini ada qilish pa’aliyiti:[misal:] erepat qilmaq. erepatta bolmaq. [yeshmisi:] ④ erlerning ismi.
|
|
erexten-perexten |
|
erexten-perexten[yeshmisi:] ongtey-tongtey, tiripiren, bitcit:[misal:] xelq armiyisi bir hujum bilen bu sheherni qolgha cüshürüp, cong yilanning uwisini erexten-perexten qiliwetti.
|
|
ereng-sereng |
|
|
|
eren |
|
|
|
erence |
|
erence[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] erlerge xas, erlerge mensup, erlerge oxshash, erlerdek؛ erler pasonida:[misal:] erence ayagh. erence könglek. ∥ helimixan jimjit olturghinida, xeq uni erence yasanghan intayin güzel qiz bolsa kërek, dep oylap qëlishi mumkin.
|
|
erenlik |
|
|
|
erbab |
|
erbab[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① pen, medeniyet, sen’et saheliride yaki döletning siyasiy ishlirida öz pa’aliyiti bilen tonulghan, shu sahelerde özini körsetken shexs:[misal:] xizmitimizge pütün memliket xelqi köngül bölüpla qalmastin, belki dunyadiki erbablarmu diqqet qilmaqta.[yeshmisi:] ② bashliq, emeldar:[misal:] oynashmang erbab bilen, eplep salar her bab bilen (maqal).
|
|
erbabliq |
|
|
|
ertek |
|
ertek[söz türkümi:] isim. [qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] riwayet, hëkaye, yaxshi gep, terip.
|
|
erjim |
|
|
|
erce |
|
|
|
er-xotun |
|
|
|
er-xotunciliq |
|
er-xotunciliq[yeshmisi:] er-xotun otturisida bolidighan munasiwet:[misal:] u gepke ariliship: − shundaq, emma dadingiz bilen aningiz er-xotunciliq qilip, perzent körüp, inaq ötkenghu? − dëdi.
|
|
er-xotunluq |
|
|
|
erdem |
|
erdem[söz türkümi:] isim. [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] edep-exlaq, tertip-qa’ide, ësil pezilet:[misal:] ey bëgim, u ölgüsi kelgenlikidin özlirini xapa qildi, biraq uni öltürüwetsile, u erdem saqlap shëhit boldi dëgen namgha ige bolidu-de, özliri namerd dëgen yaman namgha qalidila, deptu qazi.
|
|
erz |
|
|
|
erzan |
|
erzan[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① bahasi, nerxi töwen, qimmet emes:[misal:] erzan mal. erzan satmaq. erzan bermek. ＊ erzan göshning shorpisi yoq (maqal). ∥erzan bilen qimmetning bazarda ciqqan nerxi bar (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] etiwari yoq, etiwarsiz qarilidighan, tayini yoq, tuturuqsiz:[misal:] yurtqa kelgen böz erzan, ëghizgha kelgen söz erzan (maqal).
|
|
erzanci |
|
|
|
erzanciliq |
|
erzanciliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] nerx-hawa töwen, hemme nerse erzan halet:[misal:] silining bu yurtliri xëli erzanciliq iken, nëme dëse, shu tëpilidiken.
|
|
erzanlatmaq |
|
|
|
erzanlashturmaq |
|
|
|
erzanlashturushmaq |
|
|
|
erzanlashturulmaq |
|
|
|
erzanlashmaq |
|
erzanlashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] bahasi, tennerxi töwenlimek, bahasi cüshmek, erzan bolmaq:[misal:] qoghun sekkizinci ayda erzanlishidu.
|
|
erzanlitilmaq |
|
|
|
erzanlimaq |
|
|
|
erz-dad |
|
|
|
erz-shikayet |
|
|
|
erz-hal |
|
|
|
erzimes |
|
|
|
erzimek |
|
erzimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① layiq, muwapiq kelmek, mas kelmek:[misal:] tupraqni yaxshilash, mehsulatni ashurush qatarliq jehetlerde ëlip barghan ilmiy tejribilerni qedirleshke erziydu.[yeshmisi:] ② tëgishlik bolmaq, del kelmek, artuqce, zaye bolmastin jayida bolmaq:[misal:] weten ana ana ücün oghlanlar, qanlar aqquzup qurban berse erziydu.
|
|
erziyet |
|
|
|
ersat |
|
ersat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① meydan, sehne. [yeshmisi:] ② ghowgha, alitopilang؛ qiyamet:[misal:] yamul ici bir ersat, sheherning qazikalanliri ambaldin hebibulla muptihajining bir qoshuq qënini tilidi.
|
|
ersek |
|
|
|
ersiretmek |
|
|
|
ersireshmek |
|
|
|
ersirimek |
|
|
|
ersh |
|
|
|
ershi’ela |
|
ershi’ela[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] diniy cüshencilerde asmanning eng yuqiri qismidiki saray, text:[misal:] barat mezin: − bala dëgen ershi’elagha ciqip ketsimu bala-de, hemme ishta ata-anining gëpini anglimaq bar, − dëdi.
|
|
erk |
|
|
|
erkan |
|
erkan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① ulugh mertiwe igisi, katta emeldar, mensepdar, erbab:[misal:] sheher tereptin bir top orda erkanliri atlargha minip heywet bilen ciqip keldi.[yeshmisi:] ② diniy qa’ide-mizan, tertipning eng muhim qismi, eng asasliq teripi:[misal:] eger bir kishi özini perishte, xizir qilip körsitip, aldamciliq qilsa, bu hökümet siyasitigimu, dinimizning erkanlirighimu toghra emes.
|
|
erke |
|
erke[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] etiwarlap öz ixtiyarigha qoyuwëtilgen, arzulap ögitip qoyghan, arzuluq:[misal:] bayning balisimu erke, kalisimu erke (maqal).
|
|
erke-taytang |
|
|
|
erke-taytangliq |
|
|
|
erkec |
|
|
|
erkek |
|
erkek[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① er jinsqa mensup bolghan kishi, er kishi؛ er:[misal:] u qiz yene bashqa bir erkek bilen külüshüp, parangliship olturghacqa, u bashtin-axir shu qizdin köz üzelmidi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] erkek jinstiki (haywanlar, qushlar we ösümlüklerge nisbeten):[misal:] erkek qoy. erkek müshük. erkek cëcek.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] turmushta ishlitilidighan her xil saymanlarning mürwiti (töshükige kirip turidighan qismi):[misal:] erkek turum. erkek jendir.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] wedisige emel qilidighan, qorqmas, merd, rastcil:[misal:] erkek bolsingiz wapadaringizning qebrisi aldigha këlip, uning ücün yaqingizni yirtip yighlang.[yeshmisi:] ⑤ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] atiliq güllirila ëcilip dan almaydighan:[misal:] erkek tüp. erkek kendir.
|
|
erkek ciwin qonmighan |
|
|
|
erkek ciwin körmigen |
|
|
|
erkekce |
|
|
|
erkek-cishi |
|
|
|
erkekcilik |
|
|
|
erkekzedek |
|
erkekzedek[söz türkümi:] süpet.[qurulmisi:]］erkek+zedek［[yeshmisi:] ① bash almighan sewze. [yeshmisi:] ② erkeklerge oxshash xususiyetliri bar, er mijez (ayal heqqide):[misal:] ependim padishahning niyitini bayqap: −eketken bëliqim erkekzedek idi, − dep jawab bëriptu.
|
|
erkeklerce |
|
|
|
erkeklik |
|
|
|
erke-naynaq |
|
|
|
erke-naynaqliq |
|
|
|
erksiz |
|
erksiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] erki yoq, öz erki özide bolmighan, azadliqtin mehrum؛ hoquqsiz:[misal:] u caghlarda yëtim, kembeghel yigitler köpince halliq a’ililerge ic küy’oghul nami bilen qulgha oxshash erksiz bolup kiretti.
|
|
erksizlik |
|
|
|
erkiletmek |
|
|
|
erkileshmek |
|
|
|
erkilenmek |
|
|
|
erkilik |
|
|
|
erkilimek |
|
erkilimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] yaxshi körüsh, yëqinciliq, söyünüshni ipadileydighan qiliqlarni qilmaq, erkilik qilmaq:[misal:] dadang urushta qurban bolghan bolsimu, yurtimiz aman qalghanidi. sen erkilep oynap cong boldung.
|
|
erkin |
|
erkin[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] herqandaq ceklimige ucrimaydighan, ceklimidin xaliy؛ azade, bimalal, xatirjem, aramxuda:[misal:] erkin hayat. erkinturmush. erkin riqabet.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] erki, hoquqi öz qolida bolghan, azad:[misal:] özini erkin tutmaq.[yeshmisi:] ③ erlerning ismi.
|
|
erkin-azade |
|
|
|
erkincilik |
|
|
|
erkinleshtürmek |
|
|
|
erkinleshtürüshmek |
|
|
|
erkinleshtürülmek |
|
|
|
erkinleshmek |
|
|
|
erkinlik |
|
|
|
ergul |
|
ergul[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① bolt, gayka we cishi mürwet qatarliqlarning yüzige qirip ciqirilidighan burmiliq siziqcilar, rëzba.[yeshmisi:] ② baghlap qoyulidighan haywanlarning boghulup yaki cirmiship qalmasliqi ücün noxtining ëngeklikige yaki boyun baghqa bëkitilidighan halqisiman tömür burma.
|
|
erlik |
|
erlik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] peqet er kishilerdila bolidighan, erlerge xas:[misal:] erlik jins.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] erlerning jinsiy ezasi, erenlik:[misal:] bu ikkisining erliki ajiz.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ëri bar, erge tegken, turmushqa ciqqan:[misal:] erlik xotun.[yeshmisi:] ④ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] erlerge xas bolghan merdlik, baturluq, merdanilik, qehrimanliq, jasaret, gheyret:[misal:] yamulning tëgi zeylik, bu derdlerge nëm deylik, erlikke belni baghlap yaxshiliqni izdeylik.
|
|
ermek |
|
ermek[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] waqitni köngüllük yaki zërikmey ötküzüsh ücün xizmet qilidighan birer nerse, meshghulat:[misal:] balilar ermiki. urush-soqush, dargha ësip öltürüsh dëgenler uning ücün ic pushuqini ciqiridighan ermek iken.
|
|
ermek bolmaq |
|
|
|
ermen |
|
|
|
ermu |
|
|
|
ermudun |
|
ermudun[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ermudun a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan derex bolup, birqance mëtir ëgizlikte ösidu. uning qowziqi we uruqi tëbabetcilikte dora qilinidu. tebi’iti issiqqa mayil, temi qëriq, zehersiz, höl issiqni qayturidu, yarilarni qoruydu, aghriqni basidu. sozulma xaraktërlik tolghaq, nërwa ajizliq, ashqazan këselliklirige shipa bolidu.
|
|
erwah |
|
erwah[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] ① roh:[misal:] ata-anisining erwahigha du’a qilmaq.[yeshmisi:] ② ölgen kishining hayat adem xiyalida yaki cüshide körgen kölenggisi:[misal:] yarim bergen üzükni ong qolumda saqlaymen, yarimsen ölüp ketseng, erwahingni yoqlaymen.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] ademning jansiz, göshsiz iskiliti:[misal:] bu adem shuncilik oruq we halsiz idiki, be’eyni erwahqa oxshaytti.
|
|
erwesh |
|
|
|
erin |
|
|
|
eza |
|
eza[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞anatomiye＜[yeshmisi:] adem yaki haywan organizmning mu’eyyen yaki melum bir wezipisini öteydighan qismi:[misal:] bash eza. sezgü ezaliri. ademning icki ezaliri.[yeshmisi:] ② kishining pütün wujudi؛ jismi, tëni:[misal:] közlirim u qizning ötkür közliri bilen ucrashqanda nëme ücündur pütün ezayim tikenliship, titrek oliship ketti.[yeshmisi:] ③ birer ijtima’iy guruh, kollëktip yaki jem’iyetke mensup bolghan herbir kishi, shexs:[misal:] partiye ezasi. siyasiy këngesh ezasi.[yeshmisi:] ④ [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] tenglimide tenglimini teshkil qilghuci yaki tenglimige qatnashquci herbir bölek:[misal:] eza yötkimek. ezalarni ixcamlimaq.
|
|
ezaliq |
|
ezaliq[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer kollëktip, guruh yaki teshkilatqa mensupluq, tewelik:[misal:] ezaliq kinishkisi. ezaliq bedili. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] ezasi bar, ezadin teshkil tapqan, ezani öz icige alghan:[misal:] üc ezaliq emel. bir namelumluq ikki ezaliq tenglime. köp ezaliq tenglimilerni yeshmek.
|
|
ezan |
|
|
|
ezerbeyjan |
|
|
|
ezel |
|
|
|
ezelde |
|
ezelde[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] awwilisida, eslide, peyda bolushida, qedim zamanlarda:[misal:] ezelde bu yer bir janggal idi.
|
|
ezeldin |
|
ezeldin[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① qedimki zamanlardin bëri, burundin, qedimdin, eslidin, peyda bolushidin:[misal:] u ezeldin tenterbiyini yaxshi köridu.[yeshmisi:] ② hëcqacan, esla:[misal:] men ezeldin bashqilargha ziyan salghan adem emes.
|
|
ezeliy |
|
|
|
ezeliyet |
|
ezeliyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] idë’alizmliq bilish nezeriyisi. u bilish obyëktip shey’idin, ijtima’iy emeliyettin, hës-tuyghudin burun bolidighan nerse, u tughma (ezeliy) bolidu. özining kallisida ezeldin bar bolidu, dep hësablaydu.
|
|
ezeliycilik |
|
ezeliycilik[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞pelsepe＜[yeshmisi:] ezeldin tartip bar, mewjut dep hësablinidighan köz qarash, idiye, cüshence.
|
|
ezeliylik |
|
|
|
ezem |
|
|
|
ezbirayi |
|
ezbirayi[söz türkümi:] tirkelme[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] rasttinla, jezmen, qesem shuki, xuda heqqi:[misal:] ezbirayi men bu sözni qilmidim.
|
|
ezdürmek |
|
|
|
ezra’il |
|
|
|
ezgü |
|
ezgü[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] yaxshi, xeyrlik, sawabliq:[misal:] ciqmay ne ücün qucqili baghrimni ëcip, ömrümge mëning ezgü sherep-shan këlidu.
|
|
ezme |
|
ezme[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] gepni tekrarlawëridighan, gepni sozup injiqlap qilidighan:[misal:] siz tola ezme geplerni qilip yürmeng, waqitni qoldin ketküzüp qoyisiz.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] boshang, ëzilip yüridighan, ëzilenggü:[misal:] mushu zamanning baliliri tazimu ezme këlidiken.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ëzilenggü adem:[misal:] miljingni ezme yëngidu, ezmini xudadin bezme yëngidu (maqal).
|
|
ezmek |
|
ezmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① bësip mijiqlimaq, yanjimaq؛ siqip süyini ciqarmaq:[misal:] ghulam aldirash yügürüp kirdi-de, piship tüwige cüshken bir shaptulni dessep ëziwetti.[yeshmisi:] ② urup, soqup uwaqlimaq, yumshatmaq, makcaytmaq:[misal:] u yumshitilidighan xam dorilarni hawancida ëziwatatti.[yeshmisi:] ③ nemdep yaki sugha arilashturup temini ciqarmaq, suyuqluqqa aylandurmaq:[misal:] gülsüm cay istakanlirigha caqmaq qent saldi-de, cay qoshuqi bilen asta maltilap ëzishke bashlidi.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] jebir, zulum salmaq؛ ëkspilatatsiye qilmaq:[misal:] huseyinning dadisi gomindangning cong bir emeldari bolup, xelqni ëghir halda ezgenidi.[yeshmisi:] ⑤ kësel yaki qiyinciliq jismaniy jehettin boshashturmaq:[misal:] xushalliqni untudi perhat, yüzliridin köcti qizilliq. közliride oynidi hesret, ezdi uni miskin yëtimlik.[yeshmisi:] ⑥ rohiy jehettin azablimaq, cüshkünlükke ucratmaq, qiynimaq؛ bi’aram qilmaq, hayajanlandurmaq:[misal:] uning hazirqi hali yürek-baghrimni ezdi. qizning mungluq naxshisi yürikimni ezdi.[yeshmisi:] ⑦ birer gepni ezmilik bilen sozmaq, gepni caynap uzartmaq:[misal:] u birhaza ezmisini ezdi, anglimay këtiwërey dësem, «hal peyda bolup qaptu», dep oylap qëlishidin ensiridim.
|
|
ezmileshmek |
|
ezmileshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① gepni tekrarlawermek, gepni sozup injiqlap qilmaq:[misal:] bizning bu bashliqimiz ezmiliship yighin acsa bir künni alidighan boldi.[yeshmisi:] ② boshap ketmek, asta, ëzilenggülük bilen qilmaq:[misal:] sayim, ezmiliship këtipsen, axsham toy baghiqini nëme ücün igisige yetküzüp bermeysen dëdi u sayimgha.
|
|
ezmilik |
|
|
|
ezweyletmek |
|
|
|
ezweyleshmek |
|
|
|
ezweylenmek |
|
|
|
ezweylimek |
|
ezweylimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① sözde, herikette jiddiyliship barghansëri örlep ketmek, küceymek, ewjige ciqmaq, edep ketmek:[misal:] tursun ayimning juduni tutqanda, özi sözlep, özi örlep, özi peskoygha cüshmise, bërilgen teselli köyüwatqan ot üstige quyulghan yagh bolatti-de, tëximu ezweylep këtetti.[yeshmisi:] ② tëz pursette ëgiz bolup ösmek:[misal:] birqance yildin buyanqi höl-yëghin bilen yol boyidiki derexler bes tashlap ezweylep öskenidi.
|
|
eziz |
|
eziz[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] izzet-hörmetke ige, qedirlik, söyümlük:[misal:] eziz mëhman. eziz dost. eziz oghlum.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ulugh, söyümlük, bibaha:[misal:] ey eziz ana diyarim yashniding bostan bolup, küyliner ishqing tümen dilda ghezel-dastan bolup.[yeshmisi:] ③ er we ayallarning ismi.
|
|
ezizane |
|
ezizane[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] hörmet, ëtibar we yaxshi körüshke ërishken:[misal:] ezizane qeshqerning shërin-sherbet süyi bar, hayat bilen qoshkëzek yangraq naxsha küyi bar.
|
|
ezizleshmek |
|
ezizleshmek [yeshmisi:] ① «ezizlimek» pë’ilining ömlük derijisi :[misal:] bir a’ilidiki er we ayal terep bir-birini ezizleshsila a’ilide yaxshi keypiyat barliqqa këlidu . [yeshmisi:] ② hörmetke , ëtibargha , alahide yaxshi körüshke ërishmek : [misal:] ashu künlerde bazarning hëc qeyëride sarja bolmighacqa uni ëzdewatqanlar arisida ezizliship ketti .
|
|
ezizlenmek |
|
|
|
ezizlik |
|
|
|
ezizlimek |
|
ezizlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① alahide yaxshi körmek, etiwarlimaq, hörmetlimek, izzet-ikram qilmaq:[misal:] xelq ücün ishligen, xelq ücün xizmet qilghan kishini hemme ezizleydu.[yeshmisi:] ② ulugh, söyümlük dep qarimaq:[misal:] uni bunciwala ezizlep ketmisile, dëdi sawut sel narazi bolup.
|
|
ezim |
|
ezim[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ulugh, büyük, cong, zor؛ katta:[misal:] ademning köngli ezim derya bolup, uninggha hemme nerse sighidu.
|
|
ezimet |
|
ezimet[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] katta, büyük, zor:[misal:] ilixo... ilixo... ezimet sheher, taghlardin qosh qanat acqan ishiksen. baghringdin baturluq oghuzini ëmip, palwanlar oyghanghan altun böshüksen.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] her ishni qilishqa jür’etlik, qudretlik, merd:[misal:] kördünglarmu bu ezimetni, u yalghuz emeldarliq qilishnila emes yene traktor heydeshnimu bilidiken, yëza kadiri dëgen shundaq bolsun-de[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] merd, batur, palwan, qeyser:[misal:] dostum kamal, gep qilsangcu, sen batur-ezimet idingghu[yeshmisi:] ④ erlerning ismi.
|
|
ezimetlik |
|
ezimetlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] merdlik, baturluq, qeyserlik:[misal:] yigitler, silerning bu qëtimqi ezimetlikinglar xelqimizning tarixida tëgishlik orun alidu, dëdi etret bashliqi.
|
|
eziyet |
|
eziyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① renj, azar, ziyan-zexmet:[misal:] eziyet tartmaq. eziyet cekmek.[yeshmisi:] ② qiyinciliq, japa-musheqqet, azab:[misal:] cüshümde bir yurtta bir top xelq qolliri baghlinip, yürek-baghri daghlinip eziyet icide qaptu.
|
|
eziyetlik |
|
eziyetlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] jebir-zulmi, azab-oqubiti, japa-musheqqiti, jebir-japasi bolghan؛ japa-musheqqetlik:[misal:] u abdullaning eziyetlik ëghir qismetliri toghrisida anglighan we uni özi bilen teqdirdash hësablap kelgenidi.
|
|
es |
|
es[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① ademning bilish, pikir qilish qabiliyiti؛ ang, zëhin, hosh, eqil:[misal:] ësini yoqatmaq. ësini yighmaq. ësini tapmaq. ësini bilmek. ＊ ësing barida ëtek yap (maqal).[yeshmisi:] ② yadida saqlash, yadqa ëlish qabiliyiti؛ yad, xatire:[misal:] este tutmaq. este qaldurmaq. eske almaq. eske salmaq. ësige kelmek.
|
|
eseb |
|
|
|
esebiy |
|
esebiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① acciqi, ghezipi, zerdisi tëz këlidighan:[misal:] esebiy kishi. esebiy bala. ezeldin temkin we xush ciray bu hakim taqet qilalmay esebiy ademdek warqirap tashlidi.[yeshmisi:] ② yaman xaraktërlik, ghelite mijezlik:[misal:] sotlar qanliq we heyran qalarliq weqelerni mezze qilip anglighuci esebiy xotunlargha tolup këtetti.[yeshmisi:] ③ qattiq acciq:[misal:] uning wujudini qandaqtur bir xil esebiy qehrughezep cirmiwalghanidi.
|
|
esebiylerce |
|
|
|
esebiyleshtürmek |
|
|
|
esebiyleshtürüshmek |
|
|
|
esebiyleshtürülmek |
|
|
|
esebiyleshmek |
|
|
|
esebiylik |
|
|
|
esed |
|
|
|
eser (Ⅰ) |
|
eser (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer nersidin qalghan yaki uningdin dërek bëridighan belge, iz؛ alamet:[misal:] tëwip uning tomurini herqance tutup baqqan bolsimu, hëcqandaq kësellikning esirini sëzelmeptu.[yeshmisi:] ② tesir:[misal:] sëning sözüng manga eser qildi.[yeshmisi:] ③ kishilerde körülidighan nërwa ajizliq alamiti:[misal:] esiri bar adem. esiri tutmaq.
|
|
eser (Ⅱ) |
|
|
|
esta |
|
|
|
estaghpurulla |
|
estaghpurulla[söz türkümi:] imliq söz.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① ejeblinish, heyran qëlish, te’ejjüblinish menilirini bildüridu:[misal:] estaghpurulla, estaghpurulla, nëme bolup ketti bu ish, bu jahan.[yeshmisi:] ② ghezeblinish, acciqlinishni bildüridu:[misal:] alghanda bismilla, bergende estaghpurulla (maqal). ＊ u: − estaghpurulla, bu bengwash nege ketkendu? − dep balisini tillidi.[yeshmisi:] ③ epsuslinish, pushaymanni bildüridu:[misal:] u öyige bërip cëyini ëce-icmeyla, − estaghpurulla hëliqi ishni untuptimen emesmu, − dep aldirap ciqip ketti.
|
|
estayidil |
|
estayidil[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① cin könglidin, köngül qoyup, qëtirqinip:[misal:] osman doxtur balining kësilini estayidil tekshürdi.[yeshmisi:] ② hemme terepni hësabqa ëlip, etrapliq:[misal:] u estayidil oylanmaqta idi.
|
|
estayidilliq |
|
|
|
ester |
|
ester[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] kiyim-këcek yaki körpige oxshash nersilerning icki qewiti, icki teripige tikilgen matëriyal, rext:[misal:] capanning estiri. körpining estiri. yotqanning estiri.
|
|
esterletmek |
|
|
|
esterleshmek |
|
|
|
esterlenmek |
|
|
|
esterlik |
|
esterlik[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] estiri bar, esterlengen:[misal:] abdukërem töt yancuqluq, esterlik capinining izmilirini yëshiwetti.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ester qilishqa yaraydighan, ester qilishqa bolidighan:[misal:] esterlik rext.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ester qilishqa yaraydighan, ester qilishqa bolidighan rext, nerse:[misal:] esterlik sëtiwalmaq.∥mamut tiktürmekci bolghan peltusining esterlikinimu u dukandin sëtiwaldi.
|
|
esterlimek |
|
esterlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① esterge almaq, ester ornatmaq:[misal:] capanni esterlimek. yotqanni esterlimek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] az-tola bir nerse yëmek, toyghuzmaq:[misal:] jamal aka natonush kishige: − awwal qorsaqni azraq esterleyli, andin sözlisheyli, − dëdi.
|
|
esti |
|
|
|
estilik |
|
estilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① birer kishige yaki öz yëqinlirigha xatire ücün hediye qilinghan nerse, buyum, yadikarliq:[misal:] bu sanga estilik bolsun.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] öz bëshidin ötken, kecürgen yaki öz hayatida yüz bergen ish, hadise, weqe heqqidiki eslime:[misal:] uning meyüs cirayi, ghemkin közliri qandaqtur bir acciq xatire, köngülsiz estiliklerni bildürüp turatti.
|
|
esra |
|
esra[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] sir, sirdash, hemsöhbet, hemrah:[misal:] esra bolmaq.
|
|
esraliq |
|
|
|
essalam |
|
essalam[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] salamlashqanda ëytilidighan, «salamet, aman bolung» menisidiki adet sözi:[misal:] −essalam, − dep ëngiship salam bëriptu qiz bowisigha.
|
|
essalamu’eleykum |
|
essalamu’eleykum[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kishilerning bir-biri bilen ucrashqanda tincliq-amanliq:[misal:] «essalamu’eleykum» dëse, «besh tenggemni ber», deptu (maqal).[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] qandaq, men dëgendek boldimu... gha oxshash qarshi terepni uyaldurush ücün ishlitilidighan söz:[misal:] essalamu’eleykum, unimay këtiwëdingiz, qaytip kepsizghu?
|
|
essiz |
|
|
|
essizlik |
|
essizlik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] eslesh yaki tesewwur, pikir qilish qabiliyiti töwenlik untughaqliq, bilelmeslik:[misal:] qara mëning essizlikimni, dëdi u xijil bolghandek.
|
|
esqatmaq |
|
|
|
esqëtishmaq |
|
|
|
esker |
|
esker[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① herbiy xizmet ötewatqan kishi, herbiy qoshun icidiki eng töwen derijilik jengci:[misal:] piyade esker. atliq esker.[yeshmisi:] ② döletning qoralliq kücliri yaki ularning bir qismi؛ qoshun, armiye:[misal:] muntizim esker. xelq eskiri.
|
|
eskertküzmek |
|
|
|
eskertme |
|
|
|
eskertmek |
|
eskertmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① ësige salmaq, yadigha cüshürmek:[misal:] quddus talada yamghur yëghiwatqanliqini yene eskertti.[yeshmisi:] ② eskertish bermek, cüshence bermek:[misal:] qasim özining suciliqni oqughan adem ikenlikini alahide eskertti.[yeshmisi:] ③ agahlandurmaq, tekitlimek:[misal:] partizanlar uning cishigha tola tegmeslikimni pat-pat eskertip qoyatti.
|
|
eskertish |
|
|
|
eskertishmek |
|
|
|
eskertilmek |
|
|
|
eskerce |
|
|
|
eskercilik |
|
eskercilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] eskerlik hayati, turmushi:[misal:] eskercilik dëgen heqiqeten tes, teqsir, eskerning boyni qil arghamcida baghlaqliq bolidiken, dëdi u yënidiki eskerlerge isharet qilip turup.
|
|
eskerxana |
|
|
|
eskerlik |
|
|
|
eskermek |
|
eskermek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] köz aldigha, yadigha keltürmek, angqarmaq, eske almaq, eslimek.
|
|
eski |
|
eski[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① ishlitilip, köp tutulup konirighan, kona, süpitidin cüshken:[misal:] eski capan. eski kigiz. ＊ eski capan yamghurda yaxshi, yaman tughqan ölgende yaxshi (maqal).[yeshmisi:] ② istëmaldin qalghan, tashliwëtilgen, tashlanduq:[misal:] bundaq eski, sunuq nersilerni ëlip nëme qilisen dep soridi hüsen coqur.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] yaman, buzuq, osal, nacar:[misal:] eski adem. eski qiliq. u shumtekning qiliqi eski bolghan bilen köngli yaxshi iken.
|
|
eskipurush |
|
eskipurush[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] eski-tüski nersilerni yighip, ëlip satquci kishi:[misal:] sëning bu eski lata, eski ayagh we tömür-tersekliringni peqet bazardiki eskipurushlarla sëtiwëlishi mumkin.
|
|
eskipurushluq |
|
|
|
eski-tüski |
|
eski-tüski[yeshmisi:] eski, kona, ishlitishtin qalghan, tashlanduq:[misal:] öyning oyuqida orun-körpe bilen bir qucaq eski-tüski nersiler tizip qoyulghanidi.
|
|
eskiretmek |
|
|
|
eskirimek |
|
eskirimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① eski, yaramsiz halgha kelmek, konirimaq:[misal:] eskirigen capan. uning kiyim-këciki bek eskirep ketti.[yeshmisi:] ② yaman, eski, osal qiliqni yuqturuwalmaq, osallashmaq, yamanlashmaq:[misal:] u bala yëqindin bëri eskiriwaldi.
|
|
eskiriy |
|
|
|
eskileshtürmek |
|
|
|
eskileshmek |
|
eskileshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① kona, weyrane haletke kelmek, konirimaq:[misal:] hazirqi bu mektep binasi nahayiti eskiliship örüley dep qaldi.[yeshmisi:] ② kepsiz, edepsiz, bihaya bolmaq, osallashmaq:[misal:] kicik balini oqutmay kocigha qoyuwetse uzimayla eskiliship këtidu.
|
|
eskilik |
|
eskilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] edepsizlik, qiliqsizliq, yamanliq, osalliq:[misal:] dunyada wediside turmighandin artuq eskilik barmu?
|
|
esl |
|
esl[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① deslepki, awwalqi, heqiqiy halet, nëgiz:[misal:] sizning kësilingizge zupa sherbiti menpe’et qilidu, buni teyyarlashqa zupaning eslisi bolsa nahayiti yaxshi.[yeshmisi:] ② këlip ciqish, neseb:[misal:] cirayinggha qarisam, xëli imani bar musulmanning balisidek qilisen, sëning esl-zating adettiki ademlerdin emes.[yeshmisi:] ③ awwalqi nusxa:[misal:] terjiman bolghan kishi hem eslige sadiq bolushi we ijadiy terjime qilishi lazim.
|
|
esla |
|
esla[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① peqet, hëcqacan؛ zadi:[misal:] bu gepni men esla dëmidim.[yeshmisi:] ② eslide, burunisida:[misal:] bu taghlar ëgiz taghlar, tëshi bar, topisi yoq, esla köymigen yarning, derdi bar wapasi yoq.
|
|
esletme |
|
|
|
esletmek |
|
|
|
esleshmek |
|
|
|
eslenmek |
|
|
|
esl-nesil |
|
esl-nesil[yeshmisi:] uruq-ewlad, uruq-jemet؛ ata-bowa, këlip ciqish:[misal:] shamexsut wang qol astidikilerge yarliq cüshürüp, tömür xelpining esl-neslini pütünley qurutuwetmekci boldi.
|
|
esl-wesil |
|
|
|
eslide |
|
eslide[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] tëgi-tektidin alghanda, heqiqette, emeliyette:[misal:] boway eslide nahayiti danishmen, hemme ilimlardin xewerdar iken.
|
|
eslik |
|
eslik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① yadida saqliyalaydighan, ëside, xatiriside qalduralaydighan:[misal:] abdulla mëning aldimgha xëli eslik caghda anisigha egiship kelgen.[yeshmisi:] ② es-hoshi bar, eqilliq, zërek:[misal:] bu balini eslik dep öyde qaldurup ketken.
|
|
eslime |
|
eslime[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] eske ëlinghan, ësige kelgen kecürmish, xatire:[misal:] shu caghlardiki yashliq eslimiliri uning köz aldigha këlip, köngli bir’az kötürüldi.
|
|
eslimek |
|
|
|
eslihe |
|
eslihe[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① urush, jeng ücün këreklik qoral-yaragh we oq-dora matëriyallar:[misal:] dölet mudapi’e qurulush esliheliri.[yeshmisi:] ② üsküne, jahaz:[misal:] oqutush esliheliri. qurulush esliheliri.
|
|
esliy |
|
|
|
esmek (Ⅰ) |
|
|
|
esmek (Ⅱ) |
|
esmek (Ⅱ)[söz türkümi:] pë’il.[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] urmaq, ötmek, ciqmaq, yelpümek (shamal heqqide):[misal:] ey güzel qiz, yënimdin öttüng, ipar cëcip eskendek shamal. zibaghina qamiting sëning goya yëngi gülligen nihal.
|
|
esna |
|
esna[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] birer ish-heriket, weqe, hadise sadir bolup turghan peyt, purset, cagh:[misal:] shu esnada ickiridin sogha artqan ëshikini heydep balining dosti ciqti.
|
|
esnetmek |
|
|
|
esneshmek |
|
|
|
esnek |
|
esnek[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞fizi’ologiye＜[yeshmisi:] uyqusirighanda ëghizni cong ëcip congqur nepes ëlish we ciqirish netijiside, qan suyuqluqi terkibidiki karbon ( (Ⅳ)) oksidi köpiyip we mëngidiki nepeslendürüsh merkizini ghidiqlash arqiliq peyda qilidighan bir xil fizi’ologiyilik hadise:[misal:] uni birdinla esnek tutti.
|
|
esnimek |
|
|
|
es-hosh |
|
es-hosh[yeshmisi:] ① es we hosh, eqil we zëhin, eqil we sezgü:[misal:] uning es-hoshi jayida. bu ikkisi qorqup këtip es-hoshlirini yoqatti.[yeshmisi:] ② pikir-xiyal:[misal:] siz qaytip kettingiz, shuningdin bëri mëning pütün es-hoshum sizdila.
|
|
eswab |
|
eswab[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer hüner, kesip we melum bir ishni qilishta ishlitidighan qoral, sayman, jabduq:[misal:] tömürcilik eswabliri. toqush eswabliri.[yeshmisi:] ② birer nersidin birer meqset ücün mexsus yasalghan buyum:[misal:] ölcesh eswabi. altun eswablar.[yeshmisi:] ③ muzika orunlash we sen’et ücün ishlitilidighan buyum, calghu؛ saz:[misal:] calghu eswabliri. muzika eswabliri.
|
|
eswab-jabduq |
|
|
|
eswabsiz |
|
|
|
eswabliq |
|
|
|
eswab-üsküne |
|
|
|
eswe |
|
|
|
esir (Ⅰ) |
|
esir (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [kesip türi:]＞tarix＜yüz yil bir dewr qilinghan waqit birliki:[misal:] ebunasir farabi Ⅹ esirde «ud» muzikisini tilgha alghan.[yeshmisi:] ② dewr, zaman:[misal:] ottura esir. bilimdin hemme ish meydangha ciqqan esirdur bu, bilish lazim bilimsizlerge bu esirde xëridar yoq.
|
|
esir (Ⅱ) |
|
esir (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① urush waqtida düshmen qoligha cüshüp, erkinliktin mehrum qilinghan kishi, tutqun:[misal:] esirge almaq. esirge cüshmek.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer kishi, ish yaki nersige bërilip ketken, sheyda bolghan kishi؛ meptun, mehliya, bend, qul:[misal:] sazende özini toxtitiwëlip, aldirimastin xelq naxshiliridin bashliwetti. mëhmanlar birdinla jim bolushup dutargha esir bolushti.
|
|
esirⅢ |
|
|
|
esirlep |
|
esirlep[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] esir boyi, esirmu esir:[misal:] büyük tarim, bu yurtumda ëqinlar icre serwersen, ulugh dolqun urup aqting esirlep shunce qeyser sen.
|
|
esirlik (Ⅰ) |
|
|
|
esirlik (Ⅱ) |
|
esirlik (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] esir bolup ötken turmush, tutqunluq:[misal:] tökülse el qëni, isyangha erler jan pida bolghay, esirlik bu qisas burci qilic birle ada bolghay.
|
|
es-yad |
|
es-yad[yeshmisi:] ① es we yad, es-hosh:[misal:] men yerni aran-aran dessep, es-yadimni yoqatqan halda, oyman-döng, lay-latqilarni këcip, ceksiz xiyal dëngizigha gherq bolup këtiwatimen.[yeshmisi:] ② pütün oy, barliq xiyal:[misal:] cin tömür baturning pütün es-yadi singlisi mextumsulada iken.
|
|
esh |
|
|
|
esh’ar |
|
esh’ar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] shë’ir؛ shë’irlar:[misal:] her këce-kündüz yarni kütimen, yargha munasip esh’ar pütimen.
|
|
esheddiy |
|
esheddiy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ucigha ciqqan, ötüp ketken, eng yaman, eng qebih, eng yawuz (peqet selbiy menide qollinilidu):[misal:] bilimsizlik yëngiliqning esheddiy düshmini.
|
|
esheddiyleshtürmek |
|
|
|
esheddiyleshtürülmek |
|
|
|
esheddiyleshmek |
|
|
|
esheddiylik |
|
|
|
eshtürmek |
|
|
|
eshshaptul |
|
|
|
eshme |
|
|
|
eshmek |
|
eshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] aylandurup, burap, pishshiq qilmaq, pishildurmaq, ëgirmek:[misal:] yip eshmek.
|
|
eshmiqum |
|
|
|
eshya |
|
|
|
eqelliy |
|
eqelliy[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] eng addiy, hemme bilidighan:[misal:] eqelliy cüshence. eqelliy bilim. eqelliy sawat.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] hetta, hëcbolmighanda:[misal:] rastini ëyt. shu boyung bilen mushu kicikkine küpke qandaq sighding buninggha sëning bir putung emes, eqelliy bir qolungmu sighmaydu.
|
|
eqelliysi |
|
eqelliysi[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] eng addiysi, hëcbolmighanda:[misal:] shundaq bolsimu kicik’axunning sözide yaki herikitide, eqelliysi ciray halitide bolsimu, zerrice naraziliq, qarshiliq ipadisini tapqili bolmaytti.
|
|
eqde |
|
|
|
eqreb |
|
|
|
eqriba |
|
eqriba[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] yëqin yar-burader, qërindash:[misal:] bagh-ëtizlarda ëcilghan gül-giyahlarni körüng, mëhnitidin bagh yaratqan eqribalarni körüng.
|
|
eqliy |
|
|
|
eqliye |
|
|
|
eqliylik |
|
|
|
eqide |
|
eqide[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① cin köngüldin mu’eyyenleshtürülgen pikir, ishenc:[misal:] reyhan sadiqning öz eqidisi yolida jan pida qilishtin yanmaydighan qet’iy, telepcan, yüksek ghayilik er ikenlikidin köngli emin idi.[yeshmisi:] ② birer nerse toghrisida shekillengen hörmetlesh we yaxshi körüsh aditi, ëtiqad:[misal:] ayrilghangha ölmeymen. eqidemge yighlaymen.[yeshmisi:] ③ ishenc we ëtiqadqa asasen shek yoq dep qaralghan qa’ide we hökümler:[misal:] reyhan ornidin turup, xuddi diniy eqidini yadlawatqandek, salmaqliq bilen jawab berdi.
|
|
eqidicilik |
|
|
|
eqidilik |
|
|
|
eqil |
|
eqil[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① insanning bilish, pikir qilish qabiliyiti:[misal:] eqil igisi. ＊ tögidek boyung bolghuce, 90tügmidek eqling bolsun (maqal).[yeshmisi:] ② pikir yürgüzüsh, cüshinish؛ pem, idrak:[misal:] dëmek biz eqil ishletsekla, öz anilirimizni xushal qilalaydikenmiz.[yeshmisi:] ③ es-hosh, mënge:[misal:] eqling jayidimu[yeshmisi:] ④ meslihet, paydiliq care-tedbir:[misal:] muhemmet akisigha bir eqil körsetti.
|
|
eqil tapmaq |
|
eqil tapmaq[yeshmisi:] yëngi tesirat, yëngi sawaq we care-tedbirge ige bolmaq, yëngi bir bilimge ërishmek:[misal:] kitab-depter, qelemni, cüshürmeymen qolumdin. köngül qoyup öginip eqil taptim uningdin.
|
|
eqil-paraset |
|
|
|
eqil-parasetlik |
|
|
|
eqildar |
|
eqildar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] eqilliq, danishmen adem:[misal:] nadanlar özice bolup «eqildar», « koniliq» üstidin kötürdi «isyan». pëëshqedem kadirlar «jahil hoquqdar», mu’ellim-ustazlar boldi «jin-sheytan».
|
|
eqilsiz |
|
eqilsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] eqli yoq, bi’eqil, exmeq:[misal:] eqilsiz dosttin, eqilliq düshmen yaxshi (maqal). ∥bu eqilsiz da’im özige ish tëpip yüridu.
|
|
eqilsizliq |
|
eqilsizliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① eqilge xilap, eqilge uyghun kelmeydighan qiliq, mijez:[misal:] eqilsizliq qilmaq. ular eqilsizliqidin bëshi cüshken halda ordigha këtishiptu.[yeshmisi:] ② oylanmastin qilinghan exmiqane ish:[misal:] way, yaq, bu tazimu eqilsizliq!
|
|
eqilleshmek |
|
eqilleshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] pikir ëlishmaq, meslihetleshmek, bash qoshmaq, këngeshmek:[misal:] mëning pilanim peqet eqillishish bilenla emes, heriket bilenmu yardem qilishingizni telep qilidu.
|
|
eqilliq |
|
eqilliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① eqli bar, kallisi ishleydighan, ötkür, hoshyar, zërek:[misal:] eqilliq özini eyibler, nadan dostini.eyibler (maqal).[yeshmisi:] ② eqil bilen wujudqa kelgen, bilimlik ikenlikini körsitidighan:[misal:] mana bu eqilliq gep, taza toghra ëytting.
|
|
eqilliqliq |
|
|
|
eqil-hosh |
|
|
|
eqil-hoshluq |
|
|
|
eqil-idrak |
|
|
|
eqil-idrakliq |
|
|
|
ekabir |
|
ekabir[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] cong, ulugh, eng cong؛ ulughlar, kattilar, cong emeldarlar.
|
|
ekabir-eshrep |
|
ekabir-eshrep [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] eng ulugh we eng mötiwer zatlar:[misal:] künlerning biride padishahqa seper hewisi këlip, ekabir-eshreplirini egeshtürüp, daghdugha bilen yolgha ciqiptu.
|
|
eketküzmek |
|
|
|
eketmek |
|
|
|
ekeldürmek |
|
|
|
ekeldürülmek |
|
|
|
ekelmek |
|
|
|
ektürmek |
|
|
|
ektürülmek |
|
|
|
ekce |
|
|
|
ekcitmek |
|
|
|
ekcitilmek |
|
|
|
ekcimek |
|
ekcimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] artuq nemliki kötürülüp nemxush haletke kelmek, süyi qacmaq, cala qurumaq:[misal:] bahar aptipining teptidin tonglar ërip, yerler xëli ekcip qaldi.
|
|
eks |
|
eks[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] birer nersining siliq, yaltiraq yüzide körüngen bashqa bir nersining teswiri, shekli:[misal:] eks etmek. qiz asta-asta mëngip deryaning icige kiriptu-de, ëngiship turup, ömride tünji qëtim özining cirayining sudiki eksini körüptu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] zit, tetür, qarimuqarshi:[misal:] eks tesir. ＊ zidiyetlerning hemmisi mu’eyyen shara’itqa asasen, özlirining eks teripige aylinip turidu.[yeshmisi:] ③ [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] qaytilanghan, qayta ayan bolghan:[misal:] eks sada.
|
|
eksice |
|
eksice[söz türkümi:] rewish. [yeshmisi:] ① kütülgen we arzu qilinghangha pütünley qarshi halda, tetürice:[misal:] men cong yighinni këciktürüp acidu, dep oylighanidim, lëkin u perizimning eksice, belgilengen waqitta ëcildi.[yeshmisi:] ② xata halda:[misal:] biz ularning tëpishlirige uningdin ashurupraq tëpish bilen jawab qayturmay, eksice bu bicarilerge rehim qilishimiz lazim iken.[yeshmisi:] ③ qarimuqarshi baghlighuci rolida këlidu:[misal:] arslan nangha qarapmu qoymidi, eksice arqigha sürülüp partining icige kiriwëlishqa heriket qildi.
|
|
eksilheriket |
|
|
|
eksilheriketci |
|
|
|
eksilheriketcilik |
|
|
|
eksil’inqilab |
|
|
|
eksil’inqilabci |
|
|
|
eksil’inqilabciliq |
|
|
|
eksil’inqilabiy |
|
|
|
eksince |
|
|
|
eksiyetci |
|
eksiyetci[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ilgirileshke, inqilab ishlirigha qarshi, aghdurulghan tüzüm tertiplirini saqlap qëlish, tiklesh terepdari yaki uning qatnashqucisi. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] inqilab teripidin aghdurulghan siniplarning menpe’iti ücün küresh qilidighan, aghdurulghan siniplarning idiyisige mensup bolghan:[misal:] eksiyetci kücler.
|
|
eksiyetcil |
|
eksiyetcil[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] eksiyetcige xas, eksiyetcige mayil:[misal:] kona jem’iyetning we eksiyetcil edep-qa’idining ziyankeshlikige ucrash jehette u bizge oxshap këtidu, biraq bashqa jehetlerde zadila oxshimaydu.
|
|
eksiyetcileshmek |
|
|
|
eksiyetcilik |
|
|
|
ekmek |
|
|
|
ekitishmek |
|
|
|
ekitilmek |
|
|
|
ekirmek |
|
ekirmek[söz türkümi:] pë’il.[qurulmisi:]］ëlip+kirmek［[yeshmisi:] bashlap, kötürüp, ëlip kirmek:[misal:] bir caghda xotun ciqip qazanda qalghan göshlerni tawaqqa ëlip, bayweccining aldigha ekiriptu.
|
|
ekirishmek |
|
|
|
ekirgüzmek |
|
|
|
ekirilmek |
|
|
|
ekilishmek |
|
|
|
ekilinmek |
|
|
|
eger |
|
eger[söz türkümi:] baghlighuci.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] shert bëqindi jümlining bëshida këlip «-sa, -se» we bashqa shert qoshumciliri bildürgen menini küceytip këlidu:[misal:] eger sen kelmigen bolsang, bu cataq üzülmeytti.
|
|
egercende |
|
|
|
egerde |
|
|
|
egeshtürmek |
|
|
|
egeshtürüshmek |
|
|
|
egeshtürülmek |
|
|
|
egeshme |
|
|
|
egeshmek |
|
egeshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① arqisidin mangmaq, keynidin barmaq:[misal:] eng axirida teklip qilghan shu cokangha egeshtim-de, yürüp kettim.[yeshmisi:] ② birer kishini dorap, teqlidiy ish-heriket qilmaq؛ birer kishining gëpige kirmek:[misal:] men on yil sanga egeshtim.[yeshmisi:] ③ rewishdash sheklide «... ge uliship» menisidiki tirkelme rolida këlidu:[misal:] dunyaning awatciliqigha egiship, qeshqermu awatliship këtiwëtiptu.
|
|
egdürmek |
|
|
|
egri |
|
egri[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① qingghir, ëgilgen:[misal:] boway ene shu egri derwazidin ciqip, restilerni aylinip, doppa bazirigha bardi.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] natoghra؛ sap bolmighan, napak:[misal:] egri söz. egri qol. egri gherez.
|
|
egri-bügri |
|
|
|
egri-toqay |
|
egri-toqay[yeshmisi:] qingghir-qiysiq, ongghul-dongghul, tüz emes, yilan baghri:[misal:] egri-toqay yol.
|
|
egri-toqayliq |
|
|
|
egri-donay |
|
|
|
egrisunay |
|
egrisunay[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］egri+sunay［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] coqa a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yiltizi sëriq, tëbabetcilikte dora qilinidu. u qanni toluqlash, yürekni küceytish roligha ige.
|
|
egrilik |
|
|
|
egzik |
|
|
|
egme |
|
|
|
egmec |
|
|
|
egmek |
|
egmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① ëgilgen haletke keltürmek, egri qilmaq:[misal:] qolni egmek. shaxni egmek.[yeshmisi:] ② pükmek, mükceymek:[misal:] nur boway ötmüshte derd-elem cekken, zulumning taghliri qeddini egken.
|
|
egün |
|
|
|
egitme |
|
|
|
egitmek |
|
|
|
egiz |
|
|
|
egiz’ot |
|
egiz’ot[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］egiz+ot［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] cinigül a’ilisidiki bir yilliq, kicik, saman gholluq ösümlük. u dalida ösidighan ot-cöp bolup, dora ornidimu ishlitilidu.
|
|
egishmek |
|
|
|
egilme |
|
|
|
egilmek |
|
|
|
egim |
|
egim [yeshmisi:] ① [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] egilgen, qayrilghan:[misal:] egim-egim yollardin iz këlidu yar senem, qizil tonni pürkinip qiz këlidu yar senem [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] egilgen, qayrilghan jay:[yeshmisi:] yaghac köwrükning yuqirisidiki egim yënida bulduqlap ëtilip turghan yene bir cong bulaq bar idi.
|
|
egim-egim |
|
|
|
egimek |
|
egimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① udul mangmastin yan terep bilen aylinip mangmaq:[misal:] tursun yoldin egip udul öyge mangdi.[yeshmisi:] ② birer orun, birer nerse, birer kishining etrapini aylinip yürmek:[misal:] ëgiz-ëgiz tagh bashida qurghuy egiydu. qurghuy emes tagh bashida yarim egiydu.[yeshmisi:] ③ peyda bolmaq, körünmek:[misal:] zeytunemning köngli cëcilip közide yash tamciliri egidi.
|
|
eng |
|
|
|
enggüshter |
|
enggüshter[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① altun, yaqut qatarliq qimmet bahaliq mëtal we tashlardin yasalghan üzük. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] xasiyetlik, nurghun nersini qilishta qudretlik nerse, yol, nishanni körsetküci:[misal:] boway közlirini yiraqlargha tikip: − yëza igilik pen-tëxnikisi bizning enggüshtirimiz, − dëdi.
|
|
enggiz |
|
|
|
enggizlik |
|
|
|
englik |
|
|
|
englik’ot |
|
englik’ot[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］englik+ot［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] englik’ot a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. yopurmaqliri topliship ösidu we sapaqsiz këlidu, mëwisi qattiq, shekli tuxumsiman we sus qongur rengde bolidu؛ yiltizi tëbabetcilikte dora qilinidu.
|
|
el |
|
el[söz türkümi:] isim. [yeshmisi:] ① birer jayning ademliri, ahalisi, xelqi:[misal:] elning quliqi ellik (maqal). [yeshmisi:] ② yurt, diyar, memliket:[misal:] cet el. [yeshmisi:] ③ birer qebilige mensup ademler؛ qebile.
|
|
ela |
|
ela[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① süpiti, peziliti jehettin eng yaxshi, eng yuqiri؛ ësil:[misal:] ela süpet. ela sort. ＊yüz anglighandin bir körgen ela (maqal).[yeshmisi:] ② mekteplerde oqughucilarning ilmiy netijisini körsitidighan eng yuqiri baha:[misal:] ela netije. ela oqughuci. [yeshmisi:] ③ er we ayallarning ismi.
|
|
elaci |
|
|
|
elaciliq |
|
|
|
el-aghine |
|
|
|
el-aghinicilik |
|
|
|
el-aghinidarciliq |
|
|
|
el-aghinilik |
|
|
|
eles |
|
|
|
elesleshmek |
|
|
|
eleng |
|
|
|
eleng-eleng |
|
|
|
eleng-seleng |
|
|
|
elenggü |
|
elenggü[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① ëzitqu, alwun. [yeshmisi:] ② bësharet, belge:[misal:] uning awu künki shadliq ucqunliri nurlinip turghan qara közliride elem we ümidsizlik elenggüsi körünetti.
|
|
elenggü-belenggü |
|
elenggü-belenggü[yeshmisi:] u-bu, undaq-mundaq... qatarliqlar:[misal:] mawu bala bizni bashqurmighan bilen atlarning qarni, harwining jabduqi, elenggü belenggülirini shu bashquridu emesmu, hëzim tëriq qiziship sözlepla ketti.
|
|
elenggülük |
|
|
|
elengleshmek |
|
|
|
elenglimek |
|
|
|
elem (Ⅰ) |
|
|
|
elem (Ⅱ) |
|
elem (Ⅱ)[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① jismaniy azab, aghriq:[misal:] elem kürishi. ＊ niyaz uzaq yilghice kësel azabini tartip ömri elem bilen ötti. [yeshmisi:] ② rohiy azab, derd-hesret:[misal:] elem bolmaq. elem tartmaq. elem cekmek. [yeshmisi:] ③ qest, öc, qisas:[misal:] − siz bikardin-bikar shunce acciqlap këtipsiz, uningdin alalmighan elemliringizni mendin almaqcimu?
|
|
elemⅢ |
|
elemⅢ[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① bayraq, tugh:[misal:] elemler körünüp, dumbaq awazi anglinip turatti. [yeshmisi:] ② mazarlarni tawap qilghucilar teripidin shu mazarlargha ësilghan lata.
|
|
elemdash |
|
|
|
elemdar |
|
|
|
elemzade |
|
elemzade[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] yüriki derd-elemge toshqan, elem cekken, derd-elem tartqan:[misal:] irpan süyi elemzadiler qelbige yetsun, oqush ücün ketken inim muradigha yetsun.
|
|
elemsiz |
|
elemsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] derd-elem tartmighan, derd-elimi yoq, elemdin xaliy:[misal:] seher-sübhi cimen baghlar ara sayraydu xush kakkuk, elemsiz külke yar emdi mëningdek köngli sulghongha.
|
|
elemlik |
|
elemlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] derd-elimi bar, derd-elem tartqan:[misal:] bu töhmet partiye adil, tekshürünglar, -dëdi qiz elemlik köz yashlirini ëritip turup.
|
|
eleyhissalam |
|
|
|
elpaz |
|
elpaz[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] halet, qiyapet, turq, ept:[misal:] elpazi yaxshi. elpazi yaman.
|
|
eltek |
|
|
|
eltëre |
|
|
|
eltërici |
|
|
|
el-jama’et |
|
|
|
elci |
|
elci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① bir terep yene bir terepke melum hajet, tapshuruq bilen ewetken kishi, ikki otturida wasitilik rol oynaydighan adem:[misal:] elci qoymaq. elci ewetmek. [yeshmisi:] ② diplomatik wekillerning eng yuqiri mertiwisi, we shu unwangha ige bolghan adem؛ diplomat:[misal:] jungxua xelq jumhuriyitining rosiyede turushluq elcisi.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] dërek (xewer) bergüci nerse, belge:[misal:] turna-baharning tunji elcisi hësablinidu.
|
|
elcixana |
|
|
|
elcilik |
|
elcilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] elci bolush ishi, wezipisi:[misal:] rena: − obdan apa! etilikke abliz tagham elcilikke kelmekci, siz maqul bolung jumu, − dep apisini qucaqlidi.
|
|
el-dost |
|
|
|
elqisasuminelheq |
|
|
|
elqisse |
|
elqisse[söz türkümi:] baghlighuci.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] «hëliqi qissening özige kelsek؛ shundaq qilip» dëgen menidiki baghlighuci rolidiki söz:[misal:] elqisse, shuningdin këyin, shah xisraw sheherge qaytip, ikki aghicisini qoyup berdi.
|
|
elkün |
|
|
|
elkëzer |
|
|
|
elkëzerlik |
|
|
|
elgek |
|
|
|
elgektin ötküzmek |
|
elgektin ötküzmek[yeshmisi:] yaxshi-yamanni ayrimaq, incikilimek, qilni qiriq yarmaq:[misal:] andaq asan ish yoq, herbir oqughucini necce elgektin ötküzüp andin testiqlaydiken.
|
|
elgekci |
|
|
|
elgekcilik |
|
|
|
elgeklik |
|
|
|
ellame |
|
ellame[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① ilim-penning bir yaki birnecce sahesini mukemmel igiligen bilimlik adem. [yeshmisi:] ② melum ish, melum sahening eng aldinqi qatarda turidighini:[misal:] bu palwangha bu sheherdiki cëlishcilarning ellamisimu teng këlelmeydu.
|
|
elley |
|
|
|
elley-elley |
|
|
|
elleyletmek |
|
|
|
elleyleshmek |
|
|
|
elleylenmek |
|
|
|
elleylimek |
|
elleylimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] bowaq balini uxlitish ücün balini böshükke bölep yaki yögekke orap, «elley, elley» dep yaki elley qoshiqi ëytip midirlatmaq, tewretmek, elley etmek:[misal:] tursungül bowaq balisini böshükke bölep elleylep uxlatti.
|
|
ellik (Ⅰ) |
|
|
|
ellik (Ⅱ) |
|
|
|
ellikbëshi |
|
|
|
ellikinci |
|
|
|
elmesh-celmesh |
|
elmesh-celmesh[yeshmisi:] munasiwiti intayin yëqin, apaq-capaq, icqoyun-tashqoyun, hemnepes:[misal:] bu janijan menpe’et nemet bilen sayimni bir yaqidin bash ciqiridighan elmesh-celmeshlerge aylanduruwetkenidi.
|
|
elmi-telmi |
|
|
|
elmisaq |
|
|
|
elneghme |
|
|
|
elneghmici |
|
|
|
elneghmicilik |
|
elneghmicilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] elneghme bilen shughullinish ishi, kespi:[misal:] qeshqer, kuca, ghulja kocilirida, samawar-cayxanilarda elneghmicilik qilidighan kembeghel sazendiler da’im muqam cëlish bilen kün kecürgen.
|
|
elneghmilik |
|
elneghmilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] elneghme qilish herikiti, pa’aliyiti:[misal:] u sayim’axun orunlighan xoten senimi bilen «cebiyat muqami» senimining notisini sëlishturup, senem neghme shekillirining elneghmilik asasi birdek ikenlikini, bir menbedin tüsleshtürülgenlikini körsitip ötken.
|
|
elhasil |
|
elhasil[söz türkümi:] baghlighuci.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] omumen qilip ëytqanda, yighip ëytqanda, qisqisi, omumen dëgen menide qisturma söz rolida këlidu:[misal:] elhasil, ölkimizning iqtisadining kötürülüshi bilen xelq turmushi kündin-künge yaxshilinip këtip baridu.
|
|
elhal |
|
elhal[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] hazir, mushu peytte, eyni waqitta:[misal:] oqutqucilar oqughucilargha elhal bar bolghan bilimni nezerde tutqan halda janliq, qiziqarliq qilip sözlishi kërek.
|
|
elhaya |
|
|
|
elhezer |
|
elhezer[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] hezer qilinglar, saqlininglar:[misal:] körmigen ong-solda dunya bolsimu ziruzewer, der idi xelqim zulumdin «elhezer, ming elhezer», përixundek elle oynap kelse jindar aldida.
|
|
elheq |
|
elheq[söz türkümi:] yüklime.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] rast, shundaq, heqiqeten:[misal:] «alim bolsang, alem sëningki» dëgen söz elheq rast iken.
|
|
elhemdulilla |
|
elhemdulilla[söz türkümi:] imliq söz.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] allagha shükür, xudagha shükür dëgen menilerde xatirjemlinish tuyghusini bildüridu:[misal:] elhemdulilla, ming merte shükür, lëkin oltursam-qopsam es-yadim silide, taq qopup këley dësem ishlar önderesh.
|
|
elhökmililla |
|
elhökmililla[söz türkümi:] imliq söz.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] teqdirning hökmi shu, bashqa kelgenni körmey ilaj yoq, dëgen menilerde ten bërish tuyghusini bildüridu:[misal:] bizde nëme amal bar kelgen bala-qazagha elhökmililla dëmestin bashqa carimiz yoq.
|
|
elwette |
|
elwette[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] pikirning yaki ish-heriketning qet’iylikini, muqerrerlikini, shübhisiz, sözsiz bëjirilishini bildüridu:[misal:] mëni barmay qalarmikin dep endishe qilmang, men elwette barimen.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] yüklime.[yeshmisi:] shübhisiz, turghan gep, tebi’iy dëgen menide:[misal:] elwette, uning derhal baridighanliqi bizge ëniq.
|
|
elwek |
|
elwek[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] mol, köp, awat:[misal:] ular mëngiwërip bircaghda süyi elwek, ot-cöpi mol bir yurtqa yëtip keptu.
|
|
elwekcilik |
|
elwekcilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] molciliq, awatciliq:[misal:] qarang, bazardiki elwekcilikni, hemme nerse bar.
|
|
elwida |
|
elwida[söz türkümi:] imliq söz.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] menggülük xoshlishish, axirqi xoshlishishqa ëytilidu:[misal:] dëdi xelqim shunga congqur yürektin: « elwida oghlum yashaydu biz bilen rohing, emes bizdin juda oghlum»
|
|
elwidalashmaq |
|
|
|
elipmay |
|
|
|
elyatqu |
|
|
|
el-yurt |
|
|
|
em |
|
|
|
ema |
|
|
|
emaliq |
|
|
|
emes |
|
emes[yeshmisi:] «ermek» yardemci pë’ilining bolushsiz süpetdishi bolup, inkar, ret qilishni bildüridu:[misal:] rext pul emes, hüner pul (maqal). ＊ qara qashim bar mëning, 90köydürme qash lazim emes. 90bir adashim bar mëning, 90ikki adash lazim emes.
|
|
emel (Ⅰ) |
|
|
|
emel (Ⅱ) |
|
|
|
emelⅢ |
|
emelⅢ[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] kündilik ish, pa’aliyet, emeliyet:[misal:] emelde körsetmek. emelge ashurmaq. ＊ ëghizda bar, emelde yoq (maqal). ＊ emili yoq sopidin tuxumi yoq toxu yaxshi (maqal).
|
|
emel qilmaq |
|
|
|
emelperes |
|
emelperes[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] emelni yaxshi köridighan, emelge amraq, emelningla koyida yüridighan, mensepperes:[misal:] emelperes adem.
|
|
emelpereslik |
|
|
|
emeldar |
|
|
|
emeldarlarce |
|
emeldarlarce[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] emeldargha oxshash, emeldarlardek:[misal:] qëyyumni bir kün waqitliq guruppa bashliqi qilip qoyuwidi, emeldarlarce qolini silkip buyruq qilidighan boluwaldi.
|
|
emeldarliq |
|
emeldarliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] emeldar bolush ishi, emeldargha xas adet:[misal:] u qasimgha: − ciqing, bu yaq bilen mënging, − dëdi soghuqqina, emeldarliq teleppuzida.
|
|
emeliy |
|
emeliy[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① kishilerning kündilik pa’aliyitige, turmushigha a’it bolghan, hayat bilen baghlinishi bar:[misal:] dëhqanciliq ishliri dëhqanlarning kündilik emeliy ishidur.[yeshmisi:] ② emeliyetke tetbiq qilinghan, tejribe-sinaqlardin ötken, tejribe arqiliq ispatlanghan, heqiqiy:[misal:] emeliy tëxnika. emeliy bilim.
|
|
emeliyet |
|
|
|
emeliyetcan |
|
|
|
emeliyetcanliq |
|
emeliyetcanliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] emeliyetke ehmiyet bëridighan keypiyat, emeliyetke ixlas qilidighan xususiyet:[misal:] adile yoldishigha: − siz barghandin këyin amërikiliq sawaqdashlar we xizmetdashlar bilen ciqiship ötüng. amërika xelqining emeliyetcanliqinimu kemterlik bilen qëtirqinip ögining, − dëdi.
|
|
emeliyetci |
|
emeliyetci[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] emeliyetni üstün köridighan, emeliy tejribidin ötküzüshke bërilgen adem:[misal:] bir alim ücün eng yaxshi pezilet, qilcimu saxtiliq we quwluq qilmasliq, emeliyetci bolush.
|
|
emeliyetcilik |
|
|
|
emeliyetsiz |
|
|
|
emeliyleshtürmek |
|
|
|
emeliyleshtürüshmek |
|
|
|
emeliyleshtürülmek |
|
|
|
emeliyleshmek |
|
|
|
emeliylik |
|
|
|
emen |
|
emen[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] murekkep güllükler a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük. u etiyazda shorluq yerler we ëriq boylirida baldur ösidighan yawa ösümlük bolup, aq emen we qizil emen qatarliq türliri bar. tëbabette qanni sowutush, yelni qayturush roli bar.
|
|
emenlik |
|
|
|
embel |
|
|
|
embellik |
|
|
|
emcek |
|
|
|
emcekdash |
|
|
|
emceksiman |
|
|
|
emceklik |
|
|
|
emci |
|
|
|
emcilik |
|
|
|
emdürmek |
|
emdürmek[yeshmisi:] «emmek» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] cünki sen pepilep, aq süt emdürüp, tünliri yënimdin ayrilmay baqqan. yighlisam qaysi cagh men qilip xeqish, qolunggha sen ëlip baghringgha yaqqan.
|
|
emdürülmek |
|
|
|
emdi |
|
emdi[söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] ① söz boluwatqan peytte, hazir:[misal:] mana emdi hemme ish jayida boldi.[yeshmisi:] ② söz sözliniwatqan peyttin këyin, hazir:[misal:] u emdi këlidu.[yeshmisi:] ③ menini tekitlesh, küceytish ücün xizmet qilidighan söz:[misal:] xosh ana, këtey emdi, mektepke yëtey emdi. bilim-hëkmet yoligha janni bexsh ëtey emdi.
|
|
emdiki |
|
emdiki[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] söz boluwatqan waqitqa a’it, shu peyttiki, nöwettiki, hazirqi:[misal:] emdiki gep. emdiki wezipe.
|
|
emdiletin |
|
|
|
emdilikte |
|
|
|
emr |
|
emr[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① buyruq, perman, yarliq:[misal:] emr qilmaq.[yeshmisi:] ② ixtiyar, ixtiyarliq؛ ilik؛ nikah:[misal:] emrige almaq. emride saqlimaq.
|
|
emr-perman |
|
emr-perman[yeshmisi:] buyruq, perman qatarliqlar:[misal:] dölet asasiy qanunidiki belgilimiler boyice, dölet tüzümige munasiwetlik türlük muhim qanun, emr-permanlarni tüzüp ciqti.
|
|
emrimerup |
|
|
|
emrimerupci |
|
|
|
emrimehel |
|
|
|
emgek |
|
|
|
emgek küci |
|
|
|
emgek küni |
|
|
|
emgek wasitiliri |
|
emgek wasitiliri[kesip türi:]＞siyasiy iqtisad＜[yeshmisi:] kishiler emgek obyëktige tesir körsitish we uni özgertishte paydilinidighan barliq maddiy wasitilerning mejmu’esi. u ishlepciqirish qorali, yer, öy-imaret, yol, qanal, ambar qatarliqlarni öz icige alidu, buning icide ishlepciqirish qorali hel qilghuc rol oynaydu.
|
|
emgek (Ⅱ) |
|
|
|
emgekcan |
|
|
|
emgekcanliq |
|
emgekcanliq[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] emgekni söyidighan keypiyat, ishleshni yaxshi köridighan xususiyet:[misal:] u özining bügünki kündiki emgekcanliqi barliqqa kelgenge qeder bolghan jeryanni eslep, emgekning sherepliklikini, emgek qilmasliqning nomus ikenlikini tëximu congqur hës qildi.
|
|
emgekci |
|
|
|
emgeksiz |
|
emgeksiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] emgek qilmay, emgek singdürmey, ishlimey:[misal:] susiz hayat bolmas, emgeksiz rahet bolmas (maqal).
|
|
emgekqarash |
|
|
|
emgeklik (Ⅰ) |
|
|
|
emgeklik (Ⅱ) |
|
|
|
emgimek |
|
emgimek[söz türkümi:] pë’il.[qollinilish da’isrisi:] di’alëkt.[yeshmisi:] japa cekmek, carcimaq, harmaq, talmaq.
|
|
emletmek |
|
|
|
emleshmek |
|
|
|
emlenmek |
|
|
|
emlitilmek |
|
|
|
emlimek |
|
emlimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] cëcekning aldini ëlish okuli salmaq, mudapi’e okuli urmaq: dawalimaq: cëcek waksinisini emlimek.[yeshmisi:] emma[söz türkümi:] baghlighuci.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] qarimuqarshi baghlighuci bolup këlidu. mene jehettin «lëkin», «biraq» sözliri bilen oxshash:[misal:] men közliridin kishini ongaysizlandurghuci bir xil nur caqnap turidighan bu ademning yüzige qardimyu, emma ishqa belgileshke tilim barmay, yaghac cëlekni aldim-de, sirtqa qarap mangdim.
|
|
emmek |
|
emmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① emcektin yaki ëmizgüdin süt sümürüp icmek:[misal:] jënim ana sendin bügün ayrilidighan boldum, sëni axirqi qëtim bir ëmiwalsam, deptu bala.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] özige singdürmek, behre almaq:[misal:] gül cëkimen ishqimdin, tala-tala yol qilip, taghdek kücke toldummen, zamanemdin nur ëmip.
|
|
emir |
|
|
|
emirzade |
|
emirzade[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] emirning oghli:[misal:] hey yigit rastingni ëytqin, padishahzadimusen, ya emirzadimusen, ya begzadimusen yaki bayzadimusen deptu melike.
|
|
emirlik |
|
|
|
emir-ömera |
|
|
|
emise |
|
emise[söz türkümi:] baghlighuci.[yeshmisi:] jawab jümlining bëshida këlip «undaqta, undaq bolsa, undaq bolghanda» dëgen menilerni bildüridu:[misal:] − maqul moma, emise kettuq, sen manga rasttinla bir dane putbol topi ëlip bërisen? − dëdi momayning newrisi ishiktin ciqip këtiwëtip.
|
|
emin |
|
|
|
eminlik |
|
|
|
en (Ⅰ) |
|
en (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] qoy, kala qatarliq haywanlarni tonuwëlish ücün, ularning qulaq yaki yotisigha sëlinghan belge, nishan:[misal:] en salmaq.
|
|
en (Ⅱ) |
|
|
|
enⅢ |
|
|
|
en (Ⅳ) |
|
en (Ⅳ)[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] özleshken, köngen, ünümlük, hosulluq؛ munbet:[misal:] en yer. yëri en jay.
|
|
ene |
|
ene [yeshmisi:] ① [söz türkümi:] almash.[yeshmisi:] nëriraqta yaki köz aldida turghan nersini yaki bolmisa yüz bëriwatqan weqe, hadisilerni körsitishte qollinilidu:[misal:] -semet qëni-ene, këliwatidu.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:]yüklime.[yeshmisi:] körsitish, tekitlesh we mu’eyyenleshtürüsh qatarliq menilerni ipadileydu:[misal:] ene shundaq caghdimu mëning dadam mëni jiddiy hem salmaq qedemler bilen algha yëteklep këtiwatidu.
|
|
enetkek |
|
|
|
ene-mana |
|
ene-mana[yeshmisi:] her xil bahane-seweb, wej, quruq wede, gep-söz:[misal:] sen emdi ene-manangni qoy.
|
|
en’ene |
|
en’ene[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] kishilerning turmushtiki örp-adet, exlaq, idiye, istil, sen’et, tüzüm qatarliq tereplerde ewladtin ewladqa, atidin baligha qëlip këliwatqan, özige xas alahidilikke ige bir xil ijtima’iy amil:[misal:] mëhmandost uyghur boway öz en’enisi boyice atni ëghilgha baghlap, yipek sellilik yolucini öyge bashlidi.
|
|
en’enici |
|
|
|
en’enicilik |
|
|
|
en’enilik |
|
|
|
en’eniwi |
|
en’eniwi[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] uzaq zamanlardin bëri en’ene boyice dawamliship kelgen, en’ene bolup qalghan, en’enige aylanghan, en’enilik:[misal:] en’eniwi bayram. en’eniwi adet.
|
|
en’eniwilik |
|
|
|
enber |
|
enber[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] kit üciyidin ajritiwëlinidighan momsiman ötkür xush puraqliq madda, renggi kül reng yaki qara bolidu. buningdin paydilinip her xil xush puraqliq matëriyallar teyyarlinidu:[misal:] dilrebaning qoli hijran yaqisini qildi cak, lale-enber hidigha toldi hawa, tupraquxak.
|
|
enbergül |
|
|
|
enberlik |
|
enberlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] enbiri bar, enber purap turidighan:[misal:] yol boyi keldim samagha yölinip, müshki-enberlik hawagha cömülüp.
|
|
enbeh |
|
enbeh[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce＞hindice［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] sir derixi a’ilisidiki da’im yëshil turidighan derex. yopurmiqi nöwetliship ösidu, mëwisi börek sheklide bolidu, pishqanda sarghiyidu, ückisi cong, talaliri bar, mëwe göshi sëriq, yëyishke bolidu, shirnilik, temi mezzilik bolup «mango» depmu atilidu.
|
|
enbiya |
|
|
|
enbiyaliq |
|
|
|
ent |
|
ent[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] intiqam, qisas, öc:[misal:] entini almaq. ＊ ölsem ornumda qalar izim bar, 90entimni alar oghul-qizim bar.
|
|
entartqu |
|
|
|
enjam |
|
|
|
enjür |
|
enjür[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] üjme a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan derex, yopurmiqi nöwetliship ösidu, mëwisi göshlük bolup, xam cëghida yëshil, pishqanda sarghuc qongur yaki sösün qongur rengge kiridu. uning mëwisi, shëxi, yopurmiqi we yiltizimu dora qilinidu؛ temi tatliq bolup, tebi’iti mötidil, zehersiz؛ bedenge quwwet bërip, talni yaxshilaydu, üceyni siyliqlashturidu. rëmatizmni yoqitidu, qan toxtitidu, süt mangduridu.
|
|
enjürshaptul |
|
|
|
enjürlük |
|
|
|
enjibar |
|
enjibar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] qamci’ot a’ilisige kiridighan köp yilliq, saman gholluq üsümlük. gholi yiltizsiman tom, tik, yekke ösidu؛ yopurmiqi nöwetliship ösidu we sapaqsiz, mëwisi üc qirliq, qara, parqiraq këlidu؛ yiltizsiman gholi dora bolidu؛ issiq qayturush, zeherni tarqitish, ishshiq yandurush roligha ige.
|
|
endek |
|
|
|
endu |
|
|
|
enduwa |
|
|
|
endize |
|
endize[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① kiyim-këcek yaki birer bashqa nerse picish, teyyarlashta ölcem qilidighan örnek, ülge:[misal:] kiyim endizisi. gül endizisi. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] örnek؛ nemune: endize qilmaq.
|
|
endizici |
|
|
|
endizicilik |
|
|
|
endizilik |
|
|
|
endishe |
|
|
|
endishisiz |
|
endishisiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ghem-endishisi yoq, xatirjem, ghemsiz:[misal:] boghulup qalghan tilingni qil rawan endishisiz, cekme ghem, tüzle bëlingni kötürüp bashni ëgiz.
|
|
endishilik |
|
|
|
endiktürmek |
|
|
|
endiktürülmek |
|
|
|
endikmek |
|
|
|
endikishmek |
|
|
|
enzar |
|
|
|
enze |
|
enze[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］xenzuce［[kesip türi:]＞qanun ishliri＜[yeshmisi:] jem’iyettiki teptish orunlirining bir terep qilishi we dewa ishliri bilen munasiwetlik bolghan qanungha xilap ish-heriket, weqe, hadise:[misal:] enze aghdurmaq. enze tughdurmaq.
|
|
ensiretmek |
|
|
|
ensireshmek |
|
|
|
ensirimek |
|
|
|
ensiz (Ⅰ) |
|
|
|
ensiz (Ⅱ) |
|
|
|
ensizⅢ |
|
ensizⅢ[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] tinc, xatirjem emes, endishilik, teshwishlik, qorquncluq:[misal:] ensiz këce. ∥ ensiz warqirimaq.
|
|
ensizcilik |
|
|
|
ensizlendürmek |
|
|
|
ensizlik |
|
|
|
enqa |
|
|
|
enkap |
|
|
|
enkaplatmaq |
|
|
|
enkaplashmaq |
|
|
|
enkaplanmaq |
|
|
|
enkaplimaq |
|
|
|
engilishim |
|
engilishim[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］inglizce［[yeshmisi:] yipektin toqulidighan tëgi qëlin, yüzige her xil gül nusxiliri cüshürülgen, güli parqiraq bir xil rext, renggi her xil bolidu.
|
|
enletmek (Ⅰ) |
|
|
|
enletmek (Ⅱ) |
|
|
|
enleshmek |
|
|
|
enlenmek |
|
|
|
enlik |
|
|
|
enlimek (Ⅰ) |
|
|
|
enlimek (Ⅱ) |
|
enlimek (Ⅱ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] kengrip, congqurliship tëz, rawan aqidighan haletke kelmek, en tartmaq (su heqqide):[misal:] ëciq enlep asan etkili bolmaydighan bolup ketkenidi.
|
|
ehe |
|
|
|
ehey |
|
ehey[söz türkümi:] imliq söz.[yeshmisi:] epsuslinish, ejeblinish menilirini bildüridu:[misal:] −ehey... töge mënip turup, tögisini izdeptu, dëgenning özi shu-de
|
|
ehde |
|
ehde[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] pütüshken, birlikke kelgen qet’iy söz, wede, lewz؛ qarar:[misal:] ehde qilmaq. ehdisidin ciqmaq.
|
|
ehdupeyman |
|
ehdupeyman[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] qet’iy wede:[misal:] yoq sanga bunda orun, sen ehdupeyman bulghiding, cin muhebbet yolida bir söz we bir jan bolmiding.
|
|
ehdileshmek |
|
ehdileshmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] shertleshmek, wedileshmek, söz bërishmek:[misal:] burun biz üceylen ehdileshken waqtida, bille yashap bille ölimiz dep ant icishkeniduq.
|
|
ehdiname |
|
|
|
ehkam |
|
|
|
ehl |
|
ehl[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer sahe, kesip yaki da’ire kishiliri:[misal:] kesip ehli. bilim ehli. [yeshmisi:] ② melum bir jayda yashaydighan, topliship olturaqlashqan kishiler, ahale:[misal:] yurt ehli. sheher ehli.[yeshmisi:] ③ birer ish-heriketke qatnashquci, daxil bolghuci kishiler, jama’et:[misal:] mejlis ehli.
|
|
ehliselip |
|
ehliselip[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞tarix＜[yeshmisi:] ottura esirde muqeddes zëminni istëla qilish ücün gherbtiki xristi’anlarning qilghan herbiy yürüshige qatnashqucilar, ular kiyimlirige we qorallirigha selip (krëst) belgisini qadiwalghan, shunga ehliselip dëyilgen.
|
|
ehlimehelle |
|
ehlimehelle[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] bir mehellide yashawatqan kishiler, bir mehellining ademliri, el-jama’et:[misal:] toxti köpcilikke: qëni, jama’et, ehlimehelle mushu yerde ikenmiz, bu toghrida meslihetliship baqayli. dëdi.
|
|
ehmiyet |
|
ehmiyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① birer nerse yaki ishning kishilik hayatida, jem’iyette, weqelikte tutqan orni؛ qimmiti؛ muhimliqi؛ roli:[misal:] ehmiyiti bar. ehmiyiti zor.[yeshmisi:] ② ëtibar؛ diqqet-ëtibar:[misal:] ehmiyet bermek.
|
|
ehmiyetsiz |
|
ehmiyetsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ehmiyiti, ëtibari, zörüriyiti yoq, muhim emes:[misal:] bularning hemmisi almas ücün ehmiyetsiz bir nëme idi.
|
|
ehmiyetlik |
|
|
|
ehwal |
|
ehwal[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① mewjut bolghan yaki yüz bergen halet, peyda bolghan keypiyat, weziyet:[misal:] inqilab dewride ehwalning özgirishi nahayiti tëz bolidu.[yeshmisi:] ② turmush shara’iti, hal-ehwali, küni:[misal:] öy ehwali. ＊ öyüngdiki ehwalni qoshnangdin sora (maqal).
|
|
ehwalat |
|
ehwalat[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] hal-ehwallar, weziyet, shara’it:[misal:] terjiman hindistangha xëli köp qëtim kelgen bolghacqa, bu yerning ehwalati bilen pishshiq tonush idi.
|
|
ehwallashmaq |
|
ehwallashmaq[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① bir-biridin hal-ehwal, tincliq-amanliq sorashmaq:[misal:] extem gülcemxan cong anamgha qarap këliwëtip, güllük yënida ikki qolini köksining üstige jüplep tezim qildi. qeddini ruslap ehwallashti.[yeshmisi:] ② hallashmaq, paranglashmaq, sözleshmek؛ pikirleshmek:[misal:] tashway kishilerge salam bëridu we ular bilen qizghin ehwallishidu.
|
|
ehya |
|
|
|
ehyan |
|
|
|
ewetküzmek |
|
|
|
ewetmek |
|
ewetmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① bir jaydin ikkinci bir jaygha kishi buyrumaq, mangdurmaq:[misal:] adem ewetmek.[yeshmisi:] ② birer nersini bir jaydin ikkinci bir jaygha birer wasite arqiliq yollimaq, yetküzmek, mangdurmaq:[misal:] dadam silerni öz qoli bilen tërighan bughdaydin yep baqsun dep, bir taghar ewetti.
|
|
ewetishmek |
|
|
|
ewetilmek |
|
|
|
ewpariqun |
|
ewpariqun[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] sëriq cay a’ilisidiki köp yilliq, saman gholluq ösümlük.mëwisi ghoza sheklide, uruqi köp, qaramtul por rengde bolidu؛ pütün tëni dora qilinidu. uning issiqni tarqitish, zeherni qayturush, ishshiqni yandurush, qanni mangghuzush roli bar. u yene «sëriq cay we dala cay» depmu atilidu.
|
|
ewj |
|
|
|
ewjlik |
|
ewjlik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ewjige ciqqan, yuqiri pellige yetken:[misal:] tëyipjan ëliyëw qatarliq sha’irlarning bu heqtiki shë’irliridin romal ussulining ewjlik, lirik ussul ikenlikini biliwalalaymiz.
|
|
ewre |
|
|
|
ewret |
|
ewret[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] ① sheri’et belgilimisi boyice tenning kishige körsitishke bolmaydighan yëri, yeni erlerning kindiktin tizghice, ayallarning bilekning bëghishidin boyunghice, boyundin oshuqqice bolghan qismi.[yeshmisi:] ② jinsi eza:[misal:] ewritini yapmaq.
|
|
ewre-cewre |
|
|
|
ewre-cewrilik |
|
ewre-cewrilik[yeshmisi:] ewre hem cewriliri bar, köp uruq-awladliq:[misal:] way-wuy undaqta, köcitingiz ewre-cewrilik bolup këtidiken de, dëdi u bowaygha.
|
|
ewrez |
|
|
|
ewrishke |
|
|
|
ewrishkilik |
|
|
|
ewrishim |
|
ewrishim[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] yipek, meshüt.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[köcme menisi:] [yeshmisi:] ëgilishcan, nazuk, zilwa:[misal:] ewrishim boy. ＊ erning köngli ewrishim (maqal).
|
|
ewrishimlik |
|
|
|
ewzel (Ⅰ) |
|
ewzel (Ⅰ)[söz türkümi:] süpet.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] yaxshi, ela, obdan, artuq:[misal:] ming anglighandin bir körgen ewzel (maqal).
|
|
ewzel (Ⅱ) |
|
|
|
ewzelleshtürmek |
|
|
|
ewzelleshtürüshmek |
|
|
|
ewzelleshtürülmek |
|
|
|
ewzelleshmek |
|
|
|
ewzellik |
|
ewzellik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ewzel shara’it, ewzel xususiyet:[misal:] dölitimizning sheher-bazarliridiki ishqa orunlashturush xizmitide yëngi bir weziyet yaritish ücün, sotsiyalistik tüzümning ewzellikini jari qildurushimiz lazim.
|
|
ewqap |
|
ewqap[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] jama’et ixtiyarigha ötken, mescit, medrisilerge wexpe qilinghan mal-mülük, yer-zëmin we shu qatarliq nersiler:[misal:] bir ay dëgen ottuz kün, bir yil dëgen üc yüz atmish besh kün, künige bolmidi dëgende üc-töt ser tengge tapsa, jemlep körünglar qance bolup ketti buningdin bashqa toy-tökün, nezir-ciragh, ewqap kirimi qance bolidu
|
|
ewlad |
|
ewlad[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① bir ata-bowidin tarqalghan uruq-jemet, nesil:[misal:] basit bowayning yüzdin artuq newre-cewrisi ölüp ketken bolsimu, emma uning töt ewladi ikki yüz yetmishtin ashidu.[yeshmisi:] ② bir dewrde yashighan kishilerning nesli:[misal:] bügün cüshenmise ete cüshinidu. bügünkiler cüshenmise, kelgüsidiki ewladlar coqum cüshinidu...[yeshmisi:] ③ bir dewrde tughulup ösken kishiler:[misal:] yash ewlad. birinci ewlad.
|
|
ewladtin-ewladqa |
|
ewladtin-ewladqa[yeshmisi:] nesildin nesilge, ata-bowidin bala-caqigha, balidin baligha:[misal:] turdi’axun aka hazirmu we kelgüsidimu uyghur muqamciliqining pir ustazi. biz uningdin ewladtin ewladqa öginimiz.
|
|
ewladsiz |
|
ewladsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ewladi, jeddi-jemeti bolmighan؛ nesli yoq:[misal:] muhebbetsiz jehennem dunya, cölge oxshash ewladsiz hayat. sëning mëhring öcmes ot goya, bolmas sensiz bazirim awat.
|
|
ewladsizliq |
|
|
|
ewladliq |
|
|
|
ewladmu’ewlad |
|
|
|
ewliya |
|
ewliya[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[kesip türi:]＞din＜[yeshmisi:] ① ëtiqadliq, dindar kishiler neziride goya ajayip karametlerge ige, karamet körsiteleydighan, möjizilerni yaritalaydighan muqeddes, eziz adem:[misal:] u derextin cüshüp seperge qarap: − men bügüngice ewliyalarning bundaq karametlirini körgen emes idim, − deptu. [yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] gep, weqe, hadise qatarliqlarning menbesige cüshinip yetken؛ danishmen, ulugh adem:[misal:] mehmut qeshqeri tarixta ötken ulugh ewliya, ulugh shexs.[yeshmisi:] ③ [köcme menisi:] [yeshmisi:] mubalighe, mesxire qilishta kinaye ücün qollinilidu:[misal:] − belli, pasar’axun taza ewliya ikensile! cüshünglige nëme kirse shuni demsile! − dëdi hëkim.
|
|
ewliya-enbiya |
|
|
|
ewliyalarce |
|
|
|
ewliyaliq |
|
|
|
ewmek |
|
|
|
ey (Ⅰ) |
|
ey (Ⅰ)[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① qatargha qoshulush, aynish, köklesh, tutush (ösümlük we bashqa janliqlargha nisbeten):[misal:] perwish qilish yaxshi bolmighanliqi ücün, her yili köcet qoyulsimu, ey bolmay kelgenidi.[yeshmisi:] ② küc-quwwet, ozuqluq, oghut:[misal:] ey bermek. ey qilmaq.
|
|
ey (Ⅱ) |
|
ey (Ⅱ)[söz türkümi:] imliq söz.[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] zoqlinish, hayajanlinish, hësdashliq, ghezeplinish, pushayman qilish qatarliq menilerni bildürüp këlidu, tildiki «hey» bilen teng:[misal:] salam, ey moysipitler, pëshqedem ustaz bahar bostanida sayrayli xush awaz
|
|
eyan |
|
eyan[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] yuqiri menseplik, mertiwilik kishiler؛ emeldarlar, xojayinlar:[misal:] manga ëgilip toqquz tezim qilidighan, ejri ücün in’am-mukapatqa gherq bolghan orda eyanlirim mendin yüz öridi.
|
|
eytawur |
|
|
|
eydürmek |
|
|
|
eysh |
|
eysh[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① huzur-halawet, paraghet, lezzet:[misal:] keldi noruz, keldi bügün, eysh bina etkili, barce adem könglini, shaduxuram etkili.[yeshmisi:] ② keyp-sapa, meyxorluq, ishret:[misal:] ey pelek, cerxi buzuq, qilghan ishing ëytsam eger, biwapa alemde ishret eyshini nadan sürer.
|
|
eysh-ishret |
|
eysh-ishret[yeshmisi:] shehwaniyliq, köngül ëcish, keyp-sapa, meyxorluq:[misal:] bayning ickiriki qorusidiki heshemetlik öylerdin eysh-ishret qiliwatqanlarning set külkiliri uzaqqice anglinip turatti.
|
|
eysh-ishretlik |
|
|
|
eyletmek (Ⅰ) |
|
|
|
eyletmek (Ⅱ) |
|
eyletmek (Ⅱ)[yeshmisi:] «eylimek (Ⅱ)» pë’ilining mejburiy derijisi:[misal:] söygüdin saldi el asfalt yolgha, qelbidek ghubarsiz payandazini, güldeste tutushti bizge heweste, eylitip jewlan uz bahar, yazini.
|
|
eyleshmek (Ⅰ) |
|
|
|
eyleshmek (Ⅱ) |
|
|
|
eylemci |
|
|
|
eylenmek (Ⅰ) |
|
|
|
eylenmek (Ⅱ) |
|
|
|
eyliban |
|
eyliban[söz türkümi:] rewish.[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] eylep, eylesh bilen:[misal:] tepekkur eyliban ejdadlirim pütken shu tarixni, dëdim: «zülmetke ming lenet» tolup qudretke-dermangha.
|
|
eyligüc |
|
eyligüc[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ashlanghan tërilerning yüzini qirip, aqartip, yumshitish, siliqlash ücün mexsus yasalghan tighliq sayman.
|
|
eylimek (Ⅰ) |
|
eylimek (Ⅰ)[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] tëre, xëmir qatarliqlarni pishurmaq, pishshiqlimaq:[misal:] tërini eylimek, xëmirni eylimek.
|
|
eylimek (Ⅱ) |
|
|
|
eymek |
|
|
|
eymendürmek |
|
|
|
eymenmek |
|
eymenmek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① haya qilmaq, tartinmaq, qorunmaq:[misal:] xijilmen, gepning bolar yërini ëytsam, sanga ocuq pikir bërishtin eyminimen.[yeshmisi:] ② hëyiqmaq, tep tartmaq, qorqmaq, sür basmaq:[misal:] semetning shundaq tersaliqi tuttiki, besh adem eyminip uning aldigha baralmidi.
|
|
eyminerlik |
|
|
|
eyminishmek |
|
|
|
eynek |
|
eynek[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[yeshmisi:] ① qattiq we cürük bolghan bir xil süzük jisim, u adette kwartsliq qum, hak tash, sap ishqar qatarliqlar arilashturulup, yuqiri tëmpëratura astida ëritilgendin këyin yasilidu.[yeshmisi:] ② qarshisidiki nersilerni eks ettüridighan adette kishiler öz eksini köridighan, arqisi sirlanghan mexsus shëshe:[misal:] melike uni körüp ornidin qopuptu, yancuqidin eynekni ëlip, awwal eynekning aldini, këyin arqisini körsitiptu.[yeshmisi:] ③ yiraqtiki nersilerni yëqinlashturup körsitidighan, kicik nersilerni congaytip körsitidighan, közining körüsh iqtidarini ashurup bëridighan mexsus shëshe eswab:[misal:] bügünki alimlar asmanni tekshürüsh ücün astronomiye eyniki ijad qildi.[yeshmisi:] ④ [köcme menisi:] [yeshmisi:] birer haletni, hadisini köz aldida eks ettürüp yaki yorutup turghan nerse؛ ülge, nemune:[misal:] turghun heqiqeten qeyser jengci. uning peziliti men ücün eynek.[yeshmisi:] ⑤ közge taqaydighan eynek (közeynek):[misal:] u eyneksiz xet körelmeydighan bolup qaldi.
|
|
eynekci |
|
|
|
eynekcilik |
|
eynekcilik[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] ① öy-imaret dërizilirige, ishkap, jahazlargha eynek sëlish we qurashturush ishi, shu ish bilen shughullinish kespi:[misal:] dadam eynekcilik qilatti.[yeshmisi:] ② her xil eynek buyumlarni yasash meshghulati.
|
|
eyneksiz |
|
|
|
eyneksizlenmek |
|
|
|
eyneksizlinish |
|
eyneksizlinish[söz türkümi:] isim.[kesip türi:]＞gë’ologiye＜[yeshmisi:] magmiliq jinslardiki turaqsiz halette turghan eynek maddisi, waqitning ötüshi we bësim, tëmpëratura qatarliq fizikiliq shara’itning özgirishige egiship kristalgha aylinish hadisisi.
|
|
eyneksiman |
|
|
|
eyneklik |
|
eyneklik[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① eyniki bar, eynek sëlinghan, eynek ornitilghan:[misal:] eyneklik ishik. eyneklik dërize.[yeshmisi:] ② eynek taqighan, eynekke ige:[misal:] eyneklik doxtur közidin eynikini ëlip ornidin turup ketti.
|
|
eynen |
|
eynen[söz türkümi:] rewish.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① hëcqandaq özgirishsiz, öz pëtice, eyni bilen:[misal:] hayal ötmey hëliqi eqilliq adem dosti bilen bille bërip, bu ishni qazigha eynen melum qildi.[yeshmisi:] ② del, neq:[misal:] bu adem oruq, yirginclik rozek bezning eynen özi.
|
|
eynensiz |
|
|
|
eynensizlik |
|
|
|
eynenlik |
|
|
|
eynu |
|
|
|
eynula |
|
eynula[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］parisce［[kesip türi:]＞botanika＜[yeshmisi:] ① etirgül a’ilisidiki yopurmaq tashlaydighan derex. sortliri köp bolup, soghuqqa cidamliq؛ yopurmiqi tuxum shekillik؛ baharda cëcekleydu, xushbuy puraydu؛ mëwisi shar shekilde, renggi yëshil, pishqanda sëriqqa özgiridu, temi cücümel bolidu:[misal:] eynula murabbasi.[yeshmisi:] ② shu ösümlükning mëwisi.
|
|
eynuliliq |
|
eynuliliq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① eynula derixi bar, eynula derixi östürülgen:[misal:] eynuliliq bagh.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] eynula derixi östürülgen yer, meydan, bagh.
|
|
eyni |
|
eyni[til teweliki:]］erebce［[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① del özi, eslisi, neq özi, esliy:[misal:] eyni ehwal. eyni halet. [yeshmisi:] ② [söz türkümi:] rewish.[yeshmisi:] shu, ötken:[misal:] eyni cagh. eyni waqit. eyni zaman. eyni yil.
|
|
eyniyet |
|
eyniyet[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] eynen, oxshashliq, bir xilliq, birdeklik:[misal:] eyniyet qanuniyiti.[yeshmisi:] ② [kesip türi:]＞matëmatika＜[yeshmisi:] terkibidiki barliq herp belgilirining hemme qimmetliride mutleq özgermeydighan tenglik, oxshashliq.
|
|
eywesh |
|
eywesh[söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] köprek «kelmek» yardemci pë’ili bilen bille këlip peylidin yanmaq, yolgha kirmek, peskoygha cüshmek, maqul bolmaq, unimaq, könmek» dëgendek menilerni bildüridu:[misal:] bilmemsiz, sadirmu eyweshke keldi. qëni, manga qancilik nep bërisiz ＊ buning ücün ezalar burun tashliwëtilgen ünümsiz yerlerni qaytidin eyweshke keltürdi.
|
|
eyib |
|
eyib[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① qa’ide-yosungha, tertip-intizamgha, edeb-exlaqqa xilap ish؛ kemcilik, sewenlik:[misal:] bilmeslik eyib emes. tirishmasliq eyib (maqal). ＊ özining eyibi özige körünmes, közining eyibi közige körünmes (maqal).[yeshmisi:] ② kishi uyilidighan, nomus qilidighan, xijalet tartidighan xata heriket؛ nacar qiliq, bolmighur adet:[misal:] siz dersiz, yigitke yash tökmek eyib, bilimen nomusi köz yash yigitning, ësimde atammu ëytqan ölümge razi bol we emma tökme köz yëshing[yeshmisi:] ③ nuqsan, qusur, illet, jismaniy kemtüklük:[misal:] ghëmi yoq insan bolmas, eyibi yoq haywan bolmas (maqal).
|
|
eyibdar |
|
eyibdar[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] ① [söz türkümi:] isim.[yeshmisi:] eyibi, nuqsani bar, eyiblengüci, gunahkar shexs:[misal:] saqci eyibdarni sot meydanigha ëlip bardi.[yeshmisi:] ② [söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] jismaniy jehettin birer kemcilik, nuqsani, illiti bolghan, eyibnaq, eyiblik:[misal:] eyibdar bala.
|
|
eyibdarliq |
|
|
|
eyibsiz |
|
eyibsiz[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] ① eyibi yoq, gunahsiz:[misal:] eyibsiz dostni izdigen dostsiz qalar (maqal).[yeshmisi:] ② jismaniy jehettin saghlam, nuqsansiz:[misal:] yalqun her jehettin kishilerni özige jelp qilarliq derijide eyibsiz yigit boldi.
|
|
eyibsizlik |
|
|
|
eyibkar |
|
eyibkar[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce+parisce［[yeshmisi:] xataliq ötküzüp jinayet sadir qilghan, qanun aldida eyiblengen kishi؛ gunahkar, jawabkar:[misal:] esqer shoxluq qilip bikardin-bikar eyibkar bolup qaldi.
|
|
eyibkarliq |
|
|
|
eyibleshmek |
|
|
|
eyiblenmek |
|
|
|
eyiblengüci |
|
|
|
eyiblik |
|
|
|
eyibligüci |
|
|
|
eyiblimek |
|
eyiblimek[söz türkümi:] pë’il.[yeshmisi:] ① eyiblik dep tonumaq:[misal:] ularni kim xatirileydu hëckim hetta ularni mushu qismetke muptila qilghanlarmu xatirilimeydu, belki tillaydu, eyibleydu.[yeshmisi:] ② tenqid qilmaq:[misal:] bir yildin bëri metya qeyserning eyibleshliridin xëli qutulup qalghanidi.
|
|
eyibnaq |
|
eyibnaq[söz türkümi:] süpet.[yeshmisi:] jismaniy jehettin ajiz, birer ezasida kemciliki, nuqsani, illiti bar؛ mëyip, mejruh:[misal:] men uning mëni yerge qattiq urup eyibnaq qilip qoyushidin ensireshke bashlidim.
|
|
eyibname |
|
eyibname[söz türkümi:] isim.[qurulmisi:]］eyib+name［[yeshmisi:] birer xata ish-heriket yaki jinayi qilmishni pash qilish heqqidiki shikayet xëti, höjjet qatarliqlar:[misal:] hëliqi kishi sëriq yasima cishlirini körsitip, eyibnamini oqushqa bashlidi.
|
|
eyyam |
|
eyyam[söz türkümi:] isim.[til teweliki:]］erebce［[yeshmisi:] ① [qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] kün, künler, waqit, waqitlar:[misal:] arcilar shildirlidi, qushqaclar kökke örlidi, qoshulush eyyamini torghaylar xendan küylidi.[yeshmisi:] ② bayram, bayram künliri:[misal:] ey weten perzentliri, bayrimingiz mubarek, xushal-shad ötüwatqan eyyamingiz mubarek.
|
|
eyyuhennas |
|
eyyuhennas[söz türkümi:] imliq söz.[til teweliki:]］erebce［[qollinilish da’isrisi:] yëziq tili.[yeshmisi:] ① köpcilikke, toplanghan, jem bolghan xalayiqqa qarita qilinidighan xitab, nida؛ ey xalayiq, ey ademler:[misal:] mollazeydin yene jakarlap mundaq dëdi:-eyyuhennas-ishitinglar amuxas, gunah riya bolsimu, jaza dëgen rast.[yeshmisi:] ② [köcme menisi:] [yeshmisi:] hayajan, qayghu, ghezep we azablinish tuyghulirini ipadileydighan dad-peryad, shawqun-süren, küclük awaz:[misal:] keynimge burulup qaridim, eyyuhennas, tamning töshükliridin yoghan-yoghan yilanlar bashlirini ciqirip, kushuldiship turmamdu, bedenlirim shürkünüp ketti.
|
|